Олий ва ўрта махсус таълимни ривожланиши - Iqtisodiyot - Referatlar

Олий ва ўрта махсус таълимни ривожланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119.5 KB

Ko'chirib olish

Олий ва ўрта махсус таълимни ривожланиши Режа: 1. Олий таълимни ривожланиш вазифалари 2. Олий ўқув юртининг тузилиш бўлинмаларини ташкил этиш 3. Иш берувчи - истеъмолчилар талаб ва истакларини эътиборга олиш

Олий таълимни ривожланиш вазифалари Ўзбекистон Республикасида 61 олий ўқув юрти, жумладан, 21 университет, 40 институт ва харбий олий юртлари бўлиб, уларда 260 мингдан зиёда талаба таълим олади. Олий ўқув юртларида 22,7 минг профессор - ўқитувчи ишлайди, улардан ярмидан кўпи фан доктори ва фан номзоди. Ўзбекистон Республикаси олий ўқув юрти юридик шахс мақомига эга бўлган ва олий касб таълимининг таълимий-касбий дастурини амалга оширадиган таълим муассасасидир. Олий ўкқув юрти Ўзбекистон Республикаси томонидан белгиланган тартибда ташкил этилади, қайта тузилади ва тугатилади. Олий ўқув юрти Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонун, бошқа қонунлар, қонунлар далолатномаси , мазкур Низом ҳамда олий ўқув юртининг Илмий кенгаши томонидан тасдиқланган Уставга мувофиқ фаолият кўрсатади. Олий ўқув юрти-таълим, фан ва маданият маркази сифатида ўз мақсадини инсон, Ватан ва жаҳон цивилизацияси бахт-саодати йўлида ҳақиқатни англаш, адолат ва эзгуликни ўрнатиш деб билган профессорлар, ўқитувчилар, ҳодимлар ва талабаларни ўзида мужассамлаштирилган ижодий ҳамкорликдир. Олий ўқув юртининг бош вазифалари қуйидагилардан иборат: -шахснинг руҳий, ақлий маданий ва ахлоқий ривожланишга фаолиятнинг танлаган соҳаси бўйича олий касбий таълим ва малакага бўлган эҳтиёжни қондириш; -жамиятни Ўзбекистон Республикасининг мустақиллик ғояси, ватанпарварлик, инсоннинг аҳлоқий принциплприни хурмат қилиш рўхида тарбияланган олий касбий таълимга эга бўлган малакали мутахассисларга , юқори малакали илмий ва илмий-педагогик кадрларга бўлган эҳтиёжларни қондириш; -иқтидорли ва ўқишда фаоллик курсатаётган талабаларга кундалик ғамхўрлик ва керакли шароит яратиб бериш;

-фундаментал ва изланувчи, амалий-илмий тадқиқотларни ва бошқа илмий-назарий, тажриба-конструкторлик ишларини, жумладан, таълим муаммолари бўйича бажариладиган ишларни ташкил қилиш ва олиб бориш; -ўқитувчи ва мутахассисларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш; -умуминсоний қадриятларни тўплаш, сақлаш ва орттириш; -аҳоли ўртасида билимни тарғиб этиш, унинг таълимий ва маданий даражасини кўтариш. Олий ўқув юртлари филиаллари, факультетлар, ихтисослашган коллежлар, кафедралар, тайёрлов бўлимлари, илмий текшириш лабороториялари, аспирантура, доктарантура, қўшимча касбий таълимнинг ўқув бўлимлари, тажриба хўжалиги ва шу каби бошқа бўлимларга эга бўлиши мумкин. Олий ўқув юртлари таркибига олий ўқув юрти тизими бирлиги ёки юридик шахс мақомига эга бўлган ва белгиланган тартибда тасдиқланадиган Низомлар асосида фаолият кўрсатадиган илмий текшириш институтлари, лицейлар, гимназиялар, мулкчиликни турли шаклларидаги корхона ва ташкилотлар кириши мумкин. Олий ўқув юртининг тузилиш бўлинмаларини ташкил этиш, олий ўқув юрти томонидан ўз тобелигига қараб тегишли вазирлик ва идора билан келишилган ҳолда амалга оширилади. Давлат ва олий ўқув юртларининг филиаллари, олий ўқув юрти тузилишидаги ва ундан ташқаридаги илмий текшириш институтлари ва ихтисослашган коллежлар, олий ўқув юрти қошидаги малака оширш ва қайта тайёрлаш институтлари тегишли вазирлик ва идораларнинг Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги билан келишилган тавсияларга мувофиқ ҳукумат томонидан ташкил этилади. Давлат олий ўқув юрти таркибида ёки қошида давлат корхоналари, муассасалари ва ташкилотларини ташкил этиш, жумладан юридик шахс мақомига эгаларини ҳам тегишли вазирлик билан келишилган ҳолда, белгиланган тартибда амалга оширилади.

Олий ўқув юрти ва унинг тузилиш бўлинмалари, ҳамда унинг қошидаги юридик шахс мақомига эга бўлган корхона, муассаса ва ташкилотлар ягона таълим комплексидир. Ўзбекистон Республикаси барча олий ўқув юртларининг биринчи курсларига талабаларини қабул қилиш, тест синовлари асосида амалга оширилади. Тест синовларини ўтказишда бош мақсад абитурентларнинг билим даражасни холисона баҳолаш ва улар орасида билими бўйича энг яхшиларини олий ўқув юртларида ўқиш учун танлаб олишдир. Республикада олий ўқув юртлари ва ўқийдиган талабалар сони 12 - жадвалда келтирилган. Шуни таъкидлаш керакки, олий касбий таълимнинг ҳар бир босқичи, давлат таълим андозалари билан белгиланадиган талабаларни рўёбга чиқаришни таъминловчи таълимий хизматлар мажмуасидир. Шунинг учун ўқув юртлари тармоғи кенгаймоқда, университет таълими ривожланмоқда. Олий таълимда кадрлар тайёрлашни марказлаштиришдан худудий йўналишга ўтказиш иши олиб борилмоқда.

12-жадвал Ўзбекистон Республикаси худудларида ОЎЮ мавжудлиги ва талабалар сони Олий ўқув юртлари сони 2003-2004 2004-2005 Ўзбекистон Республикаси 61 61 Қорақалпоғистон 2 2 Вилоятлар: Андижон 5 5 Бухоро 3 3 Жизах 2 2 Қашқадарё 2 2 Навоий 2 2 Наманган 3 3 Самарқанд 6 6 Сурхондарё 1 1 Сирдарё 1 1 Тошкент 2 2 Фарғона 3 3 Хоразм 1 1 Тошкент ш. 28 28 Билимларнинг янги тармоқлари бўйича кадрлар тайёрлаш бошланиб юборилди, олий мактабни қуйи босқичли тизимига ўтказиш амалга оширилмоқда. Бунинг учуна давлат таълим андозалари асосида олий ўқув юртлари режалари ва бошқа ўқув ҳужжатларини ишлаб чиқадилар. Бу ҳужжатлар Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан (стандартлар, ўқув режалар) тасдиқланади ва жорий этилади. Республикада бакалавр ва магистрларни тайёрлаш ҳолати Кадрлар тайёрлаш соҳасида мажбурий тақсимотдан воз кечиш ишга жойлаштириш жараёнини ўз ҳолига ташлаб қўйиш дегани эмаслиги Президентимиз Ислом Каримов томонидан алоҳида эътироф этилмоқда. Мутахассислар меҳнат бозорининг ривожланиши рақобатбардош, сифатли

кадрлар тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилишини талаб қилади. Олий таълим мутахассислари маркетинг хизмати бўлимларининг мутахассислар меҳнат бозори коньюктурасини ўрганиш, уни ривожлантириш борасида олиб бораётган ташкилий-тарғибот ишлари ижобий натижаларга олиб кела бошлади. Масалан, 2005 йилда олий таълим муассасаларини битирган 2960 нафар магистдан 2199 нафари ўз мутахассислиги бўйича ишга жойлашган (74,3 фоиз), 322 нафари аспирантурада ўз илмий фаолиятини давом эттирмоқда (10,9 фоиз), 356 нафари эса мустақил тарзда иш билан таъминланганлик тўғрисидаги ҳужжатга эга. қолган 83 нафар магистр ҳозирча иш билан таъминланмаган. қўшма корхоналар аксарият ҳолларда магистр-битирувчиларни ишга жалб этмоқдаларки бу тайёрланаётган кадрлар сифати бир мунча юқорилигидан далолат беради. Бакалавриатнинг кундузги бўлимларини битирган ёшлар тақдири қандай, деган савол ҳам туғилиши табиий. Ҳозирга қадар 20938 нафар бакалавр иш билан таъминланганлик тўғрисида ҳужжатларга эга. Уларнинг асосий (94,6) фоизи буюртмалар асосида тайёрланган кадрлар бўлганлиги сабабли ишга жойлашишда муаммо туғилмаган. Бу маркетинг хизмати бўлимларининг саъй-ҳаракати билан боғлиқ бўлиб, умумий натижага кўра, бакалаврнинг 93,4 фоизи, магистрларнинг 95,6 фоизи ўз мутахасисликлари бўйича иш билан таъминланган. Айни пайтда магистратура ва аспирантурада ўқишни давом эттиришга эхтиёжнинг ортаётганлиги ҳам кузатилмоқда. Ҳозирги вақтда ОТМдаги буюртмалар портфелида 80 мингдан ортиқ буюртмалар мавжуд. қишлоқ ва сув хўжалиги, юриспруденция, маданият ва санъат, сервис соҳаларида ёш мутахасисларнинг иш билан таъминланиш даражаси анча юқори эканлигини кузатиш мумкин. Бакалавр битирувчиларнинг ишга жойлашиш кўрсаткичларини айрим вазирликлар бўйича таққослаганимизда, жуда паст фоизларни кузатиш мумкин. Ташқи ишлар вазирлиги бўйича 10,7, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигида 12, Халқ таълими вазирлигида 14,6, Соғлиқни сақлаш вазирлигида 5,4, маданият ишлари вазирлигида 11,3, Ўзбекистон давлат

жисмоний тарбия ва спорт қўмитасида 34,3, «Ўзбекистон темир йўллари» давлат акционерлик компаниясида 23,1, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигида 8 фоизни ташкил этиши бу идораларнинг кадрлар сиёсати билан етарли даражада қизиқмаётганлиги кўрсатади. Магистрларнинг ўз мутахассисликлари бўйича иш билан таъминланиш кўрсаткичлари ҳам юқоридаги вазирлик ва тармоқ идораларида қувонтирадиган даражада эмас. Тошкент давлат авиация, Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия, Нукус давлат педагогика, Тошкент темир йўл транспорти муҳандислари институтлари битирувчиларининг ишга жойлашганлик кўрсаткичлари ҳам анча пастлиги сезилаяпти. Бу ҳолат иш берувчи корхона ва ташкилотлар томонидан берилган буюртмалар бажарилмай қолаётганлиги сабабли юзага келганлиги сабабли эътироф этиш лозим. Иш билан таъминланган ёш мутахассислар мониторингини олиб бориш мақсадида корхона ва ташкилотлардан тақризлар олинди. Молия ва банк соҳасида фаолият юритаётган ёш мутахассислар замон талаблари даражасида билимга эга. Ёш мутахассисларнинг интелектуал савиясини янада кўтариш учун олий таълим мутахассислари профессорўқитувчиларнинг қисқа муддатли малака оширишини банк ва молия муассасаларида ташкил этиш, диплом иши ва магистр диссертациялари мавзуларини мазкур муассасалар мутахасислари билан келишган ҳолда танлаш мақсадга мувофиқдир. Инженерлик, қайта ишов бериш, қурилиш ва архитектура соҳаларида фаолият кўрсатаётган мутахассисларнинг касбий билимларини янада кўтариш, жаҳон сифат мезонлари даражасига олиб чиқиш учун уларнинг амалий машғулотларини бевосита ишлаб чиқаришда кўпроқ ўтказилишига эришиш, иқтидорлик ёшларнинг бевосита дунё тажрибалари билан танишишига эътибор қаратиш лозим. Махсус фанлар учун ажратилган соатларни кўпайтириш, профессор-ўқитувчиларнинг ишлаб чиқаришда малака оширишларига алоҳида эътибор қаратиш таклиф этилмоқда.

Иш берувчи - истеъмолчилар талаб ва истакларини эътиборга олиш, ўқув режа ва дастурларининг мослашувчанлигини таъминлашда танлов фанлари рўйхатини кенгайтириш тақазо этилади. Бу эса ишлаб чиқариш хусусиятларини хисобга олган ҳолда кадрлар тайёрлаш имкониятларини беради. қишлоқ ва сув хўжалиги соҳасидаги мутахассисларни тайёрлашда минтақавий тақсимот механизмини ишлаб чиқариш кадрларнинг ўз иш ўринларини топиб кетишида муҳим аҳамиятга эга, дейилмоқда. Юриспруденция йўналишида ёш мутахассислар тайёрлашда кадрларнинг соҳа органларида иш тажрибасига эга бўлиши алоҳида аҳамиятга эга. Демак, талабаларни бошланғич курсларданоқ ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларда амалиёт ўташига етарли эътибор қаратилиши лозимлиги бу соҳа ходимлари томонидан алоҳида таъкидланаёпти. Тиббиёт муассасаларидан келган тақризларда олий маълумотли медик бакалаврлик даражаси етарли эмаслиги, кўпроқ магистр-врачлар тайёрлашни йўлга қўйиш зарурлиги кўрсатилган. Талабалар шифо масканларида бевосита кичик тиббиёт ходими сифати кўпроқ фаолиятларини бошлаши лозим. Маданият ва санъат соҳасидаги битирувчиларга нисбатан чет тили ўқитиш соатларини қайта кўриб чиқиш таклиф этилмоқда. Улар бир неча тилда ижод қила олишлари лозим. 2006 йилда олий таълим муассасалари 42,2 минг киши битирди, улардан 8,8 минг нафари таълимнинг педагогик йўналишлари бўйича. Кадрлар тайёрлаш сифатини янада кўтариш, мамлакатимиз ижтимоийиқтисодий соҳаларини малакали мутахасис билан таъминлашда юқоридаги сингари таклиф ва тақризлар, албатта инобатга олиниши зарур. Мана, етти йилдирки, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институтида битирувчи мутахассис кадрлар ўзига хос усулда- аукцион (кимошди) орқали иш билан таъминланмоқда. Агар жаҳон таълими амалиёти тажрибалари кўзи билан қаралса, бу усулда ҳайратланарли бирон жиҳат йўқ. Аммо у бизнинг республикамиз таълим

тизимида янгилик. Олий таълим муассасаларимизнинг бошқа биронтасида аукцион усули ҳали қўлланилмяпти. Тўғри, кадрларни иш билан таъминлашга қаратилган маркетинг тадбирлари барча университетлар ва институтларда йўлга қўйилган. Ва бу борада уларда ҳам айрим ибратли жиҳатлар мавжуд. Лекин аукцион орқали ўз битирувчи кадрларини ишга тақсимлаш йўналишида Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти катта тажрибага эга. Ахборот-коммуникация технологияси ва масофадан ўқитиш технологияларини жорий қилиш Президентимизнинг «Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш ва ахборот-коммуникацияларини жорий этиш тўғрисида»ги Фармонларида ахборот-коммуникациялар технологиялари соҳасида рақобат мухитини шакллантиришга кўмаклашиш, инновация бизнесини, шу жумладан маҳаллий дастурий воситалар ва компьютер технологиясини ишлаб чиқиш ҳамда ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш, иқтисодиётни барча слҳалари ва тармоқларини компьютерлаштириш учун шарт-шароитлар яратиш масалалари кўндаланг қилиб қўйилгандир. Маълумки ўзбекистонда, таълим мажмунининг ривожланиши мустақилликни мустаҳкамлаш, жаҳон ҳамжамиятига аъзо бўлиш, жаҳон маданиятига кириб бориш ва янги технологияларни ўзлаштиришга кенг йўл очиб берди. Зеро ҳозирги кунда Ўзбекистонда олий таълимни модернизация қилиш, компьютерлаштириш ва технологияларни жорий этиш аҳамияти кескин ошмоқда. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини ҳаётга тадбиқ этиш, унга янги технологияларни ва Интернетни жорий этиш-устувор йўналишлардандир. Айниқса мультимедиа деб ном олган таълим дастурни амалга ошириш юқори малакали мутахассислар тайёрлаш вазифаси билан боғлиқ. Бунинг асосида интернет ёрдамида масофадан туриб ўқитишдек янги педагогик технология ётади.

Тўгри ҳозир Ўзбекистонда мультимедия материалларидан унчалик кўп тўплангани йўқ. Шунга қарамай «Олий таълимга масофавий таълим компонентларини тадбиқ қилиш» лойиҳасини жорий этиш бўйича Жаҳон банки институтида ҳамда Швейцариянинг ривожланиш корпорацияси, Американинг «Евразия» жамғармаси ҳамда Ўзбекистоннинг «Истедод» жамғармаси ёрдамида «макроиқтисодиёт» ва «Микроиқтисодиёт» фани бўйича 30 та мультипликатор-ўқитувчи мутахассислар тайёрланди. 2006 йил сўнгги «Макроиқтисодиёт» фани бўйича масофавий таълимнинг Интернет тармоғида Тошкент давлат иқтисодиёт университетида «Иқтисодиёт» мутахассислиги бўйича 40 нафар магистр ўқитилган, бўлса ҳозирги кунда барча магистрларга Макроиқтисодиёт-2 ўқитилмоқда. Замон талабларидан келиб чиққан ҳолда Тошкент Давлат Иқтисодиёт Университетининг «Информатика, менежмент ва иқтисодий таълим педагогикаси» факультетининг ўқув-услубий ва илмий фаолиятларини комплекс ахборотлаштиршнинг Компенсасияси ишлаб чиқилди. Ушбу Концепсия ўз таркибига қуйидаги бўлимларни қамраб олган: факультетнинг автоматлаштирилган тизими; масофадан ўқитиш тизими; вертуал лаборотория стендларини тизими; виртуал кутубхона; электрон ва мульмедиа дарсликлар; илмий тадқиқотларни ахборотлаштириш; ахборотлаштириш соҳасида халқаро алоқаларни қўйиш. Концепсияни амалиётга тадбиқ қилиш икки босқичдан иборатдир, яъни биринчи босқич 2002-2005 йилларни ўз ичига қамраб олиб, унда асосан масофавий ўқитишнинг асоси бўлмиш электрон ўқув қўлланмалар, мульмедиа тизимлар ишлаб чиқилади. Бу ишлаб чиқилган дастурий маҳсулотларини бошқа институтларга ҳам сотишни йўлга қўйишни ташкил этиш керак бўлади. Ҳозирги кунда Тошкент Давлат Иқтисодиёт Университети факультетлари қошида шундай дастурий маҳсулотларни яратиш борасида ёш тадқиқотчиларнинг илмий маркази барпо этилди ва бир қатор амалий ишлар қилинмоқда, жумладан, «Макроиқтисодиёт», «Микроиқтисодиёт», «Иқтисодий информатика» электрон дарслиги ва

талабаларнинг билим даражасини аниқлашнинг автоматлаштирилган тест тизими яратилмоқда. Ушбу марказда Pentium IV русумли шахсий компьютерлар, сканер, ва лазерли принтерлар билан таъминланган. Электрон дарсликлар яратиш янча меҳнат талаб жараёндир. Бундай дарсликлар асосан олдин бирор бир нашриётда чоп этилган дарсликлар асосида яратилмоқда, чунки уларнин матнини таҳлил қилиш талаб этилмайди, лкин улар ўқув материалларини талабага тезкор етказиб бериш учун турли хил расм, жадвал, график овозлар билан бойитилаяпти. Ҳозирчалик «жонли видео»дан фойдаланиш учун техник воситалар чегаралангандир. Иккинчи босқич 2005-2010 йилларни қамраб олган бўлиб, унда масофавий ўқитиш тизими замонавий ахборот-коммуникациялар технологиялари асосида тўлиқ йўлга қўйилди. Виртуал лаборотория стендлари ишлаб чиқилиб, университетнинг автоматлаштирилган ўқитиш муҳитини фаолият кўрсатади. Дарвоқе, биз компьютер технологияси соҳасида мислсиз ўзгаришлар юз бераётган даврда яшамоқдамиз. Хусусан Интернетнинг пайдо бўлиши бу ўзгаришлар ичида алоҳида ўрин тутади. Интернеть маълумотларини узоқ масофаларга узатиш воситаси бўлиб, дунё нуқталарида юз берган янгиликлар ва маълумотларни барча мамлакатларга оний лаҳзаларда етиб боришини таъминлашни биласиз. Худди шу имкониятларга кўра, Интернет эндиликда сайёрамиз сиёсий-иқтисодий молиявий, маданий каби барча соҳаларда халқаро ҳамкордик алоқаларини жадаллаштиришга ҳисса қўшмоқда. Ҳозирги университет жамоаси бир қатор чет эл университетлари билан яқиндан ҳамкорлик қилишмоқда, яъни булар Бутунроссия сиртқи молия иқтисод институти, Москва давлат статистиқа, информатика ва иқтисод университети, Мэриленд (АҚШ) университетларидир. Чет эл университетларининг масофавий ўқитиш борасидаги тажрибалари билан бир неча профессор-ўқитувчилар ушбу университетларда тажрибасини ошириб келдилар. Уларда масофавий ўқитиш тизимининг ўқув-услубий ташкилий жиҳатлари тўлиқ ишлаб чиқилган бўлиб, охирги йилларда ушбу тизим

асосида битирган талабаларга дипломлар берилмоқда. Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, уларда ҳар бир ўқув семестри бўйича компьютерда ўқитиш дастури ишлаб чиқилган бўлиб, талабани ҳар бир фандан асосий дарсликлар билан таъминлашади. Талабалар мустақил равишда ва тьюторлар билан ҳамкорликда ҳар ҳар хил бир фан бўйича сабоқ олишади. Талаба маълум бир даражада билим олгандан кейин компьютерлардаги ўқитиш дастурида тьютор ёрдамида ўз устида ишлаб олган назарий билимларини мустаҳкамлайди. Агар талаба маълум бир фан имтихон топширишга тайёрлигини айтса, компьютерда ўқитиш дастури муҳитида имтиҳон топширади ва тьютор унинг олган баҳосини расмийлаштириб беради, яъни талабанинг билим даражаси объектив баҳоланади. Чет эл унверситетларини олимларининг масофавий ўқитиши соҳасида эришган ютуқларидан бизнинг шароитда ҳам кенг фойдаланиш ва тажриба алмашиш мақсадида 2002 йилнинг 12-13 июнь кунлари «Применение Интернет в учебном процессе» мавзусидаги халқаро конференция ва унинг натижаси сифатида маърузалар тўплами чоп этилди. Ушбу илмий- амалий конференция масофавий ўқитиш тизимини жорий қилиш борасида бир қатор объектив муаммолар нафақат бизнинг Республикамизда, балки Россия Федерациясининг институтларида ҳам мавжублигини кўрсатди. Бу авваламбор масофавий ўқитиш тизимининг ўқув-услубий асосини ташкил этувчи электрон ўқув қўлланмаларининг ишлаб чиқишининг кўп меҳнат талаблиги, қимматлиги ва талабаларнинг ушбу тизим муҳитида таълим олишларига етарли даражада тайёр эмаслигидир. Ҳозирги кунда Интернетдан фойдаланувчиларнинг, яъни дунё миқёсида компьютер тармоғига уланиш имконига эга бўлганларининг 88 фоиз саноати ривожланган мамлакатларга тўғри келади. Булар эса дунё аҳолисининг атиги 17 фоизни ташкил этади. Масалан, АҚШда ишлаётган компьютерлар сони дунёнинг бошқа мамлакатларидаги мавжуд компьютерлар сонига нисбатан кўп. Болгарияда эса Интернетдан фойдаланувчилар сони Африканинг шимолий қисмида жойлашган барча мамлакатлардан кўпроқ. Дунё

аҳолисининг 23 фоизи яшайдиган Жанубий Осиёда эса атиги бир фоиз аҳоли интернет билан ишламоқда. Марказий Осиё мамлакатларида бу кўрсаткич ҳозиргача 0,8 фоизни ташкил қилади. Экспертлар хулосасига кўра, ривожланиб келаётган мамлакатлардаги муаммолар ва эҳтиёжларни ўрганиш учун Интернет бошқарувини мумкин қадар даражада кенгайтириш лозим. Олий ва ўрта махсус ўқув юртларини-ислоҳ қилишнинг долзарб масалалари Олий ва ўрта махсус ўқув юртларини ислоҳ қилиш Ўзбекистонда янги ривожланган жамият қўриш билан чамбарчас боғлиқдир. Уни амалга оширишда биз албатта, намуна сифатида таълимнинг халқаро мезоналарини олишимиз лозим. Лекин ўз миллий хусусиятларимизнинг барча қирраларини ҳам ҳеч бир унутмаслигимиз шарт. Ислоҳот олий ўқув юртлари фаолиятининг барча соҳаларини қамраб олади, шунинг учун ҳам у туб ўзгаришлар ҳисобланади. Барча жабҳаларда қайта қуриш ва такомиллаштиришни амалга ошириш даркор. Хусусан таълим тизимини ва унинг босқичли тизими: университет таълимини ривожлантириш, олий мактаб фаолиятининг асосий соҳаларитаълим ва илмий тадқиқотнинг мазмуни, шакли ва услубиятини ўзгартириш, олий ўқув юрти мақомини сезиларли даражада кўтариш, лозим бўлади. Ўша даврдаги мансуб «Олий таълимдаги ихтисосликлар ва ихтисослашувлар рўйхати» да 600 га яқин номини учратиш мумкин ва уларнинг ҳар бири бўйича мутахассис тайёрланган. Уларнинг дипломига битта муайян ихтисослик ёки ихтисослашув номи ёзилган. Ўзбекистон олий ўқув юртларида ўша пайтларда 300 ихтисослик ва ихтисослашув бўйича мутахассислар тайёрланган. Тайёргарликни тугатгач мутахассислар ўз ихтисосликларига мос муайян иш ўрнига боришлари лозим эди. Шундай деб ўйланган. Бироқ амалда эса бутунлай бошқача ҳол эди.

Шундай қилиб хўжалик юритишнинг ва таълимнинг мавжуд тизими, кўп холларда мутаҳассисни олий даражада тайёрламас эди. Кўп босқичли тизим жаҳон тажрибасида аллақачон ўзлаштирлган ва амалда муваффақият билан қўлланмоқда. Ўзбекистоннинг мустақил шароитида у қуйидагича кўринишга эга, яъни 600 га яқин ихтисослик ва ихтисослашув мавжуд бўлиб, олий ўқув юртларимизда шулар бўйича мутахассислар тайёрлаш мўлжалланмоқда, лекин улар 103 йўналишга ажратилган. Билимнинг ҳар бир йўналишида шундай соҳалар мавжуд, улар еттита: табиий фанлар ва математика, гуманитар фанлар, соғлиқни сақлаш, таълим, техника-фанлари, қишлоқ хўжалик фанлари, харбий ихтиссосликлар. Янги турдаги мутахассислар можоросида асосий сиймо бўлиб таянч олий маълумотга эга бакалаврлар ҳисобланади. Тўрт йил ичида улар гуманитар, табиий фанлар ва умум таълим бўлимлари бўйича бир қатор ихтисосликларни ҳам ўз ичига олган муайян йўналишларда тўлиқ маълумот олишлари лозим. Масалан: «қурилиш» йўналиши ўз ичига 17 ихтисосликни олади. «Телекоммуникация» ихтисосликни «Педагогика»-12 ихтисосликни ўз ичига олади ва ҳоказо.. Бакалавр шундай тайёргарликка эга бўлиб, маълум «жилвирланиши»дан сўнг мустақил равишда ёки олий ўқув юртининг тегишли курсида, корхонада, ташкилот ёки муасасада ўз ихтисослиги йўналиши бўйича Оммавий лавозимларда ишлай олади. Бундай тайёрлаш тартиби ҳар бир шахсни ҳам, жамиятни ҳам қаноатлантиради. Анча чуқур ва махсус бўлимлар талаб қилувчи лавозимларда ишлаш учун тўлиқ олий маълумотга эга мутахассислар ва магистралр етиштирилмоқда. Мутахассис бўлиб бакалавриятни тугатса, уни яхши ўзлаштириб тегишли тест синовидан ўтган ва бакалавриат тайёрлашнинг йўналишларидан бирга кирувчи курсни ўтган битирувчи ҳисобланади.

Мутахассислик ходимлар тайёрлашнинг босқичли тизимига ўтиш тўлиқ олий маълумотли битирувчилар умумий сонини, биринчи галда, республика танқислик сезмаётган ихтисосликлар бўйича қисқартиришни тақазо этмоқда. Ривожланаётган ва устувор халқ хўжалиги тармоқлари учун мутахассислар тайёрлаш ҳажмини сақлаб қолиш, қатор ҳолларда эса ҳатто кўпайтириш лозим. Бу биринчи галда иқтисодчилар, юристлар, ЭХМ бўйича мутахассисликлар, информатика ва баъзи бошқаларга тегишли. Олий таълимни ислоҳ қилишнинг умумий йўллари билан фаолиятининг асосий соҳалари: -тарбия ва илмий тадқиқот соҳаларида ҳам мазмуний, шаклий ҳамда услубий ўзгаришлар сезиларли даражада амалга оширилиши керак. Олий ўқув юртларининг ўқув услубий адабиётлари билан таъминланган ҳам сон, ҳам сифат жиҳатидан яхшилаш аҳамият касб этади. Янги дарсликлар яратиш, тегишли ўқув-услубий ва бошқа ўқув материаллари, янги ўқув касбий дастурларда ва давлат стандартлари талабаларини ҳисобга олган ҳолда қайта нашр қилиш ва ўқув жараёнида улардан фойдаланиш зарур. Иқтидорли талабаларни ва аспирантларни излаб топиш ва танлаш имконияти олий ўқув юртларидан ихтисослаштирилган коллежлар, гимназиялар ва лицей ташкил этилиши туфайли амалга оширилади. Ўзбекистонда бозор иқтисодиёти шароитида таълим, фан ва маданият маркази сифатидаги олий ўқув юрти профессорлар, ўқитувчилар, ходимлар ва талабаларнинг жамоаси ҳисобланади. Улар ўз олдиларига инсон Ватан ва жаҳон маданиятларини равнақ йўлида эзгулик ва адолатни қарор топиши, ҳақиқатга эришганлигини мақсад қилиб қўйилган. Олий ўқув юртининг асосий вазифаси бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: -мутахассисларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш; -аҳоли орасида билимни кенг ёйиш, унинг билим савиясини ва маданий даражасини ошириш. Олий ўқув юрти ўз шаҳобчаларига, ихтисослаштирилган коллежлар, кафедра, тайёрлов бўлинмалари, илмий тадқиқот лаборотория, аспирантура,

доктарантура, қўшма касбий билим бериш бўлимлари, тажриба хўжалиги ва бошқа таркибий қисмларга эга бўлиши мумкин. Олий ўқув юртлари таркибига яна илмий тадқиқот институтлари, лицей, гимназия, турлича мулк эгаси бўлиши мумкин, корхона ва ташкилотлар ҳам кириш мумкин. Олий давлат ўқув юртлари фанлари илмий тадқиқот институтлари, унинг таркибига кирадиган ва кирмайдиган коллежлар, унинг ҳамда малака оширишнинг ва қайта тайёрлаш институтлари, олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги билан келишилган ҳолда киритилган таклифлари асосида ташкил этилади. Давлат олий корхонаси, муассасаси ва ташкилотни шунингдек бюджетдаги шу жумладан, юридик шахс мақомига эга олий ўқув юртини тузиш бўйсунувчи вазирлик билан келишилган ҳолда белгиланган тартибда амалга оширилади. Илмий ишларга бўлган муносабатни тубдан ўзгартириш зарур, унинг баҳосида иқтисодий қийматдан келиб чиқишни одат қилмоқ лозим. Олий ўқув юртларининг ўқув ва илмий тадқиқотлари фаолиятини, лавозимини ва услубиятини ўзгартириш, профессор-ўқитувчиларнинг таркибий савиясини янги сифат босқичига кўтаришни, шунингдек унинг фаолиятини маърузавий ахборот беришдан ҳам педагогикага, талабаларнинг мустақил ўқиб ўрганиши, илмий-тадқиқий ва касбий буриб юборишни, якка тартибда фикрлаш жараёнида масалаларни ғайрий одати тарзда ҳал этишликка мақсадли йўналтиришни тақазо этади. Ҳозирги замон ўқув юртлари, ўқув бўлинмалари билимини баҳолаш объектив мезонини ишлаб чиқиш жараёнини жорий этиш лозим. Бу сиз янги шароитларда ўқув юрти фаолияти ҳар бир соҳасини аҳволини баҳолаш ҳамда мақсадга мувофиқ йўналтиришни амалга ошириш мумкин эмас. Қисқача хулоса: Республикада Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури ишлаб чиқилиши ва рўёбга чиқарилиши ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишда

устивор йўналиш мақомига эга бўлади. Миллий дастур лойиҳаси умумхалқ муҳокамасига қўйилди ва қонун кучига эга бўлди. Унинг амалга оширилиши учун Президент Фармони билан Бош вазир ўринбосари раҳбарлигида республика комиссияси тузилди. Қабул қилинган Дастур специфик хусусияти унинг инсонни бутун умри давомида таълим жиҳатдан тайёрлашнинг барча босқичлари ва бўғинларини ўз ичига олувчи узлуксиз таълим тизимига йўналтиришида мужассамлашгандир. Биринчи босқичда яқин ўтмишдаги амалиётга хос бўлган барча узилишларни бартараф этган ҳолда мактабгача таълим, ўрта таълим, бошланғич ва ўрта профессионал таълим кичик тизимлари доирасида узлуксиз таълим тизимини барпо этишга эътибор берилади. Деярли барча мамлакатлардаги каби Ўзбекистонда ҳам давлат бюджети, шубҳасиз, таълимни молиявий таъминлашнинг бош манбаидир. Таълимга давлат харажатларининг деярли 90 фоизи республика бюджетидан (жумладан маҳаллий даражада қолган республика солиқларини қўшган ҳолда республика бюджетига барча тушумлар), шунингдек республика бюджетидан маҳаллий бюджетларга субвенциялар ва бошқа трансфертлардан молия маблағ билан таъминлаш. Таълимга давлат харажатларининг 10 фоиздан сал кўпроғи бевосита маҳаллий даромадлардан молиявий таъминланган. Бизнинг замонамизда бўлғуси мутахассис ўзлаштириши лозим бўлган илмий ахборотлар ҳажми тўхтовсиз ошиб бормоқда. Шу муносабат билан таълим олувчи ривожланишнинг юқори даражасига интилади, ўз қобилияти ва имкониятларини тўлиқ ишга соладиган, хуллас тўла куч билан ўқийдиган такомиллашган ўқув жараёни ташкил этиш тизимини ишлаб чиқиши лозим. Шуни ҳам хулоса қилиб айтиш мумкинки, олий ва ўрта махсус ўқув юртларини жаҳон андозалари даражасига кўтариш, халқ хўжалигининг мутахассисларига бўлган талабларни илмий баҳолаш, ёшларга таълим бериш ва уларни тарбиялашда илғор хорижий тажрибадан самарали фойдаланиш- бу масалалар бугунги кунда энг муҳим масалалардир, чунки баркамол интеллектуал етук авлодсиз буюк келажакни тасаввур этиб бўлмайди.

Республикада олий таълимни ривожлантириш вазифалари, ҳажми, молиялаштириш манбалари, бакалавр ва магистратураларни тайёрлаш ҳолати ва олий ва ўрта махсус юртларини ислоҳ қилишнинг долзарб масалаларини ёритилган. Ахборот-коммуникация технологияси ва масофадан ўқитиш технологияларини жорий этиш кўрсатилган.

Тавсия этилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикасининг «Кадрларни тайёрлаш миллий дастури» - Т.: Ўзбекистон, 1997 йил. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2005 йил 7 февраль куни Оқсарой қароргоҳида қилган нутқи «Янги ҳаётни эскича қараш ва ёндашувлар билан қуриб бўлмайди» Халқ сўзи, 2005 йил, 17 февраль. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил харакат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш-асосий вазифамиздир» маърузаси. – «Халқ сўзи», 2007 йил, 13 февраль. Асаев Т.Ш. Управление социальным развитием М.: изд. МГУ, 2004 ғ. Игнатов В.Г., Батурин Л.А., Бутов В.И. Эконимика социальной сферы. Ростов на Дону, март 2001. Ишмухамедов А.Э., Каланова М.З. «Ижтимоий соҳа иқтисодиёти» Маърузалар матни Т.: ТДИУ, 2005.

O'xshashlar

Олий ва ўрта махсус таълимни ривожланиши

Бозор иқтисодиётига ўтишда таълим тизимини тартибга солиш. Ўрта таълимни ривожланиши

Саёҳатчиларнинг умумий ва махсус тайёргарликлари

Олий таълимнинг тузилиши

Жаҳон иқтисодиёти ва унинг ривожланиши