Notijorat faoliyatini olib boruvchi muassasalar va tashkilotlar moliyasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Notijorat faoliyatini olib boruvchi muassasalar va tashkilotlar moliyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

Notijorat faoliyatini olib boruvchi muassasalar va tashkilotlar moliyasi Reja: 1. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilot, muassasalar moliyaviy resurslarining manbalari. 2. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi subyektlarning xo‘jalik va moliya mexanizmi. 3. Budjet muassasalarida moliyaviy rejalashtirish.

Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilot, muassasalar moliyaviy resurslarining manbalari: Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilot va muassasalar turli xizmatlar - ijtimoiy xarakterdagi, boshqaruv, ijtimoiy tartibni saqlash, mamlakat mudofaasi va xokazolar ko‘rsatadi. Yaqin vaqtlargacha bu muassasalarning deyarli barcha xarajatlari budjetdan moliyalashtirilar, iste’molchilarga asosan bepul xizmat ko‘rsatilar edi. Keyingi yillarda esa notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi muassasalar o‘tkazmalari asosida moliyaviy manbalar tarkibi ancha kengaydi. Iqtisodiyotning notijorat sektori: tashkilot va muassasalari moliyaviy resurslari - bu o‘z faoliyatini amalga oshirish va kengaytirish uchun turli manbalardan jalb etiladigan pul mablag‘laridir. Moliya resurslarining yuzaga kelish sabablari ikkita omilga bog‘liq: ko‘rsatilgan xizmat turlari va xizmat ko‘rsatish xarakteri (pulli va bepul). Bunda xizmatlarning biri dastlabkisi birinchi davrda bepul xizmat ko‘rsatishi, boshqasi faqat pulli, uchinchisi ikkitasining yig‘indisi bo‘lishi mumkin. Mamlakatning davlat boshqaruvi va mudofaa sohalari orqali jamiyatga umumiy miqyosda xizmat ko‘rsatiladi, shuning uchun sohalari band bo‘lgan har bir fuqaro va har qanday yuridik shaxslarga bepul xizmat ko‘rsatiladi. Bunda davlat tomonidan budjetdan moliyalashtirish me’yorlari belgilanadiki, davlat xizmatchilari, xarbiy xizmatchilari yuqori ish haqi oladilar, ular professional va xarbiy majburiyatlarini bajarish uchun normal sharoitlar bilan ta’minlanadi. Madaniyat, san’at, xuquq sohalarining ba’zi xizmatlari iste’molchilarga dastlabki davrda faqat pulli ko‘rstailardi. Bular: teatr, kinokonsert va kinoteatr zallari, ko‘rgazma ishlari, notarial va advokaturla tashkilotlarga maqsadli dotatsiya beriladi. Iqtisodiyotning nobozor sektoriga ijtimoiy-madaniy xarakterdagi xizmatlar kiradi. Ular turlichadir va shunga ko‘ra iste’molchilarga dastlabki pulli hamda

bepul ko‘rsatilib, keyinchalik moliyalashtirishning turli manbalariga ega bo‘ladi. Ijtimoiy-madaniy talablar uchun yo‘naltirilgan moliyaviy resurslarning aniq tarkibi avvalambor talab xarakteriga bag‘liq bo‘ladi. Bunda talablarni uch guruhga ajratish mumkin: jamiyat uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan talablar - bu talab ta’minoti har bir fuqaro oladigan daromadga bog‘liq bo‘lmay, balki davlat konstitutsiyasi orqali kafolatlangan bo‘lishi kerak (masalan: fuqarolarning boshlang‘ich va o‘rta tizimga ega bo‘lish talabi). Bularning moliyalashtirish manbai bo‘lib, budjet va undan tashqari ajratiladigan umumdavlat moliya resurslari hisoblanadi. Umumiy xarakterga ega bo‘lgan, biroq umumdavlat resurslaridan zaruriy minimum miqdorda davlat budjeti mablag‘lari xisobidan moliyalashtirilgan talablar, bu talab ta’minoti boshlangan normativ darajasida boshqa moliyaviy manbalar hisobidan, shu jumladan aholi mablag‘lari xisobidan amalga oshiriladi. Bunday manbalarga aholiga minimum darajada xizmat ko‘rsatish, o‘rta darajada ma’lumot olish, fuqarolarning belgilangan normada ijtimoiy ta’minoti va boshqalar kiradi. Fuqarolar, ularning dam olishlari, uy-joy bilan ta’minlash bilan bog‘liq bo‘lgan talablari, ular jamiyat hisobidan ta’minlanmay, balki ular ta’minotining moliyaviy resurslari bo‘lib, korxona, tashkilot va aholi mablag‘i chiqishi lozim. Hozirgi vaqtda turli xizmat ko‘rsatuvchi , korxona va muassasalarni moliyalashtirish uchun quyidagi manbalardan foydalanilyapti: -belgilangan nomativlar asosida tashkilot va muassasalarga ajratiladigan budjet mablag‘lari. Budjetni moliyalashtirish normativlari davlat tomonidan iste’molchiga beriladigan ish va xizmatlar bahosi rolini o‘ynaydi. Normativlar tegishli yo‘nalishdagi xizmatlar bahosi rolini o‘ynaydi. Normativlar tegishli yo‘nalishdagi ijtimoiy-madaniy muassasalar faoliyatining yakuniy natijalariga qaratilishi lozim, hozirgi vaqtda bu to‘liq amalga oshirilmagan, tibbiyot bo‘yicha bitta kasalni davolash, maktabgacha muassasalarga bitta bolani ta’minlash va xokazo.

-davlat va mahalliy, xususiy va kooperativ korxonalar, ijtimoiy tashkilotlar, aholi, bajarilgan ish (xizmat) uchun beriladigan pul mablag‘lari, yuridik shaxslar shartnomasi va aholi buyurtmasi bo‘yicha o‘tkaziladigan pulli namoyishlar. Bunga fuqarolar tibbiy xizmati sohasi bo‘yicha qilinadigan normadan ortiqcha xizmatlar uchun pul mablag‘larining kelishi, xalq maorifi sohasidagi qo‘shimcha xizmatlar kiradi. Tuziladigan shartnomalarda xizmat hajmi tuzilishi va sifati, muassasaning material va moliyaviy resurslari bilan ta’minlash tartibi, buyurtmachi mablag‘idan moliyalashtirish shakllari va boshqalar ko‘rsatiladi. Muassasa tomonidan qo‘shimcha ish bajarilganda budjet ajratmasi summasi mos ravishda kamaymaydi, shartnoma va buyurtma bo‘yicha olingan pul mablag‘lari muassasa moliyaviy resurlarini kamaytiradi; -aholi va boshqa iste’molchilarga pulli xizmatidan keladigan tushumlar (turli xil ko‘rgazmalar, konkurslar, festivallar, biletlar sotish va x.) va uzida ishlab chiqariladigan buyumlarni sotish. Pulli xizmat iste’molchilarga tegishli amaldagi preyskurant va ta’riflar bo‘yicha ko‘rstailadi; bunda pulli xizmat ko‘rsatish budjetdan moliyalashtiriladigan faoliyat o‘rniga amalga oshirilmaydi; -bino, inshoot va uskunalarni ijaraga berishdan tushadigan tushum; -ixtiyoriy badallar va davlat korxonasi, kooperativlar, tashkilotlar, turli ijtimoiy fondlar, ayrim fuqarolar tomonidan qaytarib bermaslik asosida tashkilot va muassasalarga beriladigan moddiy boyliklar; -boshqa pul tushumlari. Barcha manbalardan keladigan pul mablag‘lari muassasaning moliyaviy resurs fondini (foyda) tashkil qiladi; ular ish haqi to‘lashga, moddiy va unga tenglashtirilgan xarajatlarni qoplashga, boshqa tashkilot va banklar bilan hisob- kitobga, iqtisodiy rag‘batlantirish fondi tuzishga ishlatiladi. Bir yil ichida ishlatilmagan mablag‘lar korxona ixtiyorida qoladi; budjetga qaytarilmaydi, ular keyingi yilgi budjet moliyaviy xarajatlar normativini pasayishiga ta’sir qilmalsigi

kerak. Notijorat asosida faoliyat yurituvchi barcha muassasalar, agar ular mustaqil balans va xisob-kitob schetiga ega bo‘lsalar, bank kreditidan foydalanish huquqni oladilar. Bunda qisqa muddatli qarzlar ularga faoliyati bilan bog‘liq xarajatlarga beriladi, uzoq muddatli qarzlar esa ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi xisobiga beriladi. Iqtisodiyotning nobozor sektoridagi korxona va muassasalarda moliyaviy resruslarni ishlatish va jalb qilish xo‘jalik yuritish usuliga qarab turlicha olib boriladi. Smeta moliyalashtirish va to‘liq o‘zini qoplash uchun ajratiladi. Smeta moliyalashtirishda iste’molchilarga asosiy xizmatlar bepul ko‘rsatiladi. Moliya resurslari tashkil topishda asosiy manba bo‘lib, daromad va xarajat smetasida ko‘rsatilgan budjet mablag‘lari hisoblanadi. Tashkilot va muassasalar budjet ajratmalari bilan birgalikda smetada ko‘rsatilgan boshqa mablag‘larni ham ishlatiladi. O‘zini qoplash va moliyalashtirish asosida faoliyat yurituvchi tashkilotlar harajati nomoddiy xizmatlar hisobiga qoplanadi. Ularga ayrim madaniy-maorif tashkilotlar, alohida tibbiy muassasalar, tomoshaxonalar, san’at muassasalar va boshqalar kiradi. Notijorat asosida ko‘pgina ijtimoiy birlashmalar o‘z faoliyatini yuritadilar: ijodiy ittifoqlar, tashkilotlar, xayr-ehson fondlari, assotsiatsiyalar va boshqalar. Ularning moliyaviy o‘zaro aloqasi korxonaning o‘z xususiyati va tashkilotlar faoliyati xarakteri bilan farqlanadi. Jamoat tashkilotlari tuzish erkinligi shunga olib keladiki, ularning moliyaviy o‘zaro aloqasi korxonaning o‘z xususiyati va tashkilotlar faoliyati xarakteri bilan farqlanadi. Jamoat tashkilotlari tuzish erkinligi shunga olib keladiki, ularning moliyaviy resurslari manbai kirish va a’zolik badallari hisoblanadi; ular tomonidan budjet mablag‘larining ishlatilishi yo‘lga qo‘yib bo‘lmaydi. Faoliyatning jamoatchilik xarakteri korxona mulkini ishlatish imkonini

rad etadi. Tashkil topgan moliyaviy resurslar korxona nizomida ko‘rsatilgan xarajatlarni qoplashga ketadi. 2. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi subyektlarning xo‘jalik va moliya mexanizmi. 2000-yillar ohirida ishlab chiqarish sohasidagi tashkilot va muassasalar moliyaviy mexanizmini qayta qurish boshlanadi. O‘zgarishlar asosiy mazmuni xo‘jalikning nobozor sektorini boshqarish iqtisodiy usullarini qo‘llashga olib keldi, bu esa aholi ehtiyojini malakali ijtimoiy-madaniy-xizmat ehtiyojlarini qondirishga, erishilgan ijtimoiy ishlar darajasini mustahkamlashga va jamoat ishlab chiqarish rivojlanishida ijtimoiy muhitni ta’minlashga olib keldi. Xo‘jalik mexanizmini qayta qurish quyidagilarga olib keldi: -o‘z ixtiyoridagi moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarining ko‘p qismini o‘z xoxishi bo‘yichi ishlatish imkoniyatini olgan tashkilot va muassasalarning mustaqilligini kengaytirish. Masalan, ijtimoiy-madaniy yo‘nalishdagi muassasalar boshqa korxona va tashkilotlarga bino, inshoot, nakliyot vositalari, inventarlar, xom ashyo va boshqa moddiy boyliklarni sotish, almashtirish, ijaraga berish, bepul o‘tkazish hamda ular qattiq eskirgan yoki ma’naviy eskirgan bo‘lsa, ularni tegishli tartibda balnsdan chiqarish xuquqini oladilar; -ko‘pgina noishlab chiqarish doirasidagi tashkilot va muassasalarni pulli asosda ishlashga o‘tishini amalga oshirish; -ko‘rstailayotgan xizmatlarga ta’riflarni ko‘rib chiqish, chunki ular ko‘p jixatdan faoliyat ko‘rsatayotgan tashkilot va muassasalarning o‘z-o‘zini qoplash va moliyalashtirish masalasiga javob bersin; -ijara munosabatlari, kooperativ va shaxsiy mehnat faoliyatini qo‘shib xo‘jalikning turli shakllarida ishlashga o‘tish; tashkiliy va mehnatga xaq to‘lashning turli usullarini kiritish.

Xo‘jalik mexanizmining o‘zgarishi noishlab chiqarish doirasidagi barcha molyaiviy aloqalar tizimini qayta ko‘rishni talab qildi. Mamlakat iqtisodiyotining bozor munosabatlariga o‘tishi moliyaviy munosabatlarning keyingi rivojlanishini talab qildi, negaki notijorat faoliyat yurituvchi muassasa va tashkilotlarning moliyaviy ta’minotini tashkil qilishga olib keldi. Ijtimoiy-madaniy xizmat tarmoqlariga yangi moliyaviy mexanizmi avvalambor muassasa va tashkilotlarning budjet moliyasi bilan pulli xizmatning rivojlanishi va shartnoma asosida pulli ish bajarilganligini tavsiflaydi. Bunda oddiy pulsiz xizmatni pulliga almashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Shu bilan birgalikda tashkilot va muassasalarni budjetdan moliyalashtirish tizimi qayta tuzilmoqda, erishilgan darajaga bog‘liq holda muassasalarni ta’minlash uchun xarajatlarni rejalashtirish va moliyalashtirishni bekor qilish sodir bo‘ladi. Aholining ijtimoiy xizmatini yaxshilash maqsadida davlat ijtimoiy sohani moliyalashtirishning shunday mexanizmini joriy qiladiki, bitta odamga to‘g‘ri keladigan ijtimoiy xarajat va boshqa ko‘rsatkichlar xisobida aniqlanadigan budjetdan ajratiladigan korxonalar asosida korxona va tashkilotlar moliyalashtiriladi. Bundan tashqari, muassasa va tashkilotlar tomonidan budjet ajratmalarini ishlatishning murakkab reglamentatsiyasi boshlanib, bu muassasalar va tashkilotlar faoliyati maqsadli yo‘nalitirishni ifodalaydigan normativlar bo‘yicha moliyalashtirishga budjetdan xarajatlarning ayrim moddalari bo‘yicha mablag‘lar ajratiladi. Budjetdan moliyalashtirish miqdori tegishli muassasalarning ishini samaradorligiga bog‘liq ravishda olib boriladi. Ish jamoasi faoliyatining yaxshi natijalarini iqtisodiy rag‘batlantirishning amaldagi effektiv mexanizmi yo‘q bo‘lgan budjet moliyalashtirish tizimi, bugungi kunda moddiy rag‘batlantirishning turli tizimlarini qo‘llash bilan boyitildi: ishchilarga ish xaqi to‘lashning turli shakllari, moddiy rag‘batlantirish miqdorini ish jamoasining faoliyati yakuniy natijalariga bog‘liqligini ko‘rsatishga qaratilgan rag‘batlantirish fondlarini tashkil qilish va

ishlatishning turli usullari, konkret ishchilar mehnatining hajmi, sifati va samaradorligini belgilaydigan xususiy rag‘batlantirish darajasi ishlatilmoqda. Oxirgi yillarda ish xaki to‘lash bo‘yicha muassasa va tashkilotlar rahbarlarining xukuklari kengaytirilgan edi. Birinchidan, ular ish xaqi fondi tarkibida belgilangan ta’lim doirasidagi o‘rtacha maoshga rioya qilmay mustaqil ravishda mansab maoshlarini belgilash xuquqini oladilar. Ikkinchidan, kompetentligiga ish xaqi fondi doirasidagi va undan tashqari fond xisobiga beriladigan ikiknchi xaqni belgilash kiradi. Uchinchidan, ularga kasbni qoplanganlik uchun ishchilarga qo‘shimcha xak berishga, xizmat ko‘rsatish doirasini kengaytirishga va bajarilgan ish xajmini oshishiga hamda ish xaqi fondini iqtisod qilish maqsadida asosiy ish majburiyatlaridan tashqari vaqtinchalik bo‘lmagan ishchi o‘rniga ishlatishga ruxsat etilgan. To‘rtinchidan, oliy o‘quv yurtlari o‘zlariga xamma valyuta tushumini qoldirish xuquqini oldilar. Hozirgi paytda xalq ta’limi muassasalari tomonidan olinadigan daromaddan olingan soliq imtiyozlari masalasi xal qilinmoqda. Iqtisodiyotning nobozor sektori korxona va muassasalarida moliyaviy resurslar hisobiga barcha joriy xarajatlar, boshqa tashkilot bilan hisoblar va kredit foizlarini to‘lash joriy qilingan. Oxirgisi quyidagilar kiradi: ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondlari, iqtisodiy rag‘batlantirish fondlari (ish xaqi fondi), valyuta ajratmalari fondi. Yuqoridagi fondlarga moliya ajratmalari davrini muassasa o‘zi belgilaydi. Iqtisodiy rag‘batlantirish fondlarini tashkil topishning asosiy manbai muassasalarning yalpi foydasidir; qo‘shimcha manbai bo‘lib maxsus kirimlar xisoblanadi. Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondlariga quyidagilar kiradi: moddiy xarajatlar bo‘yicha iqtisod (bemorlar ovqatlanish, meditsina xarajatlari) boshqa tashkilot va korxonalar bilan va kredit foizlari to‘lovi, ortiqcha, eskirgan uskunalarni sotishdan kelgan tushumlar; bino, inshootlar, uskunalar, transportni

ijaraga berishdan olingan mablag‘lar. Moddiy rag‘batlantirish fondiga qo‘shimcha ish xaqi fondining ishlatilmagan mablag‘lari hamda boshqa tashkilot va korxonalarning o‘z xisobidan shu maqsadda beriladigan mablag‘lari. Joriy xarajatlarni moliyalashtirish ketma-ketligi va iqtisodiy rag‘batlantirish fondini tashkil topish tartibi tashkilotning moliyaviy resurslarini taqsimlash va ishlatish usuliga bog‘liq. Moliya resurslardan foydalanishning ikki xil usuli bor. Birinchisi, shu bilan xarakterlanadiki, avval muassasa barcha joriy xarajatlarni to‘laydi: tegishli fond xisobida o‘z ishchilariga ish xaqi to‘laydi; moddiy va unga tenglashtirilgan xarajatlarni qoplaydi; boshqa tashkilotlar bilan xisob-kitob yuritish; berilgan kreditga foiz to‘lydi. Shulardan ortib qolgan moliyaviy resurslar ish jamoasi ixtiyoriga o‘tadi va tegishli normativlar asosida ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondlari shakllanishiga qaratiladi. +olgan mablag‘ moddiy rag‘batlantirish fondi tashkil topishiga ishlatiladi. Moliyaviy resurslardan foydalanishning bu usulida ish xaqi fondi mablag‘lari, moddiy va unga tenglashtirilgan xarajatlar, boshqa korxona bilan xisob-kitob, kreditga foizlar to‘lash tegishli iqtisodiy rag‘batlantirish fondlari qisqarishi xisobiga sodir bo‘ladi. Ikkinchidan usulning xususiyati shuki, moliyaviy resurslarning umumiy hajmidan avvalambor moddiy va unga tenglashtirilgan xarajatlar qoplanadi, boshqa tashkilotlar bilan xisob-kitob ishlari yuritiladi, kreditga foiz to‘lanadi. +olgan mablag‘lar tegishli normativlar asosida tashkil topadigan ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondlariga yo‘naltiriladi. Oxirida qoldiq usuli orqali birgina ish xaqi fondi tashkil topadi (ish xaqi fondi va moddiy rag‘batlantirish fondlariga ajratiladi). Iqtisodiy rag‘batlantirish fondi mablag‘lari ish jamoasi tomonidan taqsimlanadi va maqsadli yo‘nalish bo‘yicha tasdiqlangan smetaga ko‘ra ishlatiladi. Shunday qilib, ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi tegishli muassasalarning moddiy-

texnika bazasini mustahkamlashga, uy-joy va madaniy-maishiy qurilishiga ishchi jamoa a’zolarining ijtimoiy, maishiy va boshqa tadbirlariga ishlatiladi. Joriy oyida ishlatilmay qolgan moddiy rag‘batlantirishning fondi mablag‘lari jamoadan qaytarib olinmaydi va kelgusi yilda ishlatiladi. Ijtimoiy-madaniy yo‘nalishdagi muassasalarning moliyaviy mexanizmini mukammallashtirishning umumiy asoslari bilan birgalikda 2000-yillarda noishlab chiqarish sohasining turli tarmoqlarida moliyaviy munosabatlarini qayta qurish jarayoni davom etdi. Xususan, xozirgi paytda katta o‘zgarishlar sog‘liqni saqlashni moliyalashtirish tizimida tibbiy xizmatni sug‘urta meditsinasiga o‘tishi tufayli sodir bo‘lmoqda. Hozirgi vaqtda maktab, texnikum, oliy o‘quv yurtlarini moliyalashtirish tizimida bu muassasalarda tashkil etilgan xayriya sovetlari va xayriya mablag‘lari fondini shakllanishida katta o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. O‘quv yurtlari o‘zlarining tijorat tuzilmasi faoliyatini kengaytirishni davom ettirmoqdalar. Ular ta’sischi sifatida qatnashganlar tijorat shaklidagi tashkilotlarning foydasining bir qismini o‘z xarakatlarini moliyalashtirishga ishlatilmoqda. 3.Budjet muassasalarida moliyaviy rejalashtirish. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilot va muassasalar o‘z moliyaviy resurslarini o‘zlari tuzadilar. Bunday paytda budjet mablag‘lari xisobidan moliyalashtiriladigan muassasalar xarajat va daromad smetalarini o‘zlari tuzadilar. Tijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi korxonalarning moliyaviy rejalarining smetadan farq qiluvchi asosiy tomonlari shundan iboratki, smetadan barcha xarajatlar belgilangan bo‘ladi, daromadning esa ayrim manbalari ko‘rsatiladi xolos. Smeta tuzish uchun boshlang‘ich ma’lumotlar sifatida nazorat raqamlari va iqtisodiy normativlar ishlatiladi. Nazorat raqamlari-tegishli muassasalarning ixtisoslashgan faoliyatini belgilovchi ko‘rsatkichlardan va uning rivojlanishinii belgilovchi istiqbolidan iborat, mas, o‘quv yurtlariga yil xajmi bo‘yicha o‘quvchilar, studentlar sonini belgilovchi

raqamlar, stavkalar miqdori texnikum va instittularda tibbiy tashkilotlarida yotoqlar soni ko‘rsatkichlari, ularning ishlatilishi poliklinika muassasalarida shifokorga qatnaydigan bemorlar soni, tibbiy shaxs stavkalari miqdori va xokazo. Nazorat raqamlari - dastur xarakteriga ega emas va xar bir turdagi xizmat ko‘rsatish muassasalar faoliyatining yakunlovchi natijasini belgilaydi. Ular muassasalarga, fuqarolarga ijtimoiy kafolatlangan mablag‘ yoki aholining ijtimoiy himoyalanish darajasining yo‘nalishi sifatida yetkaziladi. Nazorat raqamlariga quyidagilar kiradi: -musaasasalar tomonidan xizmat ko‘rsatadigan aholining soni va tarkibi. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilot va muassasalar o‘z moliyaviy resurslarini o‘zlari tuzadilar. Bunday paytda budjet mablag‘lari xisobidan moliyalashtiriladigan muassasalar xarajat smetalarini tuzadilar. O‘z iste’molchilarini faqatgina budjet mablag‘lari bilan emas, balki boshqa xil moliya resurslari bilan ta’minlaydigan korxona va muassasalar xarajat va daromad smetalarini o‘zlari tuzadilar. Tijorat asosida faoliyat ko‘rsatuvchi korxonalarning moliyaviy rejalarining smetadan farq qiluvchi asosiy tomonlari shundan iboratki, smetadan barcha xarajatlar belgilangan bo‘ladi, daromadning esa ayrim manbalari ko‘rsatiladi xolos. Smeta tuxish uchun boshlang‘ich ma’lumotlar sifatida nazorat raqamlari va iqtisodiy normativlar ishlatilari. Nazorat raqamli-tegishli muassasalarning ixtisoslashgan faoliyatini belgilovchi ko‘rsatkichlardan va uning rivojlanishini belgilovchi istiqbolidan iborat, mas, o‘quv yurtlarda yil hajmi bo‘yicha o‘quvchilar, studentlar sonini belgilovchi raqamlar, stavkalar miqdori texnikum va institutlarda tibbiy tashkilotlarda, yotoqlar soni ko‘rsatkichlari, ularning ishlatilishi kunlari va shaxsning stavkalari, ambulator poliklinika muassasalarida shifokorga qatnaydigan bemorlar soni, tibbiy shaxs stavkalari miqdori va xak.

Nazorat raqamlari - dastur xarakterga ega emas va har bir turdagi xizmat ko‘rsatish muassasalar faoliyatining yakunlovchi natijasini belgilaydi. Ular muassasalarga, fuqarolarga ijtimoiy kafolatlangan mablag‘ yoki aholining ijtimoiy himoyalanish darajasining yo‘nalishlari sifatida yetkaziladi. Nazorat raqamlariga quyidagilar kiradi: -muassasalar tomonidan xizmat ko‘rsatadigan aholining soni va tarkibi; -muassasalar bajargan xizmatlarining hajmit va sifati (mas, poliklinikadagi kasallarning soni, maktablarda bitiruvchilarning soni va xok). -muassasalarning transport bilan ta’minlanishi va texnik ta’minotining ko‘rsatkichlari; -muassasalar mehnat kollektivlarini ijtimoiy rivojlanish ko‘rsatkichlari. Iqtisodiy normativlar. Moliyaviy rejalashtirishda ishlatiladigan iqtisodiy normativlar o‘z tarkibiga quyidagilarni kiritadi: -faoliyat ko‘rsatayotgan korxonaning budjetdan moliyalashtirish; -ish haqi fondini yuzaga kelishi (agar moliyaviy rejalashtirishni bir usulda taqsimlansa); -ishlab chiqish va ijtimoiy rivojlantirish fondini tashkil topishi; -valyuta tushum xisobidan valyuta ajratma fondining yuzaga kelishi. Budjetdan moliyalashtirishning normativi miqdoriy, ilmiy asoslangan ijtimoiy normativ va normativlar aholini ijtimoiy xizmat ko‘rsatish talablarning olib borilishini va moddiy, texnikaviy asosning tashkil qilinishi, mehnat jamoaning ijtimoiy rivojlanishi va moddiy rag‘batlantirishni ta’minlaydi. Budjet moliyalashtirish normativlarining xarajati umumiy moddiy mablag‘lariga asos bo‘lib xizmat qiladi. Notijorat asosida faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va muassasalar nazorat raqami va iqtisodiy normativlaridan tashqari davlat markazlashgan kapital quyilmalar hisobidan yangi baquvvat va obyektlarni xarakatga kiritish uchun davlat

buyurtmalarini olish mumkin. Korxona (tashkilot, nazorat raqamlar,iqtisod normativlariga asoslanib kerakli xisoblanishlarni amalga oshiradi hamda xarajat va daromad smetasini tuzadi. Smeta mehnat jamoasida ko‘riladi va ma’qullanadi, korxona rahbari va tashkilot kasaba uyushmasining umumiy qarori bilan tasdiqlanadi. Tuzilgan smeta kerakli majburiy rekvizitlardan tashqari uchta yirik bo‘limni o‘z ichiga oladi: 1. Xarajat va daromad yig‘indisi. 2. Ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari. 3. Xarajat va daromadlarning xisob-kitobi va hisoboti. 4. Xarajatlar bo‘yicha birinchi bo‘limda quyidagilar ko‘rsatiladi: 5. Ish haqi va unga tenglashtiruvchi mablag‘lar. 6. Ish xaqi fondi. 7. Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlantirish fondi. 8. Moddiy rag‘batlantirish fondi; 9. Boshqa fondlar va rezervlar. 10. Daromadning birinchi bo‘limida quyidagilar kiritiladi: 11. Budjet tomonidan moliyalashtirish. 12. Aholiga qo‘shimcha pullik xizmat ko‘rsatish. 13. Korxona va tashkilotlar bilan kelishilgan holda xizmat ko‘rsatish. 14. Boshqa tushumlar. 15. Bino, uskunalarni, inshootlarni, transport vositalarini va xokazolarni ijaraga berishdan kelgan tushum.

O'xshashlar

Korxona va tashkilotlar moliyasi.

Notijorat tashkilotlar moliyasini tashkil etish asoslari

Korxonalar va tashkilotlar moliyasi. Turli faoliyat sohalari moliyasining xususiyatlari

Moliya siyosati, mexanizmi va tizimi

Bozor iqtisodiyoti sharoitida хo‘jalik yurituvchi sub’ektlarni sektorlar va tarmoqlar bo‘yicha tasniflash