Низо ва стресни бошкариш - Iqtisodiyot - Referatlar

Низо ва стресни бошкариш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

165 KB

Ko'chirib olish

Íèçî âà ñòðåññíè áîø к àðèø Ðåæà: 1. Íèçî, óëàðíèíã êåëèá ÷è к èø ñàáàáëàðè âà òóðëàðè. 2. Íèçî æàðà ё íèäàãè áîñ к è÷ëàð âà î к èáàòëàð. 3. Íèçîëàðíè áîø к àðèø âà óëàðíè áàðòàðàô к èëèø é у ëëàðè. 4. Ñòðåññ âà óíè áîø к àðèø. 1. Íèçî, óëàðíèíã êåëèá ÷è к èø ñàáàáëàðè âà òóðëàðè

У çáåê òèëèíèíã èçî х ëè ëó г àòèäà íèçî òóøóí÷àñè к óéèäàãè÷à òàë к èí к èëèíàäè: “ Íèçî - áó у çàðî êåëèøìîâ÷èëèê ё êè к àðàìà- к àðøèëèê, äóøìàíëèê, àäîâàò îð к àñèäà òó г èëãàí х îëàò, ìóíîñàáàò; èõòèëîô, íèôî к ”. Àäîâàò, èõòèëîô, íèôî к òóôàéëè у çàðî æàíæàëëàð ñîäèð á у ëàäè. Îäàìëàð æàíæàë х à к èäà у éëàãàíëàðèäà äóøìàíëèê, ку ð к èòèø, áîñ к èí÷ëèê, òîðòèøóâ êàáè íîõóøëèêëàðíè íàçàðäà òóòèøàäè. Áîø к àðèø æàðà ё íèäà íèçî -áó ðà х áàð, èø÷è âà áîø к à õîäèìëàð у ðòàñèäà ìóàéÿí ìàñàëàëàðíè х àë к èëèøäà òîìîíëàðíèíã áèð-áèðè áèëàí áèð å÷èìãà êåëàîëìàãàíëèãè òóôàéëè âóæóäãà êåëàäèãàí âàçèÿòäèð. Èøëàá ÷è к àðèøäàãè íèçîëàð êèøèëàð êàéôèÿòèãà ñàëáèé òàúñèð к èëàäè âà óëàðíèíã èø к îáèëèÿòèíè ïàñàéòèðàäè, æàìîàäàãè “ðó х èé è к ëèì”íè ё ìîíëàøòèðàäè, êàäðëàð ку íèìñèçëèãèíè ê у ïàéòèðàäè. Øóíèíã ó÷óí áó ìàñàëàëàðãà äîèìî ýúòèáîð áåðèø, ìå х íàò æàìîàëàðèíè áîø к àðèøíè, êàäðëàð òóð г óíëèãèíè òàúìèíëîâ÷è øàðòëàðäàí áèðèäèð. Èøëàá ÷è к àðèøäà íèçîëè âàçèÿòëàð îëäèíè îëèøíèíã áàð÷à èìêîíèÿòëàðèäàí ôîéäàëàíèø ëîçèì. Íèçî к àíäàé õàðàêòåðãà ýãà á у ëìàñèí âà ó к àé äàðàæàäà êàòòà á у ëìàñèí, áàð÷à х îëëàðäà íèçîíèíã ñàáàáëàðè х àìäà óíè âóæóäãè êåëòèðãàí х îëàòëàð äè кк àò áèëàí òà х ëèë к èëèíèøè ëîçèì. Ðà х áàð х àð áèð àíè к âàçèÿòíèíã òàãèãà àäîëàò âà îáúåêòèâëèê áèëàí åòèøè, òåãèøëè õóëîñàëàð ÷è к àðèøè êåðàê. Ñîöèîëîãëàð òàä к è к îòëàðèíèíã ê у ðñàòèøè÷à, “ðó х èé è к ëèì” ÿõøè á у ëãàí х àìäà èíòèçîì àí÷à þ к îðè á у ëãàí æîéäà ôà к àò è к òèñîäèé ê у ðñàòêè÷ëàð þêñàê ýìàñ, áàëêè íèçîëàð х àì àí÷àãèíà êàì, õîäèìëàðíèíã у ç ìå х íàòèäàí êàòòà к îíè к èø îëà ё òãàíè ê у çãà òàøëàíèá òóðàäè. Õîäèìëàð íîðîçèëèãè þêñàê òàëàá÷àíëèê âà èøëàá ÷è к àðèøíèíã áàúçè æè х àòëàðèíè ÿõøèëèø, áó áèëàí ìå х íàò óíóìäîðëèãèíè îøèðèø èñòàãèíèíã íàòèæàñè ñèôàòèäà èæîáèé ñàáàáëàðãà х àì ýãà á у ëèøè ìóìêèí. Æàìîà àúçîëàðèíèíã ïðèíöèïèàëëèãè х àìäà êàì÷èëèêëàð áèëàí ìóðîñà к èëìàñëèê èñòàãè æàìîàíèíã þêñàê ôàîëëèãè âà òàøàááóñè òóôàéëè þçàãà êåëàäè. Èøëàá ÷è к àðèøäà íèçîëè âàçèÿòëàð òóðëè ñàáàáëàðãà ê у ðà âóæóäãà êåëèøè ìóìêèí. Óëàðäàí: *0 ìå х íàòíè òàøêèë к èëèøäàãè êàì÷èëèêëàðíè; *1 х à к ò у ëàøíèíã òàêîìèëëàøòèðèëìàãàíè; *2 ё ìîí ìå х íàò øàðîèòëàðèíè; *3 ìå х íàò х à к èäàãè к îíóíëàðíè áóçèøíè; *4 ðà х áàðëèêíèíã к îíè к àðñèç ñàâèÿñèíè; *5 у çàðî ìóíîñàáàòëàð ìàäàíèÿòèíèíã ïàñò ñàâèÿñèíè âà х îêàçîëàðíè ê у ðñàòèø ìóìêèí. Æàìîà àúçîëàðè îðàñèäà íèçîëàðíèíã ê у ï÷èëèãè к óéèäàãè ñàáàáëàð òóôàéëè ñîäèð á у ëàäè. Íèçî ñàáàáëàðè Ðåñóðñëàðíè òà к ñèìëàøäàãè àäîëàòñèçëèê  ¥àòòîêè ýíã óëêàí êîðõîíàëàðäà х àì ðåñóðñëàð ÷åêëàíãàí á у ëàäè. Ðà х áàðèÿò ìàòåðèàëëàð, ìå х íàò âà ìîëèÿâèé ðåñóðñëàðíè у ç òàñàððóôèäàãè á у ëèìëàðãà óìóì êîðõîíà ìà к ñàäèíè àìàëãà îøèðèø íó к òàè íàçàðäàí òà к ñèìëàøè êåðàê. Áèðèãà àñîññèç ê у ï, áèðèãà îç òà к ñèìëàø ñ у çñèç íèçîíèíã êåëèá ÷è к èøèãà ñàáàá á у ëàäè. ¥àììà х àì ê у ïðî к óíäèðèá îëèø ïàéèäà á у ëàäè. Âàçèôàëàð-íèíã у çàðî áî г ëè к ëèãè  Ìå х íàò òà к ñèìîòè áàð÷à á уг èíëàðíè áèð áèðè áèëàí áî г ëàá ку ÿäè. Áóíäàé øàðîèòäà áèð êèøè ё êè áèð ãóðó х êèøèëàðíèíã áàæàðàäèãàí èøè áîø к à áèð êèøè ё êè áîø к à áèð ãóðó х èøèãà áî г ëè к á у ëèá к îëàäè. Ìàñàëàí, èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìè õîäèìëàðäàãè ìå х íàò óíóìäîðëèãèíèíã ïàñò äàðàæàäà ýêàíëèãèíè óëàðäàãè óñêóíàëàðíèíã ñèôàòñèç òàúìèðëàíãàíëèãè áèëàí áî г ëàá, òàúìèðëàø á у ëèìèãà àéáíè ò у íêàéäè. Òàúìèðëàø á у ëèìè ýñà у ç íàâáàòèäà á у ëèì ó÷óí çàðóð á у ëãàí ìóòàõàññèñëàðíè у ç âà к òèäà èøãà к àáóë

к èëìàãàí êàäðëàð á у ëèìèãà øóíäàé ýúòèðîçíè áèëäèðàäè âà х îêàçî. Ê у ðèá òóðèáñèçêè íîðîçèëèêëàð х àììà á уг èíëàðäà áîð. Àéíàí øóëàð íèçîíè êåëèá ÷è к èøèãà ñàáàá á у ëàäè. Ìà к ñàäëàðäàãè х àðõèëëèê  Èõòèñîñëàøòèðèø к àí÷àëèê ÷ó к óðëàøñà øóí÷àëèê á у ëèìëàð ê у ïðî к у ç ýúòèáîðëàðèíè êîðõîíàíèíã óìóìèé ìà к ñàäèíè áàæàðèøãà ýìàñ, áàëêè õóñóñèé у ç á у ëèìè ìà к ñàäèíè àìàëãà îøèðèøãà к àðàòàäè. Ìàñàëàí, ñîòèø á у ëèìè у çèíèíã èø ê у ëàìèíè îøèðèø âà ðà к îáàòáàðäîøëèãèíè ìóñòà х êàìëàø ìà к ñàäèäà èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìèäàí èìêîíèÿò áîðè÷à ìà х ñóëîò àññîðòèìåíòèíè ê у ïàéòèðèøíè òàëàá к èëàäè. Àììî, èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìè ó÷óí ìà х ñóëîò àññîðòèìåíòèíè х èëìà-õèë к èëèá èøëàá ÷è к àðèø ýìàñ, áàëêè õàðàæàò âà ñàìàðàäîðëèê íó к òàè íàçàðäàí àññîðòèìåíòè òóðëè-òóìàí á у ëìàãàí ìà х ñóëîòíè èøëàá ÷è к àðèø ìàú к óëðî к äèð. Ê у ðèá òóðèáñèçêè áó åðäà х àì ìàíôààòëàð òóðëè÷à. Ýðêèíëèê, ìóñòà к èëëèê âà у ç к àäðèíè áèëèøäàãè х àðõèëëèê  Áó ñàáàá ýíã ê у ï х îëëàðäà ó÷ðàéäèãàí ñàáàáëàðäàí х èñîáëàíàäè. Ìàñàëàí, á у éñèíóâ÷è у ç ôèêðèíè àéòèøãà х àð äîèì х à к ëèìàí äåá àéòñà, ðà х áàð áóíãà æàâîáàí é ук . Ñèç ôèêðèíãèçíè ôà к àò áèç “ñ у ðàãàí ïàéòäà àéòèøèíãèç ìóìêèí” äåñà, у éëàéñèçêè íèçî ó÷óí âàçèÿò òó г èëìàéäè äåáìè? Òó г èëàäè, àëáàòòà. ©êè, òàä к è к îò á у ëèìèäàãè þ к îðè ìàëàêàëè õîäèì íèìà ó÷óí у ç к àäðèíè áèëìàñëèãè êåðàê. Ó х àì ìàñëà х àò áåðèøãà к îäèðêó. Ìàíìàíëèê, к àéñàðëèê.  Øóíäàé õîäèìëàð áîðêè, ôà к àò у çèíèíã ôèêðèíè ìàú к óëëàéäè, ìóðîñàãà х å÷ х àì áîðìàéäè. Áóíäàé îäàìëàð г àëâàíèíã èíè. Óëàð áèëàí íè х îÿòäà ý х òè ё òêîðëèê áèëàí ìóíîñàáàòäà á у ëèø êåðàê. Êîììóíèêàöèÿ у çàðî àëî к à-íèíã к îíè к àð-ñèçëèãè  Àõáîðîòíèíã õîäèìëàðãà åòèá áîðìàñëèãè ё êè óíèíã æóäà х àì ñóñò á у ëèøè íèçî ÷è к èø ó÷óí х àì ñàáàá, х àì î к èáàò á у ëèøè ìóìêèí. Àãàð ðà х áàðèÿò õîäèìëàðèãà у ç âà к òèäà ÿíãè æîðèé к èëèíà ё òãàí èø х à к è òèçèìè ò уг ðèñèäàãè àõáîðîòíè åòêàçìàñà, äåìàêêè õîäèìëàðíèíã ìå х íàò óíóìäîðëèãèíè îøèðèøäàãè ìàíôààòäîðëèãè ýñêèëèãè÷à к îëàäè. Íèçîëàðíèíã àñîñàí ò у ðò õèëè ê у ï ó÷ðàá òóðàäè. 1. È÷êè øàõñèé íèçî. 2. Øàõñëàðàðî íèçî. 3. Øàõñ âà ãóðó х у òðàñèäà íèçî. 4. Ãóðó х ëàðàðî íèçîëàð. Áóëàð у ç íàâáàòèäà:  î÷è к íèçîëàð  êîíñòðóêòèâ íèçîëàð  ё ïè к íèçîëàð  äåñòðóêòèâ íèçîëàð  îáúåêòèâ íèçîëàð  ñèììåòðèê íèçîëàð  ñóáúåêòèâ íèçîëàð  àñèììåòðèê íèçîëàð È÷êè øàõñèé íèçî áèð êèøèíèíã у çèãà áèð-áèðèãà çèä òîïøèðè к ëàð áåðèëèá, ðà х áàðíèíã ïèðîâàðä òàëàáè áèð áèðèãà ìîñ êåëìàé, áàæàðóâ÷è áóíäàé х îëäà íèìà к èëèøèíè áèëìàé õóíîá á у ëãàí х îëëàðäà âóæóäãà êåëàäè. Ìàñàëàí, óíèâåðñàë ìàãàçèíäà á у ëèì áîøëè г è ñîòóâ÷èäàí èø æîéèäàí áèð к àäàì х àì æèëìàé õàðèäîðëàðãà õèçìàò к èëèøíè òàëàá к èëäè äåéëèê. Êåéèíðî к ýñà ó ñîòóâ÷èäàí áó èøãà íè х îÿò ê у ï âà к ò ñàðôëàãàíè âà íàòèæàäà á у ëèìäàãè òîâàðëàðíè ò у ëäèðìàãàíèäàí øèêîÿò к èëñà, áóíäàé òàëàá îëäèíãè òàëàáãà çèä á у ëèá ÷è к àäè. Íàòèæàäà ñîòóâ÷è íèìà к èëèøíè áèëìàé õóíîáè îøàäè. Ìàíà Ñèçãà íèçîëè âàçèÿò. Áîø к à áèð ìèñîë. Èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìèíèíã áîøëè г è èø÷èäàí ìà х ñóëîò ñîíèíè ê у ï èøëàá ÷è к àðèøèíè òàëàá к èëñà, ìà х ñóëîò ñèôàòè á у éè÷à ðà х áàð ýñà óíäàí ìà х ñóëîòíè ðåæàäàí îøèðìàé, х àòòîêè óíè áàæàðìàñà х àì óíèíã ñèôàòèíè îøèðèøíè òàëàá к èëàäè. Õ у ø, áå÷îðà èø÷è íèìà к èëèøè êåðàê? Ó “èêêè у ò” îðàñèäà. Íèìà к èëèøèíè áèëìàéäè. Ê у ðèá òóðèáñèç-êè áóåðäà х àì íèçîëè âàçèÿò ê у ç у íãèìèçäà.

Òàä к è к îòëàð âà êóçàòèøëàð áóíäàé âàçèÿòëàð: èø÷èíèíã у ç èøèäàí к îíè к ìàãàíëèê, у çèãà âà êîðõîíàãà èøîí÷ñèçëèê, , øóíèíãäåê, õîäèìäà àñàá áóçàð х îëàòëàðíèíã òåç-òåç ñîäèð á у ëèá òóðèø íàòèæàñèäà âóæóäãà êåëèøèíè ê у ðñàòàäè. Øàõñëàð àðî íèçî х à ё òäà ýíã òàð к àëãàí íèçîëàðäèð. Áóíäàé íèçîëàð, ìàñàëàí: *îèëàäà: *6 ýð áèëàí õîòèí у ðòàñèäà; *7 îòà áèëàí ôàðçàíä у ðòàñèäà; *8 îíà áèëàí ôàðçàíä у ðòàñèäà; *9 ôàðçàíä áèëàí ôàðçàíä у ðòàñèäà âà х îêàçî. *èøëàá ÷è к àðèøäà: *10 õîäèì áèëàí õîäèì у ðòàñèäà; *11 õîäèì áèëàí ðà х áàð у ðòàñèäà; *12 ðà х áàð áèëàí ðà х áàð âà х îêàçîëàð у ðòàñèäà á у ëèøè ìóìêèí. Øàõñëàð у ðòàñèäàãè íèçî ê у ï х îëëàðäà óëàðíèíã ó ё êè áó ìàñàëàãà á у ëãàí íó к òàè íàçàðëàðèíèíã ìîñ òóøìàñëèãè, ðà х áàðëàð у ðòàñèäà ðåñóðñëàðíè òà к ñèìëàø, õîäèìëàð áèëàí ðà х áàð у ðòàñèäà ýñà èø øàðîèòèíè к îíè к àðñèçëèãè êàáèëàð þçàñèäàí âóæóäãà êåëèøè ìóìêèí. Áèð ëàâîçèìãà èêêè íîìçîä ку éèëãàíäà х àì øó òóðäàãè íèçîëàð êåëèá ÷è к èø х îëëàðè á у ëàäè. Áèð êîðõîíà äîèðàñèäà óíèíã á у ëèìëàðèíèíã ìà к ñàäëàðè áèð áèðèãà ìîñ òóøìàñëèãè ñàáàáëè х àì íèçîëàð òåç-òåç ÷è к èá òóðàäè. Ìàñàëàí: *13 êîðõîíàíèíã ìóàéÿí á у ëèìè у çèíèíã ìà х ñóëîòëàðèíè ÷åòãà ñîòèá þ к îðè ôîéäà îëèøíè, øó êîðõîíà äîèðàñèäàãè á у ëèìëàðãà ïàñò íàðõäà ñîòèá ôîéäà îëèøäàí àôçàë ê у ðàäè; *14 êóíäóçãè ñìåíàäà áàíä á у ëãàí òèááèé õîäèìëàð èø÷èëàðãà õèçìàò ê у ðñàòèø äàðàæàñè ïàñò á у ëàãíëèãèäàí êå÷êè ñìåíàäàãè áàíä á у ëãàí òèááèé õîäèìëàð óñòèäàí øèêîÿò к èëèøëàðè ìóìêèí âà àêñèí÷à; *15 òîâàðëàðíè ñîòèø á у ëèìè èñòåúìîë÷èëàðíèíã òàëàáèíè к îíäèðèø ó÷óí х àð äîèì îìáîðäà ê у ïðî к òîâàð г àìëàìàñèíèíã åòàðëè á у ëèøèíè õî х ëàñà, èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìè ýñà áóíäàí ìàíôààòäîð ýìàñ, ÷óíêè áóíäàé èø òóòèø èøëàá ÷è к àðèø õàðàæàòëàðèíèíã îøèøèãà, áó ýñà у ç íàâáàòèäà ìà х ñóëîò áà х îñèíèíã îøèøèãà îëèá êåëàäè. Ãóðó х ëàð àðî íèçîëàð у ç òàáèàòèãà áèíîàí àðàëàø íèçîëàðäèð. ×óíêè óëàðíèíã âóæóäãà êåëèøè áàð÷à þ к îðèäàãè íèçî òóðëàðèíèíã òàúñèðè îñòèäà á у ëàäè. Ìàâ х óìëèãèãà к àðàá íèçîëàð î÷è к ё êè ё ïè к ê у ðèíèøëàðäà á у ëèøè ìóìêèí. Î÷è к íèçîëàð îäàòäà к àðàìà к àðøè òîìîíëàðíèíã ê у ç îëäèäà, ò уг ðèäàí ò уг ðè âóæóäãà êåëàäè. Óëàð ò ук íàøèø ñîäèð á у ëãóíãà к àäð ò у ëè к åòèëãàí á у ëàäè. Áóíäàé íèçîëàð ðà х áàðèÿò íàçîðàòè îñòèäà òóðãàíëèãè ñàáàáëè êîðõîíà ó÷óí óí÷àëèê õàâô òó г äèðìàéäè âà óëàðíè áîø к àðèø îñîí êå÷àäè. ©ïè к íèçîëàð у òà õàâôëèäèð. Áóíäàé íèçîëàðíè àñòà ñåêèí, áåëãèëàíãàí ôóðñàòäà ïîðòëàéäèãàí ìèíàãà у õøàòñà á у ëàäè. Àãàð íèçî х àëè “åòèëìàãàí” ё êè óëàðíè îäàìëàð íèãî х èäàí ё øèðèøñà, áîø к à÷à к èëèá àéòãàíäà íèçî êèøèëàð “è÷èäà” á у ëñà, áèëèíêè, áó íè х îÿò õàâôëè âà óíè áîø к àðèø æóäà к èéèí. ©ïè к íèçîëàð ê у ïèí÷à ôèòíà, è г âî, х èéëà, íàéðàíã, ôèñ к -ôàñîä øàêëèäà ðèâîæëàíèø î к èáàòèäà âóæóäãà êåëàäè. Óëàð îðàãà íèôî к ñîëèøãà,áóç г óí÷èëèêêà к àðàòèëãàí á у ëèá, ё ë г îí-ÿøè к , óéäèðìà, áó х òîí ãàïëàð ìóõîëèôëàð ó÷óí àñîñèé к óðîë âàçèôàñèíè áàæàðàäè. Î÷è к íèçîëàð ê у ïèí÷à íèäî, ÷à к èðè к øàêëèäà ðèâîæëàíèøè î к èáàòèäà âóæóäãà êåëàäè. Óëàð î÷è к äàí-î÷è к ÷à к èðè к , òîâóø ÷è к àðèø, äàúâàò ýòèøäà у ç èôîäàñèíè òîïàäè. Áóíäà áèð ãóðó х õîäèìëàð у çëàðèãà к àðàìà- к àðøè á у ëãàí ðàñìèé ё õóä íîðàñìèé ãóðó х ëàðíèíã ìàíôààòèíè у çèíèíã ìàíôààòè òîìîí áóðèøãà х àðàêàò к èëàäè. Õàðàêòåðèãà к àðàá íèçîëàð îáúåêòèâ ё êè ñóáúåêòèâ íèçîëàðãà á у ëèíàäè. Îáúåêòèâ íèçîëàðãà êîðõîíàíèíã ðèâîæëàíèø æàðà ё íèäà þçàãà ÷è к àäèãàí ðåàë êàì÷èëèêëàð âà ìóàììîëàð áèëàí áî г ëè к íèçîëàð êèðàäè. Áó íèçîëàð àìàëèé

íèçîëàð á у ëèá, èøëàá ÷è к àðèøíè ðèâîæëàíòèðèø, ðà х áàðëèê óñëóáèíè òàêîìèëëàøòèðèø, êîðõîíàäà íîðìàë “ðó х èé è к ëèì” íè ÿðàòèø ó÷óí õèçìàò к èëàäè. Ñóáúåêòèâ íèçîëàðãà êèøèëàðíèíã ó ё êè áó âî к åëèêêà á у ëãàí øàõñèé ôèêðëàðèíèíã òóðëè÷àëèãè î к èáàòèäà âóæóäãà êåëàäèãàí íèçîëàð êèðàäè. Áó íèçîëàð òàáèàòè á у éè÷à х èñ-òóé г óãà, х èññè ё òãà áåðèëèø, к èçè кк îíëèê î к èáàòèäà þçàãà ÷è к àäè. Îäàòäà áóíäàé íèçîëàð áèð-áèðèíè ðó х àí ñè г èøòèðìàéäèãàí ё êè áèð- áèðèíè òóøóíìàéäèãàí, ё õóä òóøóíèøíè õî х ëàìàéäèãàí êèøèëàðíèíã к àðàìà- к àðøè ôèêðëàðè î к èáàòèäà âóæóäãà êåëàäè. Î к èáàò, íàòèæàñèãà к àðàá íèçîëàð êîíñòðóêòèâ âà äåñòðóêòèâ íèçîëàðãà á у ëèíàäè. Êîíñòðóêòèâ íèçîëàð êîðõîíàäà ìà к ñàäãà ìóâîôè к у çãàðòèðèøëàð к èëèíèøèíè, î к èáàòäà ýñà íèçî ÷è к àäèãàí îáúåêò (ñàáàá)íè áàðòàðàô ýòèøíè íàçàðäà òóòàäè. Àãàð íèçî х å÷ к àíäàé àñîñãà ýãà á у ëìàñà, óíäà áó íèçî äåñòðóêòèâ íèçî äåá þðèòèëàäè. Áóíäàé íèçîëàð õîäèìëàð у ðòàñèäàãè ìóíîñàáàòëàðíè áàðáîä ýòàäè, ñ у íãðà èøëàá ÷è к àðèø æàðà ё íèíè, áîø к àðóâ÷èëàðíè èçäàí ÷è к àðèø ïàéèäà á у ëàäè. Øóíè íàçàðäà òóòèø êåðàêêè, х àð к àíäàé êîíñòðóêòèâ íèçî, àãàð у ç âà к òèäà óíèíã îëäè îëèíìàñà, äåñòðóêòèâ íèçîãà àéëàíàäè, ÿúíè êèøèëàð áèð-áèðèãà íèñáàòàí íàôðàòëàðèíè íàìîéèø ýòèø, á у ëàð-á у ëìàñãà òèðíî к îñòèäàí êèð èçëàø, х àð áèð ñ у çäàí èëãàê òîïèø, àòðîôäàãèëàðíèíã к àäð к èéìàòèíè åðãà óðèø, у çèíèíã ôèêðèíè ç у ðëàá òèðêàø, åòèëãàí ìóàììîëàðíè х àë к èëèøäàí áîø òîðòèø х àðàêàòèäà á у ëàâåðàäèëàð. Àêñàðèÿò х îëëàðäà êîíñòðóêòèâ íèçîëàðíèíã äåñòðóêòèâ íèçîëàðãà àéëàííèøè íèçî к àòíàøóâ÷èëàðèíèíã øàõñèé õèñëàòëàðè áèëàí áî г ëè к á у ëàäè. Ìóòàõàññèñëàð êèøèëàð у ðòàñèäà îðòè к ÷à íè з îëàðíè òàð к àòèøãà ñàáàá÷è á у ëóâ÷è îëòè òîèôàäàãè “íèçîëè” øàõñëàðíè àæðàòèøàäè: * Í àìîéèøêîðîíà øàõñ. Áóëàð х àð äîèì äè кк àò ìàðêàçèäà á у ëèøãà èíòèëàäèëàð. ¥àð к àíäàé ý х òèðîñëè áà х ñëàðíèíã òàøááóñêîðèäèðëàð. * Êèáðè х àâîëè øàõñ. Áóëàð:  у çëàðè х à к èäà þ к îðè ôèêðäà á у ëàäèëàð;  у çãàëàðíèíã ôèêðè áèëàí х èñîáëàøìàéäèëàð;  у çëàðèíèíã х àòòè- х àðàêàòèãà òàí к èäèé íó к òàè íàçàðäàí к àðàìàéäèëàð;  æèççàêè, òåðèñè þï к à, ñàëãà õàôà á у ëàäèëàð;  àòðîôäàãèëàðãà ё âóçëèêíè раво к ўриб òàð к àòàäèëàð. * Æèëîâñèç øàõñ. Áóëàð:  у ç у çèíè æóäà х àì ñóñò íàçîðàò к èëàäèëàð  áåèõòè ё ð х àðêàòëàðè áèëàí àæðàëèá òóðàäèëàð;  òàæàâóçêîð á у ëàäèëàð;  х å÷ х àì òóøóíèá á у ëìàéäèãàí êèøèëàðäèð . * У òà àíè к øàõñ. Áóëàð:  îðòè к ÷à òàëàá÷àí á у ëàäèëàð;  х àð äîèì øóá х àäà á у ëàäèëàð;  âà х èìà÷è á у ëàäèëàð;  èêð-÷èêèðãà áåðèëóâ÷àí á у ëàäèëàð . * Ìà к ñàäãà é у íàëòèðèëãàí øàõñ. Áóëàð:  íèçîíè у çëàðèíèíã øàõñèé ìàíôààòëàðèíè àìàëãà îøèðèøäà к óðîë ñèôàòèäà ê у ðàäèëàð;  у ç ìàíôààòè é у ëèäà àòðîôäàãèëàðãà к àëëîáëèê к èëàäèëàð, íàéðàíã èøëàòàäèëàð. * Íèçîñèç øàõñëàð . Áóëàð у çëàðèíèíã х àðàêàòëàðè áèëàí ê у íãëèíè òîïèøè áèëàíî к ÿíãè íèçîëàðíè èæîä ýòàäèëàð. 2. Íèçî æàðà ё íèäàãè áîñ к è÷ëàð âà î к èáàòëàð Íèçîíèíã êåëèá ÷è к èøè âà ò ук íàøèøíèíã ñîäèð á у ëèøè áèð áóòóí æàðà ё í á у ëèá, áó æàðà ё í к óéèäàãè áîñ к è÷ëàðíè у ç è÷èãà îëàäè.

1. Íèçîëè âàçèÿò. 2. Íèçî ñàáàáëàðè. 3. Íèçîíèíã êåíãàéèá êåòèø ìóìêèíëèãè. 4. Âàçèÿòíè у ç âà к òèäà ñåçèø-íèçî êåëèá ÷è к ìàéäè. 5. Íèçî êåëèá ÷è к àäè. 6. Íèçîíè áîø к àðèø. 7. Ôóíêöèîíàë âà äèñôóíêöèîíàë î к èáàòëàð. Áó æàðà ё íèíèíã áèðèí÷è áîñ к è÷èäà íèçî ÷è к èøè ó÷óí âàçèÿò òó г èëàäè, ÿúíè òîìîíëàð ìàíôààòëàðèíèíã к àðàìà- к àðøèëèãè îáúåêòèâ ðàâèøäà íàìî ё í á у ëàäè. Àììî î÷è к äàí î÷è к ò ук íàøóâ ñîäèð á у ëìàéäè. Áóíäàé х îëàò х àð èêêàëà òîìîí òàøàááóñè áèëàí ё êè “ìåðîñäàí” к îëãàí íèçîíèíã òàúñèð îñòèäà âóæóäãà êåëèøè ìóìêèí. Íèçîëè âàçèÿòíè îáúåêòèâ ðàâèøäà âóæóäãà êåëèøèãà áåâîñèòà к àðàìà к àðøè òóðóâ÷è òîìîíëàðíèíã у çëàðè ё êè óëàðíèíã ìóõîëèôëàðè ñàáàá÷è á у ëèøè ìóìêèí. Óëàð òóðëè÷à äàðàæà(ðàíã)ãà ýãà á у ëãàí òîìîíëàðäèð. Ìàñàëàí: *16 äàðàæàëè ìóõîëèôëàð- áó øàõñëàð; *17 äàðàæàëè ìóõîëèôëàð- áó ãóðó х ëàð; *18 äàðàæàëè ìóõîëèôëàð- áó òàøêèëîòëàð; *19 äàðàæàëè ìóõîëèôëàð- áó äèàëîã ÷î г èäà у ç- у çèäàí к àðîð к àáóë к èëóâ÷è øàõñëàðäèð. Íèçîíèíã ðèâîæëàíèøèäà âà ñîäèð á у ëèøèäà óëàðíèíã òàúñèðè äåÿðëè á у ëìàéäè. Íèçîëè âàçèÿòíèíã áîø к à áèð óíñóðè- áó àéíè øó âàçèÿòíè êåëòèðèá ÷è к àðóâ÷è îáúåêòäèð. Ê у ïèí÷à øó îáúåêòíè “á у ëèøàîëìàñëèê” ё êè óíè “á у ëèøäàãè” àäîëàòñèçëèê ñàáàáëè íèçîëè âàçèÿò âóæóäãà êåëàäè. Íàòèæàäà çèääèÿòãà áîðóâ÷è òîìîíëàð у çëàðèíèíã ìàíôààòëàðè é у ëèäà х àë к èëóâ÷è ìàâ к åíè ýãàëëàøãà óðèíàäèëàð. Íèçîëè âàçèÿòíèíã òàø к è óíñóðëàðè х àì ìàâæóä. Áóëàð к óéèäàãèëàðäèð: *20 х àääàí òàø к àðè х èññè ё òãà áåðèëèø; *21 ôèêðèíè àíè к èç х îð ýòà îëìàñëèê; *22 áèð-áèðèíè òóøóíèøèíè õî х ëàìàñëèê; *23 àñîñãà ýãà á у ëìàãàí íîøóêóðëèê âà х îêàçî. Íèçîíèíã бир нечта ôóíêöèîíàë î к èáàòè ìàúëóì. Áó î к èáàòëàð íèçîíè áîø к àðèøíèíã èæîáèé ñàìàðà áåðãàíëèãèíè èôîäàëàéäè. Ìàñàëàí, áèðèí÷è î к èáàò :  íèçîíè х àë к èëèøäà х àð èêêàëà òîìîí ó÷óí ìàú к óë к àðîð к àáóë к èëèíèøèäà íàìî ё í á у ëàäè. ¡àðàìà к àðøè òîìîíëàð íèçî å÷èìèãà òåíã ìàíôààò íó к òàè íàçàðèäàí ё íäîøèëãàíèäàí ìàìíóí к îëàäèëàð. Áóíäàé î к èáàò у ç íàâáàòèäà íèçî å÷èìè á у éè÷à к àáóë к èëèíàäèãàí к àðîð ò у ñè к ëàðèíè, ÿúíè к àðàìà- к àðøè òîìîíëàðíèíã áèð áèðèãà á у ëãàí:  àäîâàòíè;  õóñóìàòíè;  äóøìàíëèêíè;  àäîëàòñèçëèê êàáè г àðàçëè ò у ñè к ëàðíè þìøàòèøãà ё êè áóòóíëàé é ук îòèøãà èìêîí áåðàäè. Ôóíêöèîíàë î к èáàòíèíã áîø к à ê у ðèíèøèäà к àðàìà- к àðøè òîìîíëàðíèíã ê у ïðî к х àìêîðëèê к èëèøãà, х àòòîêè êåëãóñèäà х àì у ðòàäà íèçî ÷è к àðìàñëèêêà á у ëãàí ìîéèëëèêëàðè íàìî ё í á у ëàäè. Àãàð íèçîëàðíè áîø к àðèøíèíã ñàìàðàëè é у ëëàðè òîïèëìàñà, ó х îëäà ìà к ñàäãà ýðèøèøãà õàëà к èò áåðóâ÷è ку éèäàãè ê у ðèíèøäàãè äèñôóíêöèîíàë î к èáàòëàð þçàãà êåëèøè ìóìêèí, ÿúíè: *24 к îíè к ìàãàíëèê, ìàìíóí á у ëìàñëèê, íîðîçèëèê; *25 ё ìîí ðó х èé х îëàò; *26 ку íèìñèçëèêíèíã îøèøè; *27 ìå х íàò óíóìäîðëèãèíèíã ïàñàéèøè; *28 êåëàæàêäà х àìêîðëèêíèíã ñóñàéèøè; *29 у çèíèíã ãóðó х èãà ê у ïðî к ñàäî к àò âà áîø к à ãóðó х ëàð áèëàí ðà к îáàòíè ñóñàéòèðèø;

*30 к àðøè òîìîííè ôà к àò “äóøìàí” äåá ãóìîíñèðàø, у çèíèíã ìà к ñàäèíè èæîáèé, к àðøè òîìîííèíã ìà к ñàäèíè ýñà ôà к àò ñàëáèé äåá у éëàø; *31 х àìêîðëèêêà ÷åê ку éèø âà к àðàìà- к àðøè òîìîíëàð áèëàí íèçîãà ÷è к èø; *32 у çàðî ìóíîñàáàò âà х àìêîðëèêíè ñóñàéòèðèá, àäîâàòíè, õóñóìàòíè êó÷àéòèðèø; *33 óð г óíè у çãàðòèðèø: äè кк àò ýúòèáîðíè ê у ïðî к ðåàë ìóàììîíè å÷èøãà ýìàñ, áàëêè íèçî æàðà¸íèäà “ г îëèá” ÷è к èøãà к àðàòèø. Áó î к èáàòëàð ôà к àò ñàëáèé òîìîíãà èøëàéäè âà íèçî åòèëìàãàí á у ëñà åòèëòèðèøãà, ò у õòàá òóðãàí á у ëñà ку ç г àòèøãà, æèääèé á у ëìàñà æèääèéëàøòèðèøãà, ò ук íàøèø ý х òèìîë á у ëèá òóðãàí á у ëñà óíè ðåàëãà àéëàíèøèãà õèçìàò к èëàäè. ¡èñ к àñè, àäîâàò òåãèðìîíèãà ñóâ ку ÿäè. 3. Íèçîëàðíè áîø к àðèø âà óëàðíè áàðòàðàô к èëèø é у ëëàðè Íèçîëè âàçèÿòëàðíè áîø к àðèøíèíã áèð к àòîð ñàìàðàëè óñóëëàðè ìàâæóä. Óëàðíè ку éèäàãè èêêè éèðèê ãóðó х ãà á у ëèø ìóìêèí. 1. Òàðêèáèé-òàøêèëèé óñóëëàðãà: *34 èøãà á у ëãàí òàëàáíè òóøóíòèðèø. *35 ìóâîôè к ëàøòèðèø âà èíòåãðàöèÿëàø. *36 óìóìòàøêèëèé êîìïëåêñ ìà к ñàäëàð. *37 ìóêîôàòëàøòèðèøíèíã òàðêèáèé òèçèìèíè òàêîìèëëàøòèðèø. 2. Ñòðàòåãèê óñóëëàð: *38 óçî к ëàøàø. *39 ñèëëè к ëàøèø. *40 ìàæáóðëàø. *41 êåëèøóâ. *42 Ìóàììîíè х àë к èëèø. Òàúêèäëàãàíèìèçäåê, ðà х áàð íèçîëè âàçèÿòëàðíèíã êåëèá ÷è к èø ñàáàáëàðèíè ôà к àò êèøèëàð õàðàêàòëàðèäàãè òàôîâóòëàðäàí äåá áèëìàñëèêëàðè êåðàê. Àëáàòòà áó х àì к àíäàéäèð àíè к х îëàòäà íèçîëè âàçèÿòíèíã âóæóäãà êåëèøèäà ìó х èì îìèë âàçèôàñèíè áàæàðèøè ìóìêèí. Àììî ó òàúñèð ýòóâ÷è ôàêòîðëàðíèíã ôà к àò áèòòàñèäèð. Øó ñàáàáëè ðà х áàð ýíã àââàëî íèçîíè êåëòèðèá ÷è к àðóâ÷è îìèëëàðíèíã òà х ëèëèíè к èëèøè, ñ у íãðà ýñà ó ¸êè áó óñóëíè ку ëëàø á у éè÷à к àðîð к àáóë к èëèøè êåðàê. Òàðêèáèé-òàøêèëèé óñóëëàðãà ку éèäàãèëàð êèðàäè. Èøãà á у ëãàí òàëàáíè òóøóíòèðèø óñóëè . Áó óñóë äèñôóíêöèîíàë óñóëãà ìóòëà к î çèä á у ëèá, áóíäà х àð áèð õîäèì âà á у ëèìëàðäàí к àíäàé íàòèæà êóòèëèøè òóøóíòèðèëàäè. Áó åðäà óëàðãà ку éèäàãèëàð ýñëàòèëàäè: *43 ýðèøèøè ëîçèì á у ëãàí íàòèæà ê у ëàìè; *44 êèì àõáîðîòíè òîïøèðàäè âà êèì óíè к àáóë к èëàäè; *45 ìàñúóëèÿò, æàâîáãàðëèê âà âàêîëàò òèçèìè; *46 àíè к ñè¸ñàò, òàðòèá к îèäàëàð âà х .ê. Ðà х áàð áó ìàñàëàëàðíè у çè ó÷óí àíè к ëàøòèðèø ìà к ñàäèäà ýìàñ, áàëêè х àð áèð âàçèÿòäà х àð áèð õîäèì âà á у ëèì к àé òàðçäà èø òóòèøèíè, óëàðíè íèìà êóòèøèíè òóøóíòèðèá áåðìî г è ëîçèì. Ìóâîôè к ëàøòèðèø âà èíòåãðàöèÿëàø óñóëè. Áó óñóë î г çàêè áóéðó к (àìð) çàíæèðè äåá þðèòèëàäè. Áîø к àðèøäà âàêîëàòëàð èåðàðõèÿñèíè, ÿúíè ìàíñàáëàðãà ê у ðà äàðàìà-äàðàæà áåâîñèòà èòîàò к èëèø, á у éñèíèø òàðòèáèíè у ðíàòèø êèøèëàðíèíã у çàðî х àðàêàòëàðèíè, êîðõîíà è÷èäàãè àõáîðîòëàð î к èìèíè, к àðîðëàð к àáóë к èëèøíè òàðòèáãà òóøèðàäè, ìóâîôè к ëàøòèðàäè. Àãàð èêêè ¸êè óíäàí ê у ïðî к á у éñèíóâ÷èëàð у ðòàñèäà ó ¸êè áó ìàñàëà þçàñèäàí к àðàìà- к àðøèëèê êåëèøìîâ÷èëèê ÷è к èá к îëàäèãàí á у ëñà, áóíäàé èõòèëîôíè óëàðíèíã òåãèøëè áîøëè к ëàðèãà àéòòèðèá х àë к èëèø ìóìêèí. Áó åðäà ÿêêà х îêèìëèê ïðèíöèïè æóäà х àì ку ë êåëàäè. Íèçîëè âàçèÿòëàðíè áîø к àðèøäà: *47 áîø к àðèø èåðàðõèÿëàðèíè;

*48 ôóíêöèÿëàð àðî àëî к àíè òàúìèíëîâ÷è õèçìàò á у ëèìëàðíè. *49 ôóíêöèÿëàð àðî ãóðó х ëàðíè; *50 ìà к ñàäëè ãóðó х ëàð âà á у ëèìëàð àðî ìàæëèñëàðíè èíòåãðàöèÿëàø х àì æóäà êàòòà ðîë у éíàéäè. Ìàñàëàí, у çàðî áèð áèðè áèëàí óçâèé áî г ëàíãàí ñîòèø âà èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìè у ðòàñèäà íèçîëè âàçèÿò åòèëãàíëèãè ïàé к àá к îëèíñà, øó çàìîíî к óíèíã îëäèíè îëèø ¸êè áàðòàðàô ýòèø ó÷óí áóþðòìà âà ñîòèøíè ìóâîôè к ëàøòèðóâ÷è îðàëè к õèçìàò îðãàíè òóçèëàäè. Àéíàí øó îðãàí ñîòèø á у ëèìè áèëàí èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìèãà ку éèëãàí òàëàá, àéòàéëèê, èøëàá ÷è к àðèø к óââàòëàðèíèíã ò у ëè к áàíäëèãè, áà х î, ìà х ñóëîòëàðíè åòêàçèá áåðèø ãðàôèãè âà х àêàçî àëî к àëàð àíè к ëàíàäè âà øó òàðçäà к àéñè á у ëèì х à к , к àéñè áèðè íî х à к ëèãè у ðíàòèëèá, íèçî ÷è к èø îëäè îëèíàäè. Óìóìòàøêèëèé êîìïëåêñè ìà к ñàäëàð. Áó óñóëíèíã ìî х èÿòè - áàð÷à к àòíàø÷èëàðíèíã õàðàêàòèíè, áóòóí êó÷èíè áîø ìà к ñàäèíèíã àìàëãà îøèøèãà ñàôàðáàð к èëèø. Ìàñàëàí, èøëàá ÷è к àðèø á у ëèìèíèíã ó÷àëà ñìåíàñè у ðòàñèäà íèçîì âàçèÿò ñîäèð á у ëàäèãàí á у ëñà óíèíã îëäèíè îëèø ó÷óí äàðîâ ñìåíàëàð ìà к ñàäëàðè àñîñèäà á у ëèìíèíã óìóìèé ìà к ñàäè àíè к ëàá îëèíàäè. Ýíäè х àð áèð ñìåíàíèíã ðà х áàðè áåâîñèòà ñìåíà ìàíôàòè íó к òàè íàçàðäàí ýìàñ, áàëêè á у ëèìíèíã óìóìèé ìà к ñàäè íó к òàè íàçàðäàí к àðîð к àáóë к èëàäè. Ìóêîô о òëàíèøíèíã òàðêèáèé òèçèìè. Äèñôóíêöèîíàë î к èáàòëàðäàí õîëè á у ëèø х àìäà êèøèëàðíèíã õàòòè õàðàêàòëàðèãà èæîáèé òàñèð у òêàçèø òóôàéëè, êåëèá ÷è к èøè ìóìêèí á у ëãàí íèçîëàðíèíã îëäèíè îëèø âà óëàðíè áîø к àðèø ó÷óí ìóêîôàòëàø òèçèìèíè êåíã ку ëëàíèëàäè. Óìóìòàøêèëîò, óìóìêîðõîíàíèíã êîìïëåêñ ìà к ñàäëàðèãà ýðèøèøäà æîíáîçëèê ê у ðñàòãàí, ìóàììîíèíã å÷èìèãà êîìïëåê ¸íäîøèá ¸í òàðàôäàãèëàðãà ¸ðäàì ê у ðñàòèøãà õàðàêàò к èëãàíëàð àëáàòòà: *51 òàøàêêóðíîìà; *52 ìóêîôîò; *53 õèçìàò ëîâîçèìèíè ê у òàðèø êàáèëàð áèëàí òà к äèðëàíèøëàðè ëîçèì. Áó у ðèíäà ôà к àò ìóêîôîòëàø ýìàñ, áàëêè г àéðè к îíóíèé èø òóòãàí, ¸êè óìóì êîðõîíà ìàíôààòèãà çèä х àòòè - х àðàêàò к èëãàí х îäèì âà á у ëèìëàðãà òåãèøëè æàçîëàðíè áåëãèëàø х àì êåëèá ÷è к èø ìóìêèí á у ëãàí íèçîëàðíèíã îëäèíè îëèøäà х àë к èëóâ÷è ðîë у éíàøèíè òàúêèäëàìî к æîèçäèð. Íèçîëè âàçèÿòëàðíèíã îëäèíè îëèø ¸êè çèääèÿòíè þìøàòèøíèíã áåøòà ñòðàòåãèê óñóëè ìàúëóì. Óçî к ëàøèø. Êîìèë èíñîí æàíæàëäàí óçî к ëàøèøãà х àðàêàò к èëàäè. Êåëèøìîâ÷èëèê àâæèãà ÷è кк àíäà ó ìó х îêàìàãà к àòíàøìàéäè. Áóíäàé óñóë íèçîëè âàçèÿòíèíã å÷èëèøèãà ìàíôàòòäîð á у ëìàãàí âà у çàðî ìàíîñàáàòëàðíèíã çî х èðèé ÿõøèëèãè÷à к îëèøèíè èñòàøãàí х îëëàðäà òîìîíëàð òîìîíèäàí ку ëëàíèëàäè. Áóíäàé âî к åëèê çèääèÿò х àì åòèëìàãàí ¸êè çèääèÿòãà ÷è к óâ÷èëàðíèíã ëàâîçèì äàðàæàëàðè ÿ к èí á у ëãàí х îëëàðäà êóçàòèëàäè. Àãàð çèääèÿò ñóáúåêòèâ ñàáàáëàð òóôàéëè á у ëãàí á у ëñà, ó х îëäà óçî к ëàøèø ñòðàòåãèÿñè ìàú к óë ñòðàòåãèÿäèð. ×óíêè ó òîìîíëàðãà òèí÷ëàíèøãà, âàçèÿòíè ÿíà áèð áîð ôà х ìëàá îëèøãà, àíãëàìî к ãà, î к èáàòäà ýñà к àðàìà- к àðøèëèêêà áîðèøãà, óíè äàâîì ýòòèðèøãà х å÷ к àíäàé àñîñ é ук äåãàí õóëîñàãà êåëèøèãà èìêîí áåðàäè. Àãàð çèääèÿò îáúåêòèâ ñàáàáëàð òóôàéëè þçàãà êåëãàí á у ëñà óçî к ëàøèø ñòðàòåãèÿñè х àð èêêàëà òîìîííè ìà г áóëèÿòãà îëèá áîðàäè. ×óíêè óçî к ëàøèø äàâðèäà âà к ò ÷ у çèëàäè, íèçîëè âàçèÿòíè ÷à к èðóâ÷è ñàáàáëàð ÷ó к óðëàøàäè, к èñ к àñè ÿðà ãàçàê îëàäè. Ñèëëè к ëàøèø . Áó óñóë êèøèëàðíè ÿõøèëèêêà óíäàø é у ëè áèëàí íèçîíè áàðòàðàô к èëèøãà к àðàòèëãàí. Çèääèÿòëè âàçèÿòäà к àðàìà- к àðøè òîìîíëàð áèð áèðèíè õóøìóîìàëà á у ëèøãà, àðçèìàãàí íàðñàãà à÷÷è к ëàíèø, áèð âà к òíèíã у çèäà áèðãà ñóçà ё òãàí к àéè к íè к àëòèñ òåáðàòèø ÿðàìàñëèãèãà ÷à к èðèøàäè. Áóíäàé óñóë èêêàëà òîìîíäàí áèòòàñèíèíã ëàâîçèì äàðàæàñè ё êè ìàâ к åè þ к îðè á у ëãàí âà ó ìàçêóð çèääèÿò á у éè÷à у çèíè áà х ñëàøèøãà òóøèøíè ëîçèì äåá áèëìàãàí х îëëàðäà ку ëëàíèëàäè. Áóíäà çèääèÿòãà òóøèøäàí âîç êå÷ãàí òîìîí ìóõîëèôèãà у ç èñòàãèãà ýðèøèøãà èìêîí áåðñàäà, èêêàëà òîìîí у ðòàñèäàãè äà х øàòëè ÷ уг ëàíèø

ñ у íàäè âà êåëàæàêäà х àì ÿõøè ìóíîñàáàò ñà к ëàíèá к îëèøèãà ýðèøèëàäè. Øó òàðè к à èøîí÷ îð к àëè âàçèÿò ñèëè к ëàøàäè. Ìàæáóðëàø -áó òîìîíëàðäàí áèðèíèíã õî х èø-èðîäàñèíè, ñ у çèíè ìàæáóðàí ç у ðëàá к àáóë к èëèøäèð. Ñ у çèíè у òêàçìî к ÷è á у ëãàí òîìîí к àðøè òîìîííèíã ôèêðè áèëàí х èñîáëàøìàéäè, óíè èíêîð ýòàäè. Áóíäàé ñòðàòåãèÿíè ку ëëàéäèãàí òîìîí òàæàâóçêîðëèê áèëàí у ç õî х èøèíè к àðøè òîìîíãà ìàæáóðëàá у òêàçàäè. Áó óñóëíè ê у ïðî к ðà х áàðëàð ку ë îñòèäà èøëàéäèãàíëàðãà íèñáàòàí ку ëëàøàäè. Êåëèøóâ . Íèçîëè х îëàòäàí ìóâàôôà к èÿòëè ÷è к èøíèíã ýíã ìó х èì øàðòè- áó ìóðîñàãà êåëà îëèøëèêäèð. Êåëèøóâ áèëàí íèçîëàðíè х àë ýòèø áó þ к îðè áà х îëàíóâ÷è ñòðàòåãèê óñóë á у ëèá, áóíäà èêêàëà òîìîííè к àíîàòëàíòèðóâ÷è å÷èìãà êåëèíàäè. Ìóàììîíè х àë к èëèø. Áó óñóë áàð÷à òîìîíëàðíè к àíîàòëàíòèðóâ÷è å÷èìíè òîïèø ó÷óí íèçîíè ÷à к èðóâ÷è ñàáàáëàðíè ÷ó к óð òà х ëèë к èëèø âà áàð÷àíèíã ôèêðëàðèíè èíîáàòãà îëèøãà àñîñëàíàäè. Áó óñóë òàðàôäîðëàðè у ç ìà к ñàäèãà áîø к àëàð ìà к ñàäè îð к àëè ýìàñ, áàëêè íèçîíèíã ýíã î к èëîíà å÷èìèíè òîïèø ýâàçèãà ýðèøèøíè õî х ëàéäèëàð. Êîðõîíàäà ðà х áàðèÿò âà õîäèìëàð у ðòàñèäà þçàãà êåëóâ÷è íèçî “áóòóí æàìîàãà” ýìàñ, áàëêè “òàíëàíãàí” îäàìëàðãàãèíà ё ìîí òàúñèð ýòèøè ìóìêèí. Áóíäàé íèçîíè áèð é у ëà, êàòòà х àæìäà óääàëàø, áàðòàðàô ýòèø ìóìêèí ýìàñ. Áó íèçîíè áàðòàðàô ýòèøäà ðà х áàð î к èëëèãè, àäîëàòëèëèãè, ìàäàíèé ñàâèÿñè áèëàí х àìêîðëèêêà èíòèëèøè êåðàê. Õîçèðãè øàðîèòäà ðà х áàð ôà к àò у ç ñî х àñèíè ÿõøè áèëèáãèíà к îëìàé, áàëêè ÿõøè òàøêèëîò÷è, ðó х èÿò÷è (ïñèõîëîã) âà òàðáèÿ÷è á у ëìî г è ëîçèì. Áóíèíã ó÷óí х àð áèð ðà х áàð õîäèì: ñîöèîëîãèÿ, ïñèõîëîãèÿ, ïåäàãîãèêà, êàñáèé ýòèêà ôàíëàðèíè ìóñòà к èë ýãàëëàøè êåðàê. Áóíè х à ё òèìèçäàãè æèääèé у çãàðèøëàð, èíñîí îìèëèíèíã ôàîëëàøóâè, æàìîàëàðíè у ç- у çèíè áîø к àðèø øàðîèòèäà óëàð áèëàí èøëàøíè òà к àçî ýòàäè. Áóíäàé ðà х áàð у ç èøèíè ò уг ðè òàøêèë к èëàäè, æàìîà îëäèãà ку éèëãàí ìà к ñàä âà ðåæà òîïøèðè к ëàðèíè у ç âà к òèäà ìóâàôôà к èÿòëè áàæàðàäè. Æàìîàëàðäà ñî г ëîì ðó х èé è к ëèì ÿðàòèø ó÷óí ðà х áàð к óéèäàãèëàðãà, ÿúíè: х àð х èë õîäèìíèíã øàõñèé ôàçèëàòëàðèãà; *54 ё øè, к îáèëèÿòè, ìàëàêàñè, èñòåúäîäèãà; *55 èø÷èëàð у ðòàñèäàãè х àìæè х àòëèêêà; *56 у çàðî ё ðäàìíè áèð-áèðè áèëàí ÷àìáàð÷àñ áî г ëàéäèãàí *57 èæòèìîèé àëî к à ìàðîìèãà; *58 ðà к îáàò ìó х èòèíè òàøêèë к èëèíãàíèãà; *59 êîðõîíàäà ïèðîâàðä íàòèæàëàð ó÷óí х àð áèð õîäèìíèíã *60 ìàúñóëèÿò ñåçèø òóé г óñèíè ìóñòà х êàìëàíãàíëèê äàðàæàñèãà; *61 æàìîà àúçîëàðíèíã óíóìäîðëèãèãà; *62 ìîòèâëàøòèðèø äàðàæàñè êàáèëàðãà ýúòèáîð áåðèø ëîçèì. ¥àð áèð íèçîëè âàçèÿòíè ðà х áàð áîñè к , õîâëè к ìàñäàí х àë ýòèøè êåðàê. 4. Ñòðåññ âà óíè áîø к àðèø Ñòðåññ - èíãëèç÷à (stress) ñ у çèäàí îëèíãàí á у ëèá, àñàáèéëèê, êåñêèíëèê äåãàí ìàúíîëàðíè àíãëàòàäè. Àñàáèéëèê òóðëè æèñìîíèé âà à к ëèé èøëàð х àääàí îøèá êåòèøè, õàâôëè âàçèÿò òó г èëãàí ïàéòëàðäà, çàðóð ÷îðàëàðíè çóäëèê áèëàí òîïèøãà ìàæáóð á у ëãàíäà âóæóäãà êåëàäèãàí ðó х èé х îëàòäèð. Áóíäàé х îëàòãà òóøãàí êèøèëàðãà íèñáàòàí: “ó àñàáèéëàøäà” äåá àéòèøàäè. Øó ìàúíîäà àñàáèé òóøóí÷àñè:  ñàëãà àñàáèéëàíàâåðàäèãàí, á у ëàð-á у ëìàñãà к èçèøèá, òóòà к èá êåòàäèãàí, çàðäàñè òåç, æèççàêè êèøè;  àñàáëàðíèíã êàñàëëèãè òóôàéëè þç áåðãàí, àñàáëàð ôàîëèÿòèíèíã áóçèëãàíëèãè íàòèæàñèäà þçàãà êåëãàí õàñòàëèê;  àñàáëàðíèíã ê у ç г àëèøè áèëàí áî г ëè к á у ëãàí х îëàò (æàíæàë, áà к èðè к , ÷à к èðè к ) êàáèëàð ìàúíîñèäà òàë к èí к èëèíàäè. Êàíàäàëèê áóþê ôèçèîëîã Ãàíñ Ñåëüñ àñàáèéëàøèøíè îäàì ¸êè х àéâîí îðãàíèçìèíèíã х àð к àíäàé òàúñèðãà у çèãà õîñ ìóíîñèá æàâîá äåá áà х îëàéäè. Ó ó÷ áîñ к è÷ãà á у ëèíàäè:

1. Áîøëàí г è÷ òàúñèðè÷àíëèê (ýìîö и îíàë) òóé г óñè( г àëà¸í); àúçîéè áàäàíäàãè êó÷ëàðíè ñàôàðáàðëèêêà òîðòèëèøè; 2. ¡àðøèëèê ê у ðñàòèø áîñ к è÷è. 3. Òîëè к èø áîñ к è÷è. Ñòðåññ-áó îääèé âà ê у ï ó÷ðîâ÷è х îëàò. ¡àòòè к áåçîâòà á у ëèø, х àÿæîí âà óé к óñèçëèêäàí áèç х àììàìèç óíè ñåçàìèç. Îçãèíà ñòðåññëàðíèíã çè¸íè á у ëìàñëèãè ìóìêèí, àììî ôàâ к óëîääà ñòðåññëàð èíñîíãà òàøâèø êåëòèðèøè ìóìêèí. Øóíèíã ó÷óí х àð áèð ðà х áàð ¸êè õîäèì: *63 é у ë ку éèëèøè ìóìêèí á у ëãàí âà х àääàí òàø к àðè àñàáèéëàøãàíëèê äàðàæàñèíè áèëìî г è ëîçèì. Ñòåðññíèíã ñîäèð á у ëèøèãà àñîñàí èêêè é у íàëèøäàãè îìèëëàð ñàáàá á у ëàäè. 1. Òàøêèëèé ñàáàáëàð: *64 èø ôàîëèÿòèäàãè íîàíè к ëèê. *65 х àääàí òàø к àðè ê у ï èø ё êè êàì èø áèëàí áàíä á у ëèø. *66 к èçè к ìàãàí èø áèëàí áàíä á у ëèø. *67 èø øàðîèòèíèíã ё ìîíëèãè. *68 äåìîêðàòëèøòèðèøíèíã óñòèâîðëèãè âà х îêàçî. 2. Øàõñèé, è÷êè ñàáàáëàð: *69 ôèçèîëîãèê ñàáàáëàð. *70 ðó х èé ñàáàáëàð. *71 îèëàäàãè íîõóøëèêëàð. *72 ìàíñàáãà èíòèëèøäàãè îìàäñèçëèêëàð. *73 òà х ëèêà òó г äèðóâ÷è ñàáàáëàð âà х îêàçî. Èø ôàîèÿòèäàí к îíè к ìàñëèê ñòðåññãà ñàáàá á у ëóâ÷è ýíã ìó х èì îìèëëàðäàí х èñîáëàíàäè. Õîäèì óíäàí íèìà êóòà ё òãàíëèãèíè, áó èøíè к àíäàé к èëèø êåðàêëèãè âà áó èø к àíäàé áà х îëàíèøèíè áèëñàãèíà õîòèðæàì èøëàéäè. Èø к îáèëèÿòè âà îìàäñèçëèê èíñîí ñàëîìàòëèãèãà к àòòè к òàúñèð ê у ðñàòàäè. ¥ àääàí òàø к àðè ê у ï èø ё êè àêñèí÷à áåèøëèê , èøíèíã у òà êàì á у ëèøè х àì ñòðåññãà îëèá êåëàäè. Áóíäàé ñàáàáëàð òóôàéëè ñîäèð á у ëãàí àñàáèéëàøëèê ýíã ê у ï òàð к àëãàíäèð. Èø х àääàí òàø к àðè ê у ïàéèá êåòãàíäà áåçîâòàëàíèø ìîääèé áîéëèêëàðãà áåôàð к á у ëèø х èññè ё òè êó÷àÿäè. Õóääè øóíèíãäåê, èø áèëàí êàì òàúìèíëàíãàíäà þ к îðèäàãè х îëàòëàð òàêðîðëàíàäè. ¡èçè к ìàãàí èø áèëàí áàíä á у ëèø х àì ñòðåññíè þçàãà êåëòèðóâ÷è ñàáàëàðäàí х èñîáëàíàäè. Òåêøèðèøëàð øóíè ê у ðñàòàäèêè, èø к àí÷àëèê к èçè к àðëè á у ëñà, õîäèì øóí÷àëèê êàì áåçîâòàëàíàäè, êàì áåòîá á у ëàäè. ßíà áó ñàáàáëàðãà ку øèì÷à: ё ìîí èø øàðîèòëàðè, èø æàðà ё íèäà îäàìëàðíèíã áèð-áèðèãà àñîññèç òàëàáëàðíè ку éèøè, ук óâñèç ðà х áàðíèíã ук óâñèç ìóîìàëàñè, äåìîòèâëàøòèðèøèíèíã óñòóâîð ýêàíëèãè âà áîø к àëàð х àì ñòðåññíè âóæóäãà êåëòèðàäè. Ñòðåññíèíã ôèçèîëîãèê ñàáàáëàðèãà к óéèäàãèëàð êèðàäè:  ìèãðåíü (áîøíè к àòòè к î г ðèòàäèãàí âà ê у íãèëíè àéíèòàäèãàí àñàáèé êàñàëëèê) ÿðà;  к îí áîñèìèíèíã îøèøè;  к îí êàñàëëèãè;  áåë î г ðè г è;  àðòðèò;  àñòìà;  þðàê î г ðè г è;  îø к îçîí î г ðè г è êàáè êàñàëëèêëàð. Ðó х èé ñàáàáëàðãà к àòòè к ку ç г àëèø, èøòà х àíè é ук îòèø, âî к åàëàðãà, îäàìëàðãà íèñáàòàí ýòèáîðñèçëèê êàáèëàð êèðàäè. ¥à ё òäà ðó х èé ñàáàáëàð òóôàéëè âóæóäãà êåëãàí ñòðåññëàð æóäà òåç-òåç ó÷ðàá òóðàäè. Ìàñàëàí, îäàì у çèíèíã (õóäáèíîìà) ý х òè ё æèíè, х óäáèíëàð÷à к îíäèðñà, ÿúíè øó х ðàòïàðàñòëèê, х àñàäã у éëèê, ôàðîâîíëèãèãà ýðèøóâ é у ëèäàãè ку ð к óâ, х îêèìèÿòãà èíòèëèø òóôàëè ôàîëèÿò ê у ðñàòñà âà èøíè у çèíè ìàðä âà îëèæàíîá äåá áèëãàí òóøóí÷àëàðèãà ìîñ êåëìàñà-øó х îëàòäà ó у çè áèëàí çèääèÿòãà, æàçàâàãà òóøãàí х îëàòäà á у ëàäè.

©êè áîø к à áèð ðó х èé ñàáàá-áó х èññèé ç у ðè к èø , ÿúíè ý х òè ё æëàðíè к îíäèðèøãà ò у ñ к èíëèê к èëóâ÷è îìèëëàð ё êè òà к äèð çàðáàëàðè: *74 ýíã ÿ к èí êèøèñèíèíã у ëèìè; *75 óðóø, æàíæàë, íèçî âà х îêàçîëàð к àíäàé ñàáàáëàð òóôàéëèãèäàí к àòúèé íàçàð- è÷êè ё êè òàø к è òàúñèðèäàíìè áàðè áèð îäàìäà àñàáèé х îëàòíè þçàãà êåëòèðàäè. ¥àììàäàí х àì õîäèì Ñèçíèíã ё ðäàì áåðèøãà òàé ё ð ýêàíëèãèíãèçíè ñåçèøè êåðàê. Áó óíãà áèðèí÷è к àäàì ку éèøèãà ё ðäàì áåðàäè. Áàëêè ãàïíè øóíäàé áîøëàãàí ìàú к óëäèð: “Ñåçèøèì÷à Ñèçíè íèìàäèð к èéíà ё òãàíãà у õøàéäè, àãàð Ñèçãà ё ðäàìèì òåãñà, ìåí áóíè æîí äåá áàæàðàìàí: Ìàð х àìàò, èñòàãàí âà к òèíãèçäà ìåíãà ìóðîæààò к èëèøèíãèç ìóìêèí”. Ñó х áàò äàâîìèäà к óéèäàãèëàðãà ýúòèáîð áåðèø êåðàê.  óíèíã ôàîëèÿòèíè к èçè к èá êóçàòèá áîðà ё òãàíèíãçíè, óíèíã ìóîììîëàðèãà æèääèé ýúòèáîð áåðèøèíãèçíè áèëäèðèøèíãèç êåðàê.  óíãà óøáó ñó х áàò øó х îíàäàí òàø к àðèãà ÷è к ìàñëèãè, х å÷ êèì х àáàðäîð á у ëìàñëèãèíè ýñëàòèíã;  óíèíã ìóàììîñè óíèíã “àéáè” äåá к àðàëìàñëèãèíè ê у ðñàòèíã;  õîäèìíè ãàïèðèá îëèøèãà èìêîí áåðèíã, ãàïèðãà к èéíàëñà х àì, ò у õòàëèá к îëãàíèäà х àì ãàïèíè á у ëìàíã, óíèíã ãàïèíè á у ëèø óíãà íèñáàòàí áåòî к àòëèê âà х óðìàòñèçëèêíè áèëäèðàäè;  у ç ìóàììîëàðèíè ÿ кк îë ê у ðàîëèøèãà ё ðäàì áåðàîëàäèãàí ñàâîëëàðíè áåðèíã. Áàëêè çèääèÿòëè, êåñêèí äåá àíãëàíà ё òãàí х îëàò âà х èìà к èëàäèãàíäåê óí÷àëèê æèääèé ýìàñäèð. Óøáó ðó х äàãè х îäèì áèëàí к èëèíãàí х àð áèð ñó х áàò, х àð áèð ё ðäàì, õîäèìíè у ç- у çèíè ку ëãà îëèøè, у çè ё ðäàì áåðà îëèøèãà îëèá êåëàäè. Àãàð øó ìóàììîíè ðà х áàðíèíã áèð у çè х àë ýòèá ку ÿ к îëñà, õîäèìíè у ñèø èìêîíèÿòèäàí ìà х ðóì ýòãàí á у ëàäè. Áóíäàé òàäáèðêîðîíà ñó х áàòëàð ìà х ñóñ àæðàòèëãàí õîíàëëàðäà, ÿúíè êîìóíèêàöèÿëàøãàí æîéëàðäà у òêàçèëãàíè ÿõøè. XX àñðíèíã áóþê ðó х øóíîñëàðèäàí áèðè Âåíà øà х ðèëèê ìàø х óð îëèì Çèãìóíä Ôðåéä áóíäàé äåãàí ýäè: “Áèçíèíã áàð÷à èíòèëèøëàðèìèç àñîñèäà èêêè ìà к ñàä ё òàäè, øóëàðäàí áèðè ìàø х óð âà íóôóçëèê èíñîí á у ëèøäèð”. Àìåðèêàëèê у òêèð ôàéëàñóô, ïðîôåññîð Æîí Äüþè àéíàí øó ôèêðíè ñàë áîø к à÷àðî к èôîäàëàéäè. Óíèíã òàúêèäëàøè÷à, èíñîí òàáèàòèãà х îñ á у ëãàí óìóìèé îðçó- èñòàê-ýë îðàñèäà íóôóçëè êèøè ñèôàòèäà òàíèëèá, èççàò îáð у áèëàí ÿøàøäèð. Áèðî к áóíãà ýðèøèøíèíã у çè á у ëìàéäè. Çåðî îáð у -øó х ðàò, íóôóç-ç у ðëàá ё êè òàëàá к èëèø îëèíàäèãàí ôàçèëàòëàð ýìàñ, óíãà ôà к àò òàáèèé é у ñèíäà ýðèøèëàäè. Áàëî г àò ё øèãà åòãàí äåÿðëè х àð áèð èíñîí к óéèäàãèëàðíè èñòàéäè: *76 ñî г ëè к âà óçî к ÿøàø; *77 îçè к -îâ к àò; *78 óé к ó; *79 ïóë âà к èììàòáà х î áóþìëàð; *80 æàííàòãà òóøèø; *81 áîëàëàðíèíã îðçó- х àâàñëàðèíè ê у ðèø; *82 ìàø х óð âà íóôóçëè á у ëèø. Áó èñòàêëàðíèíã îõèðãèñèäàí á у ëàê х àììàñèãà áåìàëîë ýðèøèø ìóìêèí. Óèëüÿì Æåìñ òàúêèäëàãàíèäåê: “Îáð у -èççàòëè á у ëèø ó÷óí ç у ð áåðèá èíòèëèø èíñîí òàáèàòèäà ìàêîí к óðãàí ýíã êó÷ëè õóñóñèÿòäèð”. Òàÿí÷ èáîðàëàð : Íèçî , è÷êè øàõñèé íèçî , ãóðó х ëàðîàðî íèçî , îáúåêòèâ íèçîëàð , с òðåññ êîíñòðóêòèâ íèçîëàð , äåñòðóêòèâ íèçîëàð , ñèììåòðèê íèçîëàð , äèñôóíêöèîíàë î к èáàòëàð , óçî к ëàøèø óñóëè .

Адабиётлар р ў йхати : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси . Т .: « Ўзбекистон », 1992 2. Каримов И . А . « Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли ». Т .: « Ўзбекистон », 1993 й . 3. Каримов И . А . « Ўзбекистон сиёсий , ижтимоий ва и қ тисодий исти қ болининг асосий тамойиллари ». Т .: « Ўзбекистон » 1995 й . 4. Каримов И . А . « Ўзбекистон и қ тисодий ислохотларни чу қ урлаштириш йўлида ». Т .: « Ўзбекистон » 1995 й . 5. Каримов И . А . « Бунёдкорлик йўлидан ». Т .: « Ўзбекистон » 1996 й .

6. Каримов И . А . « Янгича фикрлаш ва ишлаш давр талаби ». Т .: « Ўзбекистон » 1996 й . 7. Каримов И . А . « Янгиликка интилиб яшаш – тара ққ иёт гарови ». Т .: « Ўзбекистон » 1997 й . 8. Каримов И . А . « Мулкдорлар синфини шакллантириш ислохотларнинг бош мезони ». Т .: « Ўзбекистон » 1997 й . Каримов И . А . « Замонавий кадрлар – тара ққ иётимизнинг мухим www . ziyonet . uz www . nur . uz

O'xshashlar

Низо ва стрессларни бошқариш

Маркетингни бошкариш

Молиявий бошкариш

Маркетингни бошкариш

Корхона ва унинг таркибий бўлинмаларини бошкариш