Narx - Iqtisodiyot - Referatlar

Narx

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151 KB

Ko'chirib olish

N arx Reja: 1. “Prokter end Gembl”ning doimiy past narxlar strategiyasi 2. Narx mohiyati 3. Iste’molchi xatti-harakatining narxga ta’siri 4. Xarajatlarning narxga ta’siri 5. Mahsulot xususiyatlarining narx bilan bog‘liqligi 6. Raqobatning narx darajasiga ta’siri 7. Huquqiy omillar 8. Narx belgilash usullari

“Prokter end Gembl”ning doimiy past narxlar strategiyasi Mahsulotlar narxini qanday va kim tomonidan nazorat qilinishi kerakligini belgilash oson masala emasdir. Firmaning narx siyosati qanday bo‘lishi kerak? Firma foyda stavkasi qanday darajada bo‘lsa, adolatli narx yuzaga keladi? Shu singari masalalar hozirgi vaqtda ham dolzarb bo‘lib qolmoqda. Firmalarning o‘zi ham aniq bir narx siyosati qo‘llamagunlaricha bozordagi muvaffaqiyatni ta’minlay olmasliklarini anglamoqdalar. “Prokter end Gembl” kompaniyasi yangi “har kungi past narxlar” strategiyasini shakllantirish jarayonida sotuvni rag‘batlantirish siyosatidan voz kechib o‘z mahsulotlariga doimiy bir narxni belgilash yo‘liga o‘tgan. Oldin mavjud bo‘lgan har qanday narx chegirmalari va vositachilarni rag‘batlantirish usullari yo‘qotilgan. Odatda ishlab chiqaruvchilar chakana narxlarni pasaytiradi degan maqsadda vositachilarga turli chegirmalar taklif etardilar. Ammo vositachilar ko‘p hollarda narxlarni oldingi darajada saqlab turib, bu chegirmalardan katta foyda olardilar. Shuningdek, chegirmalar ma’lum bir muddat oraliqlarida berilardi. Vositachilar ham buyurtmaning asosiy qismini shu vaqt oraliqlarida rejalashtirib, boshqa vaqtlarda arzimas miqdorda buyurtma berish bilan chegaralanardilar. Buning natijasida mahsulotning ko‘p qismini arzon narxlarda qo‘lga kiritardilar. Bunday operatsiyalar natijasida vositachilar ham, ishlab chiqaruvchilar ham iste’molchilar hisobiga katta foyda darajasiga erishardi. Shunday faoliyatga chek qo‘yish uchun “Prokter end Gembl” kompaniyasi o‘z narxlarini doimiy bir xil darajada tutishga qaror qildi. Narx mohiyati Narx konsepsiyasi ko‘rinishidan oddiy bo‘lsada, tahlil etilgan sari murakkablashib boradi. Narx turli shakllarda bo‘lishi va turli usullarda ta’riflanishi mumkin. Narx -

bir tomonning ikkinchi tomondan biror bir qiymatga ega narsani olish uchun evaziga beradigan to‘lovdir. Narx - mahsulot va xizmatlar qanchalik foydaliligi va talabga javob berish darajasini baholovchi qiymatdir. Narx nima? Narx doim ham pul o‘lchovida belgilanmaydi. Masalan, barter jarayonida mahsulot narxi boshqa mahsulot birliklarida ifodalanadi. Narx turli vaziyatlarda turlicha nomga ega bo‘lishi mumkin: moddiy mahsulotlar sotib olishda - narx, ta’lim muassasalarida -kontrakt to‘lovi, biror uskuna yoki turar joydan vaqtincha foydalanishda - ijara, puldan foydalanishda - foiz, mehnat uchun - ish haqqi, noqonuniy xarakatlarda - pora ko‘rinishida bo‘ladi. Narx borasida qabul qilingan qarorlar iste’molchilarga bevosita ta’sir qilishi mumkin, shuning uchun mahsulotning hayot sikli davomida turli bosqichlar uchun turlicha narx belgilash zaruriyati tug‘iladi. Narx belgilashda bir necha muhim omillarni hisobga olish kerak. Ular: 1) narx belgilash maqsadlari 2) narxga iste’molchilar xatti-harakatining ta’siri 3) narx bilan xarajatlar o‘rtasidagi munosabat 4) mahsulot xususiyatlari 5) raqobat muhiti 6) huquqiy omillar Истеъмолчилар хатти-ҳаракатининг нархга таъсири Iste’molchilarning xatti-harakati narx belgilash usullari va jarayoniga o‘z ta’sirini o‘tkazmasdan qo‘ymaydi. Agar narxlar keskin oshirilsa, talab ham muvofiq ravishda pasayishi va iste’molchilar tarafidan qarshilik kuchayishi mumkin. Bunday ta’sir xarakterini aniqlash uchun ikki xildagi masalalar tahlil etilishi kerak: talab tahlili va elastiklik tahlili. Talab tahlili va sotuv hajmiga ta’sir o‘tkazish. Talabning umumiy qonuniga muvofiq narxning turli darajalarida talab miqdori ham turlicha bo‘lishi kerak.

Odatda narx oshgan sari talab kamayib boradi. Biroq, qimmatbaho va yuqori sifatli mahsulotlar misolida buning teskarisi ham yuz berishi mumkin, ya’ni narx kattaroq bo‘lgan sari talab ham kuchayishi mumkin. Bunda iste’molchilar yuqori narx yuqori sifatni anglatadi deb tasavvur qiladilar. Mahsulot ma’lum bir miqdorda sotilishi uchun qanaqa narx belgilash kerakligini aniqlash muhim vazifadir. Buni ikki yo‘l bilan aniqlash mumkin: Sinab ko‘rish - ya’ni mahsulotning turli narxlarda sotilish darajalari amalda sinab ko‘riladi Iste’molchilar fikrini aniqlash Elastiklik tahlili va iste’molchilar fikri. Narx elastikligini aniqlash narx o‘zgarishining iste’molchilarga qanchalik ta’sir etishini aks ettiradi. Elastiklik darajasini aniqlash ham oson masala emasdir. Masalan, narx pasaytirilsa o‘zgarish hajmi ko‘proq daromad keltirish darajasida bo‘ladimi yoki yo‘qmi? Bu aksariyat hollarda iste’molchilarning bozordagi narx tendensiyalari haqida ma’lumotga ega ekanliklariga bog‘liqdir. Ba’zi hollarda iste’molchilar ko‘p mahsulotlarning narxini aniq eslay olmaydilar. Demak, narxni pasaytirish talabni oshirmasligi ham mumkin. Shuningdek, har bir iste’molchi har bir mahsulot uchun rezerv narxga ega bo‘ladi, ya’ni o‘zicha to‘lovning maksimum darajasini belgilab oladi. Ba’zi iste’molchilar bir xil mahsulot uchun boshqalarga nisbatan ko‘proq to‘lashga tayyordir, demak ularning rezerv narxlari yuqoriroq bo‘ladi. Shuningdek, har bir iste’molchi o‘ziga yarasha bitim xarajatlariga egadir, bular mahsulot sotib olish uchun safar xarajatlari, mablag‘ni qo‘lga kiritish xarajatlari, markani almashtirish va noma’lum mahsulotni sotib olish xavfi xarajatlaridir. Narxlardagi o‘zgarish iste’molchilarga turlicha ta’sir etishi mumkin. Quyidagi hollarda iste’molchilar narxlardagi o‘zgarishga ozmi-ko‘pmi befarq bo‘ladilar: Mahsulot noyob bo‘lsa; O‘rinbosar mahsulotning borligi haqida ma’lumotlari bo‘lmasa;

Mahsulotlarni narx asosida taqqoslashning iloji bo‘lmasa; Narx qiymatining umumiy daromadga nisbati juda kichik bo‘lsa; Narx mahsulotning umumiy pirovard xarajatlariga nisbatan juda kichik bo‘lsa; Xarajatlarning bir qismi sheriklar tomonidan qoplansa; Mahsulotning bir bo‘lagi allaqachon sotib olingan bo‘lsa; Mahsulot yuqori sifatli, obro‘li va eksklyuziv bo‘lsa; Iste’molchilar mahsulotni saqlashga imkoniyatlari bo‘lmasa. Xarajatlarning narxga ta’siri Firmaning narx belgilashda tayanadigan ko‘rsatkich - xarajatlarni qoplashdir. Foyda darajasi esa keyinchalik xarajatlar ustiga qo‘shiladi. Biroq, bu jarayon shu darajada oddiy emasdir. Birinchi navbatda umumiy xarajatlar aniqlanilib, keyin esa mahsulotlar assortimenti bo‘yicha taqsimlaniladi. Ko‘p hollarda xarajatlar subsidiyasi amalga oshiriladi, ya’ni katta xarajatli mahsulotlar boshqa mahsulotlar hisobiga qoplanadi. Narx o‘rnatish teskari yo‘nalishda ham bo‘lishi mumkin, yangi mahsulot chiqarayotgan firma avvalo, bozorda qanaqa narx muvaffaqiyatli bo‘lishini aniqlaydi va qancha foyda olish kerakligini belgilaydi. Keyin esa qolgan summaga yarasha xarajatlarni rejalashtiradi. Xarajatlar darajasiga xom ashyo va yarim fabrikatlar ta’minotini tashkil etish, dizayn va ishlab chiqarish jarayoni xamda texnologiya ta’sir etadi. Masalan, “Sinninati Milakron” kompaniyasi yirik stanoklarni qurishga ixtisoslashgan. U o‘zining “Maksim 500” stanoklarini qayta rivojlantirib, foydalaniladigan detallarni 30-40%ga qisqartirgan, oldingi 2542 keskich o‘rniga 709 keskich bilan dizayn amalga oshirilgan, stanokni qurish muddati 1800 soatdan 700 soatga tushirilgan va buning natijasida umumiy xarajatlar 36%ga qisqargan. Stanoklarni o‘rnatishga ham ikki hafta o‘rniga ikki

kun sarflanadigan bo‘ldi. Demak, har bir tashkilotda xarajatlarni pasaytirish potensiali mavjud bo‘ladi, umumiy sotuv hajmiga ta’sir etmasdan taqsimot, marketing va ishlab chiqarish jarayonidagi samarasiz xarajatlarni aniqlash juda sinchkov taxlilni talab etadi. Mahsulot xususiyatlarining narx bilan bog‘liqligi Mahsulotlarning uchta asosiy xususiyatlari narx belgilash vaqtida hisobga olinishi kerak: 1. Joylashtirish o‘rni; 2. Mahsulot hayot sikli bosqichi; 3. Yolg‘iz mahsulot yoki mahsulot liniyasining bir qismi ekanligi. Joylashtirish. Mahsulot narxi uning bozordagi joylashtirilishiga qarab o‘zgarishi kerak. Masalan, Wall Street Journal o‘tkazgan tadqiqotda iste’molchilardan eng zo‘r va elegant marka nomini aytish so‘ralgan va natijada eng obro‘li markalar nomi aniqlangan (7.1-jadval). Bu markalar eksklyuziv mahsulotlar bo‘lib, ularning narxlari raqobatchilarnikiga nisbatan juda yuqori etib o‘rnatiladi. Ko‘plarining xususiyatlari yoki sifati boshqa markalardan farq etmasada, ularning imiji joylashtirishda asosiy o‘zgaruvchi bo‘lib xizmat qiladi. Bunga teskari ularoq, “Bik” ruchka ishlab chiqaruvchi kompaniyasi esa o‘z mahsulotlarini eng arzon narxlarda sotadi, ya’ni ruchkalarning joylashtirilishi ularning past narxlariga e’tiborni kuchaytirib, ko‘p iste’molchilarni o‘ziga jalb etishga qaratilgan. 7.1-jadval. Eng obro‘li markalar Mahsulot kategoriyasi 1-o‘rin 2-o‘rin Erkaklar kiyimi Келвин Клейн (18%) Пьер Карден (10%) Ayollar kiyimi Kristian Dior (14%) Kelvin Kleyn (11%) Charm mahsulotlar Guchchi (37%) Pyer Karden (10%)

Qo‘l soati Roleks (45%) Seyko (10%) Atir-upa Shanel (18%) Jorjio (9%) Mahsulot hayot sikli bosqichi. Yangi mahsulot bozorga kiritilishi bosqichida narx yuqori qilib belgilanadi, chunki bozorda hali o‘xshash birorta mahsulot bo‘lmaydi va firmada uni ishlab chiqishga ketgan xarajatlarni tezda qoplash istagi bo‘ladi. O‘sish bosqichida esa tarmoqqa kirayotgan yangi firmalar hisobga olingan holda narx pasaytirib boriladi. Yetuklik bosqichida esa narx pasayib ketadi, chunki raqobat kuchli bo‘ladi; bozor o‘rinbosar mahsulotlarga to‘lgan bo‘ladi. Pasayish bosqichida esa narxlar iloji boricha past qilib belgilanadi va ombordagi mahsulotlarning hammasi sotib yuborilishiga harakat qilinadi. Yolg‘iz mahsulot yoki mahsulot liniyasining bir qismi ekanligi. Agar mahsulot liniyasidagi hamma mahsulotlar bir xil ehtiyojni qondirsa, bir mahsulotning narxi oshirilishi boshqa mahsulotlarga talab oshirilishini bildiradi va shuning teskarisi ham bo‘lishi mumkin. Mahsulot yagona nusxada chiqarilganda esa narxlar raqobatchilarni hisobga olgan holda o‘rnatiladi. Raqobatning narx darajasiga ta’siri Raqobatchilarning asosiy xizmati ular firma uchun namunaviy narxni belgilab beradilar. Firma ham shunaqa ko‘rsatkichlar asosida o‘z narxini belgilashi mumkin. Ba’zi bozorlarda iste’molchilar narxga befarq bo‘ladi yoki hamma narxlarni eslarida saqlamaydi. Bunday bozorlarda narxlarning raqobatchilarga nisbatan pastligining reklama qilinishi va targ‘ib etilishi o‘z samarasini yo‘qotadi. Firmalar narx borasida raqobatchilar faoliyatini doimiy ravishda taxlildan o‘tkazib borishlari shartdir. Raqobatchilarning narxlari, xarajatlari va faoliyatining asosiy tomonlarini taxlildan o‘tkazish, xamda olingan natijalarni o‘z firmasi berilganlari bilan solishtirish amaliyoti «benchmarking» deyiladi. Benchmarking so‘zining ma’nosi – ma’lum bir darajani o‘lchash maqsadida vertikal holatdagi o‘lchov

asbobiga o‘lchov oraliqlarini belgilab olish. Bu so‘z biznesda o‘z firmasi va raqobatchilar faoliyatining asosiy tomonlarini taqqoslash ma’nosida ishlatiladi. Raqobatchilar narxi past darajada bo‘lganda, korxona ularning har bir xarajat statyalari bo‘yicha sarflayotgan mablag‘larini taxlil etadi. Korxona qaysi yo‘nalishda raqobatchidan ko‘p sarflayotganini aniqlagandan keyin, shu yo‘nalishda xarajatlarni pasaytirishga harakat qiladi. Huquqiy omillar Narx belgilash faoliyatining qariyb xamma aspektlari huquqiy omillar ta’sirida bo‘ladi. Bunday ta’sir quyidagi sohalarni qamrab oladi: 1. Narxni kelishgan holda belgilash - raqobatchilar bir xil narx belgilashga kelishganlarida erkin raqobat muhitiga zarar yetkazgan bo‘ladilar 2. Narx diskriminatsiyasi - turli iste’molchilar uchun turlicha narx belgilash strategiyasi 3. Aldovchi narxlardan foydalanish - iste’molchilarni adashtirish maqsadida amalga oshiriladigan narx o‘rnatish faoliyati. Bular ichiga quyidagilar kirishi mumkin: a) qarmoq va og‘dirish. Bu faoliyat reklama qiluvchi o‘zi aslida sotishga xohishi bo‘lmagan mahsulotni eng yaxshi shartlar asosida taklif etishini targ‘ib etishidir, ya’ni ishlab chiqaruvchi mahsulot uchun eng arzon narxni reklama qiladi (qarmoq) va iste’molchining kelishini ta’minlaydi. Iste’molchi kelgandan keyin, uni yuqoriroq narxga ega bo‘lgan mahsulotni sotib olishga ko‘ndiradi (og‘dirish). Bu pastroq narxli mahsulotning sifatini tanqid qilish orqali, mahsulot mavjud emasligini bahona qilib ko‘rsatish, mahsulotni sotishdan bosh tortish va mahsulotni yetkazib berishning eng noqulay vaqtini ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. b) oldingi narxga taqqoslash. Ko‘p sotuvchilar mahsulot narxi yonida oldingi yuqori narxni ham aks ettiradilar, ya’ni narxlar nisbatan juda pasayganligini

ta’kidlaydilar. Aks ettirilgan oldingi narx qiymati mahsulotning uzoq vaqt davomida sotilish narxi bo‘lgan taqdirda bu noto‘g‘ri emasdir, biroq ba’zi hollarda oldingi narxlar “osmondan olinishi” ham mumkin. v) narxlarni taqqoslash. Ba’zi firmalar reklamasida ularning narxlari atrofdagi firmalar narxlaridan falon miqdorda va foizda past deb jar solishlarining guvohi bo‘lish ham mumkin. Bunda asos qilib olinadigan “boshqalar narxi” asossiz yuqori qilib ko‘rsatilishi ehtimoldan holi emas. g) chakana narxlar. Ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini reklama qilganda narxning ma’lum bir miqdorda ekanligini bildiradilar, bunda ular chakana savdo tashkilotlariga sotishga maslahat berilgan narx darajasiga suyanadilar. Ammo, chakana savdo tashkilotlari bu mahsulotlarni boshqacha narxlarda sotishi ham mumkin. Bunda ishlab chikaruvchilar da’vo etayotgan narxlar noto‘g‘ri bo‘lib chiqadi. d) ko‘p firmalar bir mahsulotni sotib olinganida ikkinchisini tekinga yoki yarim narxiga beriladi deb sotuvni rag‘batlantirishga harakat qiladilar. Bunday rag‘batlantirish mahsulot sifati atayin pasaytirilmaganda, hajmi kichraytirilmaganda va narx shunga yarasha oshirilmaganda adolatlidir. Masalan, “Karter” bo‘yoq ishlab chiqaruvchi firma bir bo‘yoq sotib olinganda ikkinchisini tekinga berishga va’da qilgan, aslida esa bo‘yoqning narxi oldingiga nisbatan ikki baravar oshirib qo‘yilgan. Qotil narxlar. Mahsulotga shunday past narxlar belgilanadiki, bunda raqobatchilarni biznesdan chiqarib yuborishga harakat qilinadi. Narx belgilash usullari Narx belgilashda uch turdagi usullar keng qo‘llaniladi: xarajatlarga asoslangan, xaridorga asoslangan va raqobatga asoslangan usullar. Xarajatlarga asoslangan usullar.

Xarajat + foyda usuli. Bu eng oddiy usul bo‘lib, maxsulot tannarxiga foyda darajasini qo‘yishi orqali narx shakllantirilishi amalga oshirildi. Masalan, radio ishlab chiqaruvchi korxonaning ishlab chiqarish xarajatlari quyidagicha bo‘lishi mumkin: O‘zgaruvchan xarajatlar 10 yevro Doimiy xarajatlar 3000 000 yevro Maxsulot soni 50 000. Maxsulot tannarxi quyidagiga teng bo‘ladi: Doimiy xarajat 300 000 Tannarx = O‘zgaruvchan xarajat + ---------------------------=10 + --------------- = 16 Maxsulot soni 50 000 Ишлаб chiqaruvchi, 20% фойда даражасини мақсад қилиб олган бўлса, нарх қуйидагича бўлади: Таннарх 16 Махсулот нархи = ------------------------------- = ----------- = 20 евро. (1-фойда даражаси) (1-0,2) Zararsizlik nuktasini aniqlash. Zararsizlik nuqtasi xarajatlarning to‘liq qoplanish chegarasini ko‘rsatadi. Zararsizlik nuqtasi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Doimiy xarajatlar Zararsizlik nuqtasi = -----------------------------------------

(narx - o‘zgaruvchan xarajatlar) Yuqoridagi misolga binoan: 300 000 ------------------- = 30 000 (20-10) Mazkur fikrning aksini quyidagi chizmada ko‘rish mumkin. 7.1-chizma. Zararsizlik nuqtasini aniqlash Demak, korxona 30 000 mahsulot sotgandan keyingina o‘z xarajatlarini to‘liq qoplaydi. Keyingina sotilgan xar bir mahsulot foyda keltira boshlaydi. Зарарсизлик нуšтаси

Xaridorga asoslangan narx belgilash usuli. Korxonalar mahsulotga xaridor fikrida qiymat asosida narx belgilash ham mumkin. Narx-xaridorlar to‘lashga tayyor bo‘lgan miqdor asosida belgilanadi. Bunda narx belgilash uchun mijozlar extiyojlari o‘rganiladi va ularning maxsulot xususiyatlariga beradigan aniqlanadi. Shu qiymat asosida narx darajasi topiladi va korxona xarajatlari shu narx chegarasida bo‘lishi ta’minlanadi. Raqobatga asoslangan narx belgilash usuli. Raqobat bozorda narx belgilash jarayoniga ta’sir etishi shubhasizdir. Bunda firmaning xarajatlar strukturasi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, raqobatchi narxlari asosiy ko‘rsatkich qilib olinadi. Narx darajasi rakobatchilar narxi o‘zgarishiga mos xolda o‘zgartirilib boriladi. Kichik firmalar doimo bozor lideri orqasidan ergashadi. Oligopolistik bozorlarda esa, bir xil standart maxsulot sotuvchi kompaniyalar narxlari bir xil darajada belgilanadi. Marketing amalda Tekin xaqiqatdan ham tekinmi? Iqtisodchilar dunyoda tekin yoki xarajatsiz mahsulot yo‘qligini ta’kidlaydilar. Biroq, aksariyat Internet kompaniyalar o‘z xizmatlarini bepul yetkazishga harakat qilmoqdalar va bu o‘z-o‘zini muvaffaqiyat bilan oqlamoqda. Buyuk Britaniyaning Dixons elektron maxsulotlari sotadigan kompaniyasi xuddi shunday yangi internet provayderi – Freeserve ni yaratdi, Freeservening xizmatlari tamoman bepul qilib belgilandi. Freeserve 5 oy ichida 1 mln. ga yaqin mijozlarni jalb eta oldi. Eng kuchli raqobatchi AOL kompaniyasi internetni to‘liq bepul bermasligi sababli, mijozlar yangi kompaniyaga o‘tib keta boshladi. Haqiqatda, Freeserve kompaniyasini yuritish bilan bog‘liq xarajatlar mavjud emas deb bo‘lmaydi. Biroq, Freeserve mazkur xarajatlarni mijozlar hisobidan emas, balki British Telecom telefon kompaniyasi hisobidan qoplaydi. Mijozlar internetga

bog‘lanishda telefon liniyasidan foydalanishga majburdirlar, maxsus shartnomaga ko‘ra Freeserve telefon xizmatlari daromadining 45% ini olib turadi. Shuningdek, daromad reklama va ye-tijorat vositasida shkallantiriladi, ya’ni turli tijorat kompaniyalari o‘z mahsulotlarini reklama qilishda Freeserve ning xizmatlaridan foydalanadilar. O‘rtacha olganda, bir mijoz oyiga 92 ta vebsahifaga kirar ekan. Bu esa reklama va tijorat uchun keng yo‘l ochadi, ya’ni vebsahifalar tepasidagi bannerlarga reklama xabarlari yuborilib turiladi. Demak, mijozlar uchun ikki yo‘l mavjud: Birinchi variantda mijozlar bepul internet xizmatlaridan foydalanadilar, ammo reklama bannerlari to‘xtovsiz aylantirib turilganligi sababli internetning ish tezligi pasayadi. Shuningdek, elektron pochta qutisiga ham to‘xtovsiz reklama xabarlari yuborilib turiladi. Ikkinchi variantda mijoz pulli internet xizmatlaridan foydalanadi va bunda reklama muammosi bo‘lmaydi. Mavzuning qisqacha mohiyati Narx - bir tomonning ikkinchi tomondan biror bir qiymatga ega narsani olish uchun evaziga beradigan to‘lov. Narx - mahsulot va xizmatlar qanchalik foydaliligi va talabga javob berish darajasini baholovchi qiymat. Narx belgilashda bir necha muhim omillarni hisobga olish kerak. Ular: narxga iste’molchilar xatti- harakatining ta’siri, narx bilan xarajatlar o‘rtasidagi munosabat, mahsulot xususiyatlari, raqobat muhiti, huquqiy omillar. Iste’molchilarning xatti-harakati narx belgilash usullari va jarayoniga o‘z ta’sirini o‘tkazmasdan qo‘ymaydi. Bunday ta’sir xarakterini aniqlash uchun ikki xildagi masalalar tahlil etilishi kerak: talab tahlili va elastiklik tahlili. Firma narx belgilashda tayanadigan ko‘rsatkich - xarajatlar. Foyda darajasi xarajatlar ustiga qo‘shiladi. Birinchi navbatda umumiy xarajatlar aniqlanilib, keyin esa mahsulotlar assortimenti bo‘yicha taqsimlaniladi.

Ko‘p hollarda xarajatlar subsidiyasi amalga oshiriladi, ya’ni katta xarajatli mahsulotlar boshqa mahsulotlar hisobiga qoplanadi. Avval bozor narxi aniqlanib, xarajatlar unga moslashtirilsa, bu teskari narx belgilash deyiladi. Mahsulotlarning uchta asosiy xususiyatlari narx belgilash vaqtida hisobga olinishi kerak: joylashtirish o‘rni; mahsulot hayot sikli bosqichi; yolg‘iz mahsulot yoki mahsulot liniyasining bir qismi ekanligi. Raqobatchilarning asosiy xizmati ular firma uchun namunaviy narxni belgilab beradilar. Firma ham shunaqa ko‘rsatkichlar asosida o‘z narxini belgilashi mumkin. Narx belgilash faoliyatining qariyb xamma aspektlari huquqiy omillar ta’sirida bo‘ladi. Bunday ta’sir quyidagi sohalarni qamrab oladi: narxni kelishgan holda belgilash, narx diskriminatsiyasi, aldovchi narxlardan foydalanish, qarmoq va og‘dirish, oldingi narxga taqqoslash, qotil narxlar.

O'xshashlar

Turizmda narx siyosati

Narx belgilash amaliyoti

Narx bo‘yicha liderlikning raqobatli strategiyasi

Qishloq xo’jaligida narx va narxlarni shakllantirish

Bozor mexanizmi va uning elementlari - talab, taklif va narx muvozanati