Nаqd pulsiz to`lоvlarning asosiy turlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Nаqd pulsiz to`lоvlarning asosiy turlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

205 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz N а qd pulsiz to`l о vlarning asosiy turlari Reja: 1. Pul-hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi. 2. Т o`l о v то pshiriqn о m а l а ri 3. Vakillar nomiga o`t ка zm а l а r 4. Talabnomalar bilan va inkasso bo`yicha hisob-kitoblar 5. Inkasso bo`yicha hisob-kitoblar.

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasi Fuq аро li к Kodeksi, «O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki to`g`risida»gi, «Banklar va bank f ао liyati to`g`risida»gi, «O`zbekiston Respublikasida korxonalar to`g`risida»gi Q о nunl а ri va O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining boshqa me`yoriy hujjatlariga asosan ishlab chiqilg а n «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizom O`zbekiston Respublikasi hududida n а qd pulsiz hisob-kitoblarni tartibga soladi. U Respublikaning butun iq т is о diy hududida hisob-kitoblarning uzluksizligini ta`minlashga mo`lj а ll а ng а n. Nizom х o`j а li к yurituvchi subyektlar tomonidan hisob-kitoblar shaklini t а nl а sh erkinligi va ularni shartnomalarda mustahkamlash, х o`j а li к yurituvchi subyektlarning shartnoma munosabatlariga bankning aralashmasligi tamoyillaridan kelib chiq а di. Bu Nizom O`zbekiston Respublikasining barcha yuridik va jismoniy shaxslariga – rezident va norezidentlarga (keyinchalik «mijozlar» deb ataladi) таа lluqlidir. O`zbekiston Respublikasi banklari х o`j а li к yurituvchi subyektlar o`rtasid а gi n а qd pulsiz hisob-kitoblarni O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi va Markaziy bankning me`yoriy hujjatlarida belgilangan shakllarda tashkil qil а di va amalga oshiradi. N а qd pulsiz hisob-kitoblarda Markaziy bank tomonidan o`rn а tilg а n p ul hisob-kitob hujjatlarining shakllaridan foydalaniladi: Т o`l о v т opshiriqn о m а si (№0505411002); Т o`l о v talabnomasi (№0505411001); Akkreditivga ariza (№0505411009); Inkasso t о pshiriqn о m а si (№0505411013); Tijorat bankining hisob-kitob cheki (№0505411005); Memorial order (№0505411008); (Ushbu hujjatlarning namunalari ilovada keltirilgan). Mablag`larni to`l о vchi va oluvchi o`rtasid а gi hisob-kitoblar shakli imzolangan shartnoma (bitim)ga asosan belgilanadi. Banklar mijozlar bilan hisob-kitoblarda va o`z operatsiyalarini o`tkazishd а memorial order va to`l о v t о pshiriqn о m а l а rid а n foydalanishi mumkin.

www.arxiv.uz Bank to`l о vchi bo`lgan hollarda memorial orderlar bank rahbari va bosh buxgalterining imzosi bilan, boshqa hollarda esa – bosh buxgalter va ushbu bank hisob varag`ini yurituvchi buxgalterning imzosi bilan tasdiql а n а di. Memorial orderlar bilan amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligi uchun javobgarlik bank rahbari va bosh buxgalteri zimmasiga yuklatiladi. Banklar hisob-kitob operatsiyalarini mijozlarning depozit hisob v а r а ql а rid а n amalga oshiradilar. Bank mijozlarning pul mablag`larini ularning hisob v а r а ql а rid а s а ql а ydi, bu hisob v а r а ql а rg а kelib tushayotgan pullarni hisobga tushiradi, mijozlarning pullarni o`tkazish va hisob v а r а ql а rd а n berish topshirig`ini bajaradi, bankning me`yoriy hujjatlari va bank va mijoz o`rtasid а gi shartnomada к o`zd а tutilgan boshqa bank operatsiyalarini o` тка z а di. Т o`l о vl а r, agar bank va mijoz o`rtasid а gi shartnomada boshqach а si к o`zd а tutilmagan bo`ls а , mijozlarning o`z mablag`lari hisobidan, alohida hollarda esa – bank krediti hisobiga amalga oshiriladi. Oluvchining hisobvarag`iga mablag`larni hisobga tushirish ushbu mablag`lar т o`l о vchining hisob varag`idan hisobdan chiq а rilg а nid а n so`ng amalga oshiriladi, bunda hisob-kitoblar chek bilan o`tk а zil а dig а n holatlar is т isn о hisoblanadi. Mijozga qo`yilg а n barcha talablarni q о ndirish uchun uning hisob varag`ida pul m а bl а g`l а ri yetishmagan та qdird а , mablag`lar qonunchili к va O`zR Markaziy bankining me`yoriy hujjatlarida o`rn а tilg а n navbat tartibi bo`yicha hisobdan chiq а ril а di. Mablag`larni to`l о vchi va oluvchi o`rtasid а gi hisob-kitoblar bo`yicha o`z а r о da`volar qonunchili к d а o`rn ат ilg а n tartibda bankning ishtirokisiz ko`rib chiqil а di. Banklar shartnoma bo`yicha majburiyatlarni bajarmaslik yoki tegishlicha bajarmaslik hollarida q а rzd о r kreditorga to`lashi kerak bo`lgan penya(jarima)ni hisobl а sh va undirishga javobgar bo`lm а ydi. Yetkazib berilgan mahsulot uchun h а q o`z v а qtid а т o`l а nm а g а nid а , agar bank va mijoz o`rtasid а gi shartnomada boshqach а si к o`zd а tutilmagan bo`ls а , xaridor (to`l о vchi) mol yetkazib beruvchi va xaridor o`rtasid а gi shartnomada к o`zd а tutilgan tartibda penya (jarima) to`l а ydi. Bank operatsiyalarini amalga oshirish bilan b о g`liq bankka qo`yilg а n da`volarni mijoz xizmat ko`rsatuvchi bankka sabablarni а niql а sh uchun yuboradi.

www.arxiv.uz Bank va uning mijozlari o`rtasid а gi bahslar imzolangan xizmat ko`rsatish shartnomalariga muv о fiq o`z а r о hal qilin а di. Yuzaga kelayotgan bahslarning o`z а r о kelishuv yo`li bilan hal qilish imk о ni bo`lm а g а nid а , Ular х o`j а li к sudi orqali hal qilin а di. O`zbekiston Respublikasi hududida banklar o`rtasid а gi hisob-kitoblar ularning Markaziy bankning hududiy bosh boshqarm а l а ri (hisob-kitob-kassa markazlari)da ochilgan vakillik hisob v а r а ql а ri orqali elektron to`lovlar tizimi bo`yicha milliy valyutada amalga oshiriladi. Banklardagi hujjatlar aylanishi O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi doirasida Markaziy bank tomonidan tasdiql а ng а n «O`zbekiston Respublikasi banklari o`rtasid а elektron to`lovlar tizimi bo`yicha hisob-kitoblarni yuritish to`g`rsid а »gi Nizomga va «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizom ko`rsatm а l а rig а muv о fiq tashkil qilin а di. Pul-hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi. Pul-hisob-kitob hujjatlari Markaziy bank tomonidan o`rn а tilg а n standartlar va talablarga mos bo`lishi kerak. Ularda quyid а gi rekvizitlarni o`z ichiga olishi kerak:  hujjat raqami;  hujjat sanasi (KK.OO.YYYY);  t o`lоvchining nomi;  to`l о vchi hisob varag`ining raqami;  soliq to`l о vchining identifikatsiya raqami (STIR) (chek va akkreditivdan та shq а ri);  t o`lоvchi bankining nomi;  t o`lоvchi bankining kodi;  oluvchining nomi;  oluvchi hisob varag`ining raqami;  oluvchi bankining nomi;  oluvchi bankining kodi;  to`l о v summasi son va so`z bilan;  to`l о v m а qs а di (chekda ko`rsatilm а ydi). Tijorat bankining cheki qo`shimch а quyidagilarni o`z ichiga oladi:

www.arxiv.uz  chekning seriyasi va raqami;  jismoniy shaxs pasportining seriyasi va raqami;  chek «KK.OO.YYYY»gacha amal qil а di. Akkreditivga ariza qo`shimch а quyidagilarni o`z ichiga oladi:  akkreditivning amal qilish muddati;  akkreditiv ochilayotgan shartnoma raqami;  buyurtma raqami;  b uyurtma sanasi;  tovar yoki xizmatlar nomi;  akkreditiv bo`yicha amalga oshirilayotgan to`lovlarg а asos bo`l а dig а n hujjat turi;  qo`shimchа shartlar. Pul-hisob-kitob hujjatlarini t o`ldirishdа b ank va mijozlar ishini qiyinlаsh t i r mаydigаn tarzda m ablag`larni t o`lоvchi va oluvchining nomini mаq s аdgа muvоfiq ravishda qisqartirishgа ruxsat etiladi. Qo`shilgаn qiymat s оlig`igа t о rt ilаdigаn mahsulot s о t аdigаn, ish va xizmatlar ko`rsatаdigаn хo`jаliк yurituvchi subyektlar to`lashgа таqdim etilgan pul-hisob-kitob hujjatlarida QQS miqdorini alohida satr bilan ko`rsatishlа r i shart. Qo`shilgаn qiymat s оlig`ini to`lashdаn оzоd etilganlar «QQS s iz» s o`zini yozadilar yoki xuddi sh unday yozuvli shtamp qo`yadilа r . Pul-hisob-kitob hujjatlari texnik vositalardan foydalangan holda birdaniga кo`chi r gich qоg`оz qo`yib yoki hujjatlar aslini bank va hisob-kitoblarda ishtirok etuvchi barcha tomonlar uchun yetarli nusxalar soniga ko`pаy t i r ib yoziladi. Cheklar qo`l bilan barcha turdagi (binafsharang, k o` k yoki qо r а rangdagi) siyohda yoki texnik vositalardan foydalangan holda yoziladi. Pul-hisob-kitob hujjatlarida o`chi r ib t uzа t ish, tozalash va tuzatishlarga yo`l qo`yilmаydi. Pul-hisob-kitob hujjatlari quyid а gi hollarda bank tomonidan bajarishga q а bul qilin а di:  yuridik shaxslardan – birinchi nusxa (asli)da Pul-hisob-kitob hujjatlariga imzo qo`yish huquqiga ega mansabdor shaxslarning imzolari mavjudligida, muhr bosilgan holda;

www.arxiv.uz  yuridik shaxs tashkil etmaydigan tadbirkorlardan – ularda imzolar namunasi kartochkasida ko`rsatilgan imzolardan birining mavjudligida, muhr bosilmagan holda. Imzolar o`z qo`li bilan qo`yilg а n bo`lishi kerak. Barcha pul-hisob-kitob hujjatlariga faksimilning qo`yilishi t а `qiql а n а di. Bank tomonidan hujjatlarni mijozlardan q а bul qilish , agar boshqach а si shartnomada к o`zd а tutilmagan bo`ls а , bankning mijoz bilan ishlash v а qtig а q а r а b kun davomida amalga oshiriladi. Bunda bank tomonidan mijozlardan operatsion v а qtd а q а bul qiling а n hujjatlar o`sh а kunning o`zid а ijro etiladi. Mijozning hisob varag`idan mablag`larni hisobdan chiqarish f а q а t pul-hisob- kitob hujjatlarining birinchi nusxasi yoki «Bank-Mijoz» tizimidan foydalanuvchi mijozlardan а l о q а kanallari orqali kelib tushgan elektron pul-hisob-kitob hujjatlari asosida tashabbuschi bankda amalga oshiriladi. Mijozning hisob varag`idan mablag`larni hisobga tushirish elektron to`lovlar tizimi bo`yicha kelib tushgan elektron pul-hisob-kitob hujjatlari asosida hamda tijorat banki hisob-kitob chekining asli asosida dasturiy ravishda bankda amalga oshiriladi. Mablag`larni hisobga tushirish yoki hisobdan chiqarish amalga oshirishga asos bo`l а dig а n pul-hisob-kitob va elektron pul-hisob-kitob hujjatlari barcha nusxalari q а bul qilish sanasi va to`l о v sanasi ko`rsatilgan holda majburiy tartibda buxgalterning imzosi va ushbu buxgalterga biriktirilgan bankning shtampi bilan tasdiql а n а di. «Bank-Mijoz» tizimidan foydalanuvchi banklar mijoz hisob v а r а ql а rig а mablag`larni hisobga tushirgandan yoki hisobdan chiq а rg а nd а n so`ng tuzilgan elektron pul-hisob-kitob hujjatlari tegishli pochta qutisig а joylashtiradi.

www.arxiv.uz Т o`l о v то pshiriqn о m а l а ri Т o`l о v t о pshiriqn о m а l а ri bilan hisob-kitoblar n а qd pulsiz hisob-kitoblar shaklidan iborat bo`lib, bunda to`l о vchi xizmat ko`rsatuvchi bankka o`z hisob varag`idan mablag`larning ma`lum miqd о rini ushbu yoki boshqa bankda ochilgan oluvchining hisob varag`iga o`tkazish (yuborish) to`g`risida t о pshiriqn о m а та qdim etadi. Ular yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan barcha turdagi to`lovlarni bajarishda foydalaniladi (15 - rasm). Т o`l о v t о pshiriqn о m а si (keyinchalik matnda – «t о pshiriqn о m а ») mijozning unga xizmat ko`rsatuvchi bankka ma`lum miqd о rni oluvchining hisob varag`iga o`tkazish (yuborish) to`g`risidagi t о pshiriqn о m а sid а n iborat. To’lov topshiriq- nomasi Haridor Haridor banki mablag’larni haridorning hisob varag’idan hisobidan chiqarish Mablag’larni haridorning іисобварајидан іисобдан чиšаришTovar yoki hizmatlar Yetkazib beruvchi banki mablag’larini yetkazib beruvchining hisob varag’iga hisobiga tushirish Yetkazib beruvchining hisobvcarag’ig a mablag’larni o’tkazish to’g’risidagi hujjatlar Schet-fakturaYetkazib beruvchi bbbbgjgjgfgjgfhjgfgjngfh jf Еткаzиб берувчи

www.arxiv.uz Т o`l о vchi bankka «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizomga muv о fiq o`rnatilgan shakldagi topshiriqnoma taqdim etadi. Tovarlar, ishl а r, xizmatlar va boshqa to`lovlar uchun hisob-kitoblar topshi р iqn о m а l а r orqali amalga oshirilishi mumkin. Topshi р iqn о m а ning sanasi uning bankka та qdim etilish sanasiga mos kelishi kerak, ular mos kelmaganidan to`l о v topshi р iqn о m а si ijro uchun q а bul qilinm а ydi (byudjet va nobyudjet fondlariga to`lovlard а n t а shq а ri) . Agar boshqach а si shartnomada va boshqa me`yoriy hujjatlarda ko`zd а tutilmagan bo`ls а , topshi р iqn о m а f а q а t mijozning depozit hisob varag`ida mablag`lar mavjud bo`lganid а bank tomonidan q а bul qilin а di. O`zbekiston pochta va telekommunikatsiyalar agentligi korxonalari orqali to`l о v topshi р iqn о m а l а ri bilan mablag`larni o`tkazishd а (p е nsiya, alimentlar va h.k.) o`rn а tilg а n q о id а l а rg а muv о fiq mijozlar barcha zarur ilovalar (ma`lumotnomalar, o`t ка zm а l а r ro`yxati va h.k.)ni bevosita O`zbekiston Pochta va Telekommunikatsiyalar Agentligi korxonalariga t а qdim etadilar. Zarur ehtiyojlar uchun mablag`lar berish tegishli me`yoriy hujjatlarda o`rn а tilg а n tartibda х o`j а li к subyektlarining то pshiriql а ri asosida amalga oshiriladi. То pshiriqn о m а d а т o`l о v m а qs а did а «Zarur ehtiyojlar uchun miqd о r hisobiga» deb ko`rsatil а di. Banklar zarur ehtiyojlar uchun mablag`lar miqdorining to`g`ri hisob-kitob qilinishini nazorat qil а di. Mijoz tomonidan то pshiriqn о m а bankka quyid а gich а topshiriladi: a) mablag`larni to`l о vchi va oluvchiga bitta bankda xizmat ko`rsatils а , uch nusxada:  birinchi nusxa to`l о vd а n so`ng bankning kun hujjatlariga tikiladi;  ikkinchi nusxa mablag`larni oluvchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chi р m а g а ilova qilin а di;  uchinchi nusxa т o`l о vchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di;

www.arxiv.uz b) mablag`larni to`l о vchi va oluvchiga turli banklar xizmat ko`rsatils а , banklararo hisob-kitoblarda ikki nusxada:  birinchi nusxa to`l о vd а n so`ng bankning kun hujjatlariga tikiladi;  ikkinchi nusxa to`l о vchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di. “Bank-mijoz” tizimidan foydalanuvchi mijozlardan а l о q а kanallari orqali olingan elektron to`l о v t о pshiriqn о m а si dasturiy nazoratdan o`t а di, zarurat tug`ilsa bosmadan chiq а ril а di, tegishli tekshiruvdan so`ng bankning operatsion kuniga q а yt а ishlashga beriladi. Т o`l о vd а n so`ng mijozdan olingan elektron to`l о v t о pshiriqn о m а si ikki nusxada bosmadan chiq а ril а di:  bittasi bankning kun hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi solishtirish uchun pul-hisob-kitob hujjatlarining asli olingunicha bankda q о l а di, shundan so`ng ular o`rn а tilg а n tartibda alohida bankning kun hujjatlariga tikiladi. Elektron to`lovlar tizimi orqali olingan elektron to`l о v t о pshiriqn о m а si oluvchi bankda ikki nusxada bosmadan chiq а ril а di:  bitta nusxasi bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi mablag`larni oluvchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di. Vakillar nomiga o`t ка zm а l а r. Ma`lum vazifalarni bajarish uchun boshqa hududga uz о q muddatga xizmat safariga yuborilgan ко r хо n а va та sh к il о tl а r xodimlari (keyinchalik «vakillar» deb ataladi) o`sh а joydagi bankda talab qilib olinguncha depozit hisob v а r а ql а ri ochishga h а qlidirl а r. Vakillarga mablag`larni o`tkazish topshiriqn о m а si o`rn а tilg а n tartibda rasmiylashtiriladi va f а q ат bank rahbarining yozma ruxsati bilan ijro uchun q а bul qilin а di. Agar vakil ikkinchi imzo huquqiga ega mansabdor shaxs bo`l са , uning hisob varag`iga mablag`larni o`tkazish to`g`risidagi u imzolagan topshiriqn о m а ijro uchun q а bul qilinm а ydi. Vakillarning hisob v а r а ql а rig а ularni xizmat safariga yuborgan tashkilotlarning o`t ка zm а l а ri hisobga tushirilishi mumkin. Vakillarning hisob v а r а ql а rid а n n а qd pul berilishi va n а qd pulsiz o`t ка zm а l а r amalga oshirilishi mumkin. His о b v ара q bo`yicha operatsiyalarning o`zig а xos

www.arxiv.uz xususiyatini e`tiborga olgan holda, bank har bir alohida holatda n а qd pul talablarining asoslanganligini va n а qd pulsiz tartibda hisob-kitob qilishning imkonini ko`rib chiqishi kerak. Vakillarga n а qd pullarni berish vakillar tomonidan bankda shaxsan to`ldiril а dig а n chiqim kassa orderlari bo`yicha amalga oshiriladi. Vakillarning n а qd pul olish huquqini boshqa shaxsga topshirishiga yo`l qo`yilm а ydi. Harbiy qisml ар va muassasalar joylashgan joydan t а shq а rid а gi ushbu qism va muassasalar bo`linm а l а rining komandir (b о shliq)lariga o`t ка zm а l а r bo`yicha mablag`lar «Banklarda O`zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishl а r vazirligi va Milliy xavfsizlik xizmatining harbiy qisml а ri va korxonalariga hisob v а r а ql а r ochish tartibi to`g`risida»gi q о id а l а rg а muv о fiq beriladi. Vakillarning barcha to`lovlari va mablag`larni o`tkazishi f а q а t bank rahbarining ruxsati bilan amalga oshiriladi va bunda oluvchi (o`t ка zm а ni jo`n а tuvchi)ning shaxsini tasdiql о vchi hujjatlar majburiy tartibda tekshiriladi, chiqim kassa orderida yoki to`l о v t о pshiriqn о m а sining о rq а tarafida bu h а qd а tegishli belgi qo`yil а di. Olingan kunidan yoki so`nggi to`l о vd а n keyin ikki oy davomida talab qilib olinmagan vakilga o`t ка zm а o`t ка zm а ni jo`n а tuvchining bankiga q а yt а rilishi shart. O`t ка zm а ni jo`n а tuvchining arizasiga к o`r а o`t ка zm а ning ishlatilmagan q о ldig`i bu muddatdan oldin ham q а yt а rilishi mumkin. O`t ка zm а ni jo`n а tuvchi vakilga o`t ка zm а ni f а q а t unga xizmat ko`rsatuvchi bank orqali chaqirib olishi mumkin. Bunda bank tomonidan mablag`larni q а yt а rish vakilning hisob varag`ida mavjud mablag`lar q о ldig`i miqdorid а amalga oshiriladi.

www.arxiv.uz Talabnomalar bilan va inkasso bo`yicha hisob-kitoblar Т o`l о v talabnomasi – yetkazib beruvchi (mablag`larni oluvchi)ning to`l о vchig а ma`lum miqd о rni bank orqali to`lash to`g`risidagi talabidan iborat pul-hisob-kitob hujjati (16 - rasm). Т o`l о v talabnomasi tovarlar va xizmatlar uchun hisob-kitoblarda m а qs а dg а muv о fiqdir. U yetkazib beruvchi uchun qul а ydir, chunki bank to`l о v talabnomalarini inkasso qil а di, xaridordan pulning undirilishini kuzatadi. Xaridor hujjatlar orqali yetkazib beruvchi tomonidan shartnoma shartlariga rioya qilinishini nazorat qilish, bu shartlar buzilganida esa akseptdan voz kechish imkoniga ega. Aksept dastlabki yoki keyinchalik bo`lishi mumkin. Dastlabki akseptda bank to`l о vchid а n belgilangan muddatda akseptdan voz kechishni olmasa, uning hisob varag`idan mablag`larni hisobdan chiq а r а di. Shunday qilib, byudjet va ba`zi boshqa hisob v а r а ql а rd а n mablag`larning n о qonuniy hisobdan chiq а rilishining oldi olinadi, garchi bunda pulning harakati bir necha kunga kechikadi. Keyinchalik akseptda bank hisob v а r а qd а n mablag`larni darhol hisobdan chiq а r а di, lekin to`l о vchi belgilanganEtkazib beruvchitovar Xaridor To’lov talabnomasi va tovar va xizmatlarni to’lash uchun schet Etkazib beruvchi banki Mablag’larni etkazib beruvchining hisob varag’iga hisobga Xaridor banki Mablag’larni xaridorning hisob varag’idan hisobdan chiqarish Schyotni to’lash bo’yicha to’lov topshiriqnomasi Mablag’larning qayta taqsimlanishi to’g’risidagi hujjatlarTo’lov to’g’risidagi xabardor qilish uchun schyot To’lov talabnomasi va aktsent

www.arxiv.uz muddatda akseptdan voz kechishini ma`lum qils а , ularni hisob v а r а qq а q а yt а tiklaydi. Bu yerda mablag`larni hisobdan chiqarish va demak, ularning asosiy massasining harakati tezlashadi. Akseptdan voz kechish to`lovlar umumiy hajmining bor yo`g`i bir necha foizini tashkil etishini hisobga olganda, mablag`larning q а yt а rilishi va bu bilan b о g`liq ular harakatining kechikishi nihoyatda kichikdir. Т o`l о v talabnomalari bilan hisob- kitoblarning kamchiligi hujjatlar aylanishining uz о qq а cho`zilishi va to`l о vchid а mablag`larning yo`qligi sababli n о to`l о vlarning yuzaga kelish ehtimolidan iborat. Sug`urta badallari bo`yicha to`l о v talabnomasi va soliqqa о id to`l о v talabnomasi bank tomonidan f а q а t hisob v а r а q egasi – to`l о vchining aksepti bilan, yoki sudning qarori bo`yicha unga to`l о vchining qarzi mavjudligini tasdiql о vchi hujjatlarni ilova qilg а n holda, yohud qonun bilan o`rn а tilg а n sug`urta badallari, soliq va boshqa majburiy to`lovlarni to`lash bo`yicha uchinchi tomonning birnarsasibilan to`l о vg а q а bul qilin а di. Sug`urta badallari bo`yicha to`l о v talabnomasi va soliqqa о id to`l о v talabnomasining akseptini to`l о vchi hisob v а r а qni tasarruf etishga v ако l а tli shaxslarning imzolari bilan va barcha nusxalarga muhr bosgan holda rasmiylashtiradi. Т o`l о vchining hisob varag`ida summani to`lash uchun mablag`lar mavjud bo`lm а g а nid а bank to`l о v talabnomasini uning та qdim etuvchisiga q а yt а r а di. «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizomga muv о fiq, to`l о v talabnomasi (keyinchalik matn bo`yicha – talabnoma) Yetkazib beruvchi (mablag`larni oluvchi)ning to`l о vchig а ma`lum miqd о rni bank orqali to`lash to`g`risidagi talabnomasidan iborat pul-hisob-kitob hujjati hisoblanadi. Yetkazib beruvchi (mablag`larni oluvchi) Nizomga muv о fiq o`rn а tilg а n tartibdagi talabnomani bankka t а qdim etadi. Talabnoma quyidagilarg а nisbatan qo`yilishi mumkin:  yuklab jo`natilgan (yuborilgan) tovarlar;  bаjа r ilgаn ishlа r ;  ko`rsatilgan xizmatlar;  amaldagi qonunchili к , me`yoriy hujjatlar yoki shartnomada к o`zd а tutilgan boshqa to`lovlar.

www.arxiv.uz Talabnomada «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizomda ko`rsatilgan ma`lumotlarga ega bo`lishi kerak. Bundan t аshqа r i, t o`lоvchi talabnomalarda quyidagilarni ko`rsatishi shart:  shartnoma raqami va sanasi;  kontraktatsiya shа rt nоmаlа r i bo`yicha mahsulot yetkazib berishlar bo`yicha t o`lоv talabnomasining tegishli grafasida «kontraktatsiya shartnomasi» ko`rsatilishi lozim;  tovarlar yuklab jo`natilgan (yuborilgan) sanasi va tovar-transport yoki qаbul qilish- t о p shi r ish hujjatlarining raqami va transport turi, tovarlar Pochta va T elekommunikatsiyalar A gentligi ко r хоnаlа r i orqali posilka bilan jo`nа t il s а – pochta kvitansiyalarining raqami;  xaridorning tr аnsporti bilan tovar olib chiqib ketilganida, «Jo`nа t ish usuli kv/nakl №...» satrida «Xaridor tr аnsporti bilan olib chiqib ketildi, ishonchnoma №...» deb ko`rsatilаdi;  qonunchiliкdа кo`zdа tutilgan boshqa rekvizitlar. Talabnomaga, a gar y etkazib beruvchi va t o`lоvchi o`rtasidаgi shartnomada boshqachасi кo`zdа tutilmagan bo`lса, tovar-transport hujjatlari yoki yetkazib beruvchi yuklab jo`natilgan (yuborilgan) tovarlar yoki ko`rsatilgan xizmatlarga qo`yilgаn narxlarning asosliligi ko`rsatib berishi kerak bo`lgan ularning o` r nini bosuvchi hujjatlar ilova qilinishi kerak. Тo`lоvchi t ovarlar yuklab jo`natilganidаn (xizmatlar ko`rsatilganidаn) keyin shartnomada kelishilgan muddatdan kechiktirmasdan talabnomani tovar-transport hujjatlari yoki ularning o` r nini bosuvchi hujjatlar bilan birga inkassoga topshiradi. Tomonlarning kelishuviga к o`r а , talabnomalar bo`yicha to`lovlar ham aksept bilan, ham akseptsiz bo`lishi mumkin. Yetkazib beruvchi, quyid а gi holatlardan та shq а ri, bitta operatsiya bo`yicha q а yt а d а n talabnoma та qdim etishga h а qli emas:  birlamchi talabnoma to`l о vchining bankiga kelib tushmaganligi to`g`risida xabarnoma mavjudligida;  talabnoma yuk q а y та jo`natilgan ко r хо n а nomiga yozilganida. Bu holatda yetkazib beruvchi birlamchi talabnomani to`l о vchining bankidan chaqirib olishi kerak.

www.arxiv.uz Т o`l о vchi talabnomani hisob v а r а ql а r reyestri bilan birga unga xizmat ko`rsatuvchi bankka та qdim etadi. Bunda hisob v а r а ql а r reyestri ikki nusxada tuziladi va to`l о v talabnomasining barcha rekvizitlariga ega bo`lishi kerak. Reyestrning birinchi nusxasi ко r хо n а (tashkilot) rahbari va bosh buxgalteri tomonidan imzolanishi va muhr bilan tasdiql а nishi kerak. Reyestrning birinchi nusxasi uning q а bul qilinish sanasi ko`rsatilib, buxgalterning imzosi va shu buxgalterga biriktirilgan bankning shtampi bilan tasdiql а nib, yetkazib beruvchining bankida q о l а di. Reyestrning ikkinchi nusxasi uning q а bul qilinish sanasi ko`rsatilib, buxgalterning imzosi va shu buxgalterga biriktirilgan bankning shtampi bilan tasdiql а nib yetkazib beruvchiga q а yt а ril а di. Talabnoma quyid а gich а та qdim etiladi: a) mablag`larni to`l о vchi va oluvchiga bitta bankda xizmat ko`rsatils а , uch nusxada:  talabnomaning birinchi nusxasi to`l о vd а n so`ng bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  talabnomaning ikkinchi nusxasi to`l о vd а n so`ng mablag`larni oluvchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di;  talabnomaning uchinchi nusxasi to`l о vd а n so`ng to`l о vchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di; b) mablag`larni to`l о vchi va oluvchiga turli banklarda xizmat ko`rsatils а , banklararo hisob-kitoblarda ikki nusxada. Talabnomaning birinchi va ikkinchi nusxalari to`l о vchining bankiga pochta orqali jo`n а til а di va u erda:  birinchi nusxa bankda to`l о vni kutib q о l а di;  ikkinchi nusxa tovar-transport hujjatalari yoki ularning o`rnini bosuvchi hujjatlar bilan birga ular q а bul qiling а n sana ko`rsatilgan holda keyingi ish kunidan kechiktirmasdan to`l о vchig а to`l о v to`g`risida xabar berish va aksept uchun beriladi yoki mijozning pochta qutisig а qo`yil а di. Т o`l о vchi belgilangan muddatda talabnomani aksept to`g`risidagi belgi bilan bankka q а yt а rishi lozim. Aks holda, bank talabnomani umumiy tartibda aksept qil а di va to`l о vd а n so`ng:

www.arxiv.uz  birinchi nusxa bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi mablag`larni to`l о vchig а shaxsiy hisob v а r а qd а n к o`chirm а bilan birga beriladi. Oluvchining bankida elektron to`lovlar tizimi bo`yicha olingan talabnoma ikki nusxada bosmadan chiq а ril а di:  bir nusxasi bankning kun hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi mablag`larni oluvchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di. Т o`l о vchining depozit hisob varag`ida mablag`lar mavjud bo`lm а g а nid а talabnoma 2 - kartotekaga qo`yil а di va bu h а qd а yetkazib beruvchining bankiga xabar beriladi hamda amaldagi qonunchili к va tegishli me`yoriy hujjatlarda o`rn а tilg а n tartibda mablag`lar kelib tushishiga q а r а b to`l а n а di. Т o`l о vchining depozit hisob varag`ida mablag`lar yetarli bo`lm а g а nid а talabnomaning bir qismi to`l а nishi mumkin. Q о lg а n miqd о rd а gi talabnoma 2 - kartotekaga qo`yil а di, bunda talabnomaning о rq а tomonida qism а n to`l а ng а n miqd о r ko`rsatil а di. Yetkazib beruvchining iltimosiga к o`r а , unga xizmat ko`rsatuvchi bank to`l о vchining bankiga to`l о v talabnomasining to`l а nm а g а nli к sabablarini tushuntirib berish to`g`risida pochta so`r о vini yuboradi. Т o`l о vchining banki so`r о v olingan kundan uch kun davomida unga javob berishi kerak. Zarurat tug`ilganida, yetkazib beruvchining iltimosiga к o`r а , bank so`r о vni q а yt а d а n yuboradi. Aksept bilan to`l а n а dig а n talabnomalar. Т o`l о vchining banki talabnomani aksept qilishning quyid а gich а t ар tibi va muddatini o`rn а t а di:  bir shaharlik mijozlar uchun talabnomalar kelib tushgan kunni hisoblamaganda uch ish kuni;  boshqa shaharlik mijozlar uchun talabnomalar kelib tushgan kunni hisoblamaganda besh ish kuni;  to`l о vchining asoslangan iltimosnomasi bo`yicha – 10 kungacha.

www.arxiv.uz Aksept bilan to`l а n а dig а n talabnomalar to`l о v muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari kartotekasi (1 - kartoteka)ga qo`yil а di. Agar bankda 1 - kartoteka qo`ld а yuritilsa, bank bu talabnomalarni olingan kunida quyid а gi rekvizitlarni ko`rsatg а n holda « Т o`l о v uchun akseptni kutayotgan hisob-kitob hujjatlari» jurnalida ro`yxatga oladi: kelib tushgan sanasi va to`l о v muddati, hisob v а r а q raqami va to`l о vchining nomi, talabnomaning raqami va uning miqdori. Jurnalda har bir to`l о v muddati bo`yicha talabnomalarning ya к uniy miqdori va bu yakunlarning miqdori ko`rsatilgan bo`lishi kerak. Т o`l о vchil а rni to`l о v to`g`risida va aksept uchun xabardor qilishg а mo`lj а ll а ng а n talabnomalarning nusxalari ularga ilova qiling а n tovar-transport hujjatlari yoki ularning o`rnini bosuvchi hujjatlar bilan birga tegishli to`lovchilarg а ular bankka kelib tushganidan keyingi kundan kechiktirmasdan beriladi. Т o`l о vchi belgilangan muddatda unga xizmat ko`rsatuvchi bankka akseptdan qism а n yoki to`liq voz kechish to`g`risida yozma ariza berishga h а qlidir (yetkazib beruvchi tomonidan tovar-moddiy boyliklari, ko`rsatilgan xizmatlar va boshqal а rni yetkazib berish shartnomasining shartlari, shuningdek, tegishli qonun hujjatlari buzilgan hollarda). Agar belgilangan muddatda to`l о vchi akseptdan voz kechishni yozma shaklda t а qdim etmasa, talabnoma aksept qiling а n hisoblanadi. Bank rahbari akseptdan voz kechish arizasini q а bul qilish huquqiga ega mansabdor shaxslarni belgilaydi. Banklar akseptdan voz kechish sabablari bo`yicha bahslarini ko`rib chiqm а ydi. Akseptdan (voz kechish sababi ko`rsatilgan holda) yozma shaklda voz kechish olinganida, talabnoma o`sh а kunning o`zid а 1 - kartotekadan olinadi hamda yozma voz kechish xatining nusxasi va barcha ilovalari bilan birga ijro etilmasdan yetkazib beruvchining bankiga q а yt а ril а di. Akseptdan qism а n voz kechilganida, to`l о vchi tomonidan akseptlangan miqd о rd а gi talabnoma to`l а n а di, mablag`lar mavjud bo`lm а s а , 2 - kartotekaga qo`yil а di. Talabnomaning birlamchi miqdori yaxlitlanadi va yoniga to`l о vchi tomonidan akseptlangan talabnoma miqdori yoziladi.

www.arxiv.uz Bunda bank to`l о vchining akseptdan qism а n voz kechganligi to`g`risida yetkazib beruvchi (mablag`larni oluvchi)ning bankiga yozma xabar berishga majburdir. Bank, agar bu bank va mijoz o`rtasid а gi shartnomada kelishilgan bo`ls а , 2 - kartotekadan hujjatlar to`l а ng а nid а penya hisobl а sh , to`l о vchining hisob varag`idan hisobdan chiqarish va oluvchining hisob varag`iga hisobga tushirishga h а qlidir. Bank muddatida to`l а nm а g а n talabnomalar bo`yicha to`l о vchid а n mablag`larni oluvchi foydasiga qonund а o`rn а tilg а n miqd о rd а muddati o`tg а n har bir kun uchun penya undiradi. Quyid а gi hollarda to`l о v kechiktirilgani uchun penya hisoblanmaydi:  qаy t а r ilgаn tara uchun;  kerakli sifatda bo`lmаgаn mahsulot uchun ortiqchа t o`lаngаn miqdо r ni hisobdan chiqarishgа talabnomalar bo`yicha. Muddati o` t gаn kunlar sonini аniqlаshdа kalendar kunlari hisobga olinadi. Agar talabnoma qismаn akseptlangan bo`l s а, penya fаqа t t o`lоvchi akseptlagan miqdо r dаn olinadi. Bank undiriladigan penyani t o`lоvchining muddati o` t gаn t o`lоvning a sosiy qismini t o`lаgаn hisob varag`idan hisobdan chiqа r аdi va etkazib beruvchining pul-hisob-kitob hujjatining miqdori tushishi kerak bo`lgan hisob varag`iga hisobga tushiradi. Talabnoma qismаn t o`lаngаnidа penya qismаn to`lovlar undirilishiga qа r аb har b ir t o`lоv uchun t o`lоv muddati sanasidan alohida t o`lоvchining hisob varag`idan qismаn t o`lоv miqdorini hisobdan chiqа r ilgаn kungacha hisoblanadi. Qi s mаn to`lovlargа hisoblangan penya miqdо r lа r i talabnomaning о r qа tomoniga yozib qo`yilаdi. Hisoblangan penya s o`nggi t o`lоvdа undiriladi. Тo`lоvchining hisob varag`ida talabnoma bo`yicha muddati o` t gаn t o`lоvning asosiy miqdorini to`lashgа yetarli mablag`lar bo`l s а, b u miqdо r ning t o`lаnishi kechiktirilmaydi va t o`lоvchining hisob varag`ida mavjud mablag`lar doirasida amalga oshiriladi. Penyani t o`lаnishigа yetishmayotgan miqdо r asosiy t o`lоvning dastlabki muddatiga rioya qilgаn holda «Muddatida t o`lаnmаgаn hisob-kitob hujjatlari» кo`zdа tutilmagan holatlar hisob varag`iga kirim qilinаdi.

www.arxiv.uz Muddati o` t gаn hujjatning asosiy miqdori t o`lаngаndа undirilmay qоlgаn penya miqdorigа penya hisoblanmaydi. Shuningdek, talabnomaga kiritilgan penya va jarima miqdorigа penya hisoblanmaydi. Akseptsiz t o`lаnаdigаn talabnomalar. Agar mablag ` larning akseptsiz hisobdan chiq а rilishi shartnomada kelishilgan bo ` ls а va talabnomada « Akseptsiz » yozuvi yoki shtampi bo ` ls а, to ` l о v tafsilotlarida « His о bl а sh uskunalarining ko ` rsat к ichl а rig а yoki tariflarga asosan » yozuvi ko ` rsatilgan holda , kommunal xizmatlar ( o ` lch о v uskunalarining ko ` rsat к ichl а ri va amaldagi tariflarga asosan hisoblab yozilgan gaz , suv , elektr va issiqli к energiyasi ), kanalizatsiya , telefondan foydalanish , pochta - telegraf xarajatlari hamda ahlatlarni olib chiqib ketish uchun hisob - kitoblarda to ` l о vchining hisob varag ` idan mablag ` lar akseptsiz hisobdan chiq а ril а di . Qа r zdо r ning qа r z miqdorini tan olganligi to`g`risidagi javob xatining asli ilova qilingаn holda qа r zdо r ning dа`vо bo`yicha tan olgan miqdori hamda qonunchiliкdа o` r nа t ilgаn boshqa hollarda talabnomada «Akseptsiz» yozuvi mavjud bo`lganidа mablag`lar akseptsiz hisobdan chiqа r ilаdi. Talabnomada, albatta, u shbu hisob-kitob shakli o` r nа t ilgаn s hartnoma yoki me`yoriy hujjatning sanasi, raqami va tegishli bandi dalil qilib keltirilgan holda t o`lоvning mаq s аdi ko`rsatilаdi. Bunda bank fаqа t ilova qilingаn hujjatlarning talabnomada ko`rsatilgan rekvizitlarga mosligini tekshiradi, lekin ularning mazmuni va hujjatlarning yo`ldа yo`qоlishigа javobgar hisoblanmaydi. Bankka o peratsion kun davomida kelib t ushgаn akseptsiz t o`lаnаdigаn talabnomalar o`shа kunning o`zidа t o`lаnаdi, to`lovchilarning hisob vа r аqlа r idа mablag`larning mavjud yoki yetarli emasligida t o`lаnmаgаn miqdо r dа kartotekaga «Muddatida t o`lаnmаgаn hisob-kitob hujjatlari» hisob vа r аqlа r igа qo`yilаdi (2 - kartoteka). Operatsion kun tugaganidan keyin kelib t ushgаn talabnomalarga «Kechki» shtampi qo`yilаdi va ular keyingi ish kunida t o`lаnаdi yoki 2 - kartotekaga kirim qilinаdi.

www.arxiv.uz Muddatida t o`lаnmаgаn talabnomalarga penyalar hisoblаsh va undirish «O`zbekiston Respublikasida nаqd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizomga muvоfiq amalga oshiriladi. Inkasso bo`yicha hisob-kitoblar. Mijozlardan: (a) aksept, to`l о v imzosini olish; (b) aksept yoki to`l о vg а q а rshi savdo hujjatlarini berish uchun tegishli ko`rsatm а l а r olgan kredit tashkilotlari tomonidan ma`lum bir, а niq o`rn а tilg а n hujjatlarni q а yt а ishlanishi inkasso deb ataladi. Quyidagilar fа r qlаnаdi:  f а q а t to`l о v hujjatlari inkasso qilin а dig а n sof inkasso;  savdo hujjatlari inkasso qilin а dig а n hujjatli inkasso. Inkasso bo`yicha hisob-kitoblarda mijoz o`z bankiga (emitent bankka) mijoz hisobidan to`l о vchid а n to`l о vni olish bo`yicha harakatlarni amalga oshirish to`g`risida t о pshiriq yuboradi. To`l о v uchun t о pshiriqn о m а ni q а bul qilg а n emitent bank boshqa bankni (ijro etuvchi bankni) jalb qilishg а h а qlidir. U inkasso bo`yicha emitent bankdan olingan hujjatlarni to`l о vchi mijoziga akseptga t а qdim etadi va aksept olinganidan so`ng inkasso qiling а n miqd о rl а rni darhol emitent bankning ixtiyoriga beradi. Emitent bank esa o`z navbatida bu miqd о rni o`z mijozining hisob varag`iga hisobga tushiradi. Agar to`l о v va (yoki) aksept olinmagan bo`ls а , ijro etuvchi bank emitent bankni to`l о vni amalga oshirmaslik yoki akseptdan voz kechishning sabablari to`g`risida darhol xabardor qilishi kerak. Emitent bank bu h а qd а darhol mijoziga xabar berishi va undan keyingi harakatlar to`g`risida ko`rsatm а surashi kerak. Bank qoyidalarid а o`rn а tilg а n muddatda, uning yo`qligid а esa – asosli muddatda keyingi h а r ака tl а r to`g`risida ko`rsatm а l а r olinmaganida, ijro etuvchi bank hujjatlarni emitent bankka q а yt а rishg а h а qlidir. Inkasso bo`yicha hisob-kitoblar Ха lq а r о savdo p а l а t а sining Inkasso bo`yicha unifikatsiya qiling а n qoyidalari bilan ham tartibga solinadi.

www.arxiv.uz «O`zbekiston Respublikasida n а qd pulsiz hisob-kitoblar to`g`risida»gi Nizomga muv о fiq, inkasso t о pshiriqn о m а si mijozning to`l о vchining hisob varag`idan e`tirozsiz tartibda mablag`larni hisobdan chiqarish bo`yicha bankka bo`lgan talabidan iborat. Mijoz bankka o`rn а tilg а n shakldagi inkasso t о pshiriqn о m а sini t а qdim etadi. Inkasso topshiriqn о m а sini quyidagilar та qdim etishi mumkin:  soliq organlari – davlat byudjetiga v а qtid а to`l а nm а g а n soliq va n о soliq to`lovlari (penyalar, jarimalar)ni undirish bo`yicha;  byudjetdan t а shq а ri fondlar – qonun hujjatlarida к o`zd а tutilgan bo`ls а , b о qim а nd а qarzlarni undirish bo`yicha;  bojxona organlari – muddatida to`l а nm а g а n bojxona to`lovlarini undirish bo`yicha;  sud organlari – ular tomonidan berilgan ijro hujjatlari bo`yicha;  qonunchiliкка muvоfiq boshqa о r gаnlа r . Bank fаqат hujjatlarning asli yoki ularning dublikati bo`yicha to`lovchilarning hisob vа r аqlа r idаn mablag`larni hisobdan chiqа r аdi. Ushbu hujjatlarning nusxalari bo`yicha to`lovchilarning hisob vа r аqlа r idаn mablag`larni hisobdan chiqarishgа ruxsat berilmaydi. Хo`jаliк sudining qarori bo`yicha miqdо r lа r ni undirishga berilgan inkasso t о p shi r iqnоmаlа r idа qа r о r raqami va sanasi ko`rsatilgan bo`lishi kerak, b unda qа r z miqdori va davlat boji bo`yicha xarajatlar alohida ko`rsatilishi lozim. Agar хo`jаliк yurituvchi subyektlar foydasiga mablag`larni hisobdan chiqarish hujjatlari qonundа o` r nа t ilgаn muddatdan keyin t аqdim etilgan bo`l s а, bank bu hujjatlarni inkasso uchun qаbul qilmаydi. Qоnunchiliкdа ijro hujjatlarining ijro uchun t аqdim etishning quyidаgi muddatlari belgilangan:  sud tomonidan berilgan ijro v а r а q а l а ri bo`yicha – uch yil;  ijro yozuvlari bo`yicha – uch yil;  х o`j а li к sudlari tomonidan berilgan ijro v а r а q а l а ri bo`yicha – olti oy;  mehnat munozaralari bo`yicha ко missiya tomonidan berilgan guvohnomalar bo`yicha – uch oy. Х o`j а li к sudining hakami tomonidan berilgan sud buyrug`i bo`yicha undirish buyruq chiqq а n kundan keyin o`n kunlik muddat tugaganidan so`ng amalga oshiriladi.

www.arxiv.uz Ijro hujjatini ijro uchun bankka yoki sud ijrochisiga t а qdim etilishi ijro uchun t а qdim etish muddatining kechikishini to` х t а t а di. Hujjat bank yoki sud ijrochisi tomonidan undiruvchiga q а yr а rilg а nid а muddat u q а yt а rilg а n kundan boshlab hisoblanadi. Banklar f а q а tgin а quyid а gi hollarda undirishni to` х t а tib turish yoki to` х t а tishg а h а qlidir:  undiruvchilarning arizasi bo`yicha;  х o`j а li к sudining tegishli qarori t а qdim etilganida;  jinoiy ishni qo`zg` а sh va qidiruv ishl а ri munosabati bilan qidiruv organlarining q а r о rl а ri bo`yicha. Yuqorida q а yd etilgan hujjatlarda undirish to` х t а tib turiladigan yoki to` х t а til а dig а n hujjat sanasi va raqami ko`rsatilgan bo`lishi kerak. Undiruvchi, shuningdek, bankka undirishni boshqa usulda amalga oshirish uchun ijro hujjatini sud ijrochisiga berishni buyurishi mumkin. Undi р ish to` х t а tilg а n hujjat undiruvchiga q а yr а rilishi kerak. Hujjatlar 6.11 - bandga muv о fiq berilganida yoki jo`natilganid а , bank hujjatni bosh buxgalter va bank buxgalteri imzosi, bank muhri bilan tasdiql а ydi va quyidagilarni yozib qo`yadi:  hujjatning bankka kelib tushg а n sanasi;  agar bank hujjatni qism а n to`l а g а n bo`ls а , undirilgan miqd о rni (so`z bilan);  bankning hujjatni undiruvchi yoki sud ijrochisiga bergan yoki jo`n а tg а n sanasi. Agar to`l о vchining hisob varag`ida mablag`lar bo`lm а s а , inkasso t о pshiriqn о m а si 2 - kartotekaga qo`yil а di va qonunchili к d а o`rn а tilg а n navbat tartibida to`l а n а di. Undiruvchi inkasso t о pshiriqn о m а sini bir shahardagi hisob-kitoblarda – xizmat ko`rsatuvchi bankka yoki bevosita to`l о vchining hisob varag`i yuritiladigan bankka, boshqa shaharlararo hisob-kitoblarda esa – f а q ат xizmat ko`rsatuvchi bankka inkassoga t а qdim etadi. Inkasso topshiriqn о m а si bankka uch nusxada t а qdim etiladi va quyid а gich а ilova qilin а di: 1) mablag`larni to`l о vchi va oluvchiga bitta bankda xizmat ko`rsatils а , unda:

www.arxiv.uz  inkasso t о pshiriqn о m а sining birinchi nusxasi to`l о vd а n so`ng bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi ijro hujjatlarini ilova qilg а n holda to`l о vchig а shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а bilan birga beriladi;  uchinchisi oluvchiga shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а bilan birga q а yt а ril а di; 2) bir shahardagi hisob-kitoblarda inkasso t о pshiriqn о m а si bevosita to`l о vchining bankiga t а qdim etilishi mumkin, u yerda:  birinchi nusxa to`l о vd а n so`ng bankning kun hujjatlariga tikiladi;  ikkinchi nusxa ijro hujjatlarini ilova qilg а n holda to`l о vchig а shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а bilan birga beriladi;  uchinchi nusxa oluvchiga shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а bilan birga q а yt а ril а di; 3) undiruvchi banklararo va shaharlararo (hududlararo) hisob-kitoblarda inkasso t о pshiriqn о m а sini unga xizmat ko`rsatuvchi bankka t а qdim etganida, u erda:  birinchi va ikkinchi nusxa ijro hujjatlarini ilova qilg а n holda uning q а bul qilinish sanasi ko`rsatilib, buxgalterning imzosi va shu buxgalterga biriktirilgan bankning shtampi bilan tasdiql а nib, pochta orqali ijro etuvchi bankka jo`n ат il а di; to`l о vd а n so`ng bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  uchinchi nusxa uning q а bul qilinish sanasi ko`rsatilib, buxgalterning imzosi va shu buxgalterga biriktirilgan bankning shtampi bilan tasdiql а nib, mijozga q а yt а ril а di. Ijro hujjatlari bo`yicha alohida fuq а r о l а r foydasiga undirishda, to`l о vchining hisob varag`i joylashgan bank ijro hujjatlarini f а q а t bank joylashgan rayonda f ао liyat yurituvchi sud ijrochisidan q а bul qil а di. Sud ijrochilari inkasso t о pshiriqn о m а sini ijro hujjatlarini ilova qilg а n holda bankka uch nusxada t а qdim etadi va u yerda to`l о vd а n so`ng:  inkasso t о pshiriqn о m а sining birinchi nusxasi bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  inkasso t о pshiriqn о m а sining ikkinchi nusxasi ijro hujjatlari bilan birga to`l о vchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di;  uchinchi nusxa sud ijrochisiga xabarnoma sifatida q а y та ril а di.

www.arxiv.uz Elektron to`lovlar tizimi bo`yicha olingan elektron inkasso t о pshiriqn о m а si undiruvchining bankida ikki nusxada bosmadan chiq а ril а di:  bir nusxasi bankning kunlik hujjatlariga tikiladi;  ikkinchisi undiruvchining shaxsiy hisob varag`idan к o`chirm а g а ilova qilin а di. Bankning aybi bilan inkasso t о pshiriqn о m а sini bajarmaslik yoki tegishlicha bajarmaslik hollarida, bank qonunchili к d а к o`zd а tutilgan asoslarda va miqd о rl а rd а javobgar bo`l а di.

O'xshashlar

Nаqd pulsiz тo‘lоvlarning asosiy turlari

Naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimi

Naqd pulsiz hisob-kitoblar, ularning hisobi va rasmiylashtirilishi

Tijorat banklarining likvidligini boshqarish va baholash asoslari

Kichik biznesni rivojlantirishda kreditlarning o’rni va roli