Молиявий ҳисоботларнинг тавсифи - Iqtisodiyot - Referatlar

Молиявий ҳисоботларнинг тавсифи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115.5 KB

Ko'chirib olish

Молиявий ҳисоботларнинг тавсифи Режа: 1. Молиявий ҳисоботларнинг мақсади. 2. Молиявий ҳисоботнинг сифат тафсилотлари. 3.Молиявий ҳисоботнинг элементлари. 4.Молиявий ҳисоботнинг турлари. 5.Молиявий ҳисоботларни очиб бериш. 1

1. Молиявий ҳисоботларнинг мақсади. Молиявий ҳисоботнинг мақсади - ҳўжалик юритувчи субъект молиявий ҳолати, фаолияти ва улардаги ўзгаришлар ҳақида ахборотни тақдим этишдир. Тақдим этилган молиявий ҳисоботнинг вазифалари эса қуйидагилар билан белгиланади; -инвестицион қарорлар ва кредитлар бериш бўйича қарорлар қабул қилиш -ҳўжалик субъектининг келгуси пул оқимларини баҳолаш -ҳўжалик субъектига ишониб топширилган иқтисодий ресурслар туфайли унинг ресурслари ва мажбуриятларини баҳолаш - раҳбарият фаолиятини баҳолаш. Юқорида санаб ўтилган вазифаларни бажариш ва асосий мақсадга эришиш учун эса молиявий ҳисобот ахборотлари маълум бир талабларга жавоб бериши керак. Улардан энг муҳими - бу ахборотнинг сифат тавсифлари ёки хусусиятларидир. Улар бухгалтерия ҳисоби ахборотнинг у ёки бу қарорларни қабул қилиш учун фойдалилигини акс эттирадилар ва белгилайдилар. Молиявий ҳисоботларда субъектнинг ўз мажбуриятларини бажариши ва сармояларини қайтариши учун даромад ва келгусида накд пул тушумларини олиш кобилятини амалга ошириш учун ёрдам берадиган ахборотларни акс эттириши керак.Ҳисоботдан корхона раҳбарининг фаолиятини баҳолаш мақсадида ҳам фойдаланилади 2. Молиявий ҳисоботнинг сифат тафсилотлари Молиявий ҳисобот концептуал асослари (МХК) бухгалтерия ахборотининг қарор қабул қилиш жараёнида фойдалилигини кучайтирувчи 2

хусусиятларини белгилайди ва аниқлайди. Тушунарлилик, аҳамиятлилик, ишончлилик ва солиштириш имконининг мавжудлиги бухгалтерия ахборотининг туртта асосий хусусиятидир. Тушунарлилик. Қарор қабул қилишда фойдали бўлиши учун ахборот тушунарли бўлиши лозим. Бироқ т ушунарлилик бутун ахборотни англаш кобилиятининг энг паст даражасига мослаштириш, ёки уни энг кам тажрибали сармоядор тушуна олиши учун соддалаштириш лозимлигини англатмайди. Инвестор ва кредиторлар иш ва иқтисодий фаолият масалаларини етарли даражада тушунадилар, ҳамда бухгалтерия ҳисоби бўйича озгина бўлса ҳам тушунчага эгалар деб фараз қилинади. Шунингдек, фойдаланувчилар ахборотни лозим даражадаги қ унт билан ўрганишни исташлари кутилади. Фойдаланувчи гуруҳлар таърифига кўра, инвестор ва кредиторларга маслаҳат берадиган шахслар ҳам бу гуруҳларга киритилади; тажрибасиз шахсларга астойдил маслаҳат берилиши шарт, деб фараз қилиш керак. Аҳамиятлилик. Аҳамиятлилик молиявий ҳисоботларидан фойдаланишда қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган турли тоифадаги ташқи фойдаланувчилар учун бухгалтерия ахборотининг яроклилигига тегишлидир. Улар бухгалтерия ахборотини қуйидаги мақсадларни кўзлаб ишлатадилар:  Иқтисодий келажакни истиқбол қилиш.  Истиқбол қилишнинг келгуси техник услубларини такомиллаштириш мақсадида олдинги истиқболларнинг тўғрилигини тасдиқлаш. Бухгалтерия ахборотининг аҳамиятлилик даражасини сифатнинг қуйидаги уч жиҳати ёрдамида ўлчаш мумкин. 1. Айни пайтлилик. Бухгалтерия ахборотининг қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган ташқи фойдаланувчиларга етказилиши осонлиги, у ўзининг бу қарорларга таъсир кўрсата олиш кобилиятини йўқотишига қадар, 3

таъминланиши керак. Умумжахон янгиликлари сингари, эски молиявий ахборот хеч качон худди янги ахборотдек таъсир кўрсатмайди. Айни пайтда бўлмаслик аҳамиятлилик даражасини пасайтиради. 2. Истиқбол қилишнинг муҳимлиги. Бухгалтерия ахбороти қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган ташқи фойдаланувчилар учун, уларнинг бурунги ёки ҳозирги ходисалар натижаларини тўғри истиқбол қилиш кобилиятини яхшилаш орқали, фойдали бўлиши керак. Истиқбол қилишда унча муҳим бўлмаган, ёки умуман муҳим бўлмаган бухгалтерия ахборотидан фойдаланиб ишлайдиган, қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган шахслар эса оддий фараз қилишади. 3. Тескари алоқа. Бухгалтерия ахбороти қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган ташқи фойдаланувчилар учун, бурунги истиқболларни тасдиқлашда, ёки жорий истиқболларга қандайдир тузатишлар, хал этадиган мазмун ёки тўлдиришлар киритишда ҳам фойдали бўлиши керак. Ишончлилик. Бухгалтерия ахборотининг ишончлилиги, авваламбор, унинг хатолар ва аниқмасликлардан холислигини билдиради. У ахборотнинг асосий маъносини тўғри очиб бериши керак. Қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган ташқи фойдаланувчилар, улар иқтисодий истиқбол қилиш ва натижаларни тасдиқлашда таянадиган ахборот, нотўғри йўналтириш ёки алдаш ниятидан холис бўлган билимдон м у т а хассислар томонидан тайёрланганлигига ишонган бўлишлари керак. Ахборотнинг ишончлилиги уч мезонга мослигига караб текширилади: 1. Тўғри акс эттиришни баъзида ишончлилик деб юритилади. Бухгалтерия ахборотининг бу хусусияти, уни ўқувчи шахсларга тақдим этиладиган молиявий ҳисоботнинг тўлиқ тексти ва сонларига татбик этилади. Ахборот мавжуд факт ва шароитларни тўғри кўрсатиб бераяптими? Бухгалтерия ахбороти операцияларнинг умумий тавсифини сўз ва сонлар 4

ёрдамида берибгина колмай, балки операцияларнинг иқтисодий моҳиятини ҳам акс эттириши керак. 2. Текшириш имкониятининг мавжудлиги: Текшириш имкониятининг мавжудлиги ахборот манбалари бўлган хужжатларни кузатиб топишни кўзлайди. Шунингдек, текшириш имкониятининг мавжудлиги резерв бўла оладиган альтернатив ахборот манбаларининг мавжудлигини кўзлайди. 3. Бетарафлилик: нотўғри тушунча, нотўғри нуктаи-назар ёки асосланмаган фикрлар молиявий ҳисоботларда ўқувчиларга таъсир кўрсатиш мақсадида ишлатилмаса, ахборот бетарафлилик критериясига мос келади. Молиявий ҳисоботларни таёрлашга жавобгар бўлган кишилар олдиндан белгиланган натижаларга ёки маълум бир харакатга мажбур этишга (масалан, инвесторларни компания акцияларини сотиб олишга ундаш) каратилган хеч қандай харакат қилмаслиги керак. Бухгалтерия ахбороти маълум бир нуктаи- назар, олдиндан белгиланган натижа, ёки алоҳида тараф тўғрисидаги ҳар қандай нотўғри тушунчалардан холис бўлиши керак. Бухгалтерларнинг моҳиятнинг шаклдан устунлиги ни акс эттиришга каратилган харакатларига мисол тариқасида, компьютер жиҳозлари тизимини ижарага оладиган ёки берадиган компанияни кўриб чиқайлик. Шартноманинг шакли ижарага бериш ёки олиш тўғрисидаги шартнома бўлиб, у чамаси, компаниянинг тўловлари ижарага бериш ёки олиш хаки сифатида оддий белгиланишини ва молиявий ҳисоботда бошқа эслатиб ўтилмаслигини кўзлайди. Лекин, фараз қилайлик, бухгалтер мазкур компания компьютерни кредитга олинган пулга сотиб олмасдан, уни арендага олишга қарор қилганлигини билиб колсин. Ижарага олиш шартларига кўра, компьютернинг самарадорлиги бўйича компания хак-хуқуқ талаша олмайди, ҳамда компьютер қийматининг ва соф фойда (фоиз)нинг ижарага берувчига тўлиқ қайтарилиши тўғрисдаги моддани ўз ичига олади. Энди, моҳиятга кўра, шу нарса келиб чиқаяпти-ки, мазкур компания компьютерга эгалик қилиш хуқуқини қўлга киритган, бу эса ижарага олиш котрактининг шартларига мос келмайди. Моҳиятга кўра, улар активга эга бўлдилар ва бу 5

активни ижарага олиш тўғрисида шартнома орқали молиялаштирмокдалар. Шундай қилиб, мазкур актив ва мажбуриятлар баланс ҳисоботида кўрсатилиши лозим. Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот компьютернинг эскириш суммасини акс эттиргани каби, мажбуриятлар бўйича фоиз тўловларини ҳам кўрсатиши керак. Солиштириш имконининг мавжудлиги. Солиштириш имкониннги мавжудлиги бу бир турдаги ахборот ичидаги эмас, балки икки хил турдаги ахборот орасидаги муносабатга хос белгидир. У фойдаланувчиларга молиявий ҳисоботларнинг икки тўпламида берилган ахборотлар орасидаги ўхшашликлар ва фарқларни топиш имкониятини беради. Солиштириш имконини мавжудлиги иккита ҳар хил субъектларнинг молиявий ҳисоботларини таккослашда ва бир субъектнинг иккита давр ёки маълум бир вақт учун молиявий ҳисоботларини таккослашда муҳимдир. Ҳўжалик субъектининг молиявий ҳисоботларини солиштириш имконининг мавжудлиги бухгалтерия ҳисобида бир хил сиёсатдан доимий фойдаланиш натижасида кучайиб боради. Солиштириш имконининг мавжудлигининг икки томони бор – бухгалтерия ҳисобининг ягона сиёсатидан йилдан-йилга фойдаланилишни белгилаб берадиган изчиллик, ҳамда ўхшаш операцияларни қўллайдиган ва ўхшаш шароитда ишлайдиган компанияларнинг бухгалтерия ҳисобининг бир хил принципларидан фойдаланишларини билдирадиган бирдамлик. Изчиллик бухгалтерия ҳисобининг бир хилдаги концепциялари ва принципларининг йилдан-йилга изчил равишда қўлланилишини назарда тутади. Бухгалтерия ҳисобининг принциплари ўзгармаслиги керак, деган фаразлар бор. Бироқ, ҳаддан ташқари қатъий изчиллик ахборотнинг ишончлилигига салбий таъсир кўрсатилишига олиб келиши мумкин. Бухгалтерия ҳисобининг принципини танлашда ўзгаришга йўл куйиш изчилликнинг бўзилишига олиб келиши ҳам, мумкиндир. Бухгалтерия ҳисобининг янги сиёсатини акс эттириш ва қўшимча ахборотни очиб бериш 6

мақсадида, мазкур яққол кўринувчи тукнашув мавжуд бўлган молиявий ҳисоботлар асосида қайтадан ҳисобот тайёрлаш орқали хал этилади. Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда ягона тармоққа тегишли бўлган турли компанияларнинг даромадлари ва харажатлари бўйича ахборотни солиштириш учун зарур бўлган ахборот берилиши керак. Шунингдек, бу ҳисоботда мазкур компаниянинг бурунги ва келгуси даромад ва харажатлари тўғрисидаги ахборот берилиши керак. Шарҳ . Сифат хусусиятлари орасида кўпинча компромисс мавжуд бўлади, бу, айниқса, ахборотнинг мослиги ва ишончлилиги орасида ўзининг яққол ифодасини топади. Ахборотнинг ишончлилиги, унинг мослик даражасини ошириш мақсадида камайиши мумкин, ёки бунинг тескариси бўлиши ҳам мумкин. Мисол учун, молиявий ҳисоботлар, агар мазкур ҳисоботларнинг тайёрланиши уларда акс этадиган ходисаларнинг рўй бериши пайтигача кечиқтирилмаса, жуда ҳам ишончсиз бўлиб колишлари мумкин. Бу ҳолда, тўланилмайдиган қарзлар счётлари, таъминланган резервлар ва эскириш суммаси ҳисобланадиган активлардан фойдаланиш даврини баҳолашга хеч қандай зарурият йўқдир. Бошқа тарафдан, молиявий ҳисоботларнинг айни пайтлилигига пўтур етказилиши мумкин, демак, ҳисоботларда ахборотнинг мос келиши бўлмайди. Шундай қилиб, мос келишни таъминлаш учун ишочлилик даражасидан кечиш мумкин. Бухгалтерия ахбороти хусусиятларининг нисбий муҳимлиги шароитга боғлиқ равишда ўзгаради ва профессионал асослашни қўллашни талаб қилади. 3.Молиявий ҳисоботнинг элементлари. 1- схемада берилган икки хусусият бухгалтерия маълумотларини тайёрлашнинг харажатларига қақратилган. 2-Схемада концептуал асосларнинг кейинги йўналиши сифатида молиявий ҳисобот элементлари келтирилган. 7

Элементлар - бу молиявий ҳисоботда акс эттириладиган моддаларни бирлаштирувчи гуруҳлардир ёки молиявий ҳисоботларга киритилиши лозим бўлган моддаларнинг гуруҳларидир. Молиявий ҳисобот концептуал асосларига биноан 7 та молиявий ҳисобот элементи кўзда тўтилган: 1-3 гуруҳ элементлар( активлар , мажбуриятлар, ва акционерлик капитали соф активлар ) тўғридан- тўғри баланс ҳисоботига, кейинги 4 элемент эса ( даромад , харажат , фойда ва зарарлар )молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботларга тегишлидир. Даврий молиявий ҳисоботлар корхоналар тўғрисида бухгалтерия ахборотини таркатишнинг бирламчи воситаларидир. Мазкур етти элементнинг таърифлари алоҳида аҳамиятга эга, чунки улар жорий молиявий ҳисоботларда фойдаланиладиган асосий классификацияларни ташкил қиладилар. Молиявий ҳисоботлар элементлари Баланс ҳисоботи элементлари: 1. Активлар - бу ўтган операциялар ва ходисалар натижасида ҳўжалик субъекти томонидан назорат қилинадиган иқтисодий ресурслар бўлиб, улар келажакда фойда келтириши мумкин. Операцияларнинг хусусиятлари: 1. Актив сифатида кўриб чиқилаётган ресурслар қуйидагиларга мос бўлиши шарт: а. Келгусида иқтисодий фойда келтириши керак (фойда келтиришга лаё қ атли бўлиши керак); б. Назорат қилиниши керак. Эгалик хуқуқига асосан ҳўжалик субъектига карашли бўлиши керак (улардан ишлаб чиқаришда эркин фойдаланилиши ёки уларнинг истисно қилиниши мумкин); 8

2. Мажбуриятлар - бу ҳўжалик субъектининг ўтган операциялар ва ходисаларни амалга ошириш натижасидаги мажбуриятлари бўлиб, уларни ҳисоб-китоб қилиш активларнинг топширилиши ёки ишлатилишига, хизматларнинг кўрсатилиши, ёки бошқа келгуси иқтисодий фойданинг камайишига олиб келиши мумкин. 3. Хусусий капитали / соф активлар - бу ҳўжалик субъектининг активларга эгалигининг улуши бўлиб, бунда унинг мажбуриятлари чиқариб ташланади. Хусусий капитали махсус бир тоифадаги моддаларни ўз ичига олади, масалан, хусусий капилиининг турлари ва тақсимланмаган фойда. Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг элементлари: в. Бурунги операцияларнинг натижалари бўлиши керак (яъни жорий вақтда заҳиралар сифатида хақиқатда ҳам мавжуд бўлишлари керак, ёки ишлаб чиқаришда, яратишда ёки йўлда бўлишлари керак). 2. Кўриб чиқилаётган мажбуриятлар қуйидагиларга мос бўлишлари шарт: а. Келгусида иқтисодий фойда келтириши керак бўлган активларни ўтказишлари керак; б. Муқаррар бўлишлари керак; в. Бурунги операциялардан келиб чиқишлари керак. 3. Ҳисоботдаги қолдиқ активлардан мажбуриятларни чиқариб ташлагандаги қолдиқ улушини ташкил қилади. 4. Операциядан олинадиган даромаднинг икки муҳим хусусияти: 9

4. Даромадлар - бу субъектнинг ҳўжалик фаолияти натижасида, одатда, ижара хаки, фоизлар, лицензия тўловлари ва дивидендлар шаклида даромад келтирадиган фаолият, яъни товарларниг сотилиши, хизматларнинг кўрсатилиши ёки бошқа шахсларнинг ҳўжалик субъектининг ресурсларидан фойдаланиши натижасида активларнинг келиб тушиши ёки мажбуриятларнинг камайиши орқали рўй берадиган иқтисодий ресурсларнинг кўпайишидир. 5. Харажатлар - бу активларнинг камайиши ёки фойдани кўпайтириш мақсадида ҳўжалик фаолиятидан келиб чиқадиган мажбуриятларни ўз зиммасига олиш орқали рўй берадиган иқтисодий ресурсларнинг камайишидир. 6. Фойда - бу ҳўжалик а.Тасодифий ёки инвестиция операциялари (ҳўжалик субъекти сармоя куядиган компания эмаслиги фараз қилинади) натижасида эмас, балки даромад олишга қақратилган корхонанинг асосий фаолияти натижасидаги операциялардан олинадиган даромад; б. Даромад олиш бўйича асосий фаолият такрорланадиган ва узлуксиз жараёндир. 5. Харажатларнинг муҳим хусусияти шундаки, улар компаниянинг даромад олиши жараёни билан бир вақтда амалга оширилиши керак. Харажатлар деб, классификация қилинмайдиган чиқимлар, ё (келгусида иқтисодий фойда келтириш имконияти бор) активлар сифатида, ё (даромад бермайдиган) зарарлар сифатида, ёки эгаларга уларга тегишли бўлган капиталдаги улушининг тўлови сифатида кўриб чиқилиши мумкин. 6. Операцияларнинг хусусияти шунга шубха тугдирмаслиги керак-ки, бу: (1) асосий фаолиятдан даромад олиш бўйича операциялар ва (2) Устав 10

субъектига таъсир этадиган асосий ва асосий бўлмаган фаолият, ходисалар, шароитлар натижасида капиталнинг кўпайиши бўлиб, хусусий капиталига тўланадиган бадаллар бундан мустаснодир. 7. Зарарлар - бу асосий фаолият ва барча бошқа операциялар, ходисалар, шароитлар натижасида хусусий капиталининг камайиши бўлиб, харажатлар ёки хусусий капиталининг тақсимланиши натижасидаги камайиш бундан мустаснодир. капиталига қилинадиган бадаллар бўйича операциядир. 7. Операцияларнинг хусусияти шунга шубха тугдирмаслиги керак-ки, бу: (1) чиқимлар бўйича операциялар ва (2) капитални тақсимлаш бўйича операциядир. Эътироф этиш ва ўлчаш мезонлари Эътироф этиш мезонлари Эътироф этиш – бу модданинг молиявий ҳисоботга киритилиши жараёнидир. Эътироф этилган моддага ном ва миқдорий ўлчам берилади. Эътироф этиш барча компаниялардаги молиявий ҳисоботларнинг барча элементларига тааллукли бўлади. Бухгалтерия ҳисобидаги ҳисоблаш методининг концептуал асоси, эътироф этиш критерияси билан таъминланади: бухгалтерия ҳисободиги ҳисоблаш методи, тўлов накд пул ёки чек орқали амалга оширилганидан катъи назар, операция ва ходисаларнинг содир бўлиш вақтида кўрсатадиган таъсирини эътироф этади. Элемент ҳисобда қуйидаги ҳолларда эътироф этилиши керак: 11

1. Элемент ўлчаш учун ма қ б у л асосга эга бўлиши керак ва белгиланган пул миқдорини асосланган равишда баҳолаш мумкин, ва 2. Кутилаётган даромадлар ҳақидаги моддалар эҳтимоллик даражасини таъминлаши керак. Айтайлик, биринчи критерияга мос келадиган модда, иккинчи, яъни эҳтимоллик, критериясига мос келмаслиги натижасида эътироф этилмайди. Масалан, фараз қилайлик, компания ишлаб чиқариш жараёнида таъминловчининг яро қ сиз материалларини ишлатиши натижасида 125000 сўм лик зарар кўрганлиги учун судга таъминловчига карши даъво қилади. Келгуси иқтисодий фойда ёки актив икки томон даъволашуви ҳ ал қилинса, 125000 сўм , ёки ундан камроқ, пул миқдорида ўлчаниши мумкин. Кутилаётган иқтисодий фойдани баҳолаш муаммоли бўлиши ҳам мумкин, чунки судга қилинган даъво ҳ ал қилинмасдан колиб кетиши мумкин. Компания яроксиз материални келтиришга буюртма берганлиги ёки ундан нотўғри фойдаланганлигини исбот қилиниши мумкин. Шу сабабдан, бундай моддалар молиявий ҳисоботларнинг изоҳларида кўзда тўтилмаган харажатлар сифатида очиб берилади ва суднинг қарори чиқарилмагунча ҳамда жарима ундириш имконияти текширилмагунча эътироф этилмайди. Молиявий ҳисоботларга қилинадиган изо ҳ ларда ахборотни ҳисобга олиш ва очиб бериш фарқланади. Изоҳлар ҳисобга олинадиган моддалар ҳақида қўшимча тафсилотларни берадилар, ёки юқорида мухокама этилган суд жараёни каби ҳисоб критерияларига мос келмайдиган моддалар тўғрисида ахборот берадилар. Ҳисоб мезонлари т ў ртта миқдор кўрсаткичларига асосланган, ҳамда фараз қилинадики, тегишли равишда ҳисобга олинган моддалар ўзларининг тушунарлилиги, аҳамиятлилиги ва ишончлилиги, ҳамда солиштириш имконини мавжудлиги билан фарқланадилар: 12

1. Элементни аниқлаш . Модда молиявий ҳисоботнинг элементига мос келиши керак. 2. Ўлчаш мумкинлиги. Модда аниқлик билан ўлчаш мумкин бўлган тегишли атриб у т (яъни х арактеристика) га эга. 3. Долзарблик(муҳимлик) . Фойдаланувчиларнинг қарор қабул қилишларига моддадаги ахборот таъсир кўрсата олади. 4. Ишончлилик . моддадаги ахборот намунали ишончли, нейтрал ва уни текшириш имконияти мавжуддир. Баҳолаш мезонлари Баҳолаш – бу молиявий ҳисоботларда моддани ҳисобга оладиган ўлчамни аниқлаш жараёнидир. Агар ўлчаш учун лойик асос бўлмаса, операция, юқорида аниқланганидек, ҳисобнинг биринчи критериясига мос келмайди. Ўлчашнинг кўпгина альтернатив асослари бор бўлиб, уларнинг қаторига бошлангич таннарх, алиштириш қиймати, жорий сотув қиймати ҳамда мазкур модда ўз ҳаёти давомида яратиши мумкин бўлган пул маблағларининг тегишли коэффициент билан дисконтланган қиймати киради. Халқаро Бухгалтерия Ҳисоби Стандартларидаги (ХБХС) модель бошлангич таннарх бўйича ҳисоб модели сифатида таърифланади, бироқ унда баҳолашнинг бошқа методларининг кўплаб мисоллари келтирилган – ишдан чиққан ва эскирган товар-моддий заҳиралар, агарда бу қиймат унинг таннархидан паст бўлса, бозор қиймати бўйича (соф сотув қийматида) баҳоланади; узоқ муддатли мажбуриятлар, агарда фоиз ставкалари бозорникидан паст бўлса, дисконтланган қиймат бўйича ва х.к. баҳоланади. МХК нинг моҳияти шундайки, бошқа турли баҳолаш методлари мавжуд бўлса ҳам мазкур принцип амал қилишда давом этмоқда. 4.Молиявий ҳисоботнинг турлари. 13

Молиявий ҳисоботнинг мақсади ва вазифалари унда акс эттирилиши лозим бўлган ахборотларнинг тури, номи ва қўламини белгилаб беради. Фойдаланувчилар қарорлар қабул қилишлари учун ҳўжалик юритувчи субъект ҳақида қуйидаги ахборотларни тақдим этиш сўралади; а) корхонанинг иқтисодий ресурслари, мажбуриятлари ва капитали ; б) корхонанинг иқтисодий ресурслари, мажбуриятлари ҳамда капиталида содир бўлган ўзгаришлар; в) корхонанинг иқтисодий ҳолати. Бошқача қилиб айтганда корхонанинг молиявий ҳолати, ҳисобот даври учун молиявий натижалари ҳамда мулкий ҳолати ҳақидаги маълумотлар молиявий ҳисоботда акс эттирилиши керак.Ушбу маълумотларни Ўзбекистон Республикаси 1- бухгалтерия ҳисоби миллий стандартига биноан қуйидаги шаклларда акс эттириш тавсия этилади; 1) Бухгалтерия баланси - 1-шакл; 2) Молиявий натижалар ҳақидаги ҳисобот - 2-шакл; 3) Асосий воситалар харакати ҳақидаги ҳисобот - 3-шакл; 4) пул оқимлари ҳақидаги ҳисобот - 4-шакл; 5) Хусусий капитал ҳақидаги ҳисобот - 5-шакл; 6) Изоҳлар, ҳисоб-китоблар ва тушунтиришлар. Бу молиявий ҳисоботлар Ўзбекистон Республикаси N 0- ва N1- бухгалтерия ҳисоби миллий стандартлари асосида ишлаб чиқилган ҳисоб сиёсатига асосан тузилиши ва фойдаланувчилар учун аҳамиятли бўлган барча молиявий ахборотни қамраб олишлари керак. 5. Молиявий ҳисоботларни очиб бериш. МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТЛАРНИНГ ТУШУНТИРИШ ХАТЛАРИ 14

Тушунтириш хатлари молиявий ҳисоботларнинг ажратилмас қисми ҳисобланади. Улар ташқи аудиторлар томонидан текшириладилар ва ҳисоботлар тўлиқ бўлиши учун тақдим қилиниши керак. Тушунтириш хатлари ҳисоботнинг асосий текстига киритилган ва киритилмаган турли аспектларга кенг тушинтириш беради, ва фойдаланувчилар учун жуда катта аҳамиятга эгадирлар. Маълумотлар ҳисоботда кўрсатилган ракамларни фойдаланувчилар томонидан тушунишга ёрдам берадиган баенотни ўзида ифодалайди. Одатда молиявий ҳисоботларда жойлашган илк тушунтириш хати, ҳисобот сиесатининг умумий очиб берилиши ҳисобланади. Молиявий ҳисоботлар тузишда фойдаланиладиган сиёсатни билиш молиявий ҳисоботнинг конкрет ракамларини тушуниш учун керакдир. Масалан, фирма ўз ТМЗларини баҳолаш учун FIFO методини ишлатмай LIFO методини ишлатганлигини билганимизда, биз ТМЗларнинг қийматини шунигдек сотилган махсулотларнинг таннархини интерпретация қилиш учун асосга эга бўлишимиз мумкин бўлар эди. Умуман, очиб бериш даромадни тан олиш ва харажатларни жорий ва келгуси даврларда активларга тақсимлашга тегишли принципларга нисбатан муҳим хулосалар қилишни талаб қилади. Агар аниқрок бўладиган бўлсак, очиб бериш ўз ичида қуйидаги масалаларга тегишли бўлган бухгалтерия учети усуллари ва принципларини ўз ичига олади: Мавжуд бўлган маъқўл альтернативаларни танлаш. Ушбу соҳага муҳим бўлган принцип ва усуллар. Турли компаниялар ўз ҳисоб сиёсатининг муҳим қисмларида турли моддаларни акс эттирадилар. Молиявий ҳисоботда кўрсатилган суммаларни тушинтириш зарур бўлган ва фойданувчига муҳим бўлган барча сиесат турларини очиб беришни эсдан чиқарманг. Колган хатлар эса қуйидаги вазифаларни бажаришлари керак: 15

Тафсилотларини тақдим этинг - молиявий ҳисоботнинг юзги қисмига киритилган бўлса чалкашмовчилик келиб чиқиши мумкин, бу эса ҳисоботнинг тушунарлилигини пасайтиради. Шундай қилиб олинадиган счетлар, ТМЗ, асосий воситалар, қарз мажбуриятлари, акционерлик капиталига нисбатан тафсилотлар кўпинча тушунтириш хатларида очиб бериладилар. Операцияларни тушинтиринг - йил давомидаги асосий кирим ва чиқимлар табиати тушунтириш хатларида очиб берилиши шарт. Акционерлик ёки бошқа турдаги капитал ишлатилганлиги ҳақида операциялар ҳам очиб берилиши шарт. Акс эттирилмаган моддаларни тушунтиринг - баъзи шартномалар ёки иш битимлари муҳим бўлса ҳам молиявий ҳисоботларда акс эттирилмайдилар, гарчан улар корхона молиявий ҳолатини ва операциялар натижаларини тушунишда муҳим ҳисоблансалар ҳам. Улар тушунтириш хатларида акс эттириладилар. Келажакда сотиш ёки сотиб олиш бўйича кайд қилинган кантрактлар ва мажбуриятлар бунга мисол бўлиши мумкин. Молиявий йилнинг охири ва молиявий ҳисоботни тақдим этиш санаси орасидаги даврда содир бўлган ходисалар, кейинги ходисалар сифатида очиб берилиши керак.. Кейинги ходисалар бухгалтерия балансига таъсир этишлари ва тахминларни тузатиши мумкин, ва агар у бухгалтерия баланси санасидан кейинги ҳолатини акс эттирадиган бўлса, фойдаланучиларнинг хабари бўлиши учун у тушунтириш хатида очиб берилиши шарт. Янги маълумот тақдим этинг - кўпинча маълумотлар молиявий ҳисоботнинг асосий қисмига сигмай колади, аммо у хулоса чиқариш учун муҳим ҳисобланади. Масалан, қарз мажбуриятларни қўшимча таъминлаш сифатида қўйилган активлар, боғлиқ томонлар билан операциялар, келгуси беш йил ичида асосий суммани тўлаш тахминини ўз ичига олган қарз мажбуриятларининг тафсилотлари, қарз мажбуриятлари ва шунингдек инвестициялар бўйича фоиз ставкаларининг тафсилотлари, 16

инвестицияларнинг ҳақиқий бозордаги баҳоси очиб бериш, қайта молиялаштириш бўйича тафсилотлар ва ижара шартномалари. Бошқа тушунтириш хатлар - юқорида айтиб ўтилганлар тўлиқ рўйхат ҳисобланмайди, тушунтириш хатлари бундан ташқари деталлаштирилган ва мурракаб битимларни, кафолатларни, мажбуриятларни ва фойдаланувчига молиявий ҳисоботни тўлиқ тушунишга ёрдам берадиган ҳар қандай моддаларни тушинтириб беришлари шарт. МАХСУС ОПЕРАЦИЯЛАР ВА ХОДИСАЛАР Корхона учун ҳисоботда муаммолар тугдирадиган уч хил ғ алати операция ва ходисалар мавжуд. Б у лар: Боғлиқ томонлар орасидаги операциялар - бу турдаги операциялар " қў л у затилган масофа"да амалга оширилади деб ҳ и с обланади, чунки эркин бозорда ра қ обатли алоқа қилиш шароитлари бўлмаслиги мумкин. Боғлиқ томонлар орасидаги операциялар қуйидаги очиб беришни талаб қиладилар:  муносабатлар табиатини ифодалаш  операцияни изоҳлаб бериш  операция ўтказилган ҳисобот даврида суммаларнинг валютадаги эквиваленти  бухгалтерия балансини тузиш санасида боғлиқ томонлар томонидан тўланадиган ёки қарзнинг ҳар қандай суммалари, ва режалаштирилган тартибга солишнинг шартлари ва усуллари. . Хатолар ва нормалардан четланишлар - нотўғри акс эттириш сифатида аниқланган хатолар ва операция ёки ходисани акс эттириш вақтида содир бўлган бизнеснинг фактлари бўйича ҳисоботлар. Моҳиятан, бўлар олдиндан билиб қилинмаган хатолардир. Нормалардан четланишлар молиявий ҳисоботни била туриб бўзиб кўрсатиш ҳисобланади. Бўларнинг барчаси топилганида йўқ тўзатилиши шарт. 17

Ноқонуний харакатлар - давлат қонунларини ва қонунчилигини бўзадиган моддалар. Кўп мамлакатларда аудиторлардан ноқонуний харакатларни топишни ва деталларини кўрсатишни талаб қилинади. МОЛИЯВИЙ НАТИЖАЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ҲИСОБОТНИНГ ОЧИБ БЕРИЛИШИ Кўпинча молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда даромад ва харажат моддаларини батафсил акс эттириб бўлмайди. Тушунарли ва ифодали ҳисоботларни тузишда ёрдамчи режаларни тайёрлаш ёрдам бериши мумкин, чунки уларда молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот моддалари батафсил аск этирилади. Бунга мисол бўлиб Умумий ва Административ харажатлар Режаси хизмат қилади. Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот моддаси бўйича режага таяниш керак, режада эса умумлаштирилган модданинг тушунтирилиши берилган. БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИНИ ОЧИБ БЕРИШ Бухгалтерия баланси биринчи навбатда счетларни ва пул суммаларини акс эттириш билан боғлиқ бўлгандан кейин, улар билан бирга муҳим молиявий маълумотларни берса бўлади. Масалан, агар ТМЗ сўзига кавсни ичида "(энг кам нарх бўйича ёки бозор нархи)" иборасини кушсак, бу яхши очиқ бериш ҳисобланади. Бунга ухшаган кавсни ичидаги гаплар кўп ишлатилади ва тушинишга ёрдам беради. Жамғарилган амортизация ёки шубҳали счетлар резервига ухшаган контр-счетлар кўпинча алоҳида сатрда асосий счетлар тагида белгиланади; бунинг маъноси улар асосий счетлардан айирилиб ташланадилар. 18

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтшнинг ўзига хос йўли. Т., Ўзбекистон, 1995. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг тамойиллари. Т., Ўзбекистон, 1995. 4. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр. - Ўзбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1990 йил №31-33. 5. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси, 1993 йил, 5-сон. 6. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун. 1991 йил 15 феврал - Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Т. “Ўзбекистон” - 1992. 7. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил 8-сон. 8. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил 8- сон. 9. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр 19

қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон. 10. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 2 июл қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил, 10-сон. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz 20

O'xshashlar

Молиявий таҳлил

Молиявий назорат

Молиявий бошкариш

Молиявий назорат

Молиявий режа