Модулли ўқитиш технологияси. Модулли ўқитишнинг моҳияти, тамойиллари ва ёндашув турлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Модулли ўқитиш технологияси. Модулли ўқитишнинг моҳияти, тамойиллари ва ёндашув турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

373 KB

Ko'chirib olish

Модулли ўқитиш технологияси. Модулли ўқитишнинг моҳияти, тамойиллари ва ёндашув турлари РЕЖА: 1. Модулли ўқитишнинг мохияти . 2. Модулли ўқитишнинг тамойиллари . 3. Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси 4. Тизимли фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси

«Модулли ўқитиш» термини халқаро тушунча - модул билан боғлиқ бўлиб ( «модул», лат. modulus) , унинг битта маъноси фаолият кўрсата оладиган ўзаро чамбарчас боғлиқ элементлардан иборат бўлган тугунни билдиради. Бу маънода у модулли ўқитишнинг асосий воситаси сифатида, тугалланган ахборот блоки сифатида тушунилади. Модул – бу фаннинг фундаментал тушунчасини такдим этади: муайян жараёни ёки қонуни, бўлими, муайян катта мавзуси, ўзаро боғлиқ тушунчалар гуруҳидир. Модул – бу фаннинг бир ёки бир неча тушунчаларни ўзлаштиришга йўналтирилган, ишлаб чиқилган тамойиллар асосида шаклланган мантиқан тугалланган ўқув материалидир. 1982 й. ЮНЕСКОнинг анжумандаги маърузасида модулга “Машқларни хусусий тезликда диққат билан танишиш ва кетма-кет ўрганиш орқали индивидуал ёки гуруҳ машғулотларида бир ёки бир неча малакага эга бўлиш учун мўлжалланган алоҳида ўргатуви пакет (тўплам)” деб таъриф берилган эди. Модулли ўқитиш – ўқитишнинг истиқболли тизимларидан бири ҳисобланади, чунки у одам бош миясининг ўзлаштириш тизимга энг яхши мослашгандир. Модулли ўқитиш асосан инсон бош мияси тўқималарининг модулли ташкил этилганлигига таянади. Инсон бош мияси тўқимаси, қарийб 15 млрд. нейронлардан (нерв ҳужайралари) ёки шартли модуллардан иборат. Тўқима ҳужайралари бир- бири билан кўп сонли тўқнашувларда бўлишади. Бир ҳужайра ва унинг ўсимтасини бошқа ҳужайра ва унинг ўсимтаси билан тўқнашувлари сони 6 мингтагача етиб боради. Демак, бош мия тўқимасидаги тўқнашувлар (контактлар) сони астрономик сонни (15000000000x6000) ташкил этади. Шу нуқтаи назардан, модул ўқув жараёнининг бир ҳужайраси сифатида қаралади. Бу ҳужайра бир вақтнинг ўзида ахборий умумийликка ўзига хос яхлитлик ва тизимлиликка эга бўлган элементлардан ташкил топган бўлади.

Ўқитишнинг модул тизими ҳақида расмий равишда биринчи марта, 1972 йил, ЮНЕСКОнинг Токиодаги Бутунжаҳон Конференциясида сўз юритилган эди. Модулли ўқитиш технологияси функционал тизимлар, фикрлашнинг нейрофизиологияси, педагогика ва психологияларпинг умумий назариясидан келиб чиқади. Бу соҳалардаги изланишларга кўра, тўқимаси модулли ташкил топган инсон мияси, ахборотни квант кўринишда (бошқача айтганда, маълум ҳиссалар кўринишида) энг яхши жиҳатдан қабул қилади. Модулли ўқитиш, касбий таълимнинг қуйидаги замонавий масалаларини ҳар томонлама ечиш имкониятларини яратади:  модул - фаолиятлик асосида ўқитиш мазмунини оптималлаш ва тизим - лаш дастурларни ўзгарувчанлиги, мослашувчанлигини таъминлаш;  ўқитишни индивидуаллаштириш;  амалий фаолиятга ўргатиш ва кузатиладиган ҳаракатларни баҳолаш даражасида ўқитиш самарадорлигини назорат қилиш;  касбий мотивация (қизиқтириш) асосида, ўқитиш жараёнини фаол - лаштириш, мустақиллик ва ўқитиш имкониятларини тўла рўёбга чиқариш. Модулли ўқитишнинг ҳозирги замон назарияси ва амалиётида икки хил ёндашувни ажратиб кўрсатиш мумкин: фан бўйича фаолият ёндашуви ва тизимли фаолият ёндашуви. Бу ёндашувлар доирасида модул асосида мутахассислар тайёрлашнинг бир қатор концепциялари ишлаб чиқилган. Барча концепциялар замирида фаолият ёндашуви ётади ва бу нуқтаи назардан, ўқитиш жараёни тўлалигича ёки муайян фан доирасида, модулли таълим дастури мазмунига мувофиқ касбий фаолият элементларини ўқувчи томонидан кетма-кет ўзлаштиришга йўналтирилган бўлади. Турли концепциялар доирасида, модулли таълим дастурлари, турли хил таркиб ва таркибий тузилмалардан иборат бўлади, турли шаклдаги ҳужжатларда тақдим этилади, аммо уларнинг барчаси қуйидаги учта асосий таркибий қисмни мажбурий равишда ўз ичига олади: мақсадли

мазмуний дастур; турли кўринишларга тақдим этилган ахборотлар банки; ўқувчилар учун услубий кўрсатмалар. 2. Модулли ўқитишнинг тамойиллари Ўқитишнинг модулли технологияси, ўқитишнинг қабул қилинган тамойилларига мувофиқ (4.1-расм) ишлаб чиқилади ва амалга оширилади. Қуйидаги тамойиллар модулли ўқитиш технологиясининг асосини ташкил этади: 1. Фаолиятлик тамойили : Бу тамойил, модуллар мутахассиснинг фаолият мазмунига мувофиқ шаклланишини англатади. Бу тамойилга кўра модуллар фан бўйича фаолият ёндашув и ёки тизимли фаолият ёндашув и асосида тузилиши мумкин. Модулли ўқитиш технологиясида фан бўйича фаолият ёндашувида, модулларни ўқув режаси ва дастурлар таҳлили натижасида, тузишни тақозо этади. Тизимли фаолият ёндашувида, модуллар блоки, мутахассиснинг касбий фаолият таҳлили асосида, шакллантирилади. 2. Тенглик, тенг ҳуқуқлик тамойили . Бу тамойил, педагог ва ўқувчи - нинг ўзаро муносабати субъект - субъект характерлигини белгилайди. Бу эса, модулли ўқитиш технологиясини, шахсга йўналтирилган технологиялар тоифасига тааллуқлилигини кўрсатади. Яъни модулли ўқитиш технологияси, шахснинг индивидуал психологик хусусиятларига мослашган бўлади. 3. Тизимли квантлаш тамойили . Бу тамойил ахборотни сиқиб бериш назарияси, муҳандислик билимлар концепцияси, дидактик бирликларни йириклаш назарияларининг талабларига асосланади. Шулар билан бир қаторда, бу тамойил қуйидаги психологик- педагогик қонуниятларни ҳисобга олишни тақозо этади:  катта ҳажмдаги ўқув материали, қийинчилик билан ва хоҳишсиз (исталмасдан) эсланади;  маълум тизимда қисқартирилган ҳолда берилган ўқув материали, осонроқ ўзлаштирилади;

 ўқув материалидаги, таянч қисмларнинг ажратилиб кўрсатилиши, эслаб қолиш фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Шу билан бир қаторда ўқув материалининг асосини илмийлик ва фундаменталлик ташкил этиш лозим. Тизимли квантлаш тамойили, ўқув ахборотнинг тегишли структурасини модулда тузиш йўли билан эришилади.

4.1.-расм. Модулли ўқитишнинг блок-схемасиЎқув жараёнини ташкил этиш шакли бўлиб, бунда ўқитиш ўқув материалининг мантиқан тугалланган бирлиги – модулларни босқичма-босқич ўзлаштиришга асосланади Бош мия тўқималарининг модулли ташкил этилиши Шахснинг индивидуал психологик хусусиятлари Ўқитиш мазмунини оптималлаш ва тизимлаш Ўқитиш дастурлар ўзгарувчанлигини таъминлаш ва шахсга йўналтириш Мотивация (қизиқиш уйғотиш), мустақиллик ва талабалар имкониятларини максимал даражада рўёбга чиқариш Амалий фаолиятга ўргатишМОДУЛЛИ ЎҚИТИШ Фаолиятлик тамойили – модулларни фан бўйича ёки тизимли фаолият ёндашув асосида тузиш Модуллилик тамойили – модулли дастурларнинг ўзгарувчанлиги ва мосланувчанлиги таъминланади. Тизимли квантлаш тамойили – модул материалини тизимлашни талаб қилади Мотивация (қизиқиш уйғотиш) тамойили - талабанинг ўқув-билим олиш фаолиятини рағбатлантиришдан иборат бўлади Тенглилик тамойил – педагог ва талабанинг ўзаро муносабатидаги тенгликни белгилайди Муаммолик тамойили – муаммоли вазиятлар яратиш ва машғулотларни амалий йўналтирилганлиги орқали таъминланади Хатоликларга таяниш тамойили – ўқитиш жараёнида хатоликларни излаш учун вазиятлар яратиладиКогнитив-визуаллик (кўз билан кузатиладиган) тамойили – ўқитишдаги кўргазмалар нафақат сурат вазифасини, шу билан бирга когнитив вазифаси ҳам бажариши керак. Ўқув вақтини тежаш тамойили –ўқув вақти заҳираси яратилади.Концептуал асослар Мақсадли йўналишлар Таъриф Модулли ўқитиш тамойиллари Технологик тамойил –ўқитишнинг режалаштирилган натижаларига эришиш кафолатланади. Узвийлик тамойили – ўқув режадаги соатлар мослиги таъминланади.

Модул умумий кўринишда қуйидаги элементлардан иборат бўлиши мумкин:  тарихий - бу муаммо, теорема, масала, тушунчаларни тарихига қисқача шарх бериш;  муаммоли - бу муаммони шакллантириш;  тизимли - бу модул таркибининг тизимли намоён этиш;  фаоллаштириш - бу янги ўқув материалини ўзлаштириш учун зарур бўлган таянч иборалар ва ҳаракат усулларини ажратиб кўрсатиш;  назарий - бу асосий ўқув материали бўлиб, унда - дидактик мақсадлар, муаммони ифодалаш, гипотеза (фараз)ни асослаш, муаммони ечиш йўллари очиб кўрсатилади;  тажрибавий - бу тажрибавий материални (ўқув тажрибаси, ишни ва бошқаларни) баён этиш;  умумлаштириш - бу муаммо ечимининг тасвири ва модул мазмунини умумлаштириш;  қўлланиш - бу ҳаракатларнинг янги усулларини ва ўрганилган материални амалиётда кўллаш бўйича масалалар тизимини ишлаб чиқиш;  хатоликлар - ўқувчининг модул мазмунини ўрганишдаги ўзлаштиришда кузатиладиган бир турдаги хатоликларини очиб ташлаш, уларнинг сабабини аниқлаш ва тузатиш йўлларини кўрсатиш;  уланиш - ўтилган модулни бошқа модуллар билан шу жумладан ёндош фанлар билан боғлиқлигини намоён этиш;  чуқурлаштириш - иқтидорли ўқувчилар учун юқори мураккабли ўқув материалини такдим этиш;  тест-синовлаш - модул мазмунини ўқувчилар томонидан ўзлаштириш даражасини тестлар ёрдамида назорат қилиш ва баҳолаш. Ўқув материалининг ўзлаштирилишига машғулотлар пайтида модулнинг амалий аҳамияти қай даражада очиб кўрсатилганлиги, модул мазмунини бошқа модуллар билан боғлиқлиги, шу модулни ўрганишдаги ўқувчиларнинг бир хил хатоликлари таҳлили муҳим аҳамиятга эга. 4. Мотивация (қизиқишни уйғотиш) тамойили. Бу тамойилнинг мо - ҳияти, ўқувчининг ўқув-билим олиш фаолиятини рағбатлантиришдан иборат бўлади. Бу асосий қоидадир.

Модулнинг ўқув материалига қизиқишни уйғотиш, билим олишга рағбатлантириш, машғулотлар пайтида фаол ижодий фикрлашга даъват этиш, модулнинг тарихий ва муаммоли элементларининг вазифалари ҳисобланади. 5. Модуллик тамойили . Бу тамойил ўқитишни индивидуаллашти - ришнинг асоси бўлиб хизмат қилади. Биринчидан , модулнинг динамик структураси фан мазмунини уч хил кўринишда намоён этиш имкониятини беради:  тўла  қисқартирилган  чуқурлаштирилган. Ўқитишнинг у ёки бу турини танлаш ўқувчига ҳавола қилинади. Иккинчидан , модул мазмунини ўзлаштиришда, усул ва шаклларнинг турлилигида ҳам модуллик намоён бўлади. Бу эса ўқитишнинг фаоллаштирилган шакл ва усуллари (диалог, мустақил ўқиш, ўқув ва имитацион ўйинлар ва ҳоказо), ҳамда муаммоли маърузалар, семинарлар, маслаҳатлар бўлиши мумкин. Учинчидан , модуллик, янги материални поғонасимон ўзлаштиришда таъминланади, яъни ҳар бир фан ва ҳар бир модулда ўқитиш оддийдан мураккабга қараб йўналган бўлади. Тўртинчидан , модулга кирувчи ўқув элементларининг мосланувчанлиги туфайли, ўқув материалини мунтазам равишда янгилаб туриш имконияти кўзда тутилади. 6. Муаммолик тамойили. Бу тамойил муаммоли вазиятлар ва машғулотларни амалий йўналтирилганлиги туфайли, ўқув материалининг ўзлаштирилиш самарадорлигини ошишига имкон беради. Машғулотлар пайтида гипотеза (фараз) қўйилади, унинг асосланганлиги кўрсатилади ва бу муаммонинг ечими берилади. Кўпчилик ҳолларда бизнинг ўқитувчилар дарсларда фақатгина далиллар келтирадилар (улар ҳатто янги бўлса ҳам), аммо мисол учун АҚШда ўқитувчи масалани ўрганиш услубини, ўзи қўйган муаммони ечиш йўлларини, тажриба хусусиятини, унинг

натижаларини кўрсатади ва тушунтиради. Яъни у тадқиқотчи сифатида намоён бўлади. Биринчи навбатда, айниқса, ана шу нарса ўқувчини қизиқтириб қўяди, унда ижодий фикрлаш ва фаолликни туғдиради. 7. Когнитив визуаллик (кўз билан кузатиладиган) тамойил . Бу тамойил психологик-педагогик қонуниятлардан келиб чиқади, уларга кўра ўқитишдаги кўргазмалар, нафақат сурат вазифасини, шу билан бирга когнитив вазифани бажарган тақдирдагина ўзлаштириш унумдорлигини оширади. Айнан, шунинг учун когнитив графика-сунъий интеллект назариясининг янги муаммоли соҳаси бўлиб, мураккаб объектлар компьютер суратчалари кўринишида тасвир этилади. Модулнинг таркибий тузилмаси бўлиб, рангли бажарилган, когнитив-график ўқув элементлари (расмлар блоки) хизмат қилади. Шунинг учун расмчалар, модулнинг асосий бош элементи ҳисобланадилар. Бу эса: Биринчидан , ўқувчининг кўриш ва фазовий фикрлаш қобилиятини ривожлантиради, яъни ўрганиш жараёнига миянинг тасвирий ўнг ярим шари бой имкониятлари қўшилади. Иккинчидан , ўқув материали мазмунини ўзида зич жойлаштириб равшан кўрсатувчи сурат (расм), ўқувчида тизимли билим шаклланишига ёрдам беради. Учинчидан рангли суратлар, ўқув информацион материални қабул қилиниш ва эсланиш самарасини оширади, ҳамда ўқувчиларни эстетик тарбиялаш воситаси бўлиб хизмат қилади. Инсоннинг билим олиши, фикрлашнинг худди иккита механизмдан фойдаланганидек бўлади: уларнинг бири символли бўлса, иккинчиси геометрик (алгебраик) бўлади. Когнитив графиканинг асосий вазифаси билим олиш жараёнининг фаоллаштирувчи фикрлашнинг символли ва геометрик (алгебраик) механизмларни ўз ичига олган, билим беришни уйғунлашган моделларини яратишдан иборатдир.

График (кўзга кўринувчи) ахборот миянинг ўнг ярим шари имкониятларини фаоллаштиради, олий маълумотли мутахассис учун зарур бўлган, тасвирий фикрлаш қобилиятини, интуициясини ривожлантиради. Буюк олим А.Эйнштейн айтганидек «интуиция хақиқатда энг катта бойликдир. Менинг ишончим комилки, бизнинг фикрлашимиз асосан символлар орқали шу билан бирга биз англамасдан кечади». Ҳақиқатда илм-фан гепотезасиз (фаразсиз), фараз зса интуициясиз мавжуд бўлмайди. Шу билан бирга, кўргазмали ахборот оғзаки ахборотдан кўра, аҳамиятлироқ ва унумлироқдир. Кўриш механизмининг ахборотни қабул қилиш қобилияти, эшитишникидан кўра анча юқоридир. Бу эса ўз навбатида, кўриш тизимига, инсон қабул қилинадиган ахборотнинг қарийб 90 фоизини етказиш имкониятини беради. Ундан ташқари кўргазмали ахборот бир вақтнинг ўзида берилади. Шунинг учун ахборотни қабул қилиш ва эслашга оғзаки ахборотдан кўра кам вақт талаб этилади. Кўргазмали ахборот ишлатилганда, тасаввур ҳосил бўлиши оғзаки баёндан кўра ўртача 5-6 мартаба тезроқ кечади. Инсоннинг кўргазмали ахборотдан таъсирланиши, оғзаки ахборотдан кўра анча юқори бўлади. Кўпчилик ҳолларда у охиргисини ўтказиб юборади. Кўргазмали ахборотни қайта такрорлаш осон ва аниқроқдир. Одамнинг кўргазмали ахборотга ишончи, оғзаки ахборотдан кўра юқори бўлади. Шунинг учун «юз бор эшитгандан кўра, бир бор кўрмоқ афзалроқдир» деб бежиз айтилмагандир. Шу билан бирга, кўргазмали ахборотда, қабул қилиш ва эслаш унуми, уни кўрсатилиши орасидаги муддатни узоқлигига боғлиқ бўлмайди, оғзаки ахборотнинг ўзлаштирилиши эса бунга боғлиқ бўлади. Ўрни келиб яна бир муҳим тафсилотни қайд этиш лозим: символли- кўргазмали ахборотни қабул этиш, ўқитиш самарасини оширади. Шунинг учун ўқув-илмий адабиётдан ва компьютер техникаси воситасида олинадиган ахборотни кўпайтиришга шарт-шароит яратиш зарур. Бу эса, ўқитишни индивидуаллаштириш зарурлигини кўрсатади. 8. Хатоликларга таяниш тамойили. Бу тамойил ўқитиш жараёнида доимий равишда хатоликларни излаш учун вазиятлар яратилишига, ўқувчиларнинг руҳий фаолияти функционал тизими таркибида олдиндан

пайқаш тузилмасини шакллантиришга қаратилган дидактик материаллар ва воситаларни ишлаб чиқишга йўналтирилган бўлади. Бу тамойилнинг амалга оширилиши, ўқувчида танқидий фикрлаш қобилиятини ривожланишига ердам беради. 9. Ўқув вақтини тежаш тамойили. Бу тамойил ўқувчиларда индивидуал ва мустақил ишлаш учун ўқув вақтининг заҳирасини яратишга йўналтирилган бўлади. Тўғри ташкил қилинган модулли ўқитиш, ўқиш вақтини 30% ва ундан ортиқ тежаш имкониятини беради. Бунга эса модулли ўқитишнинг барча тамойилларини тўла амалга оширилганда, ўқув жараёни компьютерлаштирилганда, ёндош фанларнинг ўқув дастурлари мувофиқлаштирилганда эришиш мумкин. 10. Технологик тамойили. Бу тамойил ўқувчилар томонидан ўқитишнинг кўзланган натижаларга эришиш кафолатини таъминловчи, ўқитиш ва билимни ўзлаштириш жараёнини, тизимли модулли ёндашув асосида рўёбга чиқаришни англатади. Мазкур тамойил қуйидагилар орқали таъминланади:  максимал аниқлаштирилган ўқув мақсадларни ишлаб чиқиш, уларни ўлчаш ва баҳолаш мезонларини танлаш;  қўйилган ўқув мақсадларга эришишига йўналтирилган ўқув жараёнини ишлаб чиқиш ва аниқ тасвирлаш;  ўқув мақсадларини, бутун ўқув жараёнини ўқитиш натижаларига кафолатли эришишга йўналтириш;  ўқитиш натижаларини тезкор баҳолаш ва ўқитишга тузатишлар киритиш;  ўқитиш натижаларини якуний баҳолаш. Технологик тамойили, ўқитишни қайта такрорланадиган жараёнга айланишига имкон беради. Модулли ўқитиш тизимида ўргатувчи цикллар сони, ўқув фанининг модуллари сонига тенг бўлади.

Ўқув мақсадларига эришиш учун ўқув меъёрий ҳужжатларнинг узвийлигини таъминлаш таянч шароитларини яратиш зарур. Ушбу мақсадларда узвийлик тамойилини қўллаш тавсия этилади. 11. Узвийлик тамойили. Бу тамойил ўқув мақсадларига эришиш имкониятини таъминлаш учун ўқув режаси ва дастурларни ишлаб чиқишда тизимли ёндашишин англатади. Бунда фанларнинг мақсадларига кўра, ўқув режадаги соатлар мослиги таъминланади. Модулли ўқитиш тамойиллари – модулли ўқитиш технологияларнинг назарий асосларидир. 3. Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси Фан бўйича фаолият ёндашуви таълимнинг фанли тизимида модул методологиясини қўллашни англатади. Бундай модулли ўқитиш технологиясини олий таълим тизимида академик лицейларда ва касб-ҳунар коллежларида, педагог ва муҳандис-педагоглар малакасини ошириш тизимларида қўллаш мақсадга мувофиқдир. Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологиясида модул ўзида қуйидагиларни мужассамлаштиради:  ўқув фанининг фундаментал тушунчалари - муайян ҳодиса, ёки қонун ёки бўлим, ёки йирик бир мавзу, ёки ўзаро боғлиқ тушунчалар гуруҳи  ўқув фанининг бир ёки бир неча фундаментал тушунчаларини ўрганишга (ўзлаштиришга) қаратилган. Одатда модул - 3-6 соатли маърузавий машғулотлар ва шу билан боғлиқ бўлган амалий (семинар), лаборатория машғулотларидан иборат бўлади. Фаннинг тушунтирув аппаратини қатьий тизимли (кўп қиррали) таҳлили асосида, энг самарали модул тузилади. Бу эса фундаментал иборалар гуруҳини ажратиш, материални мантиқан ва компакт гуруҳлаш имкониятини беради. Модул - мустақил таркибий бирлик бўлгани учун,

баъзи ҳолларда, алоҳида ўқувчиларга фанни тўлалигича эмас, балки фақатгина бир қатор модулларни тинглаш имкониятини беради. Бу эса иқтидорли ўқувчиларнинг индивидуал ва мустақил ишларини оптимал режалаш имкониятини туғдиради. Модулли ўқитишда, ўқув дастурларини тўла, қисқартирилган ва чуқурлаштирилган табақалаш орқали, ўқитишни табақалаштириш имконияти мавжуд бўлади, яъни ўқитишни индивидуаллаштириш мумкин бўлади. Модулли ўқитишга ўтишда қуйидаги мақсадлар кўзланади:  ўқитишнинг (фанлар орасида ва фаннинг ичида) узлуксизлигини таъминлаш;  ўқитишни индивидуаллаштириш;  ўқув материалини мустақил ўзлаштириш учун етарли шароит яратиш;  ўқитишни жадаллаштириш;  фанни самарали ўзлаштиришга эришиш. Шундай қилиб, модулли ўқитишда ўқувчиларни ўз қобилиятига кўра билим олиши учун тўла зарурий шарт-шароитлар яратилади. Ўқитишнинг модул тизимига ўтиш самарадорлиги, қуйидаги омилларга боғлиқ бўлади:  ўқув муассасасининг моддий-техникавий базаси даражаси;  профессор-ўқитувчилар таркибининг малакавий даражаси;  ўқувчиларнинг тайёргарлик даражаси;  кўзланган натижаларни баҳолаш;  дидактик материалларни ишлаб чиқиш;  натижаларнинг таҳлили ва модулларни мақбуллаштириш. Модулли ўқитишга ўтишда қуйидагиларни амалга ошириш кўзда тутилади:

 ишчи ўқув режани чуқур таҳлили асосида, ўзаро чамбарчас боғлиқ фанлар гуруҳи аниқланади, яъни бутун ўқув режаси алоҳида макромодуллар тўплами сифатида қаралади (4.2-расм). Кўпчилик ҳолларда қуйидаги уч турдаги макромодуллар тузилиши мумкин: а) гуманитар фанларни ўз ичига оладиган; б) иқтисодий фанларни ўз ичига оладиган; в) умумтаълим, умумтехник умумкасбий ва ихтисослик фанларни фанларни ўз ичига оладиган. Ҳар қайси макромодулнинг мутахассисни шакллантиришда, ўз мақсад ва вазифаси бўлади. Маълум макромодулни ўрганиш мақсади, унга кирадиган фанларнинг ўрганиш мақсадларидан келиб чиқади. Ҳар қайси макромодулнинг ўрганилиш мақсадлари тўплами, Давлат таълим стандартларида акс эттирилган, мутахассис тайёрлашнинг бош мақсадини ташкил этади. Ҳар қайси макромодулнинг мақсади аниқ тузилган бўлиб, биринчи фани ўрганила бошлаганида, ўқувчиларга етказилиши лозим. Макромодулнинг ҳар бир кейинги фани ўрганила бошланганида, у фаннинг ўрганиш мақсадлари талабалар эътиборига етказилади:

Ўқув режаси даги фанлар ни макром одуллар га ажрати ш Макром одулга кирувчи фанларн инг мақбул кетма- кетлигин и ва ўрганиш муддатла рини ўрнатиш Макром одулга кирувчи фанлар нинг ўқув дастури орасида ги ўзаро боғлиқл икни таъмин лаш Модулл и ўқитиш тамойи ллари асосида ўқитиш Ҳар бир модулн инг ўзлашт ирилиш ини назорат этиш Ўқув мақсадл арига эришил ишни баҳола шФаннинг модулла рини шакллан тириш Модулни нг ўқув- кўргазма материал ини ишлаб чиқиш 4.2.-расм. Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологиясининг схемаси

 ҳар қайси макромодул ичида, ўрганиладиган фанларнинг мақбул кетма-кетлиги ва уларни ўрганиш муддатлари ўрнатилади. Яъни ўқитишнинг узлуксизлигини таъминлаб, фанларнинг ўрганилиш муддатларини ва шу орқали макромодулни ўрганилиш муддатларини қисқартиришга эришиш зарур. Ўқув соатлари ҳажми катта бўлмаган (ҳафтада 1-2, айрим ҳолларда 3 соатли аудитория машғулотлари) фанлар, блок фанлар рўйхатига киритилиши, мақсадга мувофиқ бўлади ва улар ўқув семестрнинг биринчи еки иккинчи ярмида ўтилиши мумкин. Макромодуллар вертикал якин ўзаро боғлиқликларни ҳисобга олиш асосида тузилади, аммо уларни ўрганилиш муддатларини ўрнатишда мак - ромодуллар орасидаги горизонтал боғланишлар ҳисобга олиниши лозим.  ўқув материалининг такрорланишини олдини олиш мақсадида, макромодулга кирувчи фанларнинг, ўқув дастурларини ўзаро боғлиқлиги таъминланади. Фаннинг ишчи ўқув дастури, алоҳида мавзуларини модулда гуруҳланиши ҳисобидан қайтадан кўриб чиқилади. Ҳар қайси модул учун назарий ва амалий аҳамияти кўрсатилган мақсадлар тузилиши зарур. Модул ўз ичига 2-3 маъруза ва шу маърузалар билан боғлиқ амалий дарслар ва лаборатория ишларини қамраб олиши мумкин. Ҳар қайси модул бўйича қуйидаги материаллар тайёрланади:  ўқувчилар билимини назорат қилиш учун тестлар;  индивидуал ишлар учун топшириқлар;  мустақил ишлар учун топшириқлар;  ўқув-услубий тарқатма материаллар;  ўқув-илмий адабиётлар рўйхати;  ишчи ўқув дастур. Ҳар бир модул тест-синовлари билан тугалланиши лозим: жорий модул учун бу ўтилган материални назорати бўлса, кейинги модул учун эса бу кириш (бошланғич) назорати бўлади. Ҳар қайси модул учун тарқатма ва тасвирли материаллар тўплами тузилади ва улар ўқувчига машғулотдан олдин берилади. Модул, тавсия қилинадиган кўргазма материаллар ва адабиётлар тўплами билан таъминланади, ҳар бир материалларни ўзлаштира бориб, бир модулдан иккинчи модулга ўтади. Иқтидорли 16

ўқувчилар бошқаларга боғлиқ бўлмасдан тест синовларидан ўтишлари мумкин. Педагогнинг вазифаси ахборотчи-назоратчидан бошлаб, маслаҳатчи-мувофиқлаш тирувчигача ўзгариши мумкин. Охиргиси, яъни педагогнинг маслаҳатчи-мувофиқлаштирувчи вазифаси, ўқитиш ўргатувчи модуллар асосида амалга оширилганида, намоён бўлади. Ўргатувчи модул - ўқитишнинг муайян модул бирлиги бўйича мазмуни, ўқувчининг ўқув ҳаракатларини бошқариш тизими, муайян мазмун бўйича билимлар назорати тизими ва услубий ишланмалар мазмунидан иборатдир. Ўргатувчи модулларни ишлаб чиқиш жуда мураккаб жараёндир, у кўп вақт сарфини ва жуда кўп сонли услубий тажрибаларни умумлаштиришни талаб этади. Аммо уларни амалиётда қўллаш, ўқитишни жуда юқори самарадорлигини таъминлайди. Модулли ўқитиш, фаннинг асосий масалалари бўйича умумлаштирилган ахборотлар берувчи муаммоли ва йўриқли маърузалар ўқилишини тақозо этади. Маърузалар ўқувчиларнинг ижодий қобилиятини ривожлантиришга қаратилмоғи лозим. Модулнинг амалий ва лаборатория машғулотлари маърузалар билан бирга тузилади, улар маърузалар мазмунини ўрганиладиган янги материал билан тўлдиради. Ўқувчилар амалий кўникмаларга эга бўладилар. Маърузалар матнини тайёрлашда, структуралаш ва тизимлаш усул - ларини кўллаб, материалларии блок-схема, расмлар блоки кўринишида тақдим этилиши мақсадга мувофиқ бўлади (4.3-расм). Бунда материалнинг ўзлаштириш самарадорлиги ошади, чунки:  модулнинг пировард мақсади тушуниб етилади;  ўқув материалининг элементлари орасидаги боғланишлар ва ўтишлар яққол кўрсатилади;  асосий жиҳатлари ажратиб кўрсатилади;  ўқув материалининг (модулнинг) бутун ҳажми, ўқувчининг кўз олдида яққол гавдаланади. 17

Модул, тизимида ўқув материалининг мазмунини структуралашда энг аввало ахборотни «сиқиш» вазифаси кўзланади. Билимларни тўла, фойдаланиш учун қулай ҳолда тақдим этилишига ҳаракат қилиш лозим. Ўқув ахбороти бир вақтнинг ўзида тўрт хил - расмли, сонли, символли ва оғзаки кўринишда узатилганида энг мустаҳкам ўзлаштиришга эришилади. Модулли таълим услубиётида, бу ҳолат асос бўлиб хизмат қилади. Ҳар қайси модул бўйича расмлар блокларида символли аломатларни (саволлар қўйилиши тарзида) жойлаштириш, саволларни расм тарзида тасвир этиш, формулалар, жадваллар, графиклар ва услубий кўрсатма - ларни тақдим этиш, мақсадга мувофиқ бўлади (4.4-расм, 4.1-жадвал). Умуман олганда, расмлар блоки, блок-схемалар ва бошқа кургазмали материаллар талабалар учун тарқатма материал вазифасини ўташи мумкин. Шу билан бирга ҳар бир фан, жумладан, модул бўйича атамалар - нинг изоҳли луғати тузилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Модулли ўқитиш самарадорлигини ошириш мақсадида ўқитишниннг қуйидаги усулларидан фойдаланиш тавсия этилади: ақлий ҳужум, муаммоли мунозара, эвристик (савол-жавобли) суҳбат, ўқув ишбилармонлик ўйинлари ва ҳоказо. Шундай қилиб, модулли ўқитишга утиш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади: I босқич: Ўқув режадаги фанларни макромодулларга ажратиш. II босқич: Ўқитиш даври сиқилганида, фанларни ўрганишнинг энг мақбул кетма-кетлигини ўрнатиш. III босқич: Макромодул фанлари ўқув дастурларининг ўзаро боғлиқлигини таъминлаш. IV босқич: Фанларнинг модулларини шакллантириш. V босқич: Модулнинг ўқув-кўргазмали материалини ишлаб чиқиш 18

VI босқич: Модулли ўқитиш тамойиллари асосида ўқитиш технологиясини лойиҳалаш. VII босқич: Бир вақтнинг ўзида ўрганиладиган фанларнинг мақбул сонини эътиборга олиб, машғулотлар жадвалини тузиш. Ўқитишнинг модулли тизими хусусиятларидан бири ўқув жараёнини жадаллаштириш ҳисобланади, ушбуни икки аспектда талқин этиш мумкин.  ўқитиш жараёнида модулли ўқитиш тамойиллари асосида ўқув ахборотини «сиқиш»;  ўқитиш даврини «сиқиш» йўли билан ўқув графигини ва унинг асосида машғулотлар жадвалини мақбуллаштириш. Ўқув жараёнини самарали ташкил этиш шакли бу машғулотларни ҳафталик модулли режалаштириш ва талабалар билимини рейтинг баҳолаш ҳисобланади. Яъни, битта модул (2-3 маъруза ва уларга тегишли амалий ва лаборатория ишлари) бир ҳафтага режалаштирилиши ва у талабалар билимининг тестлар ёки бошқа назорат тури ёрдамида баҳоланиши билан тугалланиши зарур. Ўқитишнинг модул тизими мазмунидан унинг қуйидаги афзалликлари намоён бўлади:  фанлар, фанлар ичидаги модуллар орасидаги ўқитиш узлуксизлиги таъминланиши;  ҳар бир модул ичида ва улар орасида ўқув жараёни барча турларининг услубий жиҳатдан асосланган мувофиқлиги ўрнатилиши;  фаннинг модулли тузилиш таркибининг мосланувчанлиги;  ўқувчилар билимини мунтазам ва самарали назорат (ҳар қайси модулдан сўнг) қилиниши;  ўқувчиларнинг зудлик билан қобилиятига кўра, табақаланиши (дастлабки модуллардан сўнг, ўқитувчи айрим ўқувчиларга фанни индивидуал ўзлаштиришни тавсия этиши мумкин);  информацияни «сиқиб» бериш натижасида, ўқишни жадаллаштириш, аудитория соатларидан самарали фойдаланиш ва 19

ўқув вақти таркибини маърузавий, амалий (тажрибавий) машғулотлар, индивидуал ва мустақил ишлар учун ажратилган соатларни - оптималлаштириш. Бунинг натижасида, ўқувчи етарли билимларга ҳам, кўникмага ҳам, малакага ҳам эга бўлади. Фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси ҳар қайси модул учун ишлаб чиқилган педагогик-технологик хариталар орқали рўёбга чиқарилади (4.2-жадвал). Шундай қилиб модулни ўқитишдан фойдаланиб юқори малакали мутахассисни тайёрлаш, қуйидагилар асосида таъминланади:  ўқитишнинг узлуксизлиги (бунда фанларни ўзлаштириш самарадорлиги ошади);  ўқитишни жадаллаштириш бунинг натижасида ахборотнинг кўп қисми, индивидуал ва мустақил ишлаш пайтида, компьютер тармоқлари орқали ўзлаштирилади;  ўқишни индивидуаллаштириш (ўқувчи ўз қобилиятига кўра билим олиш имкониятига эга бўлади). Мутахассисни фаолиятини инобатга олган ҳолда муайян ўқув фани бўйича тузилган модулларни кетма-кет ўзлаштиришни таъминлаш фан бўйича фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологиясининг моҳиятини ташкил этади. Ушбу ўқув жараёнини мақбуллаштириш ўқитишни мослаштириш ва индивидуаллаш - тиришга имкон беради. 20

4.2-жадвал А. Фанни ўқитишнинг педагогик-технологик харитасининг шакли Фаннинг умумий мақсади Мавзу Таянч тушунча Ўқитиш жараёни Тест топши - риқ - лари Ўзлаш тириш даража си (%)№ Номи Ўқув илмий адабиёт - лар номи Ажратилган соат Ўқув мақса ди Номи Ўқув мақсади Технология си (ўқитиш усуллари) Дидактик воситалар Маъ - руза Амалиёт (лаб) Мазмуни Тоифаси (Б.Блум бўйича 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 21

4. Тизимли фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси Тизимли фаолият ёндашуви мутахассиснинг фаолиятини ўрганиши, ушбу фаолиятини амалга ошириш учун ўрганиш лозим бўлган ўқув фанлар - ни рўйхатини, ўқув материалларни мазмунини аниқланиши, модулларни тузилиши ва ўқув жараёнини машкил этилиши билан характерланади. Модулли технологияга тизимли фаолият ёндашуви, энг аввало касб- ҳунар таълимида қўлланилади. Бунинг ёрқин мисоли бўлиб, ЮНЕСКО нинг халқаро меҳнат ташкилоти томонидан ишлаб чиқилган «Меҳнат кўникмалари модуллари (МКМ) концепцияси» ҳисобланади. Концепция, ўқув фанларига бўлинмасдан, яхлит ўқитишга йўналтирилганлиги билан ажралиб туради. Концепциянинг афзалликлари бўлиб, модуллар технологияларининг лойиҳалаш жараёнининг аниқ таркиблаштириш ва модулли вариантдаги ўқув-дастурий ҳужжатлар шаклини тўла шаклланганлиги ҳисобланади. М К М - ўқитишнинг модулли дастури, мутахассис фаолиятининг таҳлили, унинг мазмуни ва таркибини ўрганиш асосида тузилади ва модулли блоклар ҳамда ўргатувчи модуллари йиғиндисидан иборат бўлади. Мутахассиснинг ишлаб чиқариш фаолияти, қатор ишлаб чиқариш топшириқлар бажарилишини ўз ичига олади (4.5-расм). Улар ўз навбатида белгиланган кетма-кетликда бажариладиган ишлаб чиқариш амалларидан (ишлар қадами) иборат бўлади. Ишлаб чиқариш топшириғи таркибига кирувчи амалларни бажариш учун, ишчи маълум даражадаги назарий билимлар ва амалий малакаларга эга бўлиши керак. Бунга ишлаб чиқилган ўргатувчи модулларни ўқувчилар томонидан ўзлаштирилиши орқали эришилади. М К М дастурлар касб-ҳунар таълими тизимининг муайян ихтисослиги бўйича ишлаб чиқилади. Модулли ўқитишнинг мазкур концепцияси касб-ҳунар коллежларида, ихтисосликка ўргатиш учун жуда ҳам мос келади. Бу эса энг аввало «Касбий таълим» олаётган талабаларга тизимли фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологиясини ўзлаштиришни тақозо этади. 22

Мазкур дастурларни, олий ўқув юртларининг « Касб таълими» » йўналишлари бўйича таълим олаётган талабаларни ихтисосликка ўргатишда ҳам қўллаш мумкин бўлади. Олий ўқув юртларда ихтисосликка ўргатиш учун «Касб маҳорати» фани ўқув режаларга киритилган. Демак, мазкур фанни тизимли фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш технологияси бўйича талабалар томонидан ўзлаштиришини ташкил этилиши мақсадга мувофиқдир. Юқорида ифода этилганларни ҳисобга олиб, тизимли фаолият асосидаги модулли ўқитиш технологиясининг қуйидаги асосий хусусиятларини қайд этиш мумкин:  ўқитиш мазмуни, мутахассис фаолиятининг тизимли таҳлили асосида, шакллантирилади;  модулли дастур таркиби мутахассис фаолияти таркибига мос шакллантирилади. Ўқитиш дастури алоҳида Элементлардан, модуллардан, ўргатувчи модуллардан, модулли блоклардан иборат бўлади. Модул ўқитиш дастурининг таркибий қисми бўлиб, мутахассис ҳаракатининг «бошланиши ва охири» аниқ кўрсатилган тугалланган иш бўлагидир.  ҳар қайси модулни ўрганиш «Ўргатувчи модул» деб аталувчи махсус ишланган услубий қўлланмалар бўйича амалга оширилади. Унда билим ва малакаларни шакллантириш учун зарурий ахборотлар, назорат тестлари келтирилади.  зарурият туғилганида, ҳар қайси ўқувчи учун индивидуал ўқитиш дастурлари тузилади. Улар таълим буюртмаси талаблари ва бошланғич тайёргарлик даражаси асосида тайёрланади.  ўргатувчи модул ўқувчига, мустақил равишда ўқув материалини ўзлаштиришга имконият беради, Педагог ва ўқувчининг ўзаро муносабати тенг ҳуқуқлилик ва билвосита асосида кечади. Тизимли фаолият асосидаги модулли ўқитиш - лойиҳалаш ва рўёбга чиқариш жараёнларини ўз ичига олади (4.6-расм). Лойиҳалаш жараёни тўрт босқичдан иборат бўлади. 23

24 Ў ргатувчи модул тузилмасиМутахассиснинг ишлаб чиқариш фаолиятиИшлаб чиқариш топшириғи (модулли блок)Ишлаб чиқариш амаллари (ИА) (ишлар қадами)Назарий билимлар (НБ)Ў ргатувчи модул (Ў М )Амалий малакалар (АМ)ИАНБЎ М АМИАНБЎ М АМИшлаб чиқариш топшириғи (модулли блок)ИАНБЎ М АМИАНБЎ М АМИАНБЎ М АМИшлаб чиқариш топшириғи (модулли блок)ИАНБЎ М АМИАНБЎ М АМИАНБЎ М АМ Мутахассиснинг ишлаб чиқариш фаолияти тузилмаси 4.5.-расм. Модулли дастурлар тузилмаси (М К М-ўргатиш)

25Ишлаб чиқариш фаолияти таркиби ва мазмунин инг таҳлили Ишларнинг тафсилоти (жадваллар, шакллар) Модулли блокларнин г рўйхати, тафсилоти (жадваллар, шакллар) Модулли блоклар мазмуни ва тузилмас ининг таҳлили Амаллар кетма- кетлигини аниқлаш (ишлар қадами) Зарурий амалий билимларни аниқлаш Зарурий назарий билимларни аниқлаш Ҳар қайси қадам бўйич а малак аларн и таҳли л қили ш Зарур ий ў рга- тувчи моду- ллар- ни аниқл аш Ўқитиш: индивиду ал модулли дастурла рни қадамба- қадам мустақил ўзлаштир иш Билимла р ва малакала р шакллан ишини қадамба- қадам назорат қилиш Ўқув мақсадла рига эришилга нини баҳолаш I босқич - лойиҳалаш II босқич – рўёбга чиқариш 4.6.-расм. Тизимли фаолият ёндашув асосидаги модулли ўқитиш технологияси (М К М-дастурлари)

Биринчи босқич : касбий фаолият мазмуни ва таркибий таҳлили. Мазкур таҳлил ишнинг тафсилоти, модулли блоклар рўйхати ва тафсилотини тузиш мақсадида ўтказилади. Ишнинг тафсилоти қуйидагиларни ўз ичига олади:  касбнинг ва касбий соҳанинг номланиши;  иш соҳаси (фаолиятнинг аниқланган тури);  мазкур ихтисосликли ишчининг вазифалари тафсилоти;  ишчининг маъсулияти ва унинг бевосита раҳбари;  иш шароити (ўрни);  ихтисосликни эгаллаш учун номзодга қўйиладиган талаблар (4.2-жадвал): Модулли блоклар рўйхати ва тафсилоти мазкур ихтисослик доирасида бажариладиган ишлаб чиқариш топшириқлар мажмуаси асосида тузилади. Ишлатиладиган «модулли блок» атамаси, унинг мантиқан тугалланган қисмини ўзида мужассамлашган ишлаб чиқариш топшириғининг мазмунини ифодалайди. Таҳлил натижалари бўлиб, мутахассиснинг иш ўрнидаги вазифаси, бу вазифаларни бажаришдаги ташкилий тузилмалар, мазкур ихтисосликни эгаллашни истаганларга қўйиладиган талаблар, ҳамда мазкур ихтисослик доирасида мутахассис томонидан бажариладиган барча ишлаб чиқариш топшириқлари рўйхати ҳисобланади (4.3-жадвал). Иккинчи босқич: Модулли блокларнинг мазмуни ва таркибининг таҳлили. Мазкур таҳлилнинг мақсади, модулли блок доирасидаги муайян ишлаб чиқариш топшириғини бажариш учун зарур бўлган амаллар (қадамлар) кетма-кетлигини аниқлаш ҳисобланади. Ишлаб чиқариш фаолияти таҳлилини бажариш учун биринчи навбатда касбий соҳа ва шу билан бир қаторда тизимли таҳлил бўйича юқори малакали мутахассис талаб этилади. Олий ўқув юртида ёки касб-ҳунар коллежида бундай ишни фақат бу соҳада малакага эга бўлган педагоглар бажариши мумкин. Демак, ихтисослик фанлари ўқитувчилари чуқур билимлар билан бир қаторда ўргатиладиган ихтисослик бўйича малакага ҳам эга бўлиши керак. 27

Ишлаб чиқариш фаолияти, модулли блоклар, қадамларнинг таҳли ли, тегишли ишни бажариш учун мутахассис эга бўлиши лозим бўлган амалий кўникмалар ва назарий билимлар рўйхатини аниқлаш имкониятини беради. Лойиҳалашнинг бу босқичи натижалари «Модулли блок таҳлили жадвали» кўринишида тизимланади. Бу жадвалда иш қадамлари ва уларни бажариш учун зарурий амалий малакалар ва стандартлар тафсилотлари лўнда ҳолда келтирилган (4.4-жадвал). Учинчи босқич: ҳар қайси қадам бўйича малакалар таҳлили ва зарурий ўргатувчи модулларни аниқлаш. Ҳар қайси қадамни бажариш учун зарур бўлган малакалар таҳлили, бу малакаларни шакллантириш учун талаб қилинадиган ўргатувчи модуллар ни тузиш мақсадида бажарилади. М К М да ўргатувчи модул – бу услубий қўлланма, махсус рисола кўринишида бўлиб, қуйидаги тузилмага эга бўлади (4.5-жадвал):  Мувофиқлаштирувчи блок – ўқув мақсадлари зарурий жиҳозлар ва материаллар; қўлланмалар ва зарур бўлган бошқа ёрдамчи воситалар кўрсатилади.  Ахборот-йўриқлар блоки - муайян ишлаб чиқариш амали (ишнинг қадами)ни ўрганиш учун зарур бўлган назарий қоидалар, амалий маълумотларни ўз ичига олади. У матн ва кўргазмали материаллардан иборат бўлади. Матнлар лўнда ифодаланиши, тушунарли тузилиши ва ўқилганда фақат битта маъно билдириши лозим. Матн қатор бошидан варақнинг чап қисмида абзац қолдириб, маълум интервал билан ёзилади. Варақнинг ўнг қисмида кўргазмали материал жойлаштирилади. Ахборот-йўриқлар блокини тузишда, тушунарлилик, кўргазмалик ва илмийлик тамойилларига риоя этиш лозим. Бу блок ҳам малакаларни амалиётда машқ қилиш топшириқларини ўз ичига олади.  Назорат блоки – ўргатувчи модул нинг ўзлаштириш даражасини аниқлаш учун хизмат қилади ва назорат топшириқлари, саволлар, тестларни ўз ичига олади. Улар назорат блокида кўрсатилган, ўқув мақсадларига мувофиқ тузилади. 28

Ўзлаштирилган билимлар ва малакаларни баҳолаш қуйидагича амалга оширилиши мумкин:  агар ўргатувчи модул давлат таълим стандарти ва ўқув режалар асосида тузилган бўлса ва касб-ҳунар коллежида ўрта махсус касбий маълумотли мутахассис тайёрлаш учун мўлжалланган бўлса, ўқитиш натижаларини баҳолаш мазкур ўқув юртида ўрнатилган қоидалар бўйича амалга оширилади;  агар фақат ишчи ихтисослги бўйича тайёрланса, баҳолаш «Ҳа-йўқ» тамойили асосида амалга оширилади. Яъни ўрганувчи малакага эга бўлиши мумкин ёки йўқ. Малакалар таҳлили натижалари бўйича «Модулли блок - ўргатувчи модул » маълумот жадвали тузилади (4.6-жадвал). Жадвалда малакалар ва уларни эгаллаш учун зарурий ўргатувчи модуллар гуруҳланади. Бундай жадваллар ҳар бир модулли блок учун тузилади. Ўргатувчи модуллар жадвалда олтита асосий тоифага гуруҳланади: 01 - У мумий техника хавфсизлиги. 02 - Касбий фаолият турлари. 03 - Назария 04 - График ахборот (схемалар) 05 - Техник ахборот: материаллар (маърузалар матни), усуллар 06 - Техник ахборот: асбоблар (жиҳозлар), машиналар. Тўртинчи босқич : М К М - ўқитиш дастурларини тузиш. Модулли - ўқитиш дастурлари жадвал кўриниши тузилади. Уларни тузиш учун асос бўлиб, «Модулли блок – ўргатувчи модул » маълумот жадвали хизмат қилади. Ушбу дастур мазкур ихтисослик доирасида бажариладиган барча модулли блокларни ва уларга тегишли ўргатувчи модулларни ўз ичига олади (4.7-жадвал). Ушбу модулли ўқитиш дастурининг афзалликлари - ўзгарувчанлик ва мосланувчанлик бўлиб, бозор иқтисодиёти шароитида муҳим аҳамиятга эгадир. 29

Мазкур дастурлар, кенг тармоқли касблар учун ҳам ва алоҳида ишлаб чиқариш топшириқларини бажариш учун ҳам тузилиши мумкин. Биринчи ҳолда дастурлар муайян ихтисосликка тегишли барча ўргатувчи модуллар ни ўз ичига олади. Иккинчи ҳолда эса фақат муайян фаолиятга тегишли модулли блок ва ўргатувчи модуллар дан ташкил топади. Баъзи вазиятларда дастур фақат битта модулли блокдан тузилиши мумкин. Модулли ўқитиш дастури касбий фаолиятнинг турли соҳаларига тегишли модулли блоклардан иборат бўлиши мумкин, бу эса хизмат кўрсатиш соҳаси унча катта бўлмаган корхоналари учун муҳим аҳамият касб этади. Модулли ўқитиш дастурлар, ўқувчининг индивидуал эҳтиёжларига осонлик билан мослашади ва эркин вақт омилига эга бўлади, чунки бу ерда индивидуаллаштирилган ўқитиш жараёни устунлик қилади. Модулли ўқитиш дастурини ўзлаштириш учун зарурий вақт талабанинг табиий қобилиятларига боғлиқ бўлади. Тизимли фаолият ёндашуви асосидаги модулли ўқитиш техно - логияси ўқув материалини индивидуал ва мустақил ўзлаштиришга тўла имконият яратилиши туфайли ихтисосликка самарали ўргатишни таъминлайди. 30

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. «Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори». Т . 1997. 6 4 б. 2. Авлиякулов Н.Х. Замонавий ўқитиш технологиялари. Ўқув қўлланма. -Т: 2001. – 68 с. 3. Авлиякулов Н.Х. Практические основы модульной системы обучения и педагогической технологии. Ўқув қўлланма - Бухара: 2001. - 99 с. 4. Авлиякулов Н.Х., Мусаева Н.Н. Касб-ҳунар коллежларида касбий фанларнинг модулли ўкитиш технологиялари. Ўқув методик қўлланма. - Т.: Янги аср авлоди, - 2003. – 88 с. 5. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. - Ташкент: Молия, 2002. 6. Батышава С.Я., Шапаринский С.А. Основы профессиональной педагогики. - М: Высшая школа, 1977. - 504 с. 7. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М: Наука, 1989. - 192с. 8. Бородина Н.В., Самойлова Е.С. Модульная технология в профессиональном образовании: Учебное пособие. - Екатеринбург.: УГППУ, 1998. -27 с. 9. Давлетшин М.Г. Модульная технология обучения. – Т: ТГПУ, 2000. 10. Кларин М.В. Педагогическая технология в учебном процессе. - М: Знание, 1989 - 80 с. 11. Лаврентьев Г.В. Слагаемые технологии модульного обучения.- Барнаул, Изд.Алтайского гос.ун-та, 1994. - 108 с. 12. Махмутов М., Ибрагимов Г.И., Ушаков М.А. Педагогические технологии, развитие мышления учащихся. – Казань: 1993 – 88 с. 13. Назарова Т.С. Педагогические технологии новый этап эволюции. – М: Педагогика. 1997. - С. 20-26. 31

O'xshashlar

Масофавий ўқитиш Масофавий ўқитишнинг дидактик тизими ва тамойиллари

Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва тамойиллари

Маркетингнинг моҳияти, асосий вазифалари ва тамойиллари

Ишбилармонлик ўйинлари технологияси

Қишлоқ хўжалигида баҳо, унинг турлари ва ташкил бўлиш тамойиллари