Менежмент тизими - Iqtisodiyot - Referatlar

Менежмент тизими

Yuklangan vaqt:

05.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.2607421875 KB

Ko'chirib olish

Менежмент тизими Режа: 1. Менежмент: асосий қоидалар 2. Менежментнинг мақсади 3. Менежмент тамойиллари 4. Менежментнинг функциялари 5. Менежментнинг усуллари 6. Ташкилий тузилма 7. Персонал менежменти 8. Менежмент технологияси 9. Менежмент техникаси 10. Менежментда ахборот ва коммуникациялар

1. Менежмент: асосий қоидалар Менежмент – кўплаб таркибий қисмлар, уларнинг хусусиятлари ва томонларига эга бўлган мураккаб, кўп ўлчамли ҳодиса ҳисобланади. Биринчи навбатда, бу инсоннинг турли хил чуқур билимлар, амалиёт ва ҳаётий тажрибани талаб қилувчи ўзига хос юқори масъулиятли фаолиятидир. Менежментнинг аниқ мақсадга қаратилганлиги шу билан белгиланадики, у асосий вазифа сифатида фойда олишга йўналтирилган. Менежмент – синтетик фан бўлиб, унда бошқа фанлар натижаларидан фойдаланилади. Авваламбор, бу иқтисодий назария ва алоҳида хўжалик тармоқлари иқтисодиётидир. Менежментнинг асоси сифатида турли хилдаги объектларни бошқариш тўғрисидаги фанлар, хусусан: кибернетика, тизимлар умумий назарияси, операцияларни тадқиқ этиш, таркибий-функционал таҳлил, шунингдек ишни ташкил этиш ва персонални мотивациялаш муаммоларини кўриб чиқувчи бошқарув назарияси иштирок этади. Менежмент тизим сифатида . Бошқарув фаолиятининг барча томонлари объектив тарзда ўзаро боғланган. Шунинг учун қандайдир кичик тизимдаги ҳар қандай ўзгаришлар барча бошқа кичик тизимлардаги тегишли ўзгаришларни келтириб чиқаради. Масалан, персоналда зарур ишчанлик хусусиятларининг мавжуд эмаслиги функцияларнинг сифатсиз бажарилишига, самарасиз усулларнинг қўлланилишига, оқилона бошқарув тамойилларига амал қилинмасликка олиб келади. Натижада мақсадлар маълум маънода амалга ошмай қолади. Ҳудди шунингдек, менежмент тизимининг ҳар қандай таркибий қисми умумий тизим доирасида ишлайди.

1-расм. Менежментнинг самарадорлиги шартлари Бошқарув нима, ушбу тушунчани қанчалик тўлиқ ва аниқ тарзда ифодалаш мумкин ? Бошқарувнинг юқорида кўриб чиқилган моҳияти ушбу вазифани ҳал этиш имконини беради. Бироқ, мазкур ўзига хос ақлий ишнинг кўп қиррарилиги унинг асосий белгиларини очиб беришга имкон бермайди. “Бошқарув” тушунчасининг ушбу фаолиятнинг фақат алоҳида томонларини, жиҳатларини акс эттирувчи 300 га яқин турли хил таърифи мавжуд. Муваффақиятли менежмент менежерларга боғлиқ бўлган тўртта асосий омилнинг мавжуд бўлишини назарда тутади. Улардан биринчиси – менежмент назариясини, турдош ташкилотларни самарали бошқариш борасида тўпланган тажрибани билиш. Иккинчиси – назарий қоидаларни бошқарув бўйича амалий ишда қўллай олиш. Учинчиси бизнесни назария ва тажрибага мувофиқ бошқаришда шижоат, қатъийлик, тиришқоқликка эга бўлиш. Тўртинчиси – шижоат билан ва самарали бошқариш истаги (1-расм). Менежмент тизими – бу хусусиятлари у ёки бу объектни бошқариш мақсадлари ва тамойилларининг хусусиятидан келиб чиқиб танлаб олинадиган таркибий қисмлар муайян йиғиндиси. Бошқарувнинг мақсадлари тизимни ҳосил қилувчи қисм сифатида иштирок этади. Методологиядан Менежмент назариясини билиш Муваффақиятли менежмент Муваффақиятли бош - қарувни амалга ошириш истагига эга бўлиш Назарияни амалиётда қўллай олиш Бошқариш шижоатига, қатъийлигига эга бўлиш

келиб чиқиб, бу шуни англатадики, умуман олганда, мақсадларга бутун менежмент тизими ва алоҳида тарзда унинг ҳар бир таркибий қисми мос келиши керак. Бундан ташқари, тизимнинг ҳар қандай таркибий қисми ҳам қолган таркибий қисмларнинг ҳар бирига мос келиши лозим. Менежмент тизими инсонлар – бошқарув субъектлари томонидан олдинга қўйилган мақсадларни амалга ошириш учун шакллантирилади, бироқ у объектив хусусиятга эга, чунки қонунлар ва тамойилларга асосланади. 2. Менежментнинг мақсади Бошқарув фаолиятида мақсадлар ушбу фаолиятнинг тизимни ҳосил қилувчи омили ҳисобланади. Мақсад – инсонлар фаолиятининг исталган (кўнгилдаги) натижаси. Ҳар қандай ташкилот ўз фаолиятининг соҳасига хос бўлган кўплаб мақсадларга эга. Менежментда фойда фирмаларнинг ўз персонали, жамият ва истеъмолчилар манфаатлари йўлидаги кўп қиррали ишининг натижаси сифатида қабул қилинади. Шунинг учун фойда интеграл натижа ҳисобланиб, унда фирма фаолияти барча томонларининг якунлари умулаштирилган. Менежментнинг энг муҳим мақсади сифатида фойда олишни кўзлаш шундан далолат берадики, фойда бозор хўжалигига хос бўлган ҳозирги шароитда фирмалар кўп мақсадли фаолият кўрсатишининг умумлаштирилган самарасини ўзида намоён этади. Менежментда мақсад, ўзининг асосий тизимни ҳосил қилувчи функциясидан ташқари қуйидаги функцияларни ҳам бажаради: 1. Мақсадларда ташкилот менежментининг фалсафаси, унинг фаолияти концепцияси ва ривожланиш концепцияси ифодаланади. 2. Мақсадлар ташкилотнинг барча ходимлари учун фаолиятнинг асосий масалалари бўйича ягона кўрсатмалар ролини бажаради ва бу билан жамоани мустаҳкамлайди ҳамда инсонларни аниқ мақсадни кўзлаб ҳаракат қилувчи ҳамфикрлар гуруҳига бирлаштиради. 3. Мақсадлар фирмалар, уларнинг бўлинмалари, хизматлари ва алоҳида ходимлари фаолиятини баҳолаш мезонлари ҳисобланади. Мақсадлар муайян талабларга жавоб беради, шунингдек улар:

1. Давлат ва унинг атрофидаги мавжуд иқтисодий тизим шароитида эришиладиган бўлиши; 2. Фирманинг имкониятларидан келиб чиқиб реал бўлиши; 3. Фирма персоналининг хусусиятлари нуқтаи назаридан амалга ошириладиган бўлиши; 4. Муайян бўлиши, яъни миқдорий кўрсаткичлар билан ифодаланиши; 5. Мослашувчан, яъни ташкилот фаолиятининг ташқи ва ички шароитлари таъсири остида ўзгаришга қодир бўлиши; 6. Ташкилотнинг барча мақсадлари ўзаро монанд уйғунлашиши, уларни амалга ошириш жараёнида персонал ҳаракатларининг мувофиқлигини таъминлаши, яхлит тизимни ўзида намоён этиши лозим. Менежментда ташкилотнинг умумий мақсадлари билан бирга унинг локал мақсадлари , яъни ишлаб чиқариш ва бошқарув бўлинмалари ҳамда кичик тизимларининг мақсадлари ишлаб чиқилади. Бунда локал мақсадлар умумий мақсадларнинг таркибий қисми ҳисобланади, ёки, бошқача айтганда, локал мақсадларга эришиш жараёни умумий мақсадларни амалга оширишга йўналтирилган. Вақт белгисига кўра улар стратегик, жорий ва тезкор мақсадларга бўлинади. Стратегик мақсадлар узоқ муддатли хусусиятга эга бўлиб, ташкилот фаолиятининг 4-5 йиллик муддатини қамраб олади. Уларда жамият ва фирмалар персоналининг эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилганлик, яъни фирмалар миссияси ёки асосий мақсади акс этади. Стратегик мақсадлар, одатда, фирмалар фаолиятининг сифатий кўрсаткичларини ифодалаган ҳолда, узоқ муддатли тижорат муваффақиятига, ишлаб чиқариш ва бошқарув ишининг юқори стандартларига эришишга йўналтирилган. Жорий мақсадлар стратегик мақсадлардан келиб чиқиб, уларни амалга ошириш воситаси сифатида иштирок этади ва муайян даврга, одатда, бир йилга мўлжалланган фаолиятнинг миқдорий кўрсаткичларида ифодаланади. Аниқ стратегик мақсадларнинг мавжуд эмаслиги ва жорий самараларга

ҳамда тижорат муваффақиятларига йўналтирилганлик ташкилот томонидан келгусида бизнес оламидан мустаҳкам ўрин эгаллаш имкониятининг бой берилишига олиб келади. Тезкор ёки қисқа муддатли мақсадлар жорий мақсадлардан келиб чиқади ва уларни амалга оширишга йўналтирилади, улар одатда, бир ойга, ўн кунга ёки бир суткага белгиланади. Йирик фирмалар амалиётида ўзининг келгусидаги ривожланишини белгилаб берувчи стратегик мақсадларга алоҳида аҳамият берилади. Ушбу мақсадларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш стратегик бошқарув деб номланади. У фаолият мақсадларига эришиш учун зарур ҳаракатлар моделини ўзида намоён этувчи иш стратегиясини асослаш ва тузишни назарда тутади. Фирма стратегиясининг мазмуни узоқ муддатли рақобат устунликларини ва хўжалик юритишнинг юқори рентабеллилигини таъминлашга йўналтирилган. Стратегияни ишлаб чиқариш жараёнидан олдин фирманинг атрофидаги муҳитнинг иқтисодий, сиёсий, жуғрофий, демографик, ижтимоий ва бошқа соҳалар бўйича умумий ҳолати сценарийси тузиб чиқилади. Чунки фирмалар нимана сотиб олиши ва уни қаердан харид қилиши мазкур соҳаларнинг хусусияти ва ҳолатига боғлиқ. Стратегик бошқариш бир қатор босқичларга эга: 1) жорий ва келгуси вазиятни таҳлил қилиш, моделлаштириш; 2) фирма фаолиятида ўзгаришлар қилиш зарурлигини аниқлаш; 3) ўзгаришлар стратегиясини ишлаб чиқиш; 4) ушбу стратегияни амалга ошириш учун ишончли усулларни ишлаб чиқиш ва қўллаш; 5) стратегияни ҳаётга татбиқ этиш. Бизнесни ривожлантириш стратегияси фирма менежментининг ажралмас қисми ҳисобланиб, у фирма фаолиятининг хусусиятини белгилаб беради (3-расм).

Ушбу бошқарув турининг руҳий жиҳати ўзининг муайян вақт оралиқларида эришиладиган реал натижаларга йўналтирилганлиги билан муҳим. Шунинг учун бундай бошқарувни кунлар бўйича бошқариш сифатида қабул қилиш мумкин. У учта босқичдан иборат: 3. Менежмент тамойиллари Менежмент тамойиллари бошқарув фанининг энг муҳим тушунчаси ҳисобланиб, бошқарув фаолиятини амалга ошириш қоидаларини ўзида намоён этади. Бошқарувнинг классик назарияси шаклланишидан анча олдин инсонлар биргаликдаги фаолиятнинг кўп асрлик тажрибаси асосида унинг қоидаларини ишлаб чиқишган ва бу қоидалар авлоддан-авлодга ўтиб келган. Тамойиллар моҳиятини тушуниш, уларни ифодалаш шаклига кўра ўхшаш бўлган бошқарув фанининг бошқа категориялари (мақсадлар, усуллар)дан фарқлаш учун қуйидаги ҳолатни назарда тутиш лозим: бошқарув тамойилларида уларнинг функционал белгиланиши ва муайян мазмуни (сўзли ифодаси) ажратилади. Бунда уларнинг биринчиси ушбу категориянинг моҳиятини белгилаб беради, иккинчиси эса унинг шакли сифатида намоён этилган. Шундай қилиб, тамойилнинг функционал белгиланиши шундан иборатки, у бошқарув фаолиятининг қоидаси бўлиб хизмат қилади. Бу унинг бирон бир қоиданинг бошқарув тамойиллари жумласига киритилишини белгилаб берувчи ўзига хос белгисидир. Тамойилларнинг бошқарув усуллари билан боғлиқлиги . Агар усулни таркибий қисмлар йиғиндисини ҳосил қилувчи тизим сифатида кўриб чиқадиган бўлсак, у ҳолда мазкур тизимда асосий ролни тамойиллар (ёки улардан бири) ўйнайди. Лекин, бунда усул бошқарув тамойилларини амалга ошириш усули ролида иштирок этади. Бироқ, усулнинг таркибий қисми ҳисобланган мазкур тамойил унда миқдорий, сифатий, манзилли, вақт ва маконий муайянликка эга бўлади. Тамойилларнинг бошқарув фанининг категорияси сифатида вужудга келиши. XX аср бошида илмий бошқарувнинг асослари сифатида самарали бошқарув фаолиятининг қоидалари шаклланди ва улар бошқарувнинг

классик тизимига мувофиқ ҳозирда ҳам асосий қоидалар ҳисобланади. Гаррингтон Эмерсон ўзининг «Унумдорликнинг ўн икки тамойили» номли китобида (1912 й.) ушбу қоидаларни қуйидаги тарзда ифодалади: 1) аниқ қўйилган мақсадлар; 2) соғлом маъно; 3) тўғри маслаҳат; 4) интизом; 5) персоналга нисбатан адолатли муносабат; 6) тез, ишончли, тўлиқ, аниқ, доимий ҳисоб юритиш; 7) диспетчерлаштириш; 8) нормалар ва жадваллар; 9) шароитларни нормаллаштириш; 10) операцияларни нормалаш; 11) стандарт йўриқномаларни ёзиш; 12) унумдорлик учун мукофот. Анри Файоль маъмурий бошқариш доктринасини яратди ва унинг асосий белгиларини ўзининг «Умумий ва саноатни бошқариш» номли китобида (1916 й.) баён этди. Бошқарув классик тизимининг тамойиллари кейинчалик замонавий “бошқарув мактаблари”да ривожлантирилди. Бошқарувнинг умумий тамойиллари. Бу турли тармоққа қарашли объектларни бошқаришда амал қилинадиган қоидалар, яъни улар бошқарувнинг барча тизимларига хосдир, шунинг учун биз уларни умумий тамойиллар деб номладик. Умумий тамойилларнинг асосийлари жумласига қуйидагилар киради: А. Илмийлик. Бошқарув фаолияти, бошқарув тизимларининг шаклланиши, фаолият кўрсатиши ва ривожланиши фаннинг маълумотларига, яъни объектив қонунлар ва қонуниятларга асосланиши лозимлигини уқтирувчи қоида. Б. Тизимлилик. Ушбу тамойил бошқарувда мутлақ аҳамиятга эга бўлган тизимли ёндашувга асосланади.

В. Комплекслик. Мазкур қоида тизимлилик тамойилининг таркибий қисми ҳисобланиб, бошқарув объектига таъсир кўрсатувчи барча омилларнинг ҳар томонлама ҳисобга олинишини назарда тутади. Г. Тежамлилик. Бу талаб – бошқарув фаолияти, бошқарув тизимининг қоидаси бўлиб, унда шундай дейилади: бошқарув шундай амалга оширилиши керакки, бунда ресурслар энг кам миқдорда сарфланиши, бироқ унинг мувофиқлиги ва самарадорлилигига зиён етказилмаслиги даркор. Д. Самарадорлилик. Мазкур тамойил – бошқарув фаолиятига нисбатан қўйиладиган бошқарув объекти фаолият кўрсатишининг юқори самарадорлилигини (фойдалилигини) таъминлаш талаби. Е. Мотивация. Бу тамойил бошқарув фақат бошқарув объекти ва субъекти персоналининг фаолияти адолатли рағбатлантирилган тақдирдагина юқори самарадорли бўлиши мумкинлигини таъкидлайди. БОШҚАРУВ ФУНКЦИЯЛАРИНИ АМАЛГА ОШИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ “Мақсадни қўйиш” функциясини шакллантириш ва амалга ошириш тамойиллари. Ушбу функциянинг моҳияти бошқарув объектининг муайян вақт оралиғидаги (йил, чорак, ой ва ҳ.к.) ўз фаолиятини тавсифловчи миқдорий ва сифатий кўрсаткичлар йиғиндиси шаклида фаолият кўрсатиши моделини ишлаб чиқишдан иборат. Прогноз қилиш – бу бошқарилаётган объект ривожланишининг объектив эҳтимол тутилган тенденцияларини, ҳолатларини, ушбу ривожланишнинг муқобил йўлларини ва уларни амалга ошириш муддатларини аниқлаш ва олдиндан кўра билиш жараёни. Моделлаштириш – реал объектлар, ҳодисалар ва жараёнларни турли хилдаги назарий схемалар ва белгилар шаклида қайта тасвирлаш, уларнинг энг муҳим хусусиятларини акс эттирувчи ўхшашликларни яратиш жараёни. Дастурлаштириш – ягона (бир) мақсадга белгиланган муддатларда эришиш бўйича бу учун зарур бўлган ресурслар билан таъминланадиган тадбирлар мажмуини ишлаб чиқиш.

Директивлик – ишлаб чиқилган режаларга амал қилиш мажбурияти, бу субъектларнинг ҳамкорлик, биргаликдаги фаолият тўғрисидаги шартномавий муносабатлари ёки давлатнинг тегишли қонунчилик ҳужжатлари билан белгилаб берилган. Мувазанатлашганлик – режалаштиришнинг энг муҳим тамойили бўлиб, унинг моҳияти барча улушлар ва нисбатлар, параметрлар, кўрсаткичлар, режалар ва уларни бажариш натижаларининг мувазанатида ўз аксини топади. Ихтисослашув. Мазкур қоида меҳнат тақсимотининг хусусияти ўртасида, бошқарув ходимлари ва бошқарувнинг самарадорлиги ўртасида объектив мавжуд бўлган боғлиқликни таъкидлайди. Пропорционаллик. Бошқарув тизимлари фаолият кўрсатишининг уйғунлиги улар алоҳида қисмлари, кичик тизимларининг қанчалик ўзаро мувофиқллигига боғлиқ. Ритмиклик. Ушбу қоиданинг моҳияти шундан иборатки, бошқарув функцияларини амалга оширишнинг белгиланган тартибига қатъий амал қилиниши, мазкур жараённинг ўзи эса узлуксизлиги ва ўз вақтидалиги билан тавсифланиши даркор. Аниқлик. Агар бошқарувни ахборотни тўплаш ва унга ишлов бериш жараёни сифатида кўриб чиқадиган бўлсак, у ҳолда бошқарув фаолиятининг самарадорлиги кўп жиҳатдан ахборот оқимлари ўтишининг йўлига боғлиқ бўлади. Менежмент – бу алоҳида фан, амалиёт, ишни фойдали юритиш санъати. Унинг асосий тамойиллари қуйидагилардан иборат: 4. Менежментнинг функциялари Бошқарув иши мураккаб, кўп қиррали, кўп меҳнат талаб қиладиган иш. Жаҳон ҳамжамиятидаги ривожланган мамлакатлар меҳнатга лаёқатли аҳолисининг ўндан бир қисмига яқинигина мазкур соҳада банд. Бошқарувни малакали ва самарали тарзда амалга ошириш учун уни объектив қонунларга

таянган ҳолда ташкил этиш зарур. Меҳнатни тақсимлаш ва ихтисослаштириш зарурлиги инсон фаолияти самарадорлигининг асосий қонунларидан бири ҳисобланади. Айнан мазкур қоида бошқарув назарияси ва амалиётида «функция» тушунчаси пайдо бўлишининг сабабини аниқлайди. Шундай қилиб, бошқарув функциялари – бу бошқарув фаолиятининг ихтисослаштирилган турларидир. Бошқарув ишларини бажаришнинг вақтга кўра изчиллиги умумий, универсал ёки асосий деб номланувчи биринчи хилдаги функцияларда мустаҳкамланган. Умумий функциялар асосий фаолиятининг хусусияти, қайси тармоққа тегишлилиги, катталиги ва ҳоказолардан қатъи назар бошқарувнинг ҳар қандай объектига хосдир. Бошқарув асосий функцияларининг тавсифи . “Мақсадни қўйиш” умумий функцияси фаолиятнинг стратегик, жорий ва тезкор мақсадларини ишлаб чиқишни ўз ичига олади. Бошқарув персоналининг мазкур иши ўта муҳим аҳамиятга эга бўлиб, бу ҳол мақсадларнинг бошқарув тизимини шакллантиришдаги роли билан белгиланади. Бунда ишлаб чиқиладиган мақсадларнинг реаллиги ва амалга ошириш мумкинлигига, ташкилот фаолият кўрсатишининг жадал ўзгариб турувчи ички ва ташқи шароитларини, мақсадларнинг келгусида меҳнат, молия, хомашё, бутловчи маҳсулотлар, ишлар, хизматлар бозорининг ҳолатини ҳисобга олган ҳолда ўзгариши истиқболларини ҳисобга олишга алоҳида эътибор қаратилиши керак. Прогноз қилиш босқичлари: фирмни ривожлантириш истиқболлари вариантларини муаммолли қўйиш; эришилган ечимни таҳлил қилиш ва баҳолаш; танланган ривожланиш вариантини ва унга хос бўлган муаммоларни ҳал этиш дастурларини ишлаб чиқиш. Прогноз қилиш усуллари:  экстраполяция – бу фирманинг унда келажак ҳозир ва ўтмишдан келиб чиқиб белгиланадиган ҳолатини тавсифловчи параметрлар қийматларини тахминан аниқлаш;  мутахассисларнинг эксперт баҳолари;

 иқтисодий-математик моделлаштириш – фирманинг ва унинг кичик тизимларининг келгуси ҳолати моделларини тузиш. “Ташкил этиш” функцияси инсонларни биргаликда фаолият юритиш учун бирлаштириш мақсадида амалга ошириладиган махсус бошқарув ишларининг муайян йиғиндисини ўзида намоён этади. Уларни амалга ошириш жараёнида ишлаб чиқариш (ишчи кучи, меҳнат предметлари ва қуроллари, ишлаб чиқариш фаолиятини амалга ошириш усуллари ва қоидалари кўринишидаги ахборот) ва бошқарув (бошқарув аппарати ходимлари, функцияларни бажариш техник воситалари ва бошқарув ахборот) омиллари бирга қўшилади. Натижада унинг мақсадларига мос келадиган ишлаб чиқариш ва бошқарув кичик тизимлари шаклланади. Тартибга солиш прогноз қилиш хусусиятига эга бўлиши, яъни бошқариладиган объект фаолият кўрсатишининг эҳтимолий ҳолатлари ва шароитларининг олдиндан пайқалишини таъминлаши керак. «Мотивация» функцияси биргаликдаги фаолият субъектларининг самарали ўзаро ҳамкорлик қилишга ва юқори самарали меҳнат қилишга рағбатлантириш чораларини ишлаб чиқиш ва қўллашни ўз ичига олади. «Фаолиятни ҳисобга олиш» функцияси фаолият ҳолати ҳақидаги кенг қамровли ахборотни олиш учун амалга оширилади. У бошқарув объектини тавсифловчи маълумотларни ўлчаш, рўйхатга олиш ва гуруҳлаш йўли билан бажарилади. Тезкор, бухгалтерия ва статистика ҳисоби ажратилади. «Фаолиятни назорат қилиш» функцияси бошқариладиган объектда юз бераётган жараёнларнинг боришини кузатиш, унинг параметрларини берилган фаолият кўрсатиш дастури билан таққослаш, фарқларни аниқлашдан иборат. Бу ўз вақтида, узлуксиз, ошкора, ҳар томонлама ва самарали амалга оширилиши лозим. “Маркетингни бошқариш” энг муҳим муайян функциялардан бири бўлиб, унинг мазмуни қуйидагиларни ўз ичига олади: а) бозорларни тадқиқ этиш; б) корхона маҳсулотининг нархларини белгилаш;

в) маҳсулот янги турларининг ишлаб чиқилишини таъминлаш; г) фирма белгиларини яратиш; д) якка тартибда сотувларни ташкил этиш; е) рекламани бошқариш; ж) товарларни истеъмолчига йўналтириш усулларини ишлаб чиқиш; з) кўргазмалар ташкил этиш; и) фирма билан истеъмолчилар ўртасидаги муносабатларни шакллантириш; к) истеъмолчиларга хизмат кўрсатишни ташкил этиш; л) товарларни сотиш йўлларини аниқлаш; м) маркетинг фаолиятининг ҳуқуқий таъминоти; и) маркетингга умумий раҳбарлик қилиш. 5. Менежментнинг усуллари Менежмент тизимида усуллар алоҳида ўрин тутади, ваҳоланки улар фақат амалиётда қўлланилади. Айнан усуллар ёрдамида менежерлар бошқариладиган объектларга уларни бошланғич ҳолатдан исталган (кўнгилдаги) ҳолатга ўзгартириш учун таъсир кўрсатади. Усуллар – бу, бир томондан, менежмент функцияларини амалга ошириш жараёнини, иккинчи томондан, персонал ишини фаоллаштириш ва унга ижодий, манфаатли ва фаол руҳ бахшида этиш мақсадида ходимларга таъсир этиш жараёнини ўзида намоён этувчи бошқарув фаолиятини амалга ошириш йўлларидир. Ушбу ўзига хос хусусият менежментда икки хилдаги усулларни қўллашни назарда тутади. Улардан биринчиси – бу бошқарув фаолиятини амалга ошириш усули, иккинчиси – фирмалар, ташкилотлар ва улар персоналининг, шу жумладан ҳар бир алоҳида ходимнинг фаолиятига таъсир этиш усулидир. Албатта, менежмент учун инсонларга таъсир этиш усуллари устувор аҳамиятга эга, чунки менежерларнинг асосий вазифаси ҳар бир ходимнинг лавозими ва

ташкилотда бажарадиган иши туридан қатъи назар унинг серунум фаолиятини таъминлашдан иборат. Усулларнинг хусусиятлари менежмент тизимининг барча таркибий қисмларига боғлиқ. Бунда уларнинг хусусиятига асосий таъсирни бошқарув мақсадлари, тамойиллари, функциялари ва персонали кўрсатади (5-расм). Шундай қилиб, усуллар менежмент тизимига хос бўлган хусусиятларни ўзида жамлайди. Менежмент тизимида усулларнинг функционал белгиланиши. Усуллар қуйидагиларни таъминлаши шарт: а) фирма, ташкилот фаолиятининг юқори самарадорлиги; б) ҳар бир ходимнинг фаол ижодий фаолияти; в) ишлаб чиқариш ва бошқарув фаолиятининг аниқ ташкил этилиши; г) фирмалар барча ходимларининг уйғунлашган, монанд ўзаро боғланган иши. Менежмент усулларини қўллаш самарадорлигининг шарти сифатида улардан бир вақтнинг ўзида объектив тарзда инсонларга хос бўлган иқтисодий (мулкий), ташкилий, ижтимоий ва руҳий манфаатларни қондиришга йўналтирилган ялпи фойдаланиш иштирок этади. Менежмент амалиётида иқтисодий, ташкилий, ижтимоий ва руҳий усуллар ғоят кенг қўлланилади. Ташкилий усуллар – бу инсонларнинг ташкилий манфаатларига таъсир этиш усуллари бўлиб, улар инсон фаолиятини самарали ташкил этиш объектив қонунларига, муайян тарзда тартибга солинган муҳитда ҳаёт кечиришнинг табиий эҳтиёжларига асосланади. Ўзининг функционал белгиланишига кўра усулларнинг ушбу гуруҳи учта кичик гуруҳга ажралади (2-расм).

Ташкилий-барқарорлаштирувчи усулларнинг функционал белгиланиши бошқарув тизимларида бошқарув ишларининг ижрочилари ўртасида, шунингдек шартномавий асосда хўжалик юритувчи мустақил субъектлар ўртасида узоқ муддатли ташкилий муносабатлар ва алоқаларнинг ўрнатилишидан иборат. Ташкилий-бошқариш усулларининг функционал белгиланиши бошқарув субъектларининг ташкилот-тизим фаолият кўрсатишининг режалаштирилган, белгиланган режимидан четга чиқишларни бартараф этишга, вазиятнинг ёки фирма фаолият кўрсатадиган муҳитнинг ташқи ва ички ўзгаришларига билдириладиган муносабатни ишлаб чиқиш ва амалга оширишга йўналтирилган ҳаракатларидан иборат. 1. 2 - расм . Ташкилий усуллар таркиби Менежмент нинг ташкилий усуллари Ташкилий - барқаро рлаштирувч и усуллар Ташкилий - интизоми й усуллар Ташкилий - бошқариш усуллари

6. Ташкилий тузилма Ҳозирда замонавий иқтисодиётни бошқаришнинг мураккаблиги кескин ошган ва у тез суръатлар билан ортишда давом этмоқда. Деярли ҳар қандай корхона, муассаса, ташкилот ўзига хос мураккаб тизим ҳисобланади. Қуйида фирманинг қанақа ташкилий тузилмалари менежментнинг самарали фаолият кўрсатишини таъминлашини кўриб чиқамиз. «Тузилма» сўзи тизимни қандайдир бир бутунлик сифатида тавсифловчи қисмлар, боғлиқликлар ва улар ўртасидаги муносабатлар йиғиндисини англатади. Менежмент тизимининг ташкилий тузилмаси – бу улар ўртасида фирма мақсадларига эришиш учун зарур функцияларнинг бажарилишини таъминловчи ўзаро боғлиқликлар тизими мавжуд бўлган бошқарув бўлинмалари йиғиндисидир. МЕНЕЖМЕНТ ТАШКИЛИЙ ТУЗИЛМАЛАРИНИНГ ЯНГИ ШАКЛЛАРИ «Янги шакллар» тушунчаси шартли тушунча ҳисобланади, чунки ижтимоий ишлаб чиқариш ривожланишининг ҳозирги босқичида янги нарса, ҳаётга кириб келиб, дарҳол моделга, кенг фойдаланиш учун намунага айланади. Қуйида сўз юритиладиган тузилмалар, аслида лойиҳавий ва матрицали тузилмаларнинг ривожланиши ва турлари ҳисобланади. Тузилмалар ушбу икки хилининг янги, замонавий шакллари турли муайян шароитларга қараб бошқарувнинг оптимал вариантларини излаб топиш учун ишлаб чиқилган. Бундай шароитлар жумласига қуйидагилар киради: фирманинг мақсадли стратегияси, фирманинг ўлчами, ишлаб чиқариладиган маҳсулот турлари, ишлаб чиқариш хусусияти, жуғрофий ҳолат, сиёсий ва ижтимоий омиллар. Гуруҳий (бригадавий) ташкилий тузилма. Унинг лойиҳавий тузилмадан маълум даражада фарқ қилувчи яна бир неча турлари мавжуд. Ташкилотнинг «бригада» шакли одатда ишлаб чиқаришга мос келади. У “катакчали” тузилмага эга бўлган иш марказини ўзида намоён этади. Оддий ишлаб чиқариш марказида ишлар функционал меҳнат тақсимоти асосида

конвейер режимида бажарилади. Аслида ҳар бир ходим ўз ихтисослигига мувофиқ бир ёки икки турдаги операцияларни бажаради. Ушбу ишлаб чиқариш тузилмаси бир қатор муҳим афзалликларга эга: ходим ишлаб чиқаришнинг бошидан охиригача иштирок этади, у маҳсулотни ўз меҳнатининг натижаси сифатида қабул қилади; ходим турли касбларни ва кўникмаларни эгаллайди, акс ҳолда у бригадада фойдали бўла олмайди; мазкур тузилмада функционал бўлимдаги каби қатъий регламентлар мавжуд эмас. Бу – масаланинг мотивацияланган томони. Фирма ичидаги венчурли ва инновацион тузилмалар. Венчурли ва инновацион тузилмалар лойиҳавий (дастурий-мақсадли) ташкилий тузилмаларнинг замонавий турлари ҳисобланади. Ушбу иккала ном ҳам маълум даражада синонимлар ҳисобланади. Инглизча «venture» сўзи «хатарли иш», «хатарли корхона»ни англатади. Одатда, бизнесда хатарли иш инновацияларни, яъни принципиал жиҳатдан янги технологиялар, товарлар ёки хизматларни ишлаб чиқиш билан боғлиқ. Барча ривожланган мамлакатларнинг йирик фирмалари бундай тузилмаларни ўз менежментида интеграциялайди. Тадқиқотлар бу тез ўзгарувчи бозор шароитларига мослашишнинг энг истиқболли йўли эканлигини кўрсатмоқда. Кичик бизнесда муваффақиятли ҳаракат қилувчи венчурлардан эришиладиган самара шунчалик каттаки, катта фирмалар ва корпорациялар раҳбарлари кўпинча уларда иттифоқчиларни қидиришади ва инновацион лойиҳаларни бажариш учун буюртма-шартномаларни тузишади, шунингдек уларга молиявий ёрдам кўрсатишади. Иккинчи йўл – венчурли гуруҳлар ижобий тажрибасини кўчириш ва фирма ичида тегишли инновацион бўлинмаларни ташкил этиш.

ФИРМА ИЧИДАГИ ИННОВАЦИОН (ВЕНЧУРЛИ) БЎЛИНМАЛАР ТУРЛАРИ Менежментда инновациялар тамойилига амал қилиш фирманинг рақобат курашида ўз фаолиятини сақлаб қолиши ва унинг самарали фаолият юритишининг муҳим шарти ҳисобланади. Йирик фирмаларда инновацион тузилмалар бир қатор омиллар: ишлаб чиқилаётган лойиҳаларнинг аҳамияти, уларнинг мақсадли йўналтирилганлиги ва муракаблиги, шунингдек фаолиятнинг мустақилиги даражасига қараб қараб бир неча турга эга бўлади. 1. Янги маҳсулотни ишлаб чиқиш (янги технологияни) бўлими. Бу аслида лойиҳавий озиқ-овқат тузилмасининг тури ҳисобланади. Бўлим фирма учун стратегик аҳамиятга эга бўлган янгиликларни ишлаб чиқиш учун ташкил этилади. Расмий жиҳатдан у функционал бўлимга киради, яъни унинг соҳасига мос келади. Лекин инновацион бўлинмадаги ишланмалар мазкур бўлинмани ўз таркибига олган бўлимнинг иш режасига киритилмайди. У бевосита корпорациянинг штабквартирасига бўйсунади. 2. Бевосита интеграциялаш. Бу шунингдек, стратегик аҳамиятга эга бўлган янги маҳсулот ишлаб чиқишдир. Шу билан бирга инновация асосий ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ. Унинг устида ишлашни муваффақиятли амалга ошириш учун технологик, конструкторлик ва бошқа хизматлар зарур. Шундай қилиб, янгиликни ишлаб чиқиш фирмани бошқаришнинг мавжуд тизимига интеграциялашади. Табиийки, фаолиятнинг янги, ижодий тури пайдо бўлиши ташкилотга катта таъсир кўрсатади ва унинг аъзоларининг хатти-ҳаракатидаги айрим ўзгаришларни келтириб чиқаради. Агар инновация фирма учун стратегик аҳамиятга эга бўлса, лекин шу билан бирга асосий ишлаб чиқариш билан умуман боғлиқ бўлмаса, у учун махсус бўлинма ташкил этилиши мумкин. Бу, одатда, янги маҳсулотни яратиш бўлиб, уни бозорга олиб чиқиш фирмага катта фойда келтиради.

Муваффақиятга эришилган тақдирда, бундай бўлинма мустақил бўлимга айлантирилади. Ташкилот менежменти фирма учун стратегик аҳамиятга эга бўлмаган инновацияларни ҳам эътибордан четда қолдирмайди ва боз устига уларни рад ҳам этмайди. Лекин бундай микро-ғоялар алоҳида ишлаб чиқариш жараёнларига ғоят фойдали такомиллаштиришларни киритиши мумкин. Фирмалар бундай ғоялар муаллифлари билан шартномавий муносабатларни амалиётда кенг қўллайди. 7. Персонал менежменти Ҳозирги шароитда ташкилот персоналининг роли ва аҳамияти кучайиб бормоқда. Бу бир қатор омиллар билан шартланган бўлиб, улар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин:  корхоналар ва ходимларга нисбатан юқори талабларни қўювчи ташқи муҳитнинг тезда ўзгариши (1-жадвал);  ходимлар миқдорий ва сифатий таркибининг корхона, фирма фаолиятининг якуний натижаларига бевосита таъсири;  бажариладиган ишнинг сифатига, ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг сифати ва рақобатбардошлигига нисбатан қўйиладиган талабларнинг ошиши;  меҳнат самарадорлигига нисбатан эътиборнинг кучайиши;  меҳнат фаолияти жараёнида инсонлар мақсадли йўналишининг ўзгариши. Замонавий корхонада инсон ресурслари, яъни онгли, иқтисодий тафаккурга эга бўлган ва фаол ҳаракат қилувчи ходимлар моддий ва молиявий ресурслар билан бир қаторда стратегик омилга айланди. Ишлаб чиқаришни ташкил этиш нуқтаи назаридан бу шуни англатадики, ходим янги шароитда, хусусан: унинг меҳнат фаоллиги, инновацион фаолият, шахсий масъулият, муваффақият ҳақида қайғуриш каби хусусиятларини очиб берадиган ижодий муҳитда ишлайди. Бундай концепция инсонни, ходимни

мотивациялаш манбаи сифатида эътироф этувчи, шунингдек унинг эҳтиёжлари ва қобилиятларини ҳамда унинг қарорлар қабул қилиш жараёнида иштирок этиш учун талаби ортишини эътироф этувчи тадбиркорлик фалсафасига асосланади. Персоналга нисбатан қўйиладиган талаблар ходимларнинг сифатли танланишини таъминлаши даркор. Ушбу талабларни бир неча асосий гуруҳларга бирлаштириш мумкин: 1) умумий талаблар 2) билимларга нисбатан қўйиладиган талаблар; 3) жисмоний талаблар; 4) интеллектуал талаблар; 5) шахсий хатти-ҳаракатга нисбатан қўйиладиган талаблар; 6) ижтимоий хатти-ҳаракатга нисбатан қўйиладиган талаблар; 7) раҳбарнинг хусусиятларига нисбатан қўйиладиган талаблар. Раҳбарнинг хусусиятлари: а) раҳбарлик қилиш қобилияти (мақсадларни қўйиш, режалаштириш, ташкил этиш, назорат қилиш, бошқаларни хабардор қилишга тайёрлик, вазифаларни топшириш); б) маъмурий қобилиятлар; в) бошқаларни рағбатлантириш қобилияти. Бунда бошқарув персоналии олдида турган асосий вазифалар қуйидагилардан иборат:  истеъмолчига йўналтирилиш;  фойда олишга йўналтирилиш;  ривожланиш йўлини тутиш;  жамият олдида жавобгарлик;  ходимнинг ташаббусларини ва бунёдкорлик қудратини рағбатлантириш. “Меҳнатнинг мураккаблиги” ва “ходимлар малакаси” тушунчалари билан персоналнинг малакавий-лавозим таркиби тушунчаси ўзаро боғланган .

Масалан, функционал бўлинманинг малакавий-лавозим таркиби унинг турли малакавийлавозим гуруҳлари ходимларининг сони ва улар нисбатларининг нормативлари каби таркибий қисмлари билан тавсифланади. 8. Менежмент технологияси Менежмент тизимларида кўплаб турли хилдаги ташкилий алоқалар ва ахборот ўзгаришлари амалга оширилади. Бошқарув жараёнларида уларни тартибга солиш усулларини ишлаб чиқиш бошқарув технологияларининг долзарб назарий муаммолари ва амалий вазифаларидан бирини ташкил этади. Технология деб исталган (кўнгилдаги) натижаларга эришиш учун дастлабки материалларни ўзгартиришнинг ҳар қандай воситасига айтилади. Бошқарув меҳнатининг предмети ва мос равишда дастлабки материали сифатида ахборот қатнашиши туфайли, менежмент технологиясини, масалан, бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга ошириш мақсадида бошқарув ахборотига ишлов бериш усулларининг мажмуи сифатида таърифлаш мумкин. Бошқарув операциялари ва таомиллари бошқарув технологиясининг асосий таркибий қисмлари ҳисобланади. Операция деганда тизим хусусиятининг ўзгаришига олиб келувчи ҳар қандай ҳаракат тушунилади. Муайян схема бўйича ёки муайян изчилликда бажариладиган турли бошқарув операциялари йиғиндиси таомилни ўзида намоён этади . Юқорида айтилганлардан келиб чиқиб, бошқарув технологиялари раҳбарлар, мутахассислар ва техник ижрочилар томонидан бажариладиган операциялар ва таомиллар тизимини ҳам белгилаб беради. Бугунги кунда бошқарув технологиясида бошқарув ишларининг меҳнатини, уларни бажариш муддатларини қисқартириш ҳамда қабул қилинадиган қарорларнинг сифатини ошириш имконини берувчи техник воситалар ва турли оргтехника алоҳида ўрин тутади. Бошқарув технологияси бошқарув қарорини учта босқичдан иборат жараён сифатида кўриб чиқади:

1) бошқарув қарорини тайёрлаш босқичи; 2) қарорни қабул қилиш босқичи; 3) қарорни амалга ошириш босқичи. Бозор иқтисодиёти шароитида қарор қабул қилиш чоғида муаммоли вазиятларни таҳлил қилиш ҳам назарда тутилади. Бу ахборотни тўплаш ва унга ишлов бериш, ҳал этишни талаб қилувчи муаммоларни ифодалашни ўз ичига олади. Шундай қилиб, менежмент технологияси менежмент самарадорлигини таъминлашнинг муҳим омили ҳисобланади ва уни такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратилиши керак. 9. Менежмент техникаси XX асрнинг охирги ўн йилликлари давомида информатика воситалари тизимли менежментнинг хусусиятига, ҳажмига, функцияларига сезиларли таъсир кўрсатди. Ушбу таъсир менежернинг замонавий ахборот технологияси соҳасидаги билимларини чуқурлаштиришга бўлган эҳтиёжда намоён бўлмоқда. Ҳар бири янги муаммоларни ҳал этган камида учта даврни ажратиш мумкин. Улардан биринчиси қурилма сифатида ЭҲМ тушунчаси, улар шаклининг мейнфреймлар (катта ЭҲМ), мини ЭҲМ, шахсий компьютерлар ва иш станцияларига ўзгариши билан боғлиқ. Бунда тизим менежери ЭҲМ учун вазифаларни қўювчи ва иш берувчи сифатида ҳамда ЭҲМ фойдаланувчиси сифатида иштирок этди ва ривожланди. Ҳар бир тизим менежери нафақат маълумотларга ишлов бериш бўйича иш берувчига ва ўз компьютер иш станциясининг фаол фойдаланувчисига, балки ЭҲМнинг энг янги имкониятларини ўзлаштириш қобилиятига эга бўлган мутахассисга ҳам айланди. Иккинчи давр ЭҲМли тизимларнинг бошқарув тизимлари ва жараёнларининг умумий таркибий тузилишидаги таркибий ролини тадқиқ этиш ва тушуниш билан боғлиқ. Учинчи давр тизим менежери томонидан ахборот технологиясининг ўзлаштирилиши билан тавсифланади. Бошқарув мақсадларига қараб

компьютер тармоғининг тизим администраторлари ва маълумотлар базалари орқали бошқарув жараёни учун ишончли ахборотни, бошқарув объектининг тўлиқ кузатилишини, шахсий ишнинг ахборот учун қулайлигини таъминлаш мумкин. Тизим менежери самарали бошқарув қарорларининг конструктори сифатида иштирок этади, бу унга ахборот технологиялари ва компьютер тармоқларини, маълумотлар базасини, МАТни лойиҳалаштириш ва ривожлантириш воситаларини танлашда иштирок этиш мажбуриятини юклайди. Тармоқ администратори ва маълумотлар базалари билан бирга у ахборот технологиясининг қабул қилинган қарорларнинг ишончли тарзда амалга оширилишини таъминловчи энг яхши вариантини шакллантиради. Серверлар, кластерлар, иш станциялари, локал ва глобал тармоқлар – менежернинг бошқариладиган объектлар таркибий қисмлари ва мураккаб бошқарув жараёнларини ишончли тизимли интеграциялашдаги воситалари. Менежер томонидан маълумотлар базалари билан интеграциялашган визуаллаштириш воситаларидан фойдаланиш – мураккаб объектларнинг тизимли кузатилиши ва бошқарилишини тубдан яхшилаш йўли. Бошқарув объектлари реинжиниринги айниқса менежер ахборот тизимларини лойиҳалаштириш ва ривожлантириш тизимларидан фойдаланишда ўта самарали бўлиб, улар ахборот ва ижроия таркибий қисмлар мувазанатини, самарали бошқариш стратегияси ва тактикасини реал тушунишни таъминлайди. Бундан ташқари, тизим менежери офисда самарали ишлаш шахсий ахборот билан қўллаб-қувватлаш воситаларидан фойдаланишни билиши керак. 10. Менежментда ахборот ва коммуникациялар Ахборотнинг корхонани бошқаришдаги роли. Ахборотнинг корхонани бошқариш учун аҳамияти, биринчидан, шу билан белгиланадики, у менежернинг алоҳида турдаги энг муҳим ресурси ҳисобланади. Ҳар қандай даражадаги менежер ўз тасарруфидаги ресурсларни олдинга қўйилган

мақсадларга эришиш учун ўзгартиради ва ривожлантиради. Менежернинг ресурслари жумласига анъанавий ресурслар – табиат, меҳнат ва жамоа билан бир қаторда ахборот ва вақт ҳам киради. Ахборотнинг табиатига нисбатан қарашларнинг қисқача тарихи. «Ахборот» атамаси (лот. formatio - тушунтириш, баён этиш) ҳозирги вақтда тез-тез турли маъноларда қўлланилмоқда. Ахборот тўғрисидаги билимларни тўплашнинг бутун тарихини учта даврга бўлиш мумкин. Уларнинг асосида олимларнинг ахборотнинг табиатига нисбатан қарашлари ётади. Дастлаб ахборот ижтимоий тизимларда аниқланган, ахборот жараёнлари фақат инсонга ва инсонлар ҳамжамиятига нисбатан кўриб чиқилди. Америкалик муҳандис К.Шенноннинг «Алоқанинг математик назарияси» номли мақоласи ҳамда Массачуссет технология институтининг профессори Н.Винернинг кейинчалик машҳур бўлган «Жамиятда ва ҳайвонот оламида кибернетика» номли монографияси чоп этилган 1948 йил ахборот тушунчасини илмий жиҳатдан тадқиқ этишдаги чегара йили ҳисобланади. Натижада иккинчи давр – ахборот назариясини тизимли баён этиш ва тузиш даврига асос солинди, ахборот тушунчасининг ўзи эса, ижтимоий тизимлардан ташқари, тирик организмлар ва уларнинг ҳамжамиятларига, шунингдек сунъий кибернетик тузилмаларга, аниқроғи ахборотни қайта ишлашга қодир бўлган ўзини ўзи бошқарувчи ва ўзини ўзи ташкил этувчи тизимларга ёйилди. Ахборотни таснифлаш корхонани бошқариш тизимининг ахборот кичик тизимини шакллантириш ва такомиллаштириш учун зарур. Ахборот турли белгилар бўйича таснифланади. 1. Юзага келиш манбалари бўйича ташқи ва ички ахборот ажратилади. Ташқи ахборот корхонадан ташқарида, ички ахборот эса унинг ичида пайдо бўлади. Ички ахборот манбалари бошқарилади, шунинг учун ахборот оқимларининг даврийлигини, муддатларини ва ҳажмларини регламентлаш мумкин ва ахборот кичик тизимларини яратишда шундай қилинмоқда.

2. Фаол фойдаланиш вақтига кўра шартли-доимий ва ўзгарувчан ахборот ажратилади. Шартли-доимий ахборот – бу узоқ вақт мобайнида ўзгармасдан қоладиган ёки кам ўзгаришларга дучор бўладиган ахборот. Ундан бошқарувнинг бир неча циклларида фойдаланилади. Бундай ахборот жумласига, масалан, регламентловчи ахборот – корхонанинг Устави, бўлимлар ва хизматлар тўғрисидаги низомлар, бошқарув ходимларининг лавозим йўриқномалари, шунингдек корхона кадрларининг таркиби тўғрисидаги ахборот ва ҳоказолар киради. Ўзгарувчан ахборот, одатда, ишлов беришнинг бир циклида фойдаланилади. Бу, масалан, сменалик- суткалик топшириқ, кундалик ишлаб чиқариш ва ҳ.к. тўғрисидаги ахборот. 3. Ўзгартириш босқичлари бўйича дастлабки ва ҳосила ахборот ажратилади. Дастлабки ахборот – бу турли хилдаги иқтисодий ҳисоб- китобларни амалга ошириш ва қарорлар қабул қилиш учун асос сифатида фойдаланиладиган ахборот. У, ўз навбатида, сотувлар, ишлаб чиқариш жараёни, ташқи муҳит мониторингининг боришини бевосита кузатиш жараёнида олинадиган бошланғич ахборот ва кейинги ишлов бериш учун тўпланадиган оралиқ ахборотга бўлинади. Ҳосила ахборот – бу турли хилдаги иқтисодий ҳисоб-китоблар натижасида олинадиган таҳлилий ахборот. Унга, шунингдек, якуний ахборот, яъни амалга оширилган бошқарув қарори ҳам киради. 4. Корхонани бошқариш тизими нуқтаи назаридан кириш ва чиқиш ахбороти ажратилади. 5. Самарали фойдаланиш имконияти бўйича фойдали, ёлғон ва ортиқча ахборотни ажратиш мумкин. Ахборот тизимларини тузишда ёлғон ахборотни имкон қадар камайтириш ва ортиқча ахборотни йўқотишга интилиш лозим. 6. Автоматлаштирилган тарзда ишлов бериш имкониятига кўра расмийлаштириладиган, расмийлаштирилмайдиган ва қисман расмийлаштириладиган ахборот ажратилади.

7. Тақдим этиш шаклига кўра кўз билан кўриладиган, эшитиладиган ва ҳам кўз билан кўриладиган, ҳам эшитиладиган ахборот ажратилади. Ушбу тасниф менежернинг ахборот режимини мақбуллаштириш нуқтаи назаридан муҳим аҳамиятга эга. Кимдир ахборотни эшитиш орқали яхши қабул қилади. Лекин инсон энг кўп ахборотни (турли баҳоларга кўра 70 дан 90 фоизигачасини) кўриш орқали олади. Шунинг учун умумий ҳолатда ҳам кўз билан кўриладиган, ҳам эшитиладиган ахборот яхши қабул қилинади ва эслаб қолинади.

Адабиётлар : 1. Д . Шим и Д . Сигел . Финансовый менеджмент . М .,2006. 2. Д . Шим и Д . Сигел . Методы управления стоимостью и анализа затрат . М ., 1995. 3. А . Д . Шеремет , Р . С . Сайфулин . Методика финансового анализа . М .: Инфра , 1995. 4. И . Н . Герчекова . Менеджмент . М .: Банки и биржи , 2005. 5. И . А . Бланк . Основы финансового менеджмента . Киев , 2010. 6. И . А . Ковалев . Управление финансами . М .,1998. 7. Теория финансов - Под ред . Л . А . Дробозинова , М ., 1995. 8. Б . Л . Дайзберг . Основў экономики , М ., 1995. 9. Валютнўй рынок и валютное регулирование . Учебное пособие - Под ред . Платановой И . Х ., М ., 2007

O'xshashlar

Менежмент функцияси

Ижтимоий менежмент

Менежмент самарадорлиги

Менежмент усуллари

Менежмент самарадорлиги