Мажбуриятлар хисоби - Iqtisodiyot - Referatlar

Мажбуриятлар хисоби

Yuklangan vaqt:

08.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103 KB

Ko'chirib olish

Мажбуриятлар хисоби Режа: 1. Мажбуриятларнинг турлари, баҳоланиши ва улар ҳисобининг вазифалари 2. Товар операциялари бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби 3. Банк кредитлари ва қарзлар бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби

Мажбуриятларнинг турлари, баҳоланиши ва улар ҳисобининг вазифалари Мажбуриятлар корхонанинг бошқа юридик ва жисмоний шахслар олдидаги қарзларини билдиради. Мажбуриятларни тўланадиган счётлар ҳам деб атайдилар. Мажбуриятлар ёки тўланадиган счётлар деб тан олиниши учун улар қуйидаги шартларга жавоб бериши лозим: • Мажбуриятлар юз бериб ўтган воқеа ва ҳодисалар, хўжалик операциялари натижаси бўлиб ҳисобланиши керак. Масалан, корхонанинг таъминотчилар олдидаги мажбуриятлари улардан товар- моддий бойликларни тўловни келгусида амалга ошириш шарти билан олинганлиги натижасида вужудга келади ёки корхонанинг ўз ходимлари олдидаги қарзи уларга қилган меҳнатлари учун иш ҳақини ҳисобланиши натижасида пайдо бўлади. • Мажбуриятлар суммаси аниқ ўлчанадиган ва шубҳа туғдирмайдиган бўлиши керак. Мажбуриятлар суммасини ўлчаш уларни юз берган вақтида намоён бўлган ҳаққоний қийматларида, келгуси даврларда эса валюталар курсларидаги ўзгаришлар билан қайта ҳисобланган дисконтланган қийматларда баҳолаш йўли билан амалга оширилади. Мажбуриятларнинг шубҳа туғдирмаслиги уларнинг ҳужжатли асосга эга бўлишлиги билан кафолатланади. • Мажбуриятлар ни вужудга келтирган хўжалик муносабатлари, активлар, бажарилган ишлар ва хизматлар келгусида корхонага иқтисодий манфаат олиб келиши лозим. • Мажбуриятларни ҳисобда туриши ва ҳисобдан чиқарилиши, қайтарилиши ёки тўланиши вақт бўйича чегераланган бўлиши керак. Белгиланган муддатларда қайтарилмаган мажбуриятлар корхонага жарималар тўлаш натижасида қўшимча зарарлар келтириши ва қўшимча мажбуриятларни вужудга келишига сабабчи бўлиши мумкин. Корхоналарнинг мажбуриятларини турли белгиларига кўра таснифлаш мумкин. Муддатига кўра корхона мажбуриятлари узоқ ва қисқа муддатли турларга бўлинади. Узоқ муддатли мажбуриятларга бир йилдан кўп муддатга олинган банк кредитлари ва бошқа шахслардан олинган қарзлар киради. Қисқа

муддатли мажбуриятларга муддати бир йилдан ошмайдиган барча бошқа қарзлар (тўланадиган счётлар) киради. Характерига кўра барча мажбуриятлар товар харктеридаги ва нотовар характеридаги мажбуриятларга бўлинади. Товар характеридаги мажбуриятларга таъминотчилар ва пудратчилар олдидаги қарзлар, харидорлардан олинган аванслар бўйича қарзлар қиради. Нотовар характеридаги мажбуриятларга корхонанинг иш ҳақи, суғурта, солиқ ва ажратмалар бўйича қарзлари, таъсисчилар ва бошқа кредиторлар олдидаги қарзлари киради. Тўлов муддатига кўра мажбуриятлар жорий ва муддати узайтирилган мажбуриятларга бўлинади. Жорий мажбуриятларга ҳисобот давр тугаши билан тўланадиган қарзлар, масалан, иш ҳақи, иш ҳақи фондидан ажратмалар ва ушланмалар, солиқлар ва бошқа тўловлар бўйича қарзлар киради. Муддати узайтирилган мажбуриятларга тўлов муддати ҳукумат ёки турли кредиторлар томонидан маълум вақтгача кечиктирилган қарзлар, масалан солиқлар, мажбурий ажратмалар ва бошқа тўловлар, киради. Мажбуриятлар бўйича бухгалтерия ҳисобининг асосий вазифалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: •Мажбуриятларни асосли тан олиш ва реал баҳолаш; •Мажбуриятларни вужудга келиши ва қопланишини ўз вақтида тегишли ҳужжатлар билан тўғри расмийлаштириш; •Мажбуриятларни мазмуни, характери ва бошқа белгилари бўйича улар учун кўзда тутилган счётларда акс эттириш; • Мажбуриятларнинг ҳолати ва ҳаракати устидан доимий назоратни олиб бориш; • Мажбуриятларни ўз вақтида узиш, тўлов муддатини ўтиб кетмаслиги устидан доимий назорат қилиш; • Воз кечилган ва даъво муддатлари ўтиб кетган мажбуриятларни ўз вақтида ва тўғри корхона даромадларига олинишини назорат қилиш; • Мажбуриятлар бўйича фоизларни тўғри ҳисоблаш ва корхона харажатларига ўз вақтида киритиб бориш;

• Мажбуриятлар бўйича ҳисоботларни тўғри ва ўз вақтида тегишли органларга етқазиш ва бошқалар. Товар операциялари бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби Таъминотчилар олдидаги мажбуриятлар улардан ТМБ, узоқ муддатли активлар, турли ишлар ва хизматлар учун ҳисоб-китобларни ва охирги тўловларни кейинчалик амалга оширганда вужудга келади. Харидорлар олдидаги мажбуриятлар эса улардан ҳали жўнатилмаган ТМБ лар, ишлар ва хизматлар учун тўловларни аванс тариқасида олдиндан олиб қўйилганда вужудга келади. 21- сон БҲМС га мувофиқ бундай товар характеридаги мажбуриятлар ҳисоби қуйидаги счётларда олиб борилади: • 6010 ― Таъминотчи ва пудратчиларга тўланадиган счётлар • 6020 ―Берилган векселлар • 6110 ― Алоҳида ажратилган бўлинмаларга тўланадиган счётллар • 6120 ― Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларига тўланадиган счётлар • 6310 ―Харидор ва буюртмачилардан олинган аванслар Ушбу пассив счётларнинг кредитида таъминотчи ва харидорлар олдидаги мажбуриятларнинг вужудга келиши, уларни кўпайиши ва охирги қолдиқлари, дебетида эса мажбуриятларни узилиши акс эттирилади. Мажбуриятларни вужудга келишида узоқ муддатли активлар счётлари (0110-0190,0410-0490,0710,0810-0890), ТМЗ счётлари (1010-1090,1110-1120,2010,2310,2510,2810,2910-2990), давр харажатлари счётлари (9410,9420,9430) ва бошқа счётлар дебетланади. Мажбуриятларни узилишида пул маблағлари счётлари (5010,5110,5510- 5530,5210,5220), кредит ва қарзлар счётлари ( 6810,6820,7810,7820) ва бошқа счётлар кредитланади. Таъминотчилар ва харидорлар билан ҳисоб-китобларнинг аналитик ҳисоби уларнинг ҳар бири бўйича алоҳида юритилади. Банк кредитлари ва қарзлар бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби Корхоналар банклардан ва бошқа юридик шахслардан ўзларининг айланма маблағларини тўлдириш, молиявий-хўжалик фаолиятини ривожлантириш

мақсадида қисқа муддатли, шунингдек капитал қурилиш ишларини олиб бориш ва бошқа мақсадлар учун узоқ муддатли кредитлар ва қарзлар олишлари мумкин. Кредитлар ва қарзлар тузилган шартномаларга мувофиқ корхонанинг кассасига берилиши, ҳисоб-китоб ёки бошқа махсус счётларига ўтқазиб берилиши, шунингдек банкдаги махсус ссуда счёти орқали тўловларни амалга ошириш йўли билан тақдим этилиши мумкин. 21- сон БҲМС га мувофиқ банк кредитларининг ҳисоби 6810 «Қисқа муддатли банк кредитлари» ва 7810 «Узоқ муддатли банк кредитлари» счётларида, олинган қарзлар эса 6820 «Қисқа муддатли қарзлар» ва 7820 «Узоқ муддатли қарзлар» счётларида олиб борилади. Ушбу пассив счётларнинг кредитида кредитлар ва қарзларнинг олиниши, шунингдек улар бўйича мажбуриятларнинг қолдиғи, дебетида эса уларнинг қайтарилиши акс эттирилади. Банк кредитлари ва олинган қарзлар бўйича ҳисобланган фоизлар ва улар бўйича ҳисоб -китоблар махсус 6920 «Ҳисобланган фоизлар» счётида олиб борилади. Олинган банк кредитлари ва қарзлар, уларнинг қайтарилиши, ҳисобланган фоизлар бухгалтерия ҳисобида қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади: Тар- тиб рақами Операциянинг мазмуни Дебет счет Кредит счет Ёзувга асос бўлувчи ҳужжат 1. Кредитларни олиниши: -Корхона кассасига -Ҳисоб -китоб счётига - Аккредитив счётларга -Махсус бошқа счётларга -Таъминотчиларга тўланганда -Таъминотчиларга аванс тариқасида ўтқазилганда 5010 5110 5510 5530 6010 4310 4330 6810, 7810 6820, 7820 Кредит ва қарз шартномалари тўлов топшириқ- номаси, кирим касса ордери, банк 2. Кредитларни қайтарилиши: -Кассадан -Ҳисоб-китоб счётидан -Аккредитив счётлардан -Махсус счётлардан - Депозит счётлардан -Харидорларлар ва буюртмачилардан тушган тушумдан - Харидорлардан олинган аванс тўловларидан 6810, 7810, 6820, 7820 5010 5110 5510 5530 5890 4010 6310 Кредит ва қарз шартномалари тўлов топшириқ- номаси, кирим касса ордери, банк

3. Узоқ муддатли кредит жорий мажбуриятга ўтқазилганда 7810, 7820 6950 Кредит ва қарз шартномалари 4. Кредитлар бўйича фоизлар ҳисобланганда 9610 6920 Кредит ва қарз шартномалари 5. Фоизлар тўланганда 6920 5110 Банк кўчирмалари Банк кредитлари ва олинган қарзларнинг аналитик ҳисоби уларнинг турлари ва қайтариш муддатлари бўйича олиб борилади. Солиқ тўловлари бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби Хўжалик юритувчи субъектларнинг бюджетга тўловлари бўлиб асосан солиқлар ва йиғимлар ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида солиқ ва йиғимларни ҳисоблаш ва тўлаш тартиблари Солиқ Кодекси ва ҳар бир солиқ тўловлари бўйича тасдиқланган йўриқномаларда ўз аксини топган. Бухгалтерия ҳисоби нуқтаи назаридан барча солиқ тўловларини тўртта гуруҳга ажратиш мумкин: • Корхоналарнинг оборотидан олинадиган солиқлар - уларга акциз солиғи, ҚҚС ва экспорт бўйича божхона тўловлари киради. • Корхоналарнинг бошқа операцион харажатларига киритиладиган солиқлар - уларга мол-мулк солиғи, ер солиғи, экология солиғи, ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ киради. • Корхоналарнинг даромади (фойдаси) дан олинадиган солиқлар -уларга даромад (фойда) солиғи, ялпи тушумдан ягона солиқ, ягона ер солиғи, инфраструктурани ривожлантириш солиғи киради. • Жисмоний шахслар даромадларидан ушланадиган солиқ. 21- сон БҲМС га мувофиқ бюджетга солиқ тўловлари бўйича мажбуриятларнинг ҳисоб-китоблари 6410 ―Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) счётида ҳисобга олинади. Корхоналар ўзларининг ишчи счётлар режасида ҳар бир солиқ турига алоҳида счётларни, масалан, 6411 ―

Бюджетга ҚҚС бўйича қарз, 6412 ―Бюджетга акциз бўйича қарз ва шу каби бошқа счётларни, очишлари мумкин. Ушбу пассив счётларнинг кредитида солиқ тўловлари бўйича бюджет олдидаги мажбуриятларнинг вужудга келиши, уларнинг кўпайиши ва охирги қолдиқлари, дебетида эса бюджетга тўловларни камайтирилиши ва ўтқазиб берилиши акс эттирилади. Солиқлар бўйича мажбуриятлар улар бўйича тузилган ҳисоб-китобларга асосан ҳисобланади ва қуйидагича акс эттирилади: • Акциз солиғи, ҚҚС ва экспорт бўйича божхона божи суммасига Дебет 4010,4020,4110,4120,4210,5010 Кредит 6410 (солиқ турлари бўйича мос счётлар) • Мол-мулк солиғи, ер солиғи, экология солиғи, ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқлар суммасига Дебет 9430 ―Бошқа операцион харажатлар Кредит 6410 (солиқ турлари бўйича мос счётлар) • Даромад (фойда) солиғи, ялпи тушум (ялпи даромад) дан ягона солиқ, ягона ер солиғи, ялпи даромаддан солиқ, инфраструктурани ривожлантириш солиғи суммаларига Дебет 9810 ―Даромад(фойда) солиғи бўйича харажатлар, 9820 ―Фойдадан бошқа солиқлар ва йиғимлар бўйича харажатлар Кредит 6410 (солиқ турлари бўйича мос счётлар) Солиқ тўловлари олдин ўтқазиб берилган бўнак суммаларига, шунингдек бошқа юридик шахсларга активлар, ишлар ва хизматларни олишда тўланган ҚҚС суммасига камайтирилади. Бундай камайтиришлар бухгалтерия ҳисобида қуйидагича акс эттирилади: Дебет 6410 ―Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) Кредит 4410 ― Бюджетга солиқлар ва йиғимлар бўйича аванс тўловлари (турлари бўйича).

Аванс тўловларидан кейинги қолган мажбуриятлар суммалари бюджетга белгиланган муддатларда ўтқазиб берилиши керак. Ўтқазилган мажбуриятларга қуйидаги ёзувлар қилинади: Дебет 6410 ―Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) Кредит 5010,5110,5210,5510,5530,5890 (пул маблағлари счётлари) Агар бюджет олдидаги мажбуриятлар банк кредитлари ва олинган қарзлар эвазига узилса, у ҳолда: Дебет 6410 ―Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) Кредит 6810,6820 (кредит ва қарзлар счётлари) Корхоналарга ўз ходимларини даромадларидан солиқларни ҳисоблаш ва бюджетга ўтқазиб бериш бўйича ҳам мажбуриятлар юклатилган. Ходимлар даромадларидан олинадиган даромад солиғи махсус тасдиқланган шкала бўйича ҳисобланади ва бюджетга ўтқазиб берилади. Иш ҳақидан ушлаб қолинган даромад солиғи ҳисобда қуйидагича акс эттирилади: Дебет 6710 ― Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар Кредит 6410 ―Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) 2. Бошқа турдаги мажбуриятларнинг ҳисоби Корхоналарнинг бошқа турдаги мажбуриятларининг ҳисоби 21- сон БҲМС га мувофиқ қуйидаги счётларда олиб борилади: • 6610 “Тўланадиган дивидендлар” - ушбу пассив счётда корхонанинг акционерлари ва таъсисчиларига ҳисобланган дивидендлар бўйича мажбуриятларининг ҳолати ва ҳаракати ҳисобга олинади. Счётнинг кредитида дивидендларни ҳисобланиши (8710 ― Ҳисобот даврнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарири) ― счётининг дебети билан корреспонденциялашган ҳолда), дебетида эса дивидендларни берилиши (пул маблағлари счётлари билан корреспонденцияланган ҳолда) акс эттирилади. Дивидендларга доир мажбуриятларнинг аналитик ҳисоби ҳар бир акционер ёки таъсисчи бўйича юритилади. • 6620 “ Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссаси бўйича қарз” - ушбу пассив счётда корхонанинг таъсисчилар сафидан чиқиб кетган

таъсисчиларига киритган улушини қайтариб бериш бўйича мажбуриятларининг ҳолати ва ҳаракати ҳисобга олинади. Счётнинг кредитида ва 8330 ― Пай ва бадаллар ― счётининг дебетида сафдан чиқиб кетган таъсисчига бўлган қарз, дебетида эса ушбу қарзни узилиши (пул маблағлари ва бошқа активларни ҳисобга олишга мўлжалланган счётлар билан корреспонденцияланган ҳолда) акс эттирилади. Таҳсисчиларга қарзларга доир мажбуриятларнинг аналитик ҳисоби ҳар бир таъсисчи бўйича юритилади. • 6910 “Тўланадиган қисқа муддатли ижара”- ушбу пассив счётнинг кредитида қисқа муддатга олинган ижара учун қарзларнинг ҳисобланиши, дебетида эса ушбу қарзни узилиши акс эттирилади. Ижарага олинган мулкни фойдаланиш мақсадига қараб ҳисобланган ижара ҳақига ишлаб чиқариш ҳаражатлари счётлари (2010,2310,2510) ёки давр харажатлари счётлари дебетланади (9410,9420). Ижара бўйича қарзлар узилганда пул маблағлари счётлари (5010,5110,5210 ва бошқалар) кредитланади. Ушбу счётнинг аналитик ҳисоби ҳар бир ижарага берувчи бўйича юритилади. • 6920 “Тўланадиган фоизлар” - ушбу пассив счётнинг кредитида олинган кредитлар, берилган векселлар бўйича фоизларни ҳисобланиши, дебетида эса ушбу фоизларни кредиторларга ўтқазиб берилиши акс эттирилади. Ҳисобланган фоизлар суммасига 9610 ―Фоизлар кўринишидаги ҳаражатлар счёти дебетланади, қарзлар ўтқазиб берилганда пул маблағлари счётлари кредитланади (5010,5110 ва бошқалар). Ушбу счётнинг аналитик ҳисоби ҳар бир кредитор бўйича юритилади. • 6930 “Роялти бўйича қарз”- ушбу пассив счёт 6920 ―Тўланадиган фоизлар счётига тўлиқ ўхшаш тарзда юритилади, фақат ўзгаларнинг номоддий активларидан вақтинчалик фойдаланганлик учун. • 6940 “Кафолатлар бўйича қарз”- ушбу пассив счёт ўз товарларини, иш ҳизматларини маълум муддатларгача кафолатланган ҳолда сотувчи корхоналарда қўлланилади. Унинг кредитида кафолатлар бўйича мажбуриятларнинг вужудга келиши, дебетида эса ушбу мажбуриятларнинг узилиши акс эттирилади.

• 6950 “ Узоқ муддатли мажбуриятлар -жорий қисми” - ушбу пассив счётнинг кредитида узоқ муддатга олинган банк кредитлари ва бошқа қарзларнинг келгуси жорий йилга тегишли қисми бўйича мажбуриятларнинг суммалари, дебетида эса бу мажбуриятларнинг узилиши акс эттирилади. Мажбуриятларнинг жорий қисми ушбу счётга 7810 ―Узоқ муддатли банк кредитлари ва 7820 ― Уқоқ муддатли қарзлар счётларининг дебетидан ҳисобот йилнинг охирида ўтқазилади. Жорий мажбуриятларнинг узилиши пул маблағлари счётларининг (5010,5110 ва бошқалар) кредитида акс эттирилади. • 6960 “Даъволар бўйича тўловлар” - ушбу пассив счётнинг кредитида харидор ва буюртмачилар томонидан билдирилган даъволар бўйича мажбуриятларнинг вужудга келиши (хароажатлар счётларининг дебети бўйича корреспонденцияланган ҳолда), дебетида эса уларнинг қондирилиши ёки бекор қилиниши (пул маблағлари ва харажатлар счётларининг кредити бўёича корреспонденцияланган ҳолда) акс эттирилади. • 6970 “Ҳисобдор шахсларга қарз” - ушбу пассив счётнинг кредитида ҳисобдор шахслар олдида мажбуриятларни вужудга келиши, дебетида эса ушбу мажбуриятларнинг ёпилиши акс эттирилади. Ҳисобдор шахслар олдидаги мажбуриятларни вужудга келиши харажатлар счётларининг (2010, 2310, 2510, 9420 ва бошқалар) дебетида, уларни ёпилиши эса пул маблағлари счётларининг (5010) кредитида акс эттирилади. Ушбу счётнинг аналитик ҳисоби ҳар бир ҳисобдор шахс бўйича олиб борилади. 6990 “Бошқа мажбуриятлар” - ушбу пассив счётнинг кредитида корхонанинг турли бошқа кредитор бўлган юридик ва жисмоний шахслар олдидаги мажбуриятлари, масалан ходимлар иш ҳақидан ушланган алиментлар ва бошқа тўловлар, турли хизматлар учун ҳисобланган мажбуриятлари, дебетида эса ушбу мажбуриятларнинг узилиши акс эттирилади.

Адабиётлар : 1. Бакиева Х., Ризаев Н. Бухгалтерия хисоби назарияси. Укув кулланма. -Т.: Иктисод-молия, 2008 2. Каримов А., Исломов Ф., Авлокулов А. Бухгалтерия хисоби. Дарслик. -Т.: Шарк, 2004. 3. Пардаев А.Х., Пардаев Б.Х. Бошкарув хисоби. Укув кулланма. - Т.: Г.Еулом номидаги адабиѐт ва санъат нашриѐти, 2008. 4. Сатывалдыева Д.А. Бухгалтерский учет. Учебник. -Т.: IQTISODIYOT . 2015 г. 580 с. 5. Хамдамов Б.К., Исломов Ф.Р., Авлокулов А.З. Молиявий хисобот. Укув кулланма. - Т.: ―ИКТИСОД-МОЛИЯ‖, 2008. 7. Дусмуратов Р. Кишлок хужалигида бухгалтерия хисоби ва статистика асослари. -Т: Фан ва технология‖, 2014. 8. Жураев Н., Абдувохидов Ф., Сотиволдиева Д. Молиявий ва бошкарув хисоби. Дарслик (лотин алифбосида). -Т.: 2012 й. 480 б. 9. Холбеков Р.О. Бухгалтерия хисоби назарияси (лотин алифбосида). -Т.: Чулпон номидаги нашриѐт-матбаа ижодий уйи, 2011 й. 200 б.

O'xshashlar

Мажбуриятлар хисоби

Бухгалтерия хисоби

Инвестициялар хисоби

Пул маблагларининг хисоби

Хусусий капитал хисоби