Kredit shartnomasi, uning mohiyati mazmuni - Iqtisodiyot - Referatlar

Kredit shartnomasi, uning mohiyati mazmuni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kredit shartnomasining mazmuni va mohiyati 2. Kredit shartnomasining tarkibiy qismlari 3. Kredit shartnomalarini qo`llash bo`yicha xorijiy mamlakatlar tajribasi

www.arxiv.uz Kredit shartnomasining mazmuni va mohiyati Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banki va mijoz o`rtasidagi kredit munosabatlar kredit shartnomasiga asoslanadi. Shu bois bank tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarni kreditlashni tashkil etishning asosiy xususiyatlaridan biri - bu har bir kredit bitimining shartnomaviy xarakterga ega ekanligidadir. "Banklar va bank faoliyati to`g`risida"gi qonunning 31 - moddasida banklar va ularning mijozlari o`rtasidagi munosabatlari shartnomalar asosida amalga oshirilishi belgilangan bo`lib, amaliyotda banklar va mijozlar o`rtasidagi har bir kredit munosabati shartnomaviy xarakterga ega. Bank va qarz oluvchi o`rtasida tuzilgan kredit shartnomasi kredit bitimining huquqiy - iqtisodiy shartlarini aniqlaydi. Va bu shartlar kredit munosabatlari ishtirokchilarining mavqeidan qat`iy nazar o`zaro manfaatlarga asoslangan bo`ladi. Kredit shartnomasi yuridik hujjat hisoblanib, uning barcha punktlari bajarilishi tomonlar uchun majburiydir. Bu O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi bilan belgilab qo`yilgan. Kredit shartnomasining mohiyati shundan iboratki, unga ko`ra bank (kreditor) shartnomada ko`rsatilgan shartlar asosida va unda belgilangan miqdorda qarz oluvchiga pul mablag`larini kreditga berish, qarz oluvchi esa kreditni va unga hisoblangan foizlarni o`z vaqtida qaytarib berish majburiyatini oladi. Kredit shartnomasida tomonlarning nomlanishi, shartnomaning amal qilish muddati, kredit bitimining predmeti va shartlari, tomonlarning huquq va majburiyatlari, bu majburiyatlarni bajarilishining huquqiy kafolatlari ko`rsatilgan bo`ladi. Kredit shartnomasi odatda yozma shaklda tuziladi va kerakli shaxslar tomonidan imzolanadi. g`zma shaklda tuzilmagan kredit shartnomasi haqiqiy hisoblanmaydi. Fuqarolik Kodeksining 744 - moddasiga asosan kredit shartnomasiga ko`ra, bir taraf - bank yoki boshqa kredit tashkiloti (kreditor) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) shartnomada nazarda tutilgan miqdorda va shartlar asosida pul mabalg`lari(kredit) berish, qarz oluvchi esa olingan pul summasini qaytarish va uning uchun foizlar to`lash majburiyatini oladi.

www.arxiv.uz Kredit shartnomasi:  ikki taraflama shartnomadir, ya`ni har ikki taraf tegishli huquq va majburiyatlarga ega bo`ladi;  haq evaziga tuziladigan shartnomadir, ya`ni qarzdor kreditorga kredit olganligi uchun foiz, marja, komissiya ko`rinishida haq to`lashi lozim;  konsensual shartnomadir, ya`ni u kredit shartnomasi taraflar tomonidan imzolanishi bilanoq tuzilgan hisoblanadi va kuchga kiradi, biroq berilgan kreditga foizlar shartnoma tuzilgan kundan emas, balki haqiqatda kredit mablag`laridan foydalanilgan davr uchun to`lanadi;  xo`jalik shartnomasidir, chunki kredit shartnomasi asosan tadbirkorlik faoliyatiga mansub sohalarda tuziladi. Kredit miqdori va uning qaytarilish muddati, foiz miqdori va uni to`lash muddati, kreditning maqsadi va boshqalar kredit shartnomasining muhim shartlari hisoblanadi. Tijorat banki va mijoz o`rtasidagi kredit munosabatlari kredit shartnomaga asoslanadi. Rivojlangan davlatlar bank tizimida har qanday kredit munosabatlari unda ishtirok etuvchi tomonlarning mavqeidan qat`iy nazar o`zaro manfaatli shartnomalar asosida amalga oshiriladi. Kredit shartnomada quyidagi asosiy shartlar ko`rsatiladi. Kreditning maqsadi Tijorat banki uchun kreditning qanday maqsadlarga so`ralayotganligi muhim hisoblanadi. Shartnomada kreditning qaysi maqsad uchun ishlatilishi ko`rsatiladi. Kreditni qaysi maqsad uchun ishlatilishini korxonalar o`zlarining biznes rejasida ko`rsatib o`tishlari shart. Biznes rejada ko`rsatilgan maqsad bo`yicha kredit summasi o`tkazilib beriladi va korxonaning keyingi faoliyati ham bank tomonidan shartnoma asosida nazorat qilib boriladi. Tarmoqlardagi o`zaro nomutanosibliklar, o`sha tarmoqda faoliyat ko`rsatuvchi korxonalarning holatiga kuchli ta`sir ko`rsatadi. Tijorat banki mana shu omillarni hisobga olishi kerak. Кредит суммаси . Kredit shartnomasida kreditning summasi mijozning garovga qo`ygan mulkining 120 foizi miqdorida yoki kafolatlangan summa miqdorida belgilanib ko`rsatiladi. Tijorat

www.arxiv.uz banki mijoz arizasida ko`rsatilgan summani har tomonlama asoslab berishi kerak. Odatda mijozlar o`z imkoniyatlarini maksimal darajada baholab keladilar. Tijorat banklari kerakli hollarda kreditlanayotgan obyektni to`la o`rganib chiqish uchun mutaxassislarni jalb qilishi mumkin. Kreditning foiz stavkasi. Hozirgi kunda ko`pgina tijorat banklari qayta moliyalash stavkasini va jalb qilgan resurslarining bahosini hisobga olgan holda o`zlarining kredit siyosatiga muvofiq mustaqil o`rnatadi. Kreditni qaytarish muddati. Shartnomaga asosan kreditdan foydalanish muddati kelganda kredit olgan korxona muddatida kreditni qaytarmasa, muddati o`tgan qarz hisob raqamiga chiqariladi. Har oyning birinchi kuniga har oy uchun olinadigan foiz summasini o`z vaqtida to`lab bormasa, muddati o`tgan foiz hisoblanib boriladi. Kredit uchun olinadigan foiz bir necha marta muddati o`tgan foiz hisob raqamiga chiqsa, bank kreditni muddatidan oldin yopishga farmoyish beradi. Barcha ssuda operatsiyalari shu hisob raqam orqali olib boriladi. Kredit summasi bankning o`z mablag`lari hisobidan vakillik hisob raqami orqali to`lab beriladi. Respublikamizda qisqa muddatli kreditlash va umuman tijorat banklari tomonidan kredit berish "Banklar va bank faoliyati to`g`risida"gi Qonunga asosan olib boriladi. Banklar tomonidan kredit berish kreditlashning asosiy tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Ular quyilagilardan iborat: 1. Kreditning maqsadliligi. 2. Kreditning ta`minlanganligi. 3. Kreditning muddatliligi. 4. Kreditning qaytarilishi. 5. Kreditning to`lovliligi. Kreditning ushbu tamoyillari va mijozning balansi asosida moliyaviy ahvoli va kreditga layoqatliligi aniqlanib mijoz bilan bank o`rtasida kredit shartnomasi tuziladi.

www.arxiv.uz Kredit shartnomasi huquqiy jihatdan bir qator xususiyatlarga ega. O`zining huquqiy tabiatiga ko`ra kredit shartnomasi tomonlarning maqsadlarini va shu maqsadlarning amalga oshishini birlashtiradi. Maqsad sifatida kredit shartnomasi bankning ma`lum shartlar asosida ssuda berish roziligi va qarz oluvchining uni ma`lum davrdan so`ng qaytarib berishga tayyorligini aks ettiradi. Maqsadlarning bajarilishi sifatida kredit shartnomasi ssuda berish va to`lash bo`yicha aniq harakatni ko`zda tutadi. Mijozning ssudani qaytarish bo`yicha majburiyatlari shartnomani imzolashdan oldin amalga oshirilgan bo`lsa ham, faqatgina ssuda olingandan so`ng paydo bo`ladi. Kredit shartnomasi, shuningdek, kredit bitimining iqtisodiy shartlarini tartibga soladi. U bir tomondan mijoz talabining to`laroq hisobini, ikkinchi tomondan esa, bankni kredit riskidan saqlashning muvofiq mexanizmini ta`minlab beradi. Har bir kredit shartnomasida uning predmetini aniqlovchi punkt bo`ladi. Lekin uning tarkibi mijozlar talabiga qarab turlicha bo`lishi mumkin. Kredit shartnomasi qarz shartnomasining bir turi hisoblansada, u qarz shartnomasidan farq qiladi. Bu farqni quyidagi jadvalda ko`rish mumkin. Kredit shartnomasi (Fuqarolik kodeksining 744 - 748 moddalari) Qarz shartnomasi (Fuqarolik kodeksining 732 - 743 moddalari) Asosan banklar, boshqa kredit tashkilotlari kredit berishi mumkin Barcha jismoniy va yuridik shaxslar boshqa shaxslarga qarz berishi mumkin Bankdan kredit sifatida faqat pul mablag`lari beriladi Qarz sifatida esa pul mablag`lari va boshqa ashyolar berilishi mumkin Doimo yozma shaklda tuzilishi kerak Ba`zi hollarda qarz shartnomasi og`zaki shaklda ham tuzilishi mumkin Kredit shartnomasi konsensual shartnomadir Qarz shartnomasi real shartnomadir, ya`ni u pul yoki ashyolar qarz oluvchiga topshirilishi bilan tuzilgan hisoblanadi Kreditor tomonidan qarz oluvchiga, hatto shartnoma tuzilgandan keyin ham kredit summasi butunlay yoki qisman berilmasligi mumkin Qarz beruvchi qarz oluvchiga qarz summasini berishdan bosh tortishga haqli emas, chunki qarz summasi berilmagan taqdirda, qarz shartnomasi tuzilmagan

www.arxiv.uz bo`lib qoladi Bank bilan mijoz o`rtasida kredit shartnomasini tuzishda barcha shartnomalar uchun zarur bo`lgan quyidagi asosiy talablar inobatga olinsa maqsadga muvofiq bo`lishi mumkin: 1. barcha huquq va manfaatlarni to`liq himoya qilish imkonini beruvchi, barcha holat va vaziyatlar uchun to`g`ri keluvchi universal shartnomalar shakli mavjud emas. Barcha holat va vaziyatlarni o`z ichiga qamrab oladigan shartnoma shaklini ishlab chiqish imkoni yo`q; 2. shartnoma (bizning holatda kredit shartnomasi) - individual xarakterga ega bo`lgan rasmiy yuridik hujjatdir; 3. aniq kredit shartnomasini tuzishda, kredit olish uchun murojat qilgan mijozlarga alohida (individual tarzda) yondashib, ularning huquqiy maqomi, tashkiliy - huquqiy shakli va kreditlanayotgan loyihaning xususiyatiga e`tibor berilishi maqsadga muvofiqdir. Shartnoma tuzish jarayoniga yuridik va iqtisodiy jihatdan puxta, aniq, talab darajasida ijodiy yondashishi kerak.

www.arxiv.uz Kredit shartnomasining tarkibiy qismlari Kredit shartnoma tarkibi qonunda belgilanmagan. Kredit shartnomasini tuzishda bir qancha talablarni bajarish kerak: 1. kredit maqsadli bo`lishi shart; 2. kreditning summalari aniq belgilangan bo`lishi shart; 3. kreditni qoplash tartibi aniq ko`rstilgan bo`lishi lozim; 4. kredit muddati ko`rsatilishi shart; 5. kreditning ta`minlanganligi asoslangan bo`lishi lozim; 6. kredit foizlari ko`rsatilishi lozim va boshqalar. Kredit shartnomaning tarkibi odatda quyidagi qismlardan iborat bo`ladi: - kirish qism - umumiy holat - shartnoma predmeti - kredit berish maqsadi, shartlari - hisoblanish shartlari va tarkibi - tomonlarning huquq va majburiyatlari - boshqa shartlari - yuridik manzillari, rekvizitlari, tomonlar imzolari. Bu shartlarning har birini bank kredit bo`limlarining xodimlari chuqur bilishlari zarur. Chunki bu shartlardan birortasining asossiz belgilanishi kreditni o`z vaqtida va to`liq qaytarilmasligiga olib kelishi mumkin. Har bir kredit shartnomasi shakliga ko`ra quyidagi to`rtta asosiy tamoyillarga asoslanadi:  mustahkam huquqiy asos;  shartnoma tuzish erkinligi;  tomonlarning o`zaro manfaatdorligi;  shartnoma shartlarining kelishilganligi. Kredit shartnomasining huquqiy asosini qonunlar, bank faoliyatiga oid boshqa yuridik va me`yoriy hujjatlar tashkil etadi Kredit shartnomasini tuzish erkinligi mijozni ssuda olmoqchi bo`lgan bankni tanlash erkinligida va bankning shu mijozga kredit berish masalasini yechish erkinligida o`z aksini topadi. Ikkala tomon shartnomaviy munosabatlarga o`z xohishlariga ko`ra kiradilar.

www.arxiv.uz Tomonlarning bir - biridan o`zaro manfaatdorligi kredit shartnomasi shartlarini kelishish imkoniyatini bildiradi. Har bir tomon ham o`z manfaatlarini qondiruvchi optimal variantni topishga harakat qiladi. Kredit shartnomasi tarkibini shakllantirishda muhim va yordamchi shartlarning bor ekanligiga ahamiyat berish kerak. Muhim shartlar deganda, biz kredit shartnomasini tuzish imkoniyatini aniqlovchi shartlarni tushunamiz. Ularga tomonlarning nomi, shartnoma muddati, predmeti va summasi, ssudani berish va qaytarish tartibi, ssudadan foydalanish bahosining darajasi, kredit qaytarilishinng ta`minlanganligi, tomonlarning javobgarligi kiradi. Qo`shimcha shartlar kredit qaytarilishini ta`minlashga, qo`shimcha garovni yaratishga qaratilgan bo`ladi. Ular aniq bir qarzdorlar uchun qo`laniladi va quyidagilarni o`z ichiga oladi:  qarzdorning aniq bir kreditga layoqatlilik darajasiga erishish majburiyati;  hisob va hisobotning zaruriy holati;  garovga qo`yilgan mulkni saqlanganligi;  bank nazorat qoidalariga rioya qilishlik;  bank ruxsatisiz korxonani qayta tashkil etishni ta`qiqlanganligi va boshqalar. Yuqorida ko`rsatib o`tilganlarni hisobga olgan holda, kredit shartnomasining umumiy sxemasi quyidagi ko`rinishda bo`lishi mumkin: 1. Shartnoma maqsadi; 2. Bank huquqlari; 3. Qarz oluvchining huquqlari; 4. Bank majburiyatlari; 5. Qarz oluvchining majburiyatlari; 6. Shartnomaning amal qilish muddati; 7. Boshqa shartlar;

www.arxiv.uz 8. Tomonlarning yuridik manzili va imzolari. Shartnoma boshlanishida ishtirokchilarning yuridik shaxs sifatidagi rekvizitlari: qarz oluvchi uchun - nomi, bo`ysunganligi, hisob - kitob varag`i nomeri; bank uchun esa uning nomlanishi, ular tomonidan ish ko`ruvchi shaxslar mansabi, ismi, familiyasi, otasining ismi ko`rsatiladi. Bu bo`limda, shuningdek, mijozning huquqiy shaklini: u alohida korxonami yoki tashkilotmi(shirkat, korporatsiya) ko`rsatish kerak (ilova). 1 - "shartnoma maqsadi" bo`limi kredit bitimi obyektini sifat va miqdor tavsifini aks ettiradi. Kredit bitimi obyektining sifat tavsifi ssudaning maqsadli yo`naltirilganligini ko`rsatadi. Shularga ko`ra kredit turi quyidagicha tavsiflanadi: 1. Maqsadiga ko`ra kredit:  kundalik ishlab chiqarish talablarini;  savdo - vositachilik ehtiyojlarini;  investitsiya ehtiyojlarini;  iste`mol ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo`ladi. 2. Iqtisodiy tarkibiga ko`ra:  to`lovga mablag` yetishmasligi;  tovar - moddiy boyliklarini shakllantirish;  qimmatli qog`ozlarni sotib olish;  ishlab chiqarish xarajatlari;  ko`chmas mulk sotib olish va boshqalar uchun berilgan kreditlar. 3. Obyekt umumlashuviga ko`ra kredit:  yiriklashgan;  jamlangan (yig`ma);  alohida ehtiyojga mo`ljallangan bo`lishi mumkin.

www.arxiv.uz Shartnoma maqsadi bo`limida kredit bitimi obyekti va shuningdek kredit summasi ko`rsatiladi. U kreditlashning miqdoriy chegarasini xarakterlaydi. Kredit agarda kredit liniyasi ochish tartibida berilayotgan bo`lsa, uning darajasi oylarga bo`lingan holda ko`rsatiladi. Ikkinchi bo`lim ssudani berish va qaytarish tartibi va u bo`yicha bank huquqlarini o`z ichiga oladi. Yiriklashgan yoki jamlangan obyektni kreditlash sistematik tarzda amalga oshiriladi va shuning uchun kredit berish ayni to`lovlar amalga oshirilayotgan paytda hisob - kitob varag`idan o`tmagan holda bajariladi. Kreditni qaytarish ham huddi shunday sistematik tarzda hisob - kitob varag`idan tomonlar kelishilgan muddatlarda amalga oshiriladi. Kredit shartnomasida bankning quyidagi huquqlari belgilanadi:  qarz oluvchidan kreditni ishlatishini nazorat qilish uchun ahamiyatga ega bo`lgan buxgalteriya va statistika hisobotlarini olish;  berilgan kreditlar uchun foizlar olish;  shartnoma shartlariga amal qilinmagan hollarda shartnomani bekor qilib, kredit berishni qisman yoki to`liq to`xtatish va berilgan kreditlarning muddatidan oldin foizlari bilan undirib olish;  qayta moliyalash foizi o`zgargan holda kredit uchun foizlarni o`zgartirish;  shartnoma muddatini uzaytirish sabablarini tasdiqlovchi hujjatlarni talab qilish;  shartnomada ko`rsatilgan boshqa huquqlar;  kredit bo`yicha qarzdorlik jadval bo`yicha muddati o`tgan qarzdorlikka o`tkazilgandan so`ng mijozning hisobraqamiga pul mablag`i bo`lganda va kelib tushgan holatda kreditning asosiy summasini qaytarish maqsadida mijozning roziligisiz uning hisob raqamidan chegirib olish. Bu holda bank qarz oluvchiga hisob raqamidagi mablag`lar kredit bo`yicha qarzni qondirishga qaratilishi to`g`risida yozma xabar beradi. Qarz oluvchining hisob raqamida mablag`i bo`lganda va mablag` kelib tushgan holda bank tomonidan kredit bo`yicha qarzdorlik mijozning roziligisiz memorial order bilan chegirib olinishi amalga oshiriladi;

www.arxiv.uz  qarzdorning pul mablag`lari yetishmagan taqdirda kredit bo`yicha qarzlarni qarzdorning roziligiga ko`ra uning likvidli mol - mulki hisobidan yoki xo`jalik sudi orqali qarzdorning mol - mulkiga qaratish yo`li bilan undirish;  kredit qarz oluvchi tomonidan muddatida qaytarilmagan holda qaytarilmagan asosiy qarz summasi bo`yicha foiz to`lov darajasini quyidagi tartibda oshirish: a) kredit summasi muddati o`tgan qarzdorlikka chiqarilgandan so`ng 60 kun ichida kredit shartnomasida ko`rsatilgan foiz to`lovi darajasining 1,5 baravar miqdorida; b) kredit summasi muddati o`tgan qarzdorlikka chiqarilgandan so`ng 1 oy ichida kredit shartnomasida ko`rsatilgan foiz to`lovi darajasidan 1,3 baravar miqdorida; v) 60 kundan so`ng Markaziy bankning qayta moliyalash darajasi miqdorida foiz to`lovlarini amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 425 - sonli tartibi asosida tadbirlar amalga oshirilganda foiz hisoblash balansdan tashqari hisob raqamlar orqali amalga oshiriladi. Qarz oluvchi to`lovga qobiliyatsiz deb belgilanganda, biznes rejada ko`rsatilgan pul oqimlari tushumi muddatida ta`minlamay bank oldida qarzdorliklarni yuzaga keltirganda, u tomonidan kreditning ta`minlanishi bo`yicha majburiyatlari bajarilmaganda, kreditning asosiy qarzi yoki unga tegishli foiz to`lovlar ushbu shartnomada ko`rsatilgan muddatlarda to`lanmaganda, qarz oluvchi tomonidan kreditning ishlatilishi majburiyatlari buzilganda, qarz oluvchi tomonidan hisobotlar muntazam taqdim etilmaganda yoki ular aniq bo`lmaganda, bank xodimlariga birlamchi hisobotlar va muhosiblik hujjatlarini o`rganishga ruxsat berilmaganda, kafil tashkilotning moliyaviy holati yomonlashganda, tashkilotning tugatilishi yoki bankrot bo`lishi holati kelib qolganda, garovga olingan mulk saqlash holati talabga javob bermagan hollarda bank quyidagi huquqlarga ega:  ushbu kredit shartnomasida qayd etilgan kreditni qarz oluvchiga to`liq yoki qisman berishni rad etishi;  berilgan kredit va u bo`yicha foiz to`lovlarini muddatidan oldin undirish, shu jumladan, ushbu shartnomada belgilangan kredit ta`minoti hisobidan undirish;  ta`minot turini boshqa likvid turiga almashtirilishini talab qilishi mumkin.

www.arxiv.uz Alohida obyektlarni kreditlash esa o`zgacha mexanizmga ega bo`lib, u kredit shartnomasida belgilangan bo`lishi kerak. Masalan, kreditni berish va qaytarish to`liq summada yoki qismlarga bo`lib bajarilishi mumkin. Muvofiq tarzda kredit berish va qaytarishning summa va muddatlari ko`rsatilishi kerak. Ssudani berish mablag`lari to`g`ridan - to`g`ri to`lovlarni bajarishga yo`naltirish yo`li bilan, shuningdek mablag`larni hisob - kitob varag`iga o`tkazish yo`li bilan ham amalga oshrilishi mumkin. Keyingi holatda ssudaning maqsadli yo`naltirilganligini ta`minlovchi mexanizm bo`lishi kerak. U o`z ichiga: a) mijozning ssudaning maqsadli yo`naltirilganliliga rioya etish majburiyati; b) berilgan mablag`larning maqsadli ishlatilishi ustidan bank nazorati shaklini oladi. Kredit shartnomasining 3 - bo`limida qarz oluvchining huquqlari ko`rsatiladi. Mijoz quyidagi huquqlarga ega:  kredit shartnomasida nazarda tutilgan miqdorda va muddatda kreditni olish;  shartnomaga asosan yoki kreditor qarshi bo`lmasa, kreditni muddatidan oldin qaytarish;  shartnomaga amal qilinmasa kredit shartnomasini bekor qilish;  kredit shartnomasi muddatini uzaytirish va qayta moliyalash stavkasiga asosan kredit foizini o`zgartirishni talab qilish;  kredit shartnomasida ko`rsatilgan boshqa huquqlar. Kredit shartnomasining 4 - bo`limida bankning majburiyatlari aks etadi. Bank majburiyatlariga mijozga ssuda varag`ini ochish, ssudalarni kerakli summa, ko`rinish va aniq muddatlarda berishni kiritish mumkin. Bank majburiyatlariga quyidagilar kiradi:  o`z vaqtida kreditni berish va pul hisob hujjatlari bo`yicha to`lovlarni amalga oshirish;  kredit shartnomasiga binoan kreditlarga foiz hisoblash;  kreditni va unga foizlarni muddatidan oldin undirish hollarida qarzdorga ma`lumot berish;  normativ hujjatlarning o`zgarishi to`g`risida mijozni xabardor qilib turish;

www.arxiv.uz  shartnomada ko`rsatilgan boshqa majburiyatlar. Bu majburiyatlarni bajarmaganda bank mijozga jarima to`lashi ko`zda tutilgan bo`ladi (odatda har bir kechiktirilgan kun uchun 0,01 foiz miqdorida). Shuningdek, bank kredit berishni to`liq yoki qisman to`xtatib qo`yish huquqiga egadir. Agar qarz oluvchi uni qaytara olmasligi to`g`risida ma`lumotlar bo`lsa, berilgan kredit bank tomonidan muddatidan ilgari undirilishining sabablari to`g`risida qarz oluvchiga yozma xabar berish:  qarz oluvchining hisobvarag`iga mablag` kelib tushgan sana inobatga olingan holda berilgan kreditlar bo`yicha kunlik foiz to`lovlarini hisoblash;  O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarni kreditlash bo`yicha kiritiladigan o`zgarishlar bo`yicha qarz oluvchiga xabar berish va boshqalar. 5 - bo`lim mijozning majburiyatlariga bag`ishlanib, bu bo`limda qo`yidagi mijozlar kredit va foizlarning o`z vaqtida va to`liq ko`rsatgan, qaytarilishiga yo`naltirilgan kreditlarning maqsadsiz ishlatilishi aniqlangan hollarda, maqsadsiz ishlatilgan summaning 25 foizi miqdorida jarima to`lash va ushbu shartnomaning 1 - bandida ko`rsatilgan kredit summasining to`liq qaytarilishini:  qarz oluvchi korxona rahbari investitsiya loyihalarini (biznes - reja) texnik - iqtisodiy asoslanganligi, axborotning o`z vaqtida taqdim etilishi va ishonchliligi, loyihalarning texnik - iqtisodiy asoslash parametrlarini va beznes - rejalarni amalga oshirilishi uchun qonun hujjatlariga muvofiq javob beradi, biznes reja bo`yicha ko`zda tutilgan pul oqimlarini grafik bo`yicha tushishini ta`minlashi;  bankka garovga berilayotgan ko`chmas mulk va moddiy boyliklar sug`urta idoralarida sug`urtalangan va kredit shartnomasi yuridik kuchga ega bo`lishi uchun harakatdagi O`zbeksiton Respublikasi qonunlariga asosan notarial idoralarda tasdiqlangan va davlat ro`yxatidan o`tgan bo`lishi shart. Bankka garovga berilayotgan ko`chmas mulk va moddiy boyliklarning yaxlitligini saqlash yuzasidan to`liq moddiy javobgar bo`lishi (kredit va unga hisoblangan foiz to`lovlar to`liq to`langunga qadar) ularni sotib yubormasligi va boshqa uchinchi shaxsga

www.arxiv.uz bermasligi shart. Kafolatchi tashkilotning moliyaviy holati yomonlashganda, tugatilishi yoki bankrotlik holatiga kelib qolish holatlari ro`y berganda, kredit ta`minotiga berilgan mulk holati yomonlashganda, bank talabiga binoan olingan kredit va foizlarni muddatidan oldin uzish yoki ta`minotini boshqa likvid ta`minotga almashtirish ko`zda tutilish mumkin. Kredit uchun foiz to`lovlar har oyning 20 sanasigacha to`lanadi. Qarz oluvchi bankka quyidagilarni ta`minlaydi:  Qarzlarning yuzaga kelish sanalari ko`rsatilgan debitor va kreditor qarzdorligi bo`yicha yoyilmasi ilova qilingan yillik va chorak balanslari;  Muddati o`tgan qarzlar bo`yicha solishtirma dalolatnomalar va Bank nazorat funksiyasi uchun zarur bo`lgan boshqa hujjatlar;  Birlamchi hisobotlar va muhosiblik hujjatlariga ruxsat berilishi va bank talabiga ko`ra qarz oluvchi tegishli hujjatlardan zarurlari nusxasi taqdim etilishi;  Kreditning maqsadli ishlatilishi yuzasidan bank xodimlari tomonidan tekshiruv o`tkazilishini ruxsat berilishi, shuningdek, kreditning ishlatilishini joyiga chiqib tekshirish uchun ruxsat berilishi;  Ushbu kredit shartnomasi bilan huquqiy jihatdan bog`liq bo`lgan tovar - moddiy boyliklarini saqlanishi holati bo`yicha bank xodimlari tomonidan tekshiruv o`tkazishga ruxsat berilishi;  Agar kredit sug`urtalangan bo`lsa, har yil uchun sug`urta to`lovlarini o`z vaqtida to`lab borilishi;  Har yil uchun alohida kafil tashkilot moliyaviy holati to`g`risida yozma ma`lumot taqdim etish kabilar bo`lishi lozim. Shuning uchun mijozning majburiyatlari to`g`ridan - to`g`ri kreditning tamoyillari, qoidalari va shartlariga amal qilishga bog`liqdir. Mijoz majburiyatlariga quyidagilar kiradi:  kreditdan belgilangan maqsadlarda foydalanishni ta`minlash;  o`z vaqtida foizlarni to`lash va kreditni qaytarish;

www.arxiv.uz  o`z to`lovga layoqatliligi to`g`risida bankka ma`lumot berib turish;  kreditni ta`minlash;  berilgan kredit bo`yicha hal qilinishi lozim bo`lgan masalalarni yechish uchun birlamchi buxgalteriya hisobotlari va hujjatlarini kerakli paytda kredit bo`limiga taqdim etish;  3 - shaxsdan kredit olish to`g`risida bankni xabardor qilish;  korxonaning tashkiliy - huquqiy shakli o`zgarishi hollarida bankni xabardor qilish;  likvidatsiya paytida zudlik bilan kreditni (foizlari bilan) qaytarish;  shartnomaga binoan boshqa majburiyatlar. Kredit shartnomasining 5 - bo`limida kredit qaytarilishini ta`minlovchi aniq usullari ko`rsatiladi. Ular quyidagicha bo`lishi mumkin: 1. garovga qo`yilgan tovar - moddiy boyliklar; 2. bank yoki sug`urta tashkilotining kafolati; 3. uchinchi shaxsning kafilligi; 4. sug`urta polisi. Yuqorida keltirilgan kredit qaytarilishini kafolatini ta`minlovchi usullar kreditning barcha turlarida qarz oluvchining kreditga layoqatlilik darajasini hisobga olgan holda ishlatiladi. Ular mijozga ishonch yetarli bo`lmaganda, ssudani pul tushumlari hisobiga qaytarishning yuqori riski mavjud bo`lganida qo`llaniladi. 5 - bo`limda kreditdan foydalanganlik uchun bankka to`lanadigan foizlar darajasini aks etadi. Bu bo`limda quyidagi hollardagi foiz stavkasini belgilash qayta ko`rib chiqish, maqsadga muvofiqdir: a) shartnomada ko`rsatilgan ssudadan foydalanish muddati davomida; b) ssuda prolongatsiya qilinganda; v) ssuda to`lashni kechiktirganda;

www.arxiv.uz g) mijozning kreditga layoqatliligining yomonlashganida yoki bitimning kredit riskini ko`paytiruvchi boshqa omillarning paydo bo`lishida. Bundan tashqari kredit shartnomasida kreditga foiz hisoblash va uni undirish muddatlari ko`rsatilishi zarur. Inflyatsiya sharoitida kredit shartnomasining yana bir punktida boshlang`ich o`rnatilgan foiz stavkalarining inflyatsiya o`sish darajalariga bog`liq holda o`zgartirish tartibi berilgan bo`ladi. Foiz stavkasini qayta ko`rib chiqishga asos bo`lib, O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasining o`zgarishi sabab bo`ladi. Ba`zi hollarda kredit shartnomada tomonlarning javobgarligi 6 - bo`limda tomonlar olgan majburiyatlar qisman yoki to`liq bajarilmaganda O`zbekiston Respublikasi qonunlari oldida javobgar ekanligi va sanksiyalar berilgan bo`ladi. "Shartnomaning qo`shimcha shartlari" degan bo`limda oldingi bo`limlarda ko`rsatilmagan boshqa shartlar belgilanadi. Ularga agar mijoz bu bankda hisob - kitob varag`iga ega bo`lmasa, summa va muddati ko`rsatilgan majburiy muddatli depozit ochish; kreditlash yoki kredit liniyasi limitining boshlang`ich o`rnatilgan summasini o`zgartirish tartibi; kredit shartnomasiga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish tartibini kiritish mumkin. "Kelishmovchiliklarni hal qilish" degan bo`limida quyidagilarni ko`rsatish maqsadga muvofiq bo`ladi: a) tomonlar o`rtasida shartnoma shartlarini bajarish bilan bog`liq bo`lgan kelishmovchiliklarni o`zaro kelishuv yo`li bilan hal qilish; b) o`zaro kelishuv bilan hal qilish mumkin bo`lmagan kelishmovchiliklarni O`zbekiston Respublikasi qonunlariga asosan respublika xo`jalik sudida hal qilish. O`zbekiston Respublikasi tijorat banklari kredit shartnomasining yana bir bo`limi shartnomaning amal qilish muddati bo`lib, unda kredit shartnomaning amal qilish muddatini, ya`ni uning boshlanishi va oxirini belgilaydi. Shartnomada shuningdek, tomonlarning yuridik manzili (pochta adresi, hisob - kitob yoki vakillik hisoblari, telefon,faks) ni hamda muhrlar bilan tasdiqlangan imzolarni aks etadi.

www.arxiv.uz Kredit shartnomalarini qo`llash bo`yicha xorijiy mamlakatlar tajribasi Xorijiy banklar o`zlarining kredit shartnomalarini qo`llashning boy tajribasiga egadirlar. Uni o`rganish O`zbekiston Respublikasi uchun katta amaliy ahamiyatga egadir. Turli mamlakatlarda tuziladigan kredit shartnomalarining asosiy xususiyatlari bo`lib, quyidagilar hisoblanadi:  huquqiy madaniyatning yuqori darajasi;  kredit bitimi shartlarining batafsil xarakteri;  kredit shartnomalari shakllarining tiplashganligi. Yaponiyada kredit shartnomalar tuzish va ularni amalga oshirish sohasida bank yuristlari har doim advokat kontoralari bilan aloqa qiladilar va qiyin yuridik savollarga javob topadilar. Bank yuristlari bank xodimlarni yuridik jihatdan doimiy tarzda o`qitib turadilar. AQShda eng batafsil kredit shartnomasi quyidagilarni o`z ichiga oladi:  mijoz haqida umumiy ma`lumotlar;  tuzilayotgan kredit bitimining asosiy parametrlari, summa, muddat va maqsadi;  tasdiqlangan shartlar;  inkor etiladigan shartlar;  ssudalarni to`lash kafolatlari;  shartnoma shartlarini bajarmaganlik uchun jazo choralari;  to`lovga layoqatsiz va bankrot deb e`lon qilish me`zonlari;  bankka qarzni to`lamagan taqdirdagi bank huquqlari. Germaniyada bir tizimdagi banklar uchun (xususiy, jamg`arma, ...) umumiy kredit shartlari o`rnatiladi. Qonunlar bilan birgalikda ular kredit operatsiyalarining asosini tashkil etadi. Umumiy kredit shartlari mijozlarga yetkaziladi, kredit shartnomasida ular takrorlanmaydi, faqat qarz oluvchi unga rozi bo`lgan punkt yoziladi. Germaniyada kredit shartnomalari erkinlashgan xarakterga ega.

www.arxiv.uz Kredit shartnomasining tipik shaklida quyidagi ko`rsatkichlar bo`ladi:  tomonlarning to`liq nomlari va manzillari;  olingan va olinayotgan kreditlar to`g`risida to`liq ma`lumotlar;  yangi kreditning maqsadi;  yangi kreditning shartlari;  kredit uchun hisoblangan va undiriladigan foizlar summasini hisoblash tartibi;  kredit qaytarilishining kafolati;  boshqa shartlar;  ma`sul shaxslarning muhrlar bilan tasdiqlangan imzolari. Germaniyada bank va korxona o`rtasida kredit shartnomasi 3 bosqichda tuziladi:  mijoz tomonidan kredit shartnomasi tarkibining shakllantirilishi;  uning bank tomonidan ko`rib chiqilishi va xulosa berilishi;  kredit shartnomasini imzolash. Germaniyada kredit shartnomasini tuzish sxemasi

www.arxiv.uz Banlarda kredit arizasini ko`rib chiqishning majburiyligi kredit shartnomasini tuzishning huquqiy asoslanganligi garovidir. Xorijiy davlatlarda nafaqat kredit bitimini, balki mijozni o`zini ham chuqur o`rganish uning kredit riski omillariga doir majburiyatlarini aniqlashtirishga yordam beradi. Shuning uchun mijozning majburiyatlariga bag`ishlangan kredit shartnomasining bo`limi tarkibiga har bir ssudani qaytib kelishiga qaratilgan aniq iqtisodiy va huquqiy shartlari kiritilgan.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. O`zbekiston Respublikasining "Investitsiya faoliyati to`g`risida" gi Qonuni, (1998. 24 dekabr). Xalq so`zi, 1999. 12 yanvar. 7 - son. 2. O`zbekiston Respublikasining "Chet el investitsiyalari to`g`risida"gi Qonuni, (1998. 30 aprel). Xalq so`zi, 1999 y. 12 yanvar. 7 - son. 3. O`zbekiston Respublikasining "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni ximoya qilish choralari to`g`risida"gi Qonun. (1998. 30 aprel). Soliq va bojxona xabarlari, 1998 y. 22 - son. 4. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`batlantirishga oid qo`shimcha chora - tadbirlar to`g`risida"gi Farmoni, (1997. 31 yanvar). Soliq va bojxona xabarlari, 1997 y. 6 - 12 yanvar. 7 - son. 5. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish borasidagi chora - tadbirlar to`g`risida"gi Farmoni, Xalq so`zi. 2000 y. 21 mart. 6. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro`yxatidan o`tkazish va hisobga qo`yish tizimini takomillashtirish to`g`risida"gi qarori. Toshkent oqshomi. 2001 y. 24 avgust. 99 - son. 7. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining "Kichik korxonalar, dehqon va fermer xo`jaliklarini mablag` bilan ta`minlash, moddiy - texnik ta`minlash, ularga bojxona imtiyozlari berish, bank xizmatlari va boshqa xizmatlar ko`rsatish bo`yicha qo`shimcha chora - tadbirlar to`g`risida"gi qarori. (2001. 10 sentabr). Mulkdor, 2001 y. 14 - 20 sentabr. 37 - son. 8. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni uchun xorijiy kreditlar berishni tashkil etish masalalari to`g`risida"gi qarori, (1997. 7 fevral), Soliq va bojxona xabarlari, 1997 y. 6 - 12 yanvar. 7 - son.

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Tijоrat banklarining kredit siyosati va uning mazmuni

Investitsiya, uning mohiyati, iqtisodiy mazmuni va turlari

Mehnat shartnomasi tushunchasi mazmuni va taraflari

Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati

Mehmonxona biznesida sifatning mazmuni va mohiyati