Ishsizlik sabablari, turlari va ko’rsatkichlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Ishsizlik sabablari, turlari va ko’rsatkichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

Ishsizlik sabablari, turlari va ko’rsatkichlari Reja: 1. Ishsizlikning ijtimoiy - iqtisodiy mazmuni 2. Ishsizlikning sabablari va turlari 3. Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko’rsatkichlari 4. Ishsizlikning tabiiy darajasi. A. Ouken qonuni 5. Ishsizlikni himoya qilish borasida davlat tadbirlari

1. Ishsizlikning ijtimoiy - iqtisodiy mazmuni Ishsizlik muammolari tadqiqisiz mehnat bozori va ijtimoiy-mehnat munosabatlarini to’la tasavvur etib bo’lmaydi. Ishsizlik – bu, bozor iqtisodiyotining ajralmas xususiyatidir. Ishsizlik muammosini o’rganishdan asosiy maqsad - aholining ish bilan bandligini oshirish orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush darajasini yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat. Jamiyatdagi ishsizlik darajasini pasaytirish uchun qo’shimcha ish joylarini yaratish, ularni ishga tushirish aholining tabiiy o’sishidan orqada qolmasligi kerak. Ma’lumki, O’zbekiston dunyo hamjamiyati davlatlari o’rtasida aholisining jadal o’sib borayotganligi bilan ajralib turadi. Respublikamiz aholisi soni har yili o’rtacha 550-600 ming kishiga, mehnatga layoqatli aholi soni esa 250-300 ming kishiga ko’paymoqda. Bunday vaziyat o’z navbatida aholining ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni kamaytirish borasida uzluksiz tadqiqot olib borishni taqozo etmoqda. Buning uchun esa ishlab chiqarishni kengaytirish, yangi ish joylarini yaratish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish zarur. Aks holda, ishsizlar sonining ortib borishi aholining turmush darajasining pasayishiga olib keladi. Shu nuqtai - nazardan avvalambor, ishsizlik tushunchasi va uning mazmunini chuqurroq o’rganmog’imiz lozim. Odatda, jahon mamlakatlari ishsizlik tushunchasini BMT, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish jamiyati talablariga ko’ra ishlab chiqishadi. Xalqaro mehnat tashkilotining 13-konvensiyasi ta’rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda, - ish joylariga ega bo’lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun qo’shimcha shartlar talab qilinadi. Masalan, Amerika Qo’shma Shtatlarida so’nggi bir hafta mobaynida ish bilan band bo’lmagan, so’nggi to’rt hafta davomida ishga joylashishga (bevosita ish beruvchiga yoki ish bilan ta’minlash davlat xizmatiga murojat etish orqali)

harakat qilgan, mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan fuqarolar ishsiz shaxs deb e’tirof etiladilar. Yaponiyada ishsiz shaxs deb so’nggi bir hafta davomida bir soat ham ishlamagan, Buyuk Britaniyada esa, so’nggi bir hafta mobaynida ishlamagan, shu davr mobaynida ish qidirgan yoki kasalligi tufayli ish qidirish imkoniyatiga ega bo’lmagan fuqarolar tushiniladi. Ayrim malakatlarning qonun hujjatlariga binoan ishsiz deb,ishdan bo’shatilgan va mehnat stajiga ega bo’lganlar tushuniladi. O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi Qonuniga binoan «… ishsiz shaxs deb, mehnatga qobiliyatli (o’n olti yoshdan boshlab to pensiya bilan ta’minlash huquqini olgunga qadar), ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo’lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro’yxatga olingan, mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o’tishga, malakasini oshirishga tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar etirof etiladi». Ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun quyidagi to’rtta shart mavjud bo’lishi lozim. Birinchi shart – fuqaro mehnatga qobiliyatli bo’lishi va amaldagi qonun hujatlariga binoan pensiya ta’minoti huquqigga ega bo’lmasligi kerak. Huquqiy jihatdan mehnat qilish qobiliyatining quyi darajasi, «Mehnat kodeksi»ning 77- moddasiga muvofiq 16 yosh deb belgilangan. Ikkinchi shart – fuqaro ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo’lmasligi lozim. Uchinchi shart – fuqaro ishlashga tayyor bo’lishi lozim. Fuqaroning ishlashga tayyor ekanligi, uning mahalliy mehnat organiga ish qidirib rasimy murojaat qilishi, belgilangan muddatlarda mehnat organida qaytadan ro’yxatdan o’tib turishi va mehnat organlari tomonidan taklif qilingan maqbul ishni qabul qilish holatlari tasdiqlaydi. To’rtinchi shart – fuqaro barcha tegishli hujjatlarni taqdim qilgan holda mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi shaxs sifatida ro’yxatdan o’tishi lozim.

Ishsizlik tushunchasiga aniqlik kiritib, shuni ta’kidlash kerakki, ishsizlar – bular shunday kishilarki, ular mehnat bozorida o’z xizmatlarini faollik bilan taklif qiladilar, ish qidiradilar, bu narsa ish bilan bandlikning iqtisodiy munosabatlarini tartibga solishda davlat tomonidan hisobga olinishi darkor. Ba’zan «ishsizlar» tushunchasining xalq xo’jaligida ish bilan band bo’lmagan mehnatga qobiliyatli aholi sifatida keng ma’noda talqin qilinishi maqbul emas, chunki u faol ish qiridayotganlarni ham, ish qidirmayotganlarni ham, shuningdek, haq to’lanadigan ish o’rnini egallash uchun da’vogarlik qilayotgan, lekin unga o’zining kasb-malaka jihatidan yaroqli, sog’lig’i, ichki uyushqoqligi bilan mos kelishiga yordam bermayotgan shaxslar ham kiritilardi. XMT sandartlariga ko’ra, ishsizlar sirasiga muayyan yoshga yetgan, hisobot davri mobaynida ishsiz bo’lib, darhol ishga tushishga tayyor bo’lib turgan va faollik bilan ish qidirayotganlar kiritiladi. Shunday qilib, bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlarda ishsiz degan maqomga ega bo’lmoqchi bo’lgan kishi quyidagi mezonlarga mos kelishi lozim:  ishsizlar bandlik xizmati idoralarida ish qidiruvchi sifatida ro’yxatga olinishlari darkor;  ishsiz deb hisoblanish uchun odam faollik bilan ish qidirish (odatda bandlik xizmatiga murojaat qilishdan bir - to’rt hafta ilgari) kerak bo’ladi;  ishsizlar maqomi va ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqi faqat ilgari ishlagan kishilarga beriladi;  ishsizlik ixtiyoriy ravishda boshlanmasligi lozim;  ishsiz odam o’zi uchun bandlik xizmati «mos keladi» deb hisoblagan ishga joylashish taklifini rad qilmasligi lozim;  ishsizlar boshqa daromad manbalariga ega bo’lmasligi kerak;  ishsiz odam muayyan oylar mobaynida ishsizlik bo’yicha nafaqa olib turadi, shundan keyin nafaqaning miqdori kamaytirildi yoki uni to’lash mutlaqo to’xtatiladi. Ishsizlik darajasi – mehnat bozorining hozirgi paytdagi ahvoli haqida va unda muayyan vaqt mobaynida ro’y bergan o’zgarishlar to’g’risida tasavvur beradigan asosiy ko’rsatkichdir.

Ishsizlik darajasi (N) davrning boshi (yoki oxiri)dagi ahvolga ko’ra tegishli sanada ishsizlik maqomiga ega bo’lgan kishilar sonining (I) ana shu sanadagi iqtisodiy faol aholi soniga (F) nisbati sifatida aniqlanadi: IqI/F*100% Ishsizlik darajasi ko’pchilik mamlakatlarda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng muhim ijtimoiy omillaridan biri sifatida qaraladi. 2. Ishsizlikning sabablari va turlari Iqtisodchi olimlar o’rtasida ommaviy ishsizlikning haqiqiy sabablari qandayligi to’g’risida turlicha qarshiliklar mavjud. Ma’lumki, J.M.Keyns «…ishsizlikning davosi sifatida ish haqini pasaytirish g’oyasini qat’iy inkor etib, o’ziga investisiyalar, davlat xarajatlari va sof eksportdan tashqarii iste’mol xarajatlarini – bunda ham so’nggi – umumiy talabning asosiy qismini ham qamrab oladigan umumiy talabdan kelib chiqadi». Fikrimizcha, O’zbekistonda ishsizlikning paydo bo’lishi va o’sish tarixi aynan Keyns qarashlarining to’g’riligini isbotlaydi. Ishsizlar rasmiy ro’yxatga olingandan boshlab, ishsizlik darajasi ma’lum darajada muntazam ortib boradi, ishga joylashtirish qanchalik yuqori bo’lsa, ishsizlik darajasi shunchalik nast bo’ladi . Ish bilan bandlikning keskin kamayishi iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlar (davlat sektorining kamayishi), inflyasiya hamda xo’jalik yuritishning muqobil shakllari (xususiy korxonalar, hissadorlik jamiyatlari) yetarlicha tez o’smaganligi tufayli ko’pgina korxonalarda moliyaviy ahvol yomonlashuvi natijasida yuzaga keladi. Bularning hammasi, tabiiyki, umumiy talab hajmida salbiy aks etadi: davlat ta’siri qisqaradi, investisiya faoliyati sustlashadi, iste’mol xarajatlari esa inflyasiya ta’sirida turmush darajasining yomonlashuvi tufayli birmuncha kamayadi.

Demak, O’zbekistonda ishsizlik o’sishining asosiy sababi – eng avvalo ishlab chiqarishning qisqarishidir. Iqtisodiy o’sish dinamikasi bilan ishsizlik o’rtasidagi aloqa uzviy bog’liq ko’rsatkichlardir. Qoidaga ko’ra, g’arb iqtisodchilari iqtisodiy o’sish sur’atlarini aholi ish bilan bandligining o’sish sur’atlari bilan, tanazzulni esa ishsizlik darajasining o’sishi bilan bog’laydilar. Haqiqatdan ham, industrial turdagi normal ishlayotgan bozir iqtisodiyotida iqtisodiy o’sish doimo tarmoqlarning rivojlanishi va kengayishini, demak, ish bilan bandlikning ortishini anglatadi. Shunday bo’lsada, rivojlanayotgan mamlakatlarda bunday bog’liqlik ko’zga ochiq tashlanmaydi. Masalan, ko’pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda sanoatning tez o’sishi ish bilan bandlikning muvofiq kengayishini keltirib chiqarmadi. Iqtisodchilar bu hodisani sanoatdagi o’sish sur’atlaridan ancha yuqori bo’lgan urbanizasiya sur’atlari hamda qishloqdan shaharga ko’chib kelayotgan aholi malakasining pastligida deb izohlaydilar. Aholining ish bilan bandlik dinamikasi, YaIM bilan ishsizlik o’rtasidagi bevosita aloqaning tasdiqlanmasligi dastlabki qarashda mantiqan zid hodisadir. Ikkita dalil kishini hayratga soladi: birinchidan, ishsizlikni YaIMning o’sishiga qiyosan ilgarilovchi qisqarishi; ikkinchidan, ish bilan bandlikning kamayishi bilan birga ishsizlikning qisqarishi. Fikrimizcha, bu hodisalarni faqat statistik xatoliklar va ishsizlik maqomini berish shartlarining murakkablashuvi bilan izohlab bo’lmaydi. Ko’rinishidan yaxshi bo’lgan iqtisodiy o’sish ko’rsatkichlaridan ish bilan bandlikning kamayishini ikkita sabab bilan izohlash mumkin. Birinchidan, yashirin ishsizlikning yuqori darajasi saqlanganligi, u o’z potensialini xatto ayrim barqarorlik sharoitlarida ham ochiq bozorga chiqarib turadi. Ikkinchidan , yashirin ish bilan bandlikning ko’payishi, u ishchi kuchi va ishsizlarning sezilarli qismini ochiq mehnat bozoridan tortib turadi. Respublikamizda ishsizlikning paydo bo’lish sabablariga ko’ra quyidagi asosiy turlari ko’proq uchraydi:

 yashirin , bu asosan qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish tarmoqlari uchun xarakterlidir va bu haqiqiy ish kuchini kamroq miqdorda talab qiladi. Amalda ishsizlikning yashirin shakli faqat iqtisodiy emas, shu bilan birga siyosiy xususiyatga ham egadir. Yashirin ishsizlik ishlab chiqarishning chuqur tanazzuli sharoitida korxonalarda ortiqcha bandlikning saqlanib qolganligidan dalolat beradi;  mavsumiy, ma’lum bir mavsumda ish bilan bandlikni ta’minlovchi, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularni qayta ishlash va tayyorlash muddati bilan asoslangan. Uni normal ishsizlik jumlasiga kiritish mumkin. Mavsumiy ishsizlikning hajmi ishchi kuchiga bo’lgan talab va taklif mavsumiy omillarining baravar ta’sir qilishi sifatida namoyon bo’ladi;  texnologik o’zgaruvchan, bu shakli masalan, fan - texnika yutuqlari natijasida qo’l mehnati o’rnini mashina egallashi natijasida yuzaga keladi;  tarkibiy, iqtisodiyotning yangi tarmoqlari paydo bo’lishi yoki eskisiga barham berilishi va mulkchilik shakllarining o’zgarishi bilan yuzaga keladi. Ishsizlikning ijtimoiy - iqtisodiy mazmuni, sabablari va turlari nazariy asoslanishi ishsizlik holatining mezonlari va ko’rsakichlari ochib berilishini taqozo qiladi. Chunki ishsizlikning asosiy mezonlari va ko’rsatkichlari mehnatga layoqatli aholi oqilona bandligini shakllantirishni tartibga solishda muhim ahamiyatga egadir. 3. Ishsizlikning asosiy mezonlari va ko’rsatkichlari Ishsizlik holatining demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa jihatlari quyidagi mezonlarda o’z aksini topadi: ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasida bozor muvozanatiga erishish; ishchi kuchi taklifini kamaytirish; ish joylarini ko’paytirish; iqtisodiy faol aholining mehnatda ishtirokini oshirish; kadrlar malakasi, safarbarligi va raqobatbardoshligini oshirish; aholining mehnat daromadlarini ko’paytirish va boshqalar.

Mazkur mezonlar quyidagi ishsizlik ko’rsatkichlari yordamida aniqlanadi: mavjud va yangi yaratilgan ish joylarining soni; bajarilgan ish vaqtining miqdori; aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulotning hajmi; mahalliy va jalb etilgan mehnat resurslarining soni; aholining migrasion oqimi; mehnatning fond va energiya bilan qurollanishi; ijtimoiy infratuzilma xizmatlarining hajmi; qishloq xo’jaligi har bir xodimining yer yuklanmasi; o’rtacha yillik ish haqi; har bir aholining uy-joy bilan ta’minlanishi; mehnat resurslarining malaka va ma’lumot darajasi; sanoat korxonalaridagi asosiy fondlardan foydalanishning smenalik koeffisiyenti; ijtimoiy ishlab chiqarishda ish bilan band bo’lmagan shaxslar va ishsizlik soni hamda ularning nafaqa miqdori; mehnatning umumiy natijalaridan va ijtimoiy infratuzilma xizmatlaridan qanoatlanish darajasi; mulkchilikning turli shakllari va mehnatni tashkil qilishning samaradorligi va hokazolar. Yuqorida qayd etilgan mezonlar va ko’rsatkichlardan ishsizlik holatini tahlil qilish va istiqbollashtirishda hamda uning turli ko’rinishlari miqdorlarini aniqlashda foydalanish mumkin. Bizningcha, ishsizlikning turli shakllari quyidagicha aniqlanadi. A) Yashirin ishsizlik: I yash (t)qR hq (t)-R ni (t), (1.) Bu yerda: R hq (t) – haqiqiy band bo’lgan ishlovchilar soni (hq), ming kishi; R ni – (t) – ish bilan band bo’lishi zarur bo’lgan normativ ishovchilar soni(ni), ming kishi. B) Mavsumiy ishsizlik: I mav (t) qR (t) Q R mav (t), (2.) Bu yerda: R mav (t) - qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yetishtirish va qayta ishlash va aholiga xizmat ko’rsatishning qizg’in davrida mavsumiy ish bilan band, mehnatga layoqatli shaxslar soni, ming kishi. V) Texnologik ishsizlik: I tex (t) q R old (t) - R key (t), (3.)

Bu yerda: R old (t) va R key (t) – yangi texnika va intensiv texnologiyani qo’llashdan oldin (oldi) va keyin (key) ish bilan band bo’lgan ishlovchilar soni, ming kishi; G) Tarkibiy ishsizlik: I tar (t) q(R ij.old. (t) – R ij.key (t)) Q (R xx.old. (t) – R xx.key (t) Q (R xk.od. (t) – R xk.key. (t)) Q R qk.old (t) – R qk.key. (t), (4.) Bu yerda: R ij.old. (t) va R ij.key (t) – mulkchilikning ijara shaklini qo’llashdan oldin va keyin ish bilan band bo’lgan ishlovchilar soni, ming kishi; R xx.old. (t) va R xx.key (t) – xususiy xo’jaliklar paydo bo’lgandan oldin va keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi; R xk.od. (t) va R xk.key. (t) – hissadorlik korxonalari paydo bo’lgandan oldin va keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi; R qk.old (t) va R qk.key. (t) - qo’shma korxonalar paydo bo’lgandan oldin va keyin ish bilan band ishlovchilar soni, ming kishi. Mehnat potensialidan foydalanishning ijtimoiy - iqtisodiy samaradorligini oshishi ko’proq ishsizlik darajasiga bog’liq va bu chet el va o’zimizning iqtisodiy adabiyotlarimizda turlicha aniqlanadi. Masalan, yapon statistikasida ishsizlik darajasining (I) ikkita usul amal qiladi: ishsizlar soni 1) I q ---------------------------------------- (5) yollanma ishchilar Q ishsizlar ishsizlar soni 2) I q ---------------------------------------- (6) ish bilan bandlar Q ishsizlar Boshqacha yondashishda esa ishsizlik normasi ishsizlar sonini (I nor ) mehnatga layoqatli aholi soniga nisbatan (A) bo’lish orqali aniqlanadi:

I nor q I / A * 100% (7) Birinchi yondashishning asosiy kamchiligi shundaki, ishsizlik normasining bo’linuvchisi sifatida barcha ishchi kuchining miqdori emas, balki ish bilan band ishlovchilar soni tanlangan. Boshqacha yondashishda esa ishsizlik normasini xarakterlashda mehnatga layoqatli aholi soni noto’g’ri foydalanilgan. Chunki mehnatga layoqatli aholining barchasi ish joylarida talabga ega bo’lavermaydi. Bizningcha, ishsizlik darajasini ishsizlar sonini iqtisodiy faol aholi soniga bo’lish orqali aniqlash lozim: ishsizlar soni I q ------------------------------------ * 100% (8) iqtisodiy faol aholi soni 4. Ishsizlikning tabiiy darajasi. A. Ouken qonuni Ishsizlik darajasining tabiiy miqdori qancha bo’lishi mumkin, degan masala ustida iqtisodchilar juda ko’p fikr bildiradilar, lekin biror mamlakatda uning aniq miqdori belgilangan emas. Masalan, AQShda ishsizlar sonining tabiiy darajasi 1960 yillarda 4-6% ga ko’tarildi. Inflyasiya darajasi yuqori bo’lgan davrdagi ishsizlik darajasi tabiiy me’yoriy holat deb ifodalanib, ishlab chiqarishning potensial imkoniyati bilan bog’liqlikda bo’ladi. Agar bandlik yuqori bo’lib, ishlab chiqarishda ham ko’p bo’lsa, spiralsimon inflyasiya yuzaga keladi. Ishsizlik darajasi doimo noldan yuqori bo’ladi, chunki ixtiyoriy va tarkibiy ishsizlik u yoki bu ko’rinishda mavjud bo’ladi. Lekin ishsizlikning tabiiy darajasi inflyasiyaning kuchayishini to’xtatib turadi.

Hozirga vaqtda rivojlangan mamlakatlarda tabiiy ishsizlik darajasi quyidagi sabablarga ko’ra ortishi mumkin: 1. Mehnatga o’smirlar, ayollarning jalb etilishi. 2. Davlatning iqtisodiy siyosati ishsizlarga kam maosh to’laydigan ishlarga yollanmasdan uzoq muddat yuqori ish haqi to’laydigan ishni qidirish imkonini beradi. Hozirgi vaqtdi ko’pchilik mamlaktlarda ishsizlarga 16 dan 26 haftagacha olayotgan eng so’nggi ish haqining 50 foizi miqdorida ishsizlik nafaqasi to’lanadi va soliqlardan ozod etiladi, natijada ular ish haqining 60-70 foizi miqdorida pul ola boshlaydilar. 3. Tarkibiy ishsizlikning kuchayishi ishsizlik tabiiy darajasining o’sishiga olib keladi. Masalan, qishloq xo’jaligining sust rivojlanishi. Amalda ishsizlik tabiiy darajasining eng maqbul miqdori yo’q. Hali hyech kim iqtisodiyot uchun eng maqbul ishsizlik darajasini isbotlashga erishgani yo’q. Aksincha, ayrim hisoblardan ko’rinadiki, yalpi milliy mahsulotning yuqori darajada o’sishi ishsizlikning tabiiy darajasini pasaytiradi. Ammo u maqbul miqdordan yuqori bo’lib qolaveradi. Chunki, yalpi milliy mahsulot ishlab chiqarish o’z imkoniyat darajasiga yetmagan bo’ladi. Yalpi milliy mahsulotni potensial darajasiga o’stirish esa haddan tashqari iqtisodiy farovonlikka olib keladi va oqibatda inflyasiya kuchayishi mumkin. Quyidagi tadbirlar ishsizlik tabiiy darajasiga erishishga bevosita ta’sir ko’rsatishi mumkin:  aholini mavjud ish o’rinlari haqida xabardor etishni yaxshilash;  mutaxasislar tayyorlashni takomillashtirish;  ishsizlarni davlat tomonidan hamoyalash darajasini kuchaytirish. Xalqaro mehnat tashkiloti standarti bo’yicha tabiiy ishsizlik darajasi 1,5 – 2,5% ni tashkil etadi. Amerikalik iqtisodchi olim Artur Ouken notabiiy yoki davriy ishsizlikning salbiy ta’sirga ega ekanligini matematik holda isbotlab berdi. A.Ouken qonuniga ko’ra, ishsizlikning tabiiy darajasi 1 foizga oshganda yalpi milliy mahsulot 2,5 foizga kamayadi .

5. Ishsizlikni himoya qilish borasida davlat tadbirlari Jiddiy muammolar yuzaga kelishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida davlat doimiy ravishda fuqarolarni ish bilan ta’minlash darajasini oshirish siyosatini o’tkazadi. Birinchidan, ishsizlikning friksion va tarkibiy turlari o’sganda: - qaytadan kasb o’rgatadi; - ta’lim berish tizimini kengaytiradi; - bo’sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi; - mehnat birjalariga investisiyalarni ko’paytiradi. Ikkinchidan, agar ishsizlik davriy xususiyat kasb etsa, davlat byudjet, fiskal, kredit - pul vositalarini ishga soladi, ya’ni: - ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko’proq mablag’ sarflaydi; - tadbirkorning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditorlarning foiz stavkalarini pasaytiradi; - ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi. Uchinchidan , davlat mehnat bozorini tashkil etish va tartibga solish: - aholi soni, yosh va jinsi salmog’idagi o’zgarishlarga; - ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o’zgarishlariga; - qo’shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlari; - ishlab chiqarishning hajmi va tarkibiga hamda uning o’sish sur’atiga; - ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi. Ishsizlikni kamaytirishning iqtisodiy tadbirlaridan eng asosiysi xalq xo’jaligi tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir. Bu esa ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish miqyosini oshirishga qaratilagan bo’lishi darkor. Bunga esa, mehnat unumdorligini oshirish, ish joylarining moddiy- texnikaviy, texnologiya va sarmoya ta’minotlarini yaxshilash, yangi noqishloq xo’jaligi mehnati zonalarini tashkil etish, ish vaqtidan unumli foydalanish,

ishlovchilarning moddiy manfaatdorligini oshirish va oqilona soliqlar orqali erishish mumkin. Muhim iqtisodiy tadbirlar majmuasiga qishloq xo’jaligi va sanoatning asosiy mahsulotlariga talab va taklifga asosan istiqbol ko’rsatkichlarini belgilash, kichik yoshdagi bolalari bo’lgan va ko’p bolali onalarni, nafaqaxo’r va nogironlarni kafolatlashtirilgan ish joylari bilan ta’minlash, ularga turli ijtimoiy-iqtisodiy imtiyozlar berish orqali moddiy manfaatdorligini oshirish hamda ish bilan ta’minlanishini yaxshilashga erishish kiradi.

Asosiy adabiyotlar : 1. O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi Qonuni «Mehnat» gazetasi – T., 1993, 1 oktyabr. 2. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik (nazariya va amaliyot) – T.: “Mehnat”, 2004. -672b. 3. Abdurahmonov Q.X. va boshq. Mehnat iqtisodiyoti va sosiologiyasi – Darslik. -T.: O’qituvchi, 2001. 4. Bulanova V.S. i dr Ro’nok truda. Uchebnik. Izatelstvo: Ekzamen, 2004. - 342c. 5. Volgin N.A. Ro’nok truda. Izdatelstvo: Ekzamen, 2003. 6. Dobroxotova Ye.N., Lavrikova M.Yu., Mavrin S.P. i dr. Kurs rossiyskogo trudovogo prava: T. 2: Ro’nok truda i obespecheniye zanyatosti (pravovo’ye voproso’) (pod red. Mavrina S.P., Pashkova A.S., Xoxlova Ye.B.) Izdatelstvo: M: Yurist’, 2001. -560s. 7. Keyns Djon Meynard. Obhaya teoriya zanyatosti, prosenta i deneg Izdatelstvo: Gelios, 2002. 8. Kyazimov K. Ro’nok truda i zanyatost naseleniya: Uchebnoye posobiye Izdatelstvo: Perspektiva, 2005. -368s. 9. O rabote za granisey po kontraktu/Sost.A.ILemeshev. -M.: Izd.: Amalfeya, 2002.-304s. 10. Pavlenkov V.A. Ro’nok truda: Zanyatost; Bezrabotisa: Uchebnik dlya vuzov Izdatelstvo: M: izd-vo MGU, 2004. -368s. 11. Petrov M.I. Trudovoy staj. ISBN: 5-94280-097-9. 2005. 12. Rofe A.I. Ro’nok truda. Izdatelstvo: MiK, 2003. 13. Rudenko G.G. Formirovaniye ro’nkov truda: Uch. pos. -M.: Ekzamen, 2004.-416s. 14. Solovyev A.A. Voproso’ zanyatosti i trudoustroystva Izdatelstvo: Prior, 2000. -122s.

O'xshashlar

Variatsiya ko’rsatkichlari

Yalpi ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik

Yalpi ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik

Tijorat banklarining likvidlik ko’rsatkichlari

Bozor iqtisodiyotining davriy rivojlanishi. Ishsizlik