Инновацион лойиҳаларни бошқариш - Iqtisodiyot - Referatlar

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Yuklangan vaqt:

01.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

159.5 KB

Ko'chirib olish

Инновацион лойиҳаларни бошқариш Режа: 1. Инновацион лойиҳанинг моҳияти ва аҳамияти 2. Инновацион лойиҳаларни баҳолашнинг асосий мезонлари 3. Инновацион лойиҳалар самарадорлигини баҳолаш 4. Инновацион лойиҳаларни амалиётга татбиқ этишни бошқариш

Инновацион лойиҳанинг моҳияти ва аҳамияти Лойиҳа деб янги техник ва ижтимоий – иқтисодий тизимни яратиш ва ўзлаштиришга қаратилган мақсадли жараёнга айтилади. Инновацион лойиҳа ўта мураккаб тизимни ифодаловчи бир бири билан бевосита боғлиқ ва ўзаро тадбирни амалга оширувчиларнинг аниқ мақсадга еришишдаги илмий – техникани ривожлантиришнинг устувор йўналишларидир. Лойиҳалар, одатда, мазмунан изланувчи ва тадқиқот лойиҳаларига бўлинади. Изланувчи лойиҳа инновацион лойиҳаларнинг бир шакли ҳисобланиб, у ҳалқ хўжалигида ижтимоий-сиёсий аҳамиятга ега бўлган муҳим масалани ҳал этишга қаратилган назарий ва амалий тадқиқот ва ишланмалар ҳисобланади. Тадқиқот лойиҳалари техник – иқтисодий қарорлар асосида шаклланади. Лойиҳада амалга ошириладиган ғоя, фикр ва техник қарорлар аҳамиятига кўра турли хил бўлиши мумкин. Модернизация – бу йерда кескин ўзгариш бўлмайди, машина қурилма қувватини, меҳнат унумдорлигини оширувчи янги техник иқтисодий кўрсаткичлар билан оширилиши таъминланади. Новаторлик – янги маҳсулот конструксияси ўз елементлари бўйича аввалгилардан тубдан фарқ қилади. Илдамловчи – бу йерда конструксия истиқболли техник қарорларга асосланади. Пионер – бу йерда авваллари мавжуд бўлмаган материал, конструксия ва технология юзага келади. У янги ёки аввалги функсияларни бажариши мумкин. Амалиётда лойиҳалар аҳамиятига кўра: мураккаблиги, давомлилиги, бажарувчилар таркиби, қамрови, инновацион жараёндаги иштироки бўйича турланади. Ҳал етаётган вазифалар қамрови (кўлами) бўйича инновацион лойиҳалар қуйидагиларга бўлинади: - мулт-лойиҳа;

- монолойиҳа; - мегалойиҳа. Мулт-лойиҳа (кичик лойиҳа) – кўлами бўйича катта бўлмаган содда ишлам билан чекланган лойиҳадир. Улар буюртмачининг ўзаро бир бирига боғлиқ ғоялари асосида тузилади. Моно-лойиҳа – мулт лойиҳаларнинг муқобил варианти ҳисобланиб, уларни чекланган вақт ва манбалар билан ягона лойиҳа бўйича бирлашвидир. Мега-лойиҳа – бу умумий мақсад сари йўналтирилган лойиҳа учун зарур манбалар ва уни бажариш учун кэтадиган вақтга ўзаро боғлиқ бир неча лойиҳалардан ташкил топган мақсадли дастурлардир. Мега-лойиҳаларни шаклланиши ва амалиётга татбиқ етилиши бир қатор тармоқлар, ҳудудлар, саноат – молия гуруҳлари, йирик корпорация ва давлатлар бирлашувини талаб этади. Мегалойиҳалар ҳалқаро, мамлакат доирасида, миллий ва ҳудудий ҳарактйерда бўлиши мумкин. Лойиҳалар бажарилаётган ишлар ҳажми ва давомийлик муддатига кўра: - қисқа муддатли (1-2 йил) - ўрта муддатли (5 йилгача) - узоқ муддатли (5 ва ундан ортиқ йил) бўлади. Лойиҳа таркиби ва босқичлари(амалиётга татбиқ этиш) унинг тармоқ ва функсионал мойиллигини белгилайди. Инновацион лойиҳаларнинг асосий бўлимлари: - лойиҳа мазмуни ва долзарблиги, лойиҳанинг бош мақсади, яъни маркетинг тадқиқотлари ва муаммолар таркиби асосида шаклланади. Лойиҳани бош мақсадини амалиётга татбиқ этиш тадбирлар тизими қуйидагича: - лойиҳани комплекс асослаш; - лойиҳани амалиётга татбиқ етилишини таъминлаш; - лойиҳа юзасидан експерт хулосаси;

Ҳар қандай лойиҳа ўзининг мураккаблиги ва иш ҳажмидан қатъий назар қуйидаги фазаларни ўтайди. (жадвалга қаранг) Лойиҳани ташкил этиш ва амалиётга татбиқ этиш қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: - инвестицион лойиҳа ғоясини шакллантириш; - инвестицион имкониятларни ўрганиш; - лойиҳани техник иқтисодий жиҳатдан асослаш; - шартнома ҳужжатларини тайёрлаш; - лойиҳа ҳужжатларини тайёрлаш; - қурилиш монтаж ишлари; - обйектдан фойдаланиш; - иқтисодий кўрсаткичлар мониторинги; жадвал Лойиҳанинг ҳаётийлик даври босқичлари Инвестиция олди фазаси Инвестицион фаза Лойиҳанинг инвестиция олди тадқиқотлари ва режалаштириш Ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этишга тайёрлаш Савдо-сотиқ амалга ошириш ва шартномалар имзолаш Лойиҳани амалиётга татбиқ этиш Лойиҳани якунлаш Башоратни ўрганиш (прогнозлаш) Лойиҳа қидирув ишлари режасини ишлаб чиқиш Шартномалар тузиш Лойиҳани амалга ошириш режасини ишлаб чиқиш Ишга туширишга тайёргарлик ишлари

Бошланғич фикрлар шартлари таҳлили ва лойиҳа Техник – иқтисодий асослаш, топшириқларни ишлаб чиқиш Қурилмани йетказиб бериш шартномаси График ишлаб чиқиш Обйектни ишга тушуриш концепциясини ишлаб чиқиш Инвестицияни лойиҳа олди асослаш ТИА тасдиқлаш, келишиш ва експертизадан ўтказиш Пудрат ишлари шартномаси Ишларни бажариш Натижалар таҳлили ва манбаларини жалб этиш Жойлаштириш: ўрнини танлаш ва келишув Топшириқни лойиҳалаштиришга бериш Режа тузиб чиқиш Мониторинг ва назорат Фойдаланиш Екологик асослаш Ишлаб чиқаришни келишиш ва тасдиқлаш - Лойиҳа режасига тузатма киритиш Ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва таъмирлаш Експертиза Инвестициялаш юзасидан якуний қарор қабул қилиш - Бажарилган ишларга ҳақ тўлаш Лойиҳани ёпиш Инвестицион ғояни шакллантириш босқичлари – бу ўйланган ҳаракат режасидир. Бу босқичда инвестиция обйекти ва субъекти аниқланади. Инвестиция субъекти – инвестициядан фойдаланувчи хўжалик юритувчи субъектлардир. Инвестиция обектларига қуйидагилар киритишимиз мумкин: - янги маҳсулот ишлаб чиқаришга мўлжалланган қурилаётган, кенгайтирилаётган ва реконструксия қилинаётган корхоналар, бино, иморат – иншоотлар;

-алоҳида вазифани ҳал этишга қаратилган қурилиш комплекси ва реконструксия қилинувчи обйектлар. Бу йерда инвестиция киритиладиган обйект янги турдаги маҳсулот ишлаб чиқаришни йўлга қўяди. Инвестицион лойиҳаларда қуйидаги инвестиция шакллари қўлланилади: - пул маблағлари ва унга тенглаштирилган мақсадли жамғарма, оборот маблағлари, қимматбаҳо қоғозлар масалан аксия ёки облигация заем, гаров кредит ва ҳоказолар; - йер; - иморат, иншоот, машина ва қурилмалар, ўлчов асбоблари ва бошқалар; - пул еквивалиентига ега бўлган мулк ҳуқуқи. Амалиётда инвестицион лойиҳалар имкониятларини тадқиқ қилишда қуйидагилар кўзда тутилади: - експорт ва импортни ҳисобга олган ҳолда олдиндан маҳсулот (хизмат)га бўлган талабни ўрганиш; - маҳсулотни базис, жорий ва башорат қилинган нархи даражасини баҳолаш; - қатнашчилар таркиби ва лойиҳани амалга оширишни ташкилий – ҳуқуқий шакллари юзасидан таклифлар тайёрлаш; - олдиндан тижорат самарадорлигини баҳолаш ва умумлашган нормативлар бўйича кўзланган инвестиция ҳажмига баҳо бериш; техник иқтисодий асоснома бўйича олдиндан баҳони тайёрлаш. - инвестицион имкониятлар натижаси асосларини тасдиқлаш. - лойиҳа қидирув ишлари шартнома ҳужжатларини тайёрлаш. Инвестицион имкониятларни тадқиқ этишнинг мақсади – бу имкониятли инвестор учун инвестицион таклифларни тайёрлаш ҳисобланади. Агар бу йерда инвесторда эҳтиёж йўқ бўлса, унда барча ишлар ишлаб чиқарувчи ҳисобига тўғри келади.

Лойиҳани техник иқтисодий жиҳатдан тўла асослаш қуйидагиларни кўзда тутади: - кенг қамровли маркетинг тадқиқотларни олиб бориш; - маҳсулот ишлаб чиқариш дастурини ишлаб чиқиш; - бошланғич ҳужжатларни тайёрлаш; - техник қарорларни ишлаб чиқиш; - архитектура - режалаштириш ва қурилиш қарорлари тайёрлаш; - муҳандислик таъминоти; - фуқаро муҳофазаси ва атроф-муҳитни ҳимоя қилиш тадбирлари; - қурилиш ишларини ташкил этиш тартиби; - фуқаро, уй-жой қурилиш бўйича зарурий маълумотларни йиғиш; - корхонани бошқариш тизими, ишчи ва ходимлар меҳнатини ташкил этиш. смета, молия ҳужжатларини шакллантириш: ишлаб чиқариш ҳаражатлари, капитал сарфлар ҳисоби, корхона томонидан йиллик тушум ҳисоби, айланма маблағга эҳтиёжни аниқлаш ва ҳоказо; - таваккалчиликни баҳолаш; - лойиҳани амалга ошириш муддатини режалаштириш; - лойиҳани тижорат самарасини баҳолаш; - лойиҳани тўхтатиш шартларини шакллантириш. Инновацион лойиҳаларни баҳолашнинг асосий мезонлари Корхона ўзининг тадбиркорлик фаолиятида таваккалчиликни камайтириш учун, биринчи навбатда, инновацион лойиҳани чуқур таҳлил етиб чиқмоғи лозим.

Одатда, инновацион лойиҳа бир корхонага самарали бўлса, иккинчи корхона учун самарасиз бўлиши ҳам мумкин. Чунки унинг самараси корхонанинг жойлашган жойи, асосий инновацион лойиҳа бўйича ходимларнинг интеллектуал салоҳияти (бажаришга қодирлиги), асосий ишлаб чиқариш фондларининг ҳолати каби бир қатор обйектив ва субъектив омилларга боғлиқ. Барча санаб ўтилган омиллар инновацион лойиҳа натижасига бевосита таъсир этади, лекин уларни доимо миқдор жиҳатдан баҳолаш қийин, айрим ҳолларда бунинг имконияти ҳам йўқ. Шу боисдан амалга ошириладиган инновацион лойиҳани уни танлаш босқичида ҳар бир аниқ олинган корхонада инновацион лойиҳага таъсир кўрсатувчи ўзининг омиллари мавжудлигини инобатга олиш мақсадга мувофиқдир. Ҳозирда инновацион лойиҳани баҳоловчи универсал тизим мавжуд эмас, аммо айрим омиллар барча инновацион корхоналарга нисбатан умумий ҳарактерга ега. Шу боисдан ушбу омилларни айрим инновацион лойиҳаларни баҳолаш мезони сифатида қараш мумкин. Қуйидаги жадвалда инновацион лойиҳаларни баҳолаш мезонлари таркиби келтирилган.

жадвал Инновацион лойиҳалар мезонлари 1. Ижтимоий-иқтисодий тавсифнома 1.1. Ижтимоий (ҳаёт тарзи). 1.1.1. Ижтимоий қониқиши. 1.1.2. Саломатлиги. 1.1.3. Шахсий хавфсизлиги. 1.1.4. Маданиятлиги. 1.1.5. Маълумоти. 1.1.6. Турмуш тарзи. 1.1.7. Бандлик даражаси. 1.2. Миллий иқтисодиётни ривожлантиришга қўшган ҳиссаси. 1.2.1. Аҳолини енергия ва иссиқлик манбалари билан таъминланиши. 1.2.2. Аҳолини озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминланиши. 1.2.3. Аҳолини транспорт ва алоқа воситалари билан таъминланиши. 1.3. Иқтисодий. 1.3.1. Манбалардан фойдаланиш самарадорлигини ортиши: А) меҳнат манбалари; Б) материал манбалар; В) молия манбалари; Г) ахборот манбалари. 1.3.2. Юқори иқтисодий самара берувчи янги маҳсулотлар яратилиши. 1.3.3. Иқтисодиётдаги йирик ўзгаришларга қўшган ҳиссаси. 1.4. Бозор ўлчамлари. 1.4.1. Ички бозорда: А) талаб;

Б) импортни ўрнини босиш; В) маҳсулот рентабеллиги; Г) инвестиция иқтисодий самараси; Д) рақобат курашидаги ўрни; Е) тижорат таваккалчилиги. 1.4.2. Ташқи бозорда маҳсулотларнинг рақобатбардошлиги: А) талаб; Б) експорт салоҳиятнинг ортиши; В) инвестициянинг иқтисодий самараси; Г) рақобат курашидаги ўрни; Д) тижорат таваккалчилиги. 2. Миллий хавфсизлик таъминланиши 1.5. Ўзбекистоннинг мудофаа қудратига қўшган ҳиссаси 1.6. Екологик хавфсизликка қўшган ҳиссаси 1.2.1 Атроф-муҳитга зарарли моддаларни чиқишини камайтиришга қўшган ҳиссаси: - атмосфера; - сув ҳавзаларига; - йер ва йер манбалари; 1.2.2 Табиатни қайта тиклашга қўшган ҳиссаси 3. Илмий - техник тавсифнома 3.1. Жаҳон андозаларига мослиги. 3.2. Йўлбошчилик ҳолатини қўллаб-қувватлашдаги ҳиссаси. 3.3. Бошқа илмий-техник йўналишларни юксалишига қўшган ҳиссаси. 3.4. Илмий-техник салоҳиятни юксалишига қўшган ҳиссаси. 3.5. Янгилиик даражаси.

3.6. Йирик технологик ўзгаришларга қўшган ҳиссаси. 3.7. Олдинги дастур ва режаларга киритилганлиги. 3.8. Юзага чиқиш ҳолатининг даражаси. 3.9.1. Фундаментал ишларнинг мавжудлиги. 3.9.2. Тадқиқот учун юқори малакали кадрлар борлиги. 3.9.3. Ишлаб чиқариш ва тажриба базасининг мавжудлиги. 3.9.4. Лойиҳани муддатида амалга оширишдаги техник ва ташкилий таваккалчилик. 4. Иқтисодий тавсифнома 1.1. Лойиҳа сарфлари. 1.1.1. Илмий текшириш ишларига. 1.1.2. Тажриба конструкторлик ишларига. 1.1.3. Намуна нусхасига. 1.1.4. Ишлаб чиқаришни ташкил этишга. 1.1.5. Ишлаб чиқариш жараёни капитал сарфлари. 1.1.6. Ҳаражатларни қоплаш муддати. 1.2. Кутилаётган фойда. 1.2.1. Умумий фойданинг имкониятли миқдори. 1.2.2. Валута фойдасининг кутилган миқдори. 1.2.3. Фойда олиш вақти бошланиши. 1.2.4. Инвестиция рентабеллиги. Инвестицион лойиҳаларнинг тўла баҳоси юқоридаги мезонларни ва лойиҳа асосий елементларини таҳлилини ўз ичига олади. жадвал Инновацион лойиҳаларни баҳолаш мезонлари Мезонлар Баҳо 1 2 3 4 5 Корхона қадри, сиёсати стратегияси ва моҳияти.

1. Илгариги стратегияларни ўрнини босувчанлиги. 2. Истеъмолчи таклифига лойиҳанинг мосланганлиги. 3. Лойиҳани корхона таваккалчилигига мослиги. 4. Таваккалчини вақт доираси. Маркетинг 1. Лойиҳани бозорнинг маълум бир эҳтиёжига мослиги. 2. Бозорнинг умумий сиғими баҳоси. 3. Бозордаги ҳисса (улуш баҳоси). 4. Тижорат ютуғи еҳтимоли. 5. Сотишнинг кутилган ҳажми. 6. Рақибларга баҳо. 7. Мавжуд сотиш каналлари билан келишишганлиги. ИТ ва ТК ишлари 1. Лойиҳани корхона инновацион стратериясига мослиги. 2. Техник қувват еҳтимоли. 3. Лойиҳани ишлаб чиқариш қиймати ва вақти. 4. Патент ҳуқуқи бузилишининг йўқлиги. 5. Келгусида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар имконияти. 6. Илмий - техник манбаларнинг мавжудлиги. 7. Маҳсулот ёки ишлаб чиқариш жараёнини атроф-муҳитга зарарли таъсири мавжудлиги. 8. Лойиҳани атроф-муҳит муҳофазаси жорий ва истиқболли қонунчилигига мослиги.

Молия 1. ИТ ва ТК ишлари қиймати. 2. Ишлаб чиқариш сарфлари. 3. Маркетинг тадқиқотлари қиймати. 4. Тегишли муддатга молиявий ресурслар мавжудлиги. 5. Корхонанинг бошқа лойиҳалари билан келишилганлиги (мослиги). 6. Кутилган фойда нормаси. 7. Лойиҳа бўйича молиявий маблағлар самарадорлиги критериясини ишлаб чиқиш. Ишлаб чиқариш Корхонанинг илмий-техник ходимлари сони ва малакасини лойиҳани амалга оширишга мос келиши Лойиҳанинг корхона ишлаб чиқариш қувватлари билан мослашганлиги Хомашё материал ва бутловчи қисмлар қиймати Ишлаб чиқариш ҳаражатлари Ишлаб чиқаришни хавфсизлиги даражаси Изоҳ: 5 – жуда юқори баҳо. 4 – юқори баҳо. 3 – қониқарли баҳо. 2 – паст баҳо. 1 – жуда паст баҳо. Экспертлар лойиҳа тўғрисида тўла маълумотга ега бўлишлари учун барча масалаларни тўла ўрганиб чиқишлари шарт, сўнгра умумлашган натижалардан келиб чиқиб лойиҳа самарасига баҳо беради.

Сифатли баҳолаш учун аниқ маълумотлар керак бўлади, уларни таркиби қуйидаги жадвалда берилган. жадвал Обйектив маълумотларни миқдорий ўлчам ва инновацион лойиҳага ажратилган (берилган) тавсифнома Кирувчи 1. Иқтисодий самарадорлигининг ортиши; 2. Асосий ижтимоий-иқтисодий муаммоларни йечишга қўшган ҳиссаси; 3. Ички бозорда рақобатбардошлиги; 4. Йирик структуравий силжишларга қўшган ҳиссаси; 5. Екологик хавфсизликка қўшган ҳиссаси; 6. Тўла ҳаражатлар (динамикаси); 7. ИТ ва ТКИ тўла ҳаражатлари: - технология бўйича; - йириклашган технология бўйича; - устувор йўналишлар бўйича; Сифат

1. Буюртмачиларнинг мавжудлиги; 2. Ташқи бозорда рақобатбардошлиги; 3. Ички бозорда рақобатбардошлиги; 4. Бошқа устувор йўналишларни ривожланишига қўшган ҳиссаси; 5. Янгилиги ва истиқболи даражаси; 6. Ҳалқаро даражада башорат қилаётган технологияга маҳсулотнинг мос келиши; 7. Муаммода илмий-техник салоҳиятнинг мавжудлиги; 8. Таваккалчилик, илмий-техник таваккалчилик, тижорат таваккалчилиги; 9. Талаб етиладиган кўмак; Усувор йўналиш дейилганда, асосан, давлатнинг ижтимоий – иқтисодий сиёсатини амалга оширилиши ва мамлакат тараққиёти олдига қўйилган вазифаларни ҳал этиш мақсади тушунилади. Усувор танлангандан сўнг инновацион фаолиятни ривожлантиришни стратегик йўналишлари ва тадбиркорликни Давлат томонидан қўллаб- қувватлаш стратегияси аниқланади. Стратегияни бошланғич босқичида телекомуникация, озиқовқат, енгил саноат тармоқлари, қурилиш, кичик бизнесда инвестиция манбаларидан самарали фойдаланиш назарда тутилади. Иккинчи босқични тармоқда амалга ошириш, қайсики Ўзбекистоннинг аниқ бир рақобат имкониятлари мавжуд бўлган (ёқилғиенергетика комплекси) соҳаларни юксалтиришга еътибор қаратилади. Учинчи босқичда стратегияни ҳаётга татбиқ этиш имкониятлари юзага келади. Барча учала стратегия ҳам ички ва ташқи шароитни яратишда Давлатни тегишли ёрдамига муҳтож. Ташқи шароитларга инновацион фаолиятни

рағбатлантириш ва рақобатбардошликни оширишга ёрдам берадиган солиқ сиёсати, божхона тўлови, тарифларни киритишимиз мумкин. Инновацион фаолият самарадорлигини оширувчи ички шароитларга корхоналарни реструктизация ва ислоҳ қилишни киритишимиз мумкин. Юқоридагилардан ташқари ташқи шартларга, шунингдек, илмий муассасаларга қайтариб бермаслик шарти билан ажратилган муҳим аҳамият касб этадиган маҳаллий дастур ва грантларни ҳам киритишимиз мумкин. Мамлакатимизда илмий тадқиқот ва тажриба конструкторлик ишларини янада юксалтириш ва уни ҳалқаро доирадаги мавқеини ошириш борасида бир қатор ижобий тадбирлар амалга оширилмоқда. Уни қуйидагиларда яққол кўришимиз мумкин: - натижага қараб технологиядан фойдаланиш тамойилига ўтиш; - фаол инновацион сиёсатга ўтиш; - тажриба конструкторлик ишларини самарали ривожланишини таъминлайдиган “Ўйин қоидаси” ни тасдиқлаш, ҳамда бунда баҳолар активлигини максималлаштириш; - молиявий ресурсларни йўналишлар, дастурлар ва лойиҳа бўйича тақсимланишни режалаштиришда устуворлик ва ҳаражатлар таҳлилига кенг асосланиш; - илмий-техник тадқиқотларни Давлат томонидан қўллаб - қувватлашнинг турли шаклларидан фойдаланилади; - лойиҳа натижаларини назорат қилиш ва бошқалар; Ушбу ва бошқа талабларни амалга ошириш учун унинг барча бўғин ва даврларида умумлашган самарали методика ишлаб чиқилиши лозим. Инновацион лойиҳалар самарадорлигини баҳолаш

Инвестицион лойиҳа самараси ҳақида олдинги бўлимларда атрофлича тўхталиб ўтилган. Енди инвестицион лойиҳани самарадорлигини асосий кўрсаткичларига тўхталиш мақсадга мувофиқ. Иқтисодий адабиётларда инвестицион лойиҳанинг самарадорлигини ҳарактерловчи учта кўрсаткич кўзга ташланади: 1. Инновациянинг ҳалқ хўжалиги самараси – бу лойиҳани бутун ҳалқ хўжалиги соҳасида ҳудуд ва тармоқлардаги самарасини ифодалайди. 2. Буджет самарадорлиги кўрсаткичи лойиҳани амалга ошириш натижасини тегишли буджетлар даромади ва ҳаражатига таъсирини кўрсатади. Бу йерда самара лойиҳани татбиқ этиш евазига буджет даромадаларини ҳаражатларидан ортиб кэтишида ифодаланади. Буджет самарадорлиги кўрсаткичи лойиҳани амалга ошириш натижасини тегишли буджетлар даромади ва ҳаражатига таъсири. Бу йерда самара лойиҳани татбиқ этиш евазига буджет даромадаларини ҳаражатларидан ортиб кэтишида ифодаланади. Буджет самарасида лойиҳанинг буджетга таъсири ҳисобга олинади. Ҳалқ хўжалиги самараси қуйидаги ҳолатлар билан ифодаланади: • охирги ишлаб чиқариш натижалари; • ижтимоий –иқтисодий натижалари; • тўғри молиявий натижалар; Чет ел банклари, фирмалари кредит ва заёмлари. 3. Тижорат самараси – бу лойиҳани истеъмолчилар учун молиявий таъсирини ифодалайди. Лойиҳа тижорат самарадорлиги деб лойиҳада белгиланган самара даражасини таъминловчи ҳаражат ва молиявий натижалардаги қатнашчиларнинг улушига айтилади. Бу йерда самара даражаси сифатида маълум бир қадамда олинган аниқ пул оқими кўринади. Инвестиция самарадорлиги дейилганда В. Г. Мединский бир қатор кўрсаткичларни тавсия этади. Улар жумласига инвестицияни қоплаш

муддати, инвестиция самарадорлиги коеффициенти, пул оқимларининг дисконти, соф жорий қиймат, инвестиция рентабеллиги каби кўрсаткичларини киритиш мумкин. Иқтисодий адабиётларда инвестиция самарадорлиги умумий соф фойданинг умумий капитал маблағлар сарфи суммасига нисбати билан аниқланади. Жс = УСФ/УСКМ Бу йерда Жс – инвестиция самарадорлиги, коеффициентда УСФ – умумий соф фойда, сўм УСКМ – умумий сарфланган капитал маблағ ҳажми, сўм Инвестицион лойиҳа самарадорлигини баҳолашнинг яна бир усули бу ўртача йиллик фойданинг инвестиция ўртача миқдорига нисбатидир. Жс = УЙФ/ИУМ Бу йерда Жс – инвестиция самарадорлиги, коеффициентда УЙФ – ўртача йиллик фойда, сўм ИУМ – инвестиция ўртача миқдори, сўм Бу айрим манбаларда кўрсаткич инвестициянинг бухгалтерия рентабеллиги ҳам деб аталади. Самарадорликни белгиловчи кенг тарқалган оддий усулларидан бири инвестиция қоплаш муддати ҳисобланади. Қоплаш муддати, одатда, мазмун жиҳатдан инвестиция самарадорлиги кўрсаткичининг тескари кўриниши ҳисобланади. Т=УСКМ/УСФ ёки Т=ИУМ/УЙФ Аммо В.Г.Мединский инвестицияни қоплаш муддатини аниқлашда ўзига хос усулни тавсия етган. Бу тавсияга кўра қоплаш муддати инвестициянинг йиллик амортизация ажратмаси билан йиллик соф фойда йиғиндиси нисбати орқали аниқланади. Т= И/ИА+ИСФ Бу йерда И – инвестиция умумий қиймати, сўм ИА – амортизация ажратмаси, сўм ИСФ – йиллик соф фойда

Юқоридаги кўрсаткичлардан фойдаланиш илмий муассасаларда ўзининг ижобий самарасини беради. Инновацион лойиҳаларни амалиётга татбиқ этишни бошқариш Инновацион лойиҳаларни амалиётга татбиқ этиши босқичмабосқич амалга оширилади. Инновацион лойиҳалар бўйича устувор йўналишлар аниқланиб таклифларни шакллантириб, ўта зарур технологияларни аниқлаш жараёнида қуйидагиларга алоҳида еътибор қаратилади: Биринчидан, мақсадга еришишнинг енг сезиларли мезонлари тартиби еътиборга олинади. Иккинчидан, устувор йўналишлар бўйича амалга оширилаётган ҳар бир лойиҳага кўрсаткичларни яхшилаш даражасига қараб «Паст», «Ўртачадан паст» «Ўртача», «Ўртачадан юқори», «Юқори» баҳо берилади Учинчидан, “Ўртачадан юқори”, “Юқори” баҳо ола олмаган технологиялар келажакда муҳокамадан чиқариб ташланади. Бу йерда ҳисоб-китоблар аниқ бир давр ва баҳоларда амалга оширилиб баҳолар експертлар томонидан қўйилади. Юқори баҳо ўлчамлари амалий қарор қабул қилиш жараёнида ҳам ўзгариши мумкин Молиявий ресурсларни тақсимлаш лойиҳалар ўртасида “Ҳаражат- фойда” (самара) қоидасига асосланган ҳолда амалга оширилиб, бу йерда устувор лойиҳаларга алоҳида еътибор қаратилади. Амалиётда устуворлилик даражаси қуйидагича аниқланади: 1. Ҳар бир лойиҳа қуйи даражада икки хил кўрсаткич билан аниқланади: - охирги натижа; - режа бўйича ишлаб чиқарилган маҳсулотларга кетган ҳаражат; 2. Самарадорлик кўрсаткичлари лойиҳанинг аҳамияти бўйича ҳисобланади. Бу йерда еришилган натижа қилинган ҳаражатга таққосланади;

3. Барча лойиҳалар устуворлиги ва самара даражасига қараб тартибга келтирилади; Шундан қилиб, бошланғич танлаб олиш босқичида лойиҳалар учта гуруҳга бўлинади: - ўта муҳим устувор лойиҳа; - устувор лойиҳа; - фарқи бор лойиҳа; Биринчи ва иккинчи гуруҳ лойиҳалари келгуси босқичда қайта ишлашга ўтказилади. Ўта муҳим ва устувор йўналишларнинг лойиҳалари дастлабки танлови илмий – техник тараққиётни устувор йўналишларини танлаш ва баҳолашнинг умумий қоидалари асосида амалга оширилади. Танлов қуйидаги босқичларда амалга оширилади: 1. Дастлабки, лойиҳани баҳолашни ўтказишнинг асосий йўналишларини ажратиб кўрсатиш, яъни асосий муаммоларни ҳал этишда алоҳида аҳамият касб етувчи устувор йўналишларни ажратиб кўрсатиш. 2. Белгиланган йўналишлар бўйича лойиҳаларни танлаш. 3. Лойиҳаларни белгиланган йўналишлар бўйича кенгайтириш, қисмларга ажратиш. 4. Ўта муҳим муаммолар бўйича лойиҳалар танлови талабларини шакллантиришда технология ҳиссасини баҳолаш. 5. Лойиҳа танловига ҳужжатлар тайёрлаш. 6. Бозор учун лойиҳа намунаси ишлаб чиқиш. 7. Лойиҳа танлови низомини ишлаб чиқиш. 8. Лойиҳа иштирокчиларига танлов ҳақида маълумотларни йетказиш. 9. Лойиҳа танловини ўтказиш. 10. Експертиза ишчи қўлланмасини ишлаб чиқиш.

11. Експерт гуруҳини ташкил этиш ва експертиза ўтказиш. 12. Експертиза ва ҳисоб–китоб натижалари бўйича лойиҳага баҳо бериш. 13. Истиқболсиз лойиҳаларни чиқариб танлаш. 14. Лойиҳани методик шакллантириш учун ҳужжатларни ишлаб чиқиш: а) буджет буюртмаси; б) давлат томонидан қўллаб-қувватлашга ариза. 15. Лойиҳаларни амалиётга татбиқ етилишида Давлат томонидан қўллаб-қувватлашни танлашга дастлабки тавсиялар. 16. Давлат қўллаб-қувватлаш шакллари бўйича якуний буджет аризасини тузиш. Бу йерда лойиҳа мақсади шакллантирилади, буджет буюртмаси тайёрланади, манбалар тасдиқланади, натижа назорат қилинади ва тегишли тузатмалар киритилади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабр № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида» ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1006-хи, Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1002-хи, -Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ашкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабр.

O'xshashlar

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Ўзбекистонда лойиҳаларни бошқариш тенденциялари

Ходимларни инновацион бошқариш

Лойиҳаларни бошқариш методологиясининг ҳозирги ҳолати

Вақт параметрлари бўйича лойиҳаларни бошқариш