Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш - Iqtisodiyot - Referatlar

Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш Режа: 1. Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида. 2. Илмий тадқиқот турлари. 3. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи. 4. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари. 5. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш.

Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида. Фан - техника тараккиёти - фан ва техниканинг ўзаро бир-бирини тўлдириб, ривожланиш асосида ишлаб чиқариш ташкилий даражасининг, технологиясининг, меҳнат воситалари ва қуролларининг доимий равишда янгиланиб ва такомиллашиб боришини таъминлашдир. Илмий-техника тараккиёти ишлаб чиқаришни ташкил қилишга, ишлаб чиқариш кучлари элементларига чуқур ўзгариш киритадики, натижада ишлаб чиқариш муносабатлари хам ўзгаради. Ўтиш даврида илмий-техника тараккиётини жадаллаштириш иктисодиётни ривожлантиришнинг муҳим вазифаларидан бири. Ягона техника сиёсат илмий-техника инқилоблари ва ютуқлари ижтимоий иктисодий муаммолар ечимини умумлаштиради. Фан-техника фаолияти натижасида фаннинг ишлаб чиқариш кучларига айланиш жараёни амалга оширилади, илмий натижалар техник ечимларга айланади, техника, технология ва материалларнинг янги турлари яратилади ва ўзлаштиради. "Фан-техника ишлаб чикариш - ишлатиш" ягона мажмуи яратилади. Фаннинг ишлаб чикариш кучларига айланиши, фан, техника ва ишлаб чикаришнинг алокаларини кескин жадаллаштиради. Фан ўз ривожланишида амалиётдан ўсиб кетиб, техникавий инқилоб учун шароит яратади. Ўз навбатида техника ва ишлаб чикаришнинг ривожланиши илмий - тадқиқотлар ўтказиш ва унинг натижаларини ишлаб чиқаришга жорий қилишни жадаллаштиради ва рағбатлантиради. Фаннинг ишлаб чиқариш кучларига айланиши, бу фаннинг ишлаб чиқариш кучларининг учинчи элементи эканлигини англатмасдан, балки мехнат жараёнида ишчи кучидан унумли фойдаланишини билдиради. Фан ишлаб чикариш кучларининг барча элементларини бойитади, жамиятнинг моддий техника базаси ривожланишига таъсирини кучайтиради. Илмий техника тараққиёти ютуқларидан фойдаланиш қўл меҳнатини енгиллаштириш омили бўлиб хизмат қилади, унинг доимий такомиллашуви ушлаб ишчиларнинг моддий таъминланганлик ва маънавий дам олиш имкониятларини яратади.

Илмий техник тараққиёти, иқтисодиётнинг моддий техник базасининг шаклланишига ва унинг асосида илм-фан ва техника ривожланишига замин яратади. Илмий техника тараққиёти товар маҳсулотларнинг кенгайиши ва номенклатурасининг янгиланиши ва ишлаб чиқариладиган маҳсулот ассортиментига ижобий таъсир кўрсатади. Санот маҳсулотларининг янгиланиш кўрсатгичи маамлакатнинг ишлаб чиқариш потенциалини ривожланишини кўрсатади. Илмий техника тараққиёти таъсирида маиший хўжалик маҳсулотлари доимо янгиланиб туради, бу билан аҳолининг маиший хўжалик маҳсулотларига бўлган талаби қондирилади. Илмий тадқиқот турлари. Илмий техника тараққиётини шаклланиши ва уларнинг натижаларини амалга ошириш 5 та босқичдан иборат бўлади, яъни фундаментал тадқиқотлар, амалий тадқиқотлар, ишланмалар, ишлаб чиқаришга тайёрлаш ва эксплуатация. Фундаментал тадқиқотлар- бу олиб бориладиган тадқиқотнинг мавжудлиги таҳлили, табиий ривожланиш қонун ва қонуниятларини аниқлаш, жамият, инсон, улар ўртасидаги ўзаро алоқадорликни очиб бериш, мавжуд қонун ва қонуниятлар ҳақидаги билимларни чуқурлаштиришдан иборат. Амалий тадқиқотлар моҳиятан икки вазифаси мавжуд: биринчидан, у фундаментал тадқиқотларни таҳлил қилиш янги иш қуроллари (техника,технология, материаллар ва бошқалар) яратиш мақсадида уни ривожлантириш; иккинчидан ишлаб чиқариш жараёни ҳолатини таҳлил қилиш, ҳамда мавжуд техника асосида янги техника асосини яратиш ва уларни амалиётга кенг жорий этишдан иборат. Амалий тадқиқотлар қуйидагиларни ўз ичига олади: йўриқнома, нормалар, услубиёт, меъёрлар, меъёр актларнинг асослилиги билан яратилган амалий илмий тадқиқот натижалари ва уларни бевосита амалиётга жорий қилишдан иборат бўлиб объект сифатида иқтисодиётнинг барча тармоқларини қамраб олади. Амалий тадқиқотларларни прогнозлашнинг асосий белгилари қуйидагилар: тадқиқотга кетган харажатлар ҳажми, керакли материаллар

миқдори, молиявий ресурслар миқдори, илмий ходимларнинг малакасининг ошиши, янги мутахасисларга бўлган талаб, тадқиқотнинг моддий таъминланганлиги, тадқиқотга бўлган талаб ва эҳтиёж. Илмий ишланмалар деганда конструкторлик, технологик, лойиҳалар асосида янги техникалар, технологиялар, маҳсулотлар, ҳамда ишлаб чиқарилган меҳнат жиҳозлари ва қуролларини модернизациялаш уларни тажрибалардан ўтказиш тушинилади. Ишланмалар амалий тадқиқотларги ўхшаб кетади, лекин у давлат стандартларига жавоб бериши керак. уларни амалга оширишда қуйидаги талаблар мавжуд: конструкторлик ва технологик ишланмалар устидан ишлаш тартиби, тажриба наъмуналари, тажриба партияси, оммавий ишлаб чиқариш учун тайёрлигини текшириш. Конструкторлик- тажрибавий ишланмалар тармоқ илмий текшириш ташкилотлари конструкторлик лойиҳа ташкилотлар ҳамда конструкторлик ва технологик ишлаб чиқариш бюролар бирлашмалар томонидан саноат ташкилотлари таркибида амалга оширилади. Эксплуатация босичида янги техника ишлаб чиқарувчилар истеъмоли мумкин бўлади. Яратилган маҳсулот ва техника, маънавий ва жисмоний эскиргандан сўнг, у серияли ишлаб чиқариш ва эксплуатациядан чиқарилади. Шу билан ихтиронинг ҳаётий цикли тугайди. Замонавий илмий тараққиёти шартларидан бири нафақат тадқиқот ишланмаларнинг тадиқот даврининг қисқа бўлиши, балки унинг истеъмол даврини ҳам қисқартиришдан иборатдир. Ривожланганмамлакатларда техника технологияларни маънавий эскириш даври 3-5 йилни ташкил қилади. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи. Фундаментал тадқиқотлар натижасида янги қонун ва қонуниятлар, янги категориялар пайдо бўлишига, уларнинг амалиётда қўлланиш йўллари ва тамойиллари ишлаб чиқиш имконияти пайдо бўлади.

Изланувчи меҳнати маҳсули, коллектив фаолияти ва фундаментал изланувчилар ижрочиларининг тадқиқот натижалари янгилик яратганликлари ҳақидаги расмий хужжатлар, муаллифлик ҳуқуқини тасдиқловчи патентлар, монографиялар, мақолалар, ўқув қўлланмалар, ҳисоботлар ва иловаларда ўз аксини топади. Бу ишлар илм-фанни бевосита ишлаб чиқариш жараёнини ривожлантириш учун ишлатилади, олий маълумотли кадрлар тайёрлашда, юқори малакали мутахасислар тайёрлашда, амалий иш сифатида кўриб чиқилиб, ушбу назарияларни келажакда ривожлантириб, уларни амалиётга қўллашга ҳаракат қилинади. Илмий - техника тараққиётини, умуман илмий тадқиқотни амалга ошириш жуда мураккаб жараён ҳисобланади. Шунинг учун объекни прогнозлаш учун экспер усулларидан кенг қўлланилади. Айни вақтда усул танлаш объектнинг хусусиятидан келиб чиқади. Фундаментал тадқиқотларни прогнозлашда ишлаб чиқаришда ҳозиргача бўлган ҳолат таҳлил қилинади, ҳал этилмаган муаммолар кўрсатилади, мавжуд муаммоларни эчими йўллари ва вужудга келган янги муаммолар кўрсатилади, улар илм, фан тадқиқотлар ёрдамида ўз ечимларини топадилар. Шуни ҳисобга олиш керакки, фундаментал изланишларни прогнозлашда, ҳар 5 йилда натижаларни янгилаш, прогноз қилинган натижаларни жорий натижалар билан таққослаш керак, прогноз қилинган натижаларга амалдаги натижаларни сунъий равишда тенглаштириш мақсадга мувофиқ эмас, чунки фундаментал тадқиқотлар илм фаннинг ўзаги, асосий таянчи ҳисобланади. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари. Илмий - техник тараққиётн прогнозлаш юқори даражада мураккаб бўлганлигии учун коллентив экспертлар усулларидан кўпроқ фойдаланилади . Илмий техника ишланмаларни прогнозлаштиришнинг асосий вазифаси бу мавжуд ишланмалар ўртасидаги энг яхшисини танлаш , унинг меҳнат самарадорлигига таъсири , ҳар бир маҳсулотга бўладиган харажатларнинг

камайиши , ишчи хизматчиларнинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондирилиши , табиий ресурслардан рационал файдаланиш , атроф муҳитга таъсири кабиларни ўз ичига олади . Серияли ишлаб чиқариш ялпи меҳнат қуроллари ва жиҳозларни ишлаб чиқариш назарда тутилади . Бу босқичда яратилган янгилик , олдинги босқичларни ўтиб бўлгандан сўнг амалда кенг қўлланилади . Шуни таъидлаш керакки , ўзаштирилган маҳсулотни ишлаб чиқариш учун , ишлаб чиқариш жараёнига таъсир этувчи барча омиллар барқарор бўлиши керак . Ишлаб чиқариладиган янги маҳсулот эса корхонанинг барча кўрсатгичларини тубдан ўзгартириши мумкин , яъни ажратилган ресурсларни тақсимланиши , ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмининг ўзгариши ва бошқалар . Прогнозлаштириш жараёнида булар асосий омиллар бўлиб ҳисобланади . Илмий техника тараққиётини прогнозлашда серияли ишлаб чиқариш қуйидаи вазифаларни бажаради : янги техника , технология , материалларни амалиётга тадбиқ этилиши , иқтисодиётни барча соҳасида меҳнат самарадорлигини ошириш , энергиядан , асосий фондлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш , ишлаб чиқариладиган маҳсулот сифати яхшиланиши каби вазифаларни қамраб олдади . Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш. Илмий техника тараққиётининг босқичларини таҳлил қилиш, уларни бир биридан фарқи ва вазифаларини аниқлаб беради. Улар нафақат мақсади балки фаолияти кўрсатгичлари моҳияти билан ҳам фарқланиб туради. Илмий техника тараққиётини ҳар бир босқичини прогнозлашда қуйидагича кетма-кетликка амал қилиниши лозим: фундаментал ва амалий тадқиқотларни прогнозлашда тизимли таҳлил ва синтез усулидан, экперт баҳолаш усулидан, сценарийлардан, ―мақсадлар дарахти‖ни тузишдан, морфологик таҳлиллардан фойдаланиш керак. Бу муаммоларни бир тизимга

келтириш, қарорларни мақсадли натижаларини топиш, кўп сонли баҳолаш вариантларини тузиш, тадқиқотнинг энг мақбул йўналишини танлаш ва бошқа бир қатор имкониятлар яратади. Бу босқичда маълумотларнинг етарли бўлмаганли сабабли статистик усуллардан фойдаланиш қийинчилик туғдириши мумкин ва прогнозлаштирилаётган жараён қандай хусусиятга эга эканлигини аниқлаш қийин бўлади. Ушбу ҳолатда бевосита эксперт усулларидан кенг фойдаланилса мақсадга мувофиқ бўлади. Ишланмаларни прогнозлаш. Бу босқични прогнозлашда, истеъмол ҳажмини аниқлаш, шу жумладан тармоқлар аро баланс усулидан ҳам фойдаланилади. Янги маҳсулотнинг техник иқтисодий кўрсатгичларини прогнозлашда эктрополяция, петентни ҳужжатлаштириш ва илмий техника ахборот таҳлили, эксперт баҳолаш усуллари комбинацияси усулларидан фойдаланилади. ишлаб чиқариш жараёнига тайёрлов, серияли ишлаб чиқариш ва экплуатация босқичларини прогнозлашда эксперт баҳолаш усулидан, экстрополяция усулидан, омиллар таҳлилидан, имитацион усулидан фойдаланилади. Бу босқични прогнозлашди, баланслаштирилган ҳисоб китоблар тизими асосий ўринда туради. Унинг таркибий қисми қуйидагилар иборат: истеъмол қилинадиган ва жамғариладиган маҳсулотларнинг ишлаб чиқариш баланси; миллий даромаднинг тақсимланиши ва ишлатилиши бўйича ишлаб чиқариш баланси; ишлаб чиқариш тармоқлар аро баланси ва маҳсулотларнинг тақсимланиши; меҳнат ресурслар баланси; асосий фонлар баланси; ишлаб чиқариш қуввати баланси; умумий моддий ва асосий турдаги маҳсулотлар баланси; моливий баланслар; барча турдаги ресурслар ва меъёрлари.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

O'xshashlar

Илмий – техник тараққиёт ва қишлоқ хўжалигини интенсивлаштириш

Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари

Иқтисодий ўсишни прогнозлаш

Демографик жараёнларни прогнозлаш

Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш