Энергетика соҳасида хавфсизликни таъминлаш - Iqtisodiyot - Referatlar

Энергетика соҳасида хавфсизликни таъминлаш

Yuklangan vaqt:

12.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120.5 KB

Ko'chirib olish

Энергетика соҳасида хавфсизликни таъминлаш Режа: 1. Энергетика ва энергия ташувчиларнинг иқтисодий ресурс сифатидаги моҳияти ва аҳамияти 2. Энергетика хавфсизлигининг моҳияти ва уни таъминлашнинг аҳамияти 3. Энергетика хавфсизлигини таъминлаш йўналишлари

Энергия (юнонча “ energia ” - ҳаракат, фаолият) - ҳар қандай кўринишдаги материя, хусусан, жисм ёки жисмлар тизимини ташкил этувчи зарралар ҳаракатининг ҳамда бу зарраларнинг ўзаро ва бошқа зарралар билан таъсирларининг миқдорий ўлчови. Энергетика - энергиянинг ҳар хил турларини ҳосил қилиш, уларни бир турдан иккинчи турга ўзгартириш, муаяин масофага узатиш ва етказиб бериш, улардан барча соҳаларда фойдаланиш ҳамда шулар билан боғлиқ назарий ва амалий муаммоларни ҳал қилишни ўз ичига олган халқ хўжалиги, фан ва техника соҳасидир. Кўмир, нефть, табиий газ, торф, ўтин, сланец, сув, электр ва ядро энергияси, шамол ва қуёш энергияси энергия ресурслари ҳисобланади. Мамлакат гидроэнергетикасининг истиқболдаги тараққиёти, асосан, кичик сув ҳавзалари гидроресурсларидан фойдаланиш билан боғлиқ. “Энергетик хавфсизлик” ва “энергетик мустаққилик” тушунчалари ҳар бир мамлакат учун ўта муҳим бўлиб, аҳолисининг яшаш тарзига катта таъсир кўрсатади. Шунинг учун баъзи саволлар пайдо бўлиши табиий: замонавий дунё ва ҳар бир давлатни бирламчи энергия манбаи заҳираси қай миқдорда, бу заҳираларнинг қанча вақтга етиши, уларнинг оқилона ишлатилиниши, энергетикани атроф муҳитга таъсири ва ҳ.к. Энергетика хавфсизлигининг моҳияти ва уни таъминлашнинг аҳамияти Миллий, шу жумладан, иқтисодий хавфсизликнинг муҳим таркибий қисмларидан бири энергетик хавфсизликдир. Энергетик хавфсизлик бутун жаҳон, жамият, мамлакат ва фуқароларнинг ҳамда улар иқтисодиётининг ички ва ташқи таҳдид омиллари таъсирида иқтисодий жиҳатдан олиши мумкин бўлган миқдор ва маълум сифат даражасидаги ёқилғи-энергетик ресурсларининг камёб бўлиб, етишмай қолишидан ҳимояланган ҳолатидир (1-чизма).

Энергетик хавфсизлик, шунингдек, энергетик ресурслар ва энергия ишлаб чиқаришнинг барқарор ривожланиши, улар билан мамлакатни ўзини- ўзи таъминлашга қодирлиги ҳамда энергия ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш самарадорлигини ифодалайди (2-чизма).

Ўзбекистон ва Марказий Осиё минтақасида энергетик хавфсизликка таҳдидлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: - ёқилғи энергетика комплекси тармоқларида асосий асбоб-ускуналар эскиришининг юқори даражадалиги; - минтақа мамлакатларида ёқилғи-энергетика соҳасида энергоресурсларни ишлаб чиқиш (қазиб олиш) марказлари билан уларни истеъмол қтлувчилар ўртасида ўзаро алоқадорликнинг сустлиги; - иқтисодиётни энерго тежамкорлик ривожланиш йўлига ўтказилмаганлиги; - энергетика тармоқларида инвестиция етишмаслиги ва улардан фойдаланиш самарадорлигининг пастлиги; ички энергия истеъмолчиларининг ва энергия ташувчилари импорт қилувчиларнинг харид қобилиятининг пастлиги; - энергия ва энергия ресурслари истеъмоли учун ҳақ тўламаслик ҳолатларининг кенг миқёсда эканлиги; - Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида энергия ташувчи ресурс эгалари билан улардан энергия ишлаб чиқарувчи ҳамда истеъмолчи мамлакатлар ўртасида ўзаро мустаҳкам манфаатли келишувнинг йўқлиги.

Ўзбекистонда энергетик хавфсизликни таъминлаш учун ички имкониятларни ишга солиб, қуйидагиларни амалга ошириш лозим бўлади: - қўнғир кўмирни очиқ усулда қазиб чиқаришни янада ривожлантириш; - табиий газ қазиб чиқаришни маълум даражада ўстириш ва барқарорлаштириш; - суюқ углеводлар қазиб чиқаришнинг эришилган даражасини ушлаб қолиш; - кўмирни ер ости газлаштиришни ривожлантириш; - углеводлар хом ашёсини чуқур қайта ишлаш жараёнларини кенгайтириш; - ишлаб чиқарилаётган энергия маҳсулотлари сифатини жаҳон стандартлари даражасига кўтариш; - электроэнергия бўйича эришилган балансни сақлаш; - энергияресурс тежамкорлигига эришиш; - энергетика соҳасида ўзаро манфаатли, ишончли ҳамкорликка эришиш. 3. Энергетика хавфсизлигини таъминлаш йўналишлари Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишдан кўзланган мақсадга эришиш, унинг энергетика мустақиллигини таъминлаш билан бирга, республиканинг бирмунча узоқ истиқболда электр энергиянинг йирик экспортчисига айланиши имконини беради. Энергетика секторида мужассамлашган барча потенциал афзалликларга эришиш учун бир қатор принципиал жиҳатдан муҳим тадбирларни амалга ошириш зарур бўлади. Биринчидан: кўмир заҳираларининг кўплигини инобатга олган ҳолда , у асосий ресурс сифатида шаклланмоғи лозим. Ўзбекистонда кўмирнинг тасдиқланган заҳиралари 1,95 млрд. тонна миқдоридадир. Прогноз ресурслари 5,7 млрд. тоннадан ортиқ миқдорни ташкил қилади. Ўзбекистонда барча кўмир заҳираларининг 70 %ини қўнғир кўмир ва лингит ташкил қилади. Тошкўмир заҳиралари жанубий ҳудудларда, Сурхондарё ва Ь^ашқадарё вилоятларида жамланган. Ҳозирги вақтда кўмир

учта конда: Ангрен конида (қўнғир кўмир, 1,9 млрд.т), Шарғун ва Бойсун конларида (тош кўмир, тахминан 50 млн.т атрофида) қазиб олинади. Иккинчидан: энергетика саноатига ташқаридан капитал маблағлари жалб этилиши учун инвестиция базаси ташкил этилиши ва бу соҳада солиққа тортиш тартиби ҳақида қонунлар ишлаб чиқилиши керак. Учинчидан: энергетика секторида корхоналарни тузилмавий жиҳатдан қайта қуриш ва уларнинг иқтисодий самарадорлиги ҳамда ишлаб чиқариш салоҳиятини ошириш мақсадида муассасавий ислоҳотлар ўтказилиши тақозо этилади. Тўртинчидан: ҳудудларда энергетика тизимининг нотекис жойлашганлиги Республика ҳудудларининг иқтисодий ривожланишига тўсқинлик қилувчи омиллардан бири ҳисобланади. Вазият яна шу билан чуқурлашадики, янги электрстанциялар жойлаштириладиган майдонлар қисқариб бормоқда ва 220-500 кВли тармоқларнинг жуда кенг майдонни эгаллаши уларни ўрнатишни мушкуллаштиради. Миллий иқтисодиётнинг ривожланишини жадаллаштириш шароитида энергетика дастури олдига қуйидаги вазифалар қўйилиши керак: - халқ хўжалигида меҳнатнинг электр энергияси билан қуроллантиришни ошириш билан оммавий ишлаб чиқаришнинг ўсишини таъминлаш; - энергияни тежаш сиёсатини жадал олиб бориш орқали ялпи ички маҳсулотнинг электр сиғимини камайтиришга эришиш; - энергетика саноатида ишлаб чиқариш тузилмаларини такомиллаштириш ва тўлиқ техникавий қайта қуроллантириш асосида тармоқ маҳсулотнинг капитал сиғимини камайтиришни таъминлаш; - электр энергияси ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатини бутун иқтисодиётнинг ривожланишидан илгарилиб бориши ва истиқболда республика аҳолисининг юқори сифатли электр энергиясига бўлган талабини тўлиқ қондиришга эришиш; - энергетика объектларида хавфсизлик талабларига риоя этиш ва атроф

муҳитни муҳофаза қилиш, атмосферага зарарли чиқиндиларни ҳамда зарарли оқова сувларни чиқаришни иложи борича камайтиришга эришиш. Энергетика мажмуасини ривожлантиришнинг асосий мақсади - халқ хўжалиги ва республика аҳолисини электр энергияси ҳамда иссиклик энергияси билан самарали ва ишончли таъминлаш, бунда энергетиканинг атроф муҳитга салбий таъсирини иложи борича камайтириш ҳисобланади. Шу сабабли, республика энергетика тизимини ривожлантириш концепциясида қуйидаги асосий йўналишларга устуворлик бериш мақсадга мувофиқ: • Фаол энергияни танлаш ва энергиядан оқилона фойдаланиш. Бу фан- техника тараққиётини жадаллаштириш борасидаги қўйилган вазифаларни ҳал қилиб, электр ва иссиқлик энергияси истеъмолини камайтиради ҳамда бирламчи ёқилғини тиклашга олиб келади. • Энергия ишлаб чиқариш тизимини реконструкциялаш ва техникавий қайта қуроллантириш. Тармоқни тубдан реконструкция қилиш ва қайта қуроллантириш ўтказиш орқали ўз ресурсларини тугатган дастгоҳлар ўрнига янгиларини киритишга замин яратилади. Янги восита ва технологиялардан фойдаланиш, энергия объектлари фаолият кўрсатаётган ҳудудларнинг экологик ифлосланишини кескин камайтириш имконини беради. • Тармоқда электр станцияларини ёқилғи билан таъминлашда узоқ муддатли кўмир стратегиясига ўтиш. Республикада табиий газ заҳираларини чекланганлиги, бу қимматли маҳсулотдан ўта оқилона фойдаланишни уни тежашни рағбатлантиришни ва электр энергияни ишлаб чиқаришда кўмир улушини ошириб боришини такозо қилади. • Ҳудудларни электр қуввати ва электр энергияси билан таъминлашни барқарорлаштириш. Экологик тоза электр энергияси ишлаб чиқариш ва унинг атроф муҳитга кўрсатадиган салбий таъсирини камайтиришга қаратилган қўшимча ҳаражатлар узатилаётган электрси энергия тарифлари даражасининг кескин ошишига олиб келади. Шу сабабли электр энергияси ишлаб чиқариш ва уни узатишни ҳудудий барқарорлаштириш республика

энергетика мустақиллигини таъминлайди ва бу юқори иқтисодий самара беради. Жойлардаги бошланғич энергия ресурсларидан унумли фойдаланиш ва энергиянинг кичик корхоналарини ривожлантиришга энергиянинг ноанъанавий манбаларини татбиқ қилиш орқали эришилади. • Кичик энергетика тизимини ривожлантиришнинг аҳамиятини иқтисодий ва экологик омиллар билан тушунтириш мумкин, чунки бундай корхоналар қурилишида инвестицион циклнинг қисқариши, нафақат энергия, балки молиявий ресурслардан ҳам иложи борича самарали фойдаланиш имкониятини беради. • Энергиянинг қайта тикланадиган ноанъанавий манбаларини кенгроқ татбиқ қилиш. • Энергетика тизимида инвестиция сиёсатини оқилона олиб бориш. Тармоқнинг ўзини-ўзи молиявий жиҳатдан таминлашига эришиш ишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олган ҳолда тарифлар даражасини белгилашнинг янги қоидаларини шакллантириш, энергияни тақсимлаш ва энергетика корхоналарининг фаолият кўрсатиши ва ривожланиши учун зарур миқдорда фойда олиш имконини беради.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

O'xshashlar

Иқтисодий хавфсизликни таъминлаш механизми

Иқтисодиётнинг реал секторида хавфсизликни таъминлаш

Тадбиркорлик соҳасида рақобат

Савдо соҳасида маркетинг тадқиқотлари

Хизматлар соҳасида меҳмонхона хўжалиги