Emissiya operatsiyalari, ularning hisobi va rasmiylashtirish - Iqtisodiyot - Referatlar

Emissiya operatsiyalari, ularning hisobi va rasmiylashtirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Emissiya operatsiyalari, ularning hisobi va rasmiylashtirish Reja: 1- § . Emissiya operatsiyalarining mazmuni va tashkil etilishi 2- § . Oborot kassalarga zahira fondlaridan naqd pul berish 3- § . Emissiya operatsiyalarining buxgalteriya hisobi

1 - § . Emissiya operatsiyalarining mazmuni va tashkil etilishi O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining asosiy funktsiyalaridan biri pul emissiyasi vazifasini bajarishdir, ya’ni muomalaga pul chiqarish va muomaladagi ortiqcha pul belgilarini muomaladan olish Markaziy bankka yuklatilgan. Emissiya operatsiyalarini bajarish uchun pul zaxira fondlari bo’lishi lozim. Naqd pul biletlari va tangalari ko’rinishida bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul biletlari va tangalarining zaxira fondlari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ruxsati bilan Mintaqaviy hisob-kitob-kassa markazlari, va ularning filiallarining pul omborlarida tashkil etiladi. Ruxsat olish uchun Markaziy bankning Qoraqalpog’iston Respublikasi, Toshkent shahar va viloyatlar bosh boshqarmalari, Markaziy bankning emissiya-kassa operatsiyalari departamentiga ruxsat berish to’g’risida zaxira fondini ochish zarurati asoslangan iltimosnoma bilan pul omborining pasportini taqdim qiladi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank boshqarmasi zahira fondlarini ochish to’g’risidagi materiallarni ko’rib chiqadi. Boyliklar saqlanishi, ularga doir operatsiyalar bajarilishini O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining me’yoriy hujjatlarida ko’rsatilgan me’yorlarga muvofiq ta’minlash uchun zarur bo’lgan barcha shart-sharoit mavjudligini tekshiradi. Shundan so’ng, zaxira fondlarini tashkil etish uchun ruxsatnomani beradi. Shu bilan birga, zahira fondlarining limiti ham belgilab beriladi. Zahira fondlari temir javonlarda va po’lat seyflarda saqlanadi. Zahira fondlarining limiti quyidagicha belgilanadi: • O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki zahira fondlari limitini umuman respublika bo’yicha tasdiqlaydi. Shu bilan birga Markaziy bank boshqarmalari va Markaziy bankning mintaqaviy hisobkitob-kassa markazlari uchun zahira fondlari limitini belgilab beradi. • O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank boshqarmasi belgilagan zahira fondlari limiti doirasida o’ziga bo’ysinuvchi hisob-kitob-kassa markazlari va ularning filiallari uchun zahira fondlari limitini belgilab beradi. Bunda zaxira

fondlarining belgilangan limiti pul biletlari bo’yicha bank muassasasi kassasidan bir oyda olinadigan naqd pulning o’rtacha miqdoridan, tangalar bo’yicha yarim yillik o’rtacha chiqimdan kam bo’lmasligi kerak. Pul biletlari va tangalarning zaxira fondlari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ixtiyorida bo’lib, faqat O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank Boshqaruvi raisining yoki Boshqaruv raisi o’rinbosarining muomalaga pul chiqarish yoki ularni O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankning boshqa mintaqaviy hisob-kitob-kassa markazlariga jo’natish haqidagi yozma ko’rsatmasi asosida sarflanadi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank boshqarmalarining rahbarlari zaxira fondlarini tasarruf etadilar. Mintaqaviy hisob-kitob-kassa markazlarining filiallarining rahbarlari esa ularni lavozimiga tayinlash to’g’risidagi buyruq asosida zaxira fondlariga doir operatsiyalarni amalga oshiradilar. Markaziy bank bosh muassasasida zaxira fondlarida saqlanuvchi pul biletlari va tangalar shu muassasa rahbarlari, bosh buxgalter va kassa mudirlarining bevosita javobgarligida bo’ladi. Zahira fondlari ba’zan to’ldirib turiladi. Markaziy bank Mintaqaviy hisob-kitob- kassa markazlarining pul biletlari va tangalari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Farmoyishiga ko’ra O’zbekiston Respublikasi ichidagi boshqa hisob- kitob kassa markazlarining zahira fondlarini to’ldirish uchun yuborilishi mumkin. Zahira fondlariga qo’shimcha olingan pul biletlari va tangalar zahira fondlari hisobiga ilova hujjatlarida ko’rsatilgan miqdorda to’liq kiritiladi. Zahira fondlari hisobiga kiritilishidan avval pul biletlari va tangalar belgilangan tartibda bog’lamlab, dastalab va ustki yorliqlardagi yozuvlar bo’yicha tekshirib chiqiladi. Agar pullar tartibsiz o’ralgan bo’lsa, ular qayta sanaladi. Pul ortiqcha ham chiqishi mumkin. Ortiqcha chiqqan pul summasi qanchaligidan qat’iy nazar, pul oluvchi bankning oborot kassasiga kiritiladi va bank daromadiga kirim qilib qo’yiladi. Aksincha, kamomad chiqsa, kamomad summasi oborot kassasi hisobidan qoplanadi va jo’natuvchi bankning aybdor shaxslaridan undirib olish uchun alohida olinishi lozim bo’lgan hisobvaraqqa kirim qilib qo’yiladi. Pul belgilarining

haqiqiy yoki qalbaki ekanligi, to’lovga yaroqli yoki yaroqsiz ekanligi ham tekshiriladi. Qalbaki pul biletlarini aniqlashda O’zbekiston Respublikasi Mbning maxsus ko’rsatmalariga amal qilinadi. 2 - § . Oborot kassalarga zahira fondlaridan naqd pul berish Har bir bankning oborot kassasiga limit o’rnatiladi. Oborot kassalariga limit quyidagi tartibda belgilanadi: • O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki umuman respublika bo’yicha oborot kassalarining limitini belgilaydi; • Markaziy bank viloyat bosh boshqarmalarining boshliqlari, Qoraqolpog’iston respublika Markaziy bank bosh boshqarmasi, Toshkent shahar bosh boshqarmasi boshliqlari Markaziy bank Boshqaruvi tasdiqlagan oborot kassasi limiti doirasida O’zbekiston Respublika Markaziy bankning hisob-kitob-kassa markazlari oborot kassalari va tijorat banklari boshqarmalarining operatsiya kassalarining limitlarini belgilaydi. Belgilangan limit summasi haqida 04028120 shakldagi daftarning muqovasida bu haqda qayd etiladi va unga bank rahbari, bosh buxgalteri, kassa mudiri imzo chekadi. Barcha mulkchilik shakldagi tijorat banklarining oborot kassalari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ruxsatnomasiga ko’ra ochiladi. Bank muassasalari korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, xususiy shaxslarga kassaga kelayotgan pullar hisobidan, shuningdek, operatsiya kuni boshida oborot kassalarida mavjud bo’lgan pul qoldig’i hisobidan naqd pul beradilar. Mavjud bo’lgan pul mablag’lari yaqin kunlarda amalga oshirilishi lozim bo’lgan to’lovlar uchun etarli bo’lmasa hisob-kitob-kassa markazi Markaziy bankning Qoraqolpog’iston Respublikasi, Toshkent shahar va viloyatlar boshqarmalaridan oborot kassasi uchun etmayotgan summa miqdorida pul so’raydilar. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va Markaziy bank boshqarmasining oborot kassasiga mablag’ berish uchun hisob-kitob kassa

markazlarining buyurtmalarining olgach, oborot kassalariga mablag’ berishga ruxsat berish masalasini ko’rib chiqadi. Muomalaga pul chiqarish uchun emissiya ruxsatnomasiga O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankda O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank Boshqaruvi raisi, Markaziy bank Bosh Boshqarmalarda boshqarma boshliqlari imzo chekadilar. Zahira fondlaridan oborot kassasiga pul o’tkazish uchun berilgan emissiya ruxsatnomalarida pulning banknotalar va tangalarga ajratilgan umumiy summasi ko’rsatiladi. Markaziy bank Hisob kitob-kassa Markazining rahbari naqd pul oborotiga bo’lgan ehtiyojga qarab muomalaga banknotlar va tangalarni chiqarish normasini belgilaydi. Zahira fondlaridan oborot kassasiga pul o’tkazish uchun emissiya ruxsatnomalaridan O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank boshqarmalari ruxsatnomani olgan kundan tashqari 10 kalendar kuni davomida, MBning hisob- kitob kassa markazlari ruxsatnoma olingan kundan tashqari 4 ish kuni davomida to’liq yoki qisman foydalanishlari mumkin. Eng avval, olingan emissiya ruxsatnomasining mazmuni va to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish hamda kod to’g’ri talqin etilishini ta’minlash talab etiladi. Emissiya ruxsatnomasidagi summa nazorat kaliti bilan solishtiriladi. Emissiya ruxsatnomasining nomeri, mansabdor shaxslarning imzolari borligi tekshirib ko’riladi. Shundan so’ng, ushbu emissiya ruxsatnomasi hisob-kitob-kassa markazlarida yuritiladigan 04082152-shakldagi maxsus daftarga ro’yxatga olinadi. Shu daftarda zahira fondlaridan olingan pul summasi qayd etiladi. Tijorat banklari oborot kassasiga kerakli pul mablag’larini olish uchun Markaziy bankning viloyat, (Qoraqolpog’iston Respublikasi, Toshkent shahar bosh boshqarmasining pul muomolasi bo’limiga oldindan buyurtma beradilar va emissiya ruxsatnomasi asosida naqd pulni MBning hisobkassa markazining oborot kassasidan yoki inkassotorlar orqali oladilar. Operatsiya kassasining qoldig’i limitdan oshib ketgan taqdirda tijorat banki muassasasining mansabdor shaxslari aynan shu kuni operatsiya kassasining

limitdan ortiqcha qoldig’ini O’zbekiston Respublikasi MB hisob-kitob-kassa markazining oborot kassasiga topshirilishini tashkil etishlari yoki O’zbekiston Respublikasi MB qopidagi inkassatsiya birlashmasining inkassatorlari orqali boshqa tijorat qo’shimcha mablag’ bilan ta’minlashni tashkil etish lozim. 3 - § . Emissiya operatsiyalarining buxgalteriya hisobi Hisobvaraqlar rejasiga muvofiq, tarzda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari (balansdan tashqari) ikki yoqlama yozuv uslubi bilan olib boriladi, har bir asosiy hisobvaraq yoki asosiy hisobvaraqlar guruhi uchun faqat buxgalteriya maqsadlariga mo’ljallangan kontr (qarama-qarshi) hisobvaraqlar ko’zda tutilgan. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Qoraqalpog’iston Respublikasi, Toshkent shahar hamda hududiy Bosh boshqarmalari Hisob-kitob-kassa markazlarida emissiya operatsiyalari hisobini yuritish va nazoratini olib borish uchun, O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasiga muvofiq, quyidagi ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari ochilgan: • 90103 Muomalaga chiqarilmagan naqd banknotlarning nazorat hisobvarag’i; • 90110 Muomalaga chiqarilgan naqd tangalarning nazorat hisobvarag’i; Yuqorida keltirilgan hisobvaraqlarda Markaziy bankning hisob-kitob kassa markazlaridagi muomalaga chiqarilmagan banknot va tangalarning nominal qiymati hisobga olinadi. Hisobvaraqlarning debetida hisob-kitob kassa markazlariga Davlat g’aznasidan va Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalaridan kirim qilingan, muomalaga chiqarilmagan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 - Valyutalar harakati bo’yicha kontr-hisobvarag’i kreditlanadi. Hisobvaraqlarning kreditida Respublika Markaziy bankining xizmat farmoyishiga asosan hisob-kitob kassa markazlaridan Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalariga jo’natilgan va muomalaga chiqarish uchun ruxsat berilgan

muomalaga chiqarilmagan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida - 96303 -Valyutalar harakati bo’yicha kontr - hisobvarag’i debetlanadi. Emissiya operatsiyalarini hisobga olishda yana 90117 va 90124 hisobvaraqlari ham ishlatiladi: • 90117 HKKMdagi muomalaga chiqarilmagan naqd banknotlar; • 90124 HKKMdagi muomalaga chiqarilmagan naqd tangalar; Ushbu hisobvaraqlarda respublika Markaziy bankining xizmat farmoyishiga asosan hisobkitob kassa markazlariga kirim qilingan, muomalaga chiqarilmagan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettirilardi. Bundan tashqari bu hisobvaraqda hisob-kitob kassa markaziy tomonidan muomalaga chiqarilgan banknot va tangalarning summasi ham aks ettiriladi. Hisobvaraqlarning debetida Hisob-kitob kassa markazlariga kirim qilingan, muomalaga chiqarilmagan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 - Valyutalar harakati bo’yicha kontr - hisobvarag’i kreditlanadi. Hisobvaraqlarning kreditida Hisob-kitob kassa markazlari tomonidan muomalaga chiqarilgan va jo’natilgan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 Valyutalar harakati bo’yicha kontr - hisobvarag’i debetlanadi. Yo’ldagi pullar 90131 va 90138 hisobvaraqlarda hisobga olinadi: • 90131 Yo’ldagi muomalaga chiqarilmagan banknotlar; • 90138 Yo’ldagi muomalaga chiqarilmagan tangalar; Bu hisobvaraqlarda Respublika Markaziy bankining xizmat farmoyishiga asosan Hududiy Bosh boshqarmalarning Hisob-kitob kassa markazlari o’rtasida bir-biriga etkazib berish maqsadida jo’natilgan‚ lekin hali kelib tushganligi to’g’risidagi tasdiqlovchi xujjatlar taqdim etilmagan, yo’ldagi banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Hisobvaraqlarning debetida Respublika Markaziy bankining xizmat farmoyishiga asosan Hududiy Bosh boshqarmalarning Hisob-kitob kassa markazlari o’rtasida bir biriga etkazib berish maqsadida jo’natilgan‚ lekin hali

kelib tushganligi to’g’risidagi tasdiqlovchi hujjatlar taqdim etilmagan, yo’ldagi banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida quyidagicha hisobvaraqlar kreditlanadi 90117-HKKMdagi muomalaga chiqarilmagan naqd banknotlar yoki 90124 -HKKMdagi muomalaga chiqarilmagan naqd tangalar. Hisobvaraqlarning kreditida Respublika Markaziy bankining xizmat farmoyishiga asosan Hududiy Bosh boshqarmalarning Hisob-kitob kassa markazlari o’rtasida bir biriga etkazib berish maqsadida jo’natilgan banknot va tangalarning kelib tushganligi to’g’risidagi tasdiqlovchi xujjatlarga asosan hisobdan chiqarilgan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 - Valyutalar harakati bo’yicha kontr-hisobvarag’i debetlanadi. Yo’q qilish uchun muomaladan qaytarib olingan banknotlar va tangalar 90145 hisobvaraqda hisobga olib boriladi. Ushbu hisobvaraqda o’ zining huquqiy kuchini yo’qotgan, muomaladan qaytarib olingan va amaldagi qonun va me’yoriy hujjatlarga almashtirib berilgan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Hisob-kitob kassa markazlari tomonidan yo’q qilish uchun muomaladan qaytarib olingan banknot va tangalar O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Bosh binosiga saqlash uchun jo’natiladi. Hisobvaraqlarning debetida o’ zining huquqiy kuchini yo’qotgan, muomaladan qaytarib olingan va amaldagi qonun va me’yoriy hujjatlarga muvofiq almashtirib berilagan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 - Valyutalar harakati bo’yicha kontr-hisobvarag’i kreditlanadi. Hisobvaraqlarning kreditida O’zining huquqiy kuchini yo’qotgan, muomaladan qaytarib olingan va amaldagi qonun va me’yoriy hujjatlarga muvofiq almashtirib berilgan va Markaziy bankning Bosh binosiga saqlash uchun jo’natilgan banknot va tangalarning nominal qiymati aks ettiriladi. Bir vaqtning o’zida 96303 - Valyutalar xarakati bo’yicha kontr-hisobvarag’i debetlanadi. Emissiya operatsiyalarida ishlatiladigan yana bir hisobraqam 90149 bo’lib‚ uning nomi

hududiy Bosh boshqarmalarning naqd pulni zahira fondidan aylanma kassaga o’tkazish uchun Markaziy bankdan olgan ruxsatnomalari. Bu hisobvaraqda h ududiy Bosh boshqarmalarning naqd pulni xazina fondidan aylanma kassaga o’tkazish uchun Markaziy bankdan olgan ruxsatnomalari hisobi olib boriladi. Hisobvaraqning debetida - muomalaga pul chiqarish uchun Respublika Markaziy bankidan olingan ruxsatnomalar summasi aks ettiriladi. Hisobvaraqning kreditida muomalaga pul chiqarish uchun hududiy Bosh boshqarmalar tomonidan HKKMiga berilgan ruxsatnoma summasi aks ettiriladi. 95497 - «Boshqa ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaralariga» kirim qilingan ruxsatnomalar aks ettiriladi. Oyning 1-sanasiga 90149-hisobvaraqda qoldiq bo’lmasligi lozim. Hisob hududiy bosh boshqarmalarda yuritiladi. Muomalaga pul chiqarish to’g’risida berilgan ruxsatnomalarning hisobi alohida maxsus shakldagi daftarlarda yuritiladi. Zahira fondiga kirim qilingan summalarning hisobini yuritish uchun ham xuddi shunday daftar tutiladi. 96303 - Valyutalar harakati bo’yicha kontr-hisobvarag’i yuqorida ko’rsatilgan barcha hisobvaraqlari uchun mo’ljallangan. Bu hisobvaraqlar O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki hududiy Bosh boshqarmalarining HKKMlari «Davlat belgisi» D1-GChBdan olgan muomalaga chiqarilmagan banknotlar va tangalarning belgilangan (nominal) qiymatini aks ettiradilar. Emissiya operatsiyalari amalga oshirilganda, telegraf va elektron to’lovlar bo’yicha banknota va tangalar turlarining har qanday ixtiyoriy qo’shilishida 90117 va 90124 hisobvaraqlarga yangi telegraf kodlari va shartli indekslar biriktiriladi: 1-indeks- Yaroqli so’m banknotlari 90117 2-indeks- Eskirgan so’m banknotlari 90117 3-indeks- Yaroqli tanga-tiyin 90124 4-indeks- Eskirgan tanga-tiyin 90124

Markaziy bankning HKKM ruxsatnomalarini bekor qilish haqidagi olgan telegraf xabarnomasi Markaziy bankning xududiy Bosh boshqarmasida faqat 90110 hisobvarag’i chiqimi bo’yicha tegishli ruxsat telegrammalari va yig’ma shaxsiy hisobvaraqning ko’chirma nusxalariga yozib o’tkaziladi. Bekor qilingan ruxsatnomalar hisobiga muomalaga pul chiqarishga ruxsatnomalar berishga yo’l qo’yilmaydi. Markaziy bankning xududiy Bosh boshqarmalaridan muomalaga pul chiqarish to’g’risidagi kreditli elektron avizolar Markaziy bankning Toshkent shahar Bosh boshkarmasi XKKM ga keladi va emissiya-kassa operatsiyalari departamentida 04028181 shakldagi muomalaga pul chiqarish bo’yicha operatsiyalarining hisobi qaydnomasida ro’yxatga olinib asosiy hisobvaraqlari hamda ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari bo’yicha belgilangan tartibda o’tkaziladi. Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalari HKKMlarida zahiradagi fondlar bo’yicha operatsiyalar hisobi 04028136 shakldagi zahira fondlari kitobida ikki nusxada nusxa ko’chirish qog’ozi orqali qo’lda yozilib yoki kompyuterdan chiqarib olib boriladi. Kitobning birinchi yirtma varag’lari hisobot qaydnomasi xizmatini o’taydi. Oylik hisobot qaydnomasi yuborilgunga qadar zahira fondlari kitobi bo’yicha oborotlar va qoldiqlar yakunlari 90117 va 90124 hisobvaraqlar bo’yicha taqqoslanadi va uchchala mansabdor shaxslarning imzolari bilan tasdiqlanadi.

Asosiy adabiyotlar 1. «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. 1995 y. 26 dekabr. 2. «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. 1996 y. 25 aprel. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va respublika hamda mahalliy byudjetlarga to’lovlarning o’z vaqtida kelib tushishini rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni. 1998 y. 4 fevral. 4. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 5. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 6. O’zbekiston Respublikasida «Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil qilish haqida»gi 60-sonli Nizom. 2002 y. 12 yanvar. 7. O’zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari haqidagi 1-sonli yo’riqnoma. 2001 y. 6 oktyabr. 8. O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobi va hisoboti to’g’risidagi 61-sonli yo’riqnoma. 1997 y. 5 sentyabr. 9. Abdullaeva Sh.Z. «Pul, kredit va banklar» Toshkent 2000 y. 10.Abdullaeva Sh.Z, Navro’zova K.N. «Banklarda buxgalteriya hisobi asoslari» O’quv qo’llanma T. 2001 y. 11.Murugova I.A. Navro’zova K.N. «Osnova buxgalterskogo ucheta bankax» T. 2001 g.

O'xshashlar

Banklarning kassa operatsiyalari, ularni hisobga olish va rasmiylashtirish

Banklar va ularning operatsiyalari. Kredit tizim

Banklararo hisob-kitoblarning hisobi va ularning rasmiylashtirilishi

Naqd pulsiz hisob-kitoblar, ularning hisobi va rasmiylashtirilishi

Banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslar