Boshqa davlatlar soliq tizimi va ba’zi bir soliq turlarining uziga xos xususiyatlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Boshqa davlatlar soliq tizimi va ba’zi bir soliq turlarining uziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

12.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

201 KB

Ko'chirib olish

Boshqa davlatlar soliq tizimi va ba ’zi bir soliq turlarining uziga xos xususiyatlari Reja: 1. Ispaniya mamlakati soliq tizimining tuzilishi. 2. Finlyandiya soliq tizimining uziga xos xususiyati. 3. Norvegiya mamlakati soliq tizimining tuzilishi. 4. Shvetsiya mamlakati soliq tizimining uziga xos xususiyati.

Ispaniya mamlakati soliq tizimining tuzilishi. Ispannya soliq tizimi umummilliy va maxalliy (mintaqaviy va maxalliy) soliqlarni uz ichiga oladi. Parlament soliqlarni belgilaydigan xokimiyat oliy organidir, soliq xaqidagi Qonun xujjatlarini yqriknomalar tarzida tushuntirib boradigan Soliq agentligi 1992 yildan buyon soliq tizimini boshqarayotgan organdir (1992 yilgacha esa Iqtisodiyot va moliya vazirligi boshqargan edi). Soliq yigish bilan bevosita soliq organlari: kqmita, viloyatlar boshqarmasi va ayrim departamentlar shugullanadi. Soliq agentligining asosiy funktsiyasi - soliq organlari faoliyatini rejalashtnrish hamda soliqlar xaqidagi Qonunlarni nazorat qilish yuzasidan umumdavlat tadbirlarini amalga oshirish, shuningdek, mintaqa, vployat va munitsipal soliq boshqarmalarini ma ’muriy boshqarish hamda moddiy-texnikaviy ta’minlashdan iborat. Soliq agentligi xar yili butun soliq xizmatn uchun majburiy bo ’lgan yillik rejani qabul qiladi. Mintaqalarning boshqarmalari unga 25,0% gacha o’z tadbirlarini kiritishlari mumkin.

1993 yilda agentlikning xarajatlar smetasi bir yilda 108696 mln. pesetni; ishlovchilar soni 26253 kishini: inspektorlar 61,0%ni, soliq agentlari 39,0%ni tashkil etdi; xududiy bo ’linishi: 17 ta ixtisoslashtirilgan (mintaqaviy) bo’linma, 56 ta bo’lim (viloyatlarda), 92 ta bojxona punkti, 206 ta ma’muriy (munitsipal) bo’lpnma. Soliq tushumlari (brutto) 12459 mln. pesetni tashkil qildi. Soliq agentligining asosiy vazifasi - davlat soliqlari va bojxona to ’lovlari tizimini faol kengaytprib borishdan hamda soliqlar va bojxona to’lovlari Qonunlarga hamda boshqa bo’linmalar bilan, jamoat sub’ektlari va Evropa Ittifoqi a’zolari bo’lgan davlatlar bilan tuzilgan shartnomalarga muvofiq to’lanishipn ta’miplashdan iborat. Ushbu vazifani muvaffakiyatli xal etish uchun soliq to’lovchilar barcha. soliq majburnyatlarini ixtiyoriy ravishda bajarishlari zarur. 1.11 u munosabat bilan ikkita asosiy faoliyat yo’nalishi: birinchidan, soliq to’lovchilarga soliqlarni to’lashni engillashtirish; ikkinchidan, soliq soxasidagi jnnoyatlarga qarshi kurashni kuchaytirish yo’nalishlari paydo bo’ladi. Agentlikning boshqa maqsadlari orasida ustuvorlarini ajratib ko ’rsatish mumkin: - egri soliqlar yukini kamaytirish - axborot xajmini va soliq to ’lovchnga ko’rsatiladigan yordamni oshirish. Soliq to’lovchilarning iltimoslariga ko’ra informatika usuli yordamida solpk deklaratsiyalarining ayrim turlari tuzilar edi, telefon orqali axborot xizmati ko’rsatish va soliq yordami berishning yangi shakli ishga tushirildi, 1pGogta degan yordam dasturi yaratildi. Bu dasturning ma’lumotlar bazasi olti mnngdan oriq savol va javobdan iborat, murojaatlar va iltimosnomalar bo’yicha qarorlar qabul qilish muddatlari qisqartirildi, kechiktirish va bo’lib to’lash xaqidagp iltimosnomalar instantsiyalardan o’tadigan davr yarmiga qisqartirildi; - modullar yordamida ob ’ektiv baxolash tartibini mustaxkamlash. Bu tartib o’zlarining rasmiy majburiyatlarini qisqartirib va soliqqa tortish samaradorligini oshirib bir qator tadbirlarni amalga oshiradigan mayda tadbirkorlar bilan ishlashga mo’ljallangan. Rad etishlar soni kamligi soliqlarni modellashning ushbu shakli keng yopilganligini tasdiqlaydi;

- soliq majburiyatlari bajarilishini tekshirish hamda nazorat qilish va soliq borasidagi jinoyatlarga qarshi kurashni kuchaytirish. Ikkita yo ’nalish: axborot tizimi negizida muntazam nazorat qilish va inspektorlar faoliyati rivojlanib bordi. Axborot tizimi negizida yoppasiga nazorat qilinganida daromad SOLIG’I bo’yicha yillik deklaratsiyalarni tekshirish, QQSning baxolovchi hisob-kitoblarini va tadbirkorlar vaqti-vaqti bilan topshiradngan deklaratsiyatsi tekshirishni aloxida ko ’rsatib o’tish kerak. Xujjatlar asosida tekshirish natijalari bo’yicha inspektorlar soliqlar bo’yicha 403663 mln. peset miqdorida yashirin karzdorlik mavjudligini aniqladilar; - soliqlarni ijro etish tartibida undirishning samaradorligi. Soliq agentligi ixtiyoriy tarzda to ’lanmagan karzlarni undirib oladi va bunday xollarga yql kqymaslik choralarini ko’radi; - bojxona va maxsus soliqlar soxasi. EIga a’zo mamlakatlar o’rtasida soliq chegaralarining yo’q bo’lib ketishi hamda umumiy ichki bozorning vujudga kelishi bojxona va maxsus soliqlar soxasining ba’zi funktsiyalari almashtirilishiga va boshqalari paydo bo’lishiga olib keldi. Bu xol tashki chegarani mustaxkamlashni hamda firibgarlikka qarshi kurashni kuchaytirishnp zarur qilib qo’ydi. Soliq agentligi tarkibida soliq soxasidagi firibgarliklarga qarshi kurashuvchi bo ’linmalar tashkil etilgan. 1995 yil yanvar oyidan boshlab ular mamlakat va mintaqalar darajasida ish olib bormokda. Hamma soliq to ’lovchilar 4 guruxga bo’lingan bo’lib, ularni soliq boshqarmalari nazorat qilib turadi. Davlat soliq agentligi yirik soliq to ’lovchilarni (banklar, avto zavodlarni) maxsus ro’yxat bo’yicha tekshiradi. Mintaqalarning boshqarmalari muayyan mintaqa xududidagi yillik aylanmasi yoki umumiy aktsiyadorlik sarmoyasi 1 mlrd. pesetdan oriq bo’lgan soliq to’lovchilarni, shuningdek, konkret korxonalarni maxsus ro’yxat asosida nazorat qiladi. Viloyatlarning boshqarmalari boshqa barcha soliq to’lovchilar bilan shugullanadi. Bundan tashqari kichik korxonalarni soliqqa tortish uchun maxsus bo’linmalar ish olib boradi.

Soliq agentligi strukturasida soliq to ’lovchilar to’g’risida katta ma’lumotlar banki tashkil etilgan. Axborot qoida tarikasida 6 yilga to’planadi. (Ispaniyada da’vo qo’zg’atish muddati 5 yil). Ushbu ma’lumotlar bankida Axborot departamentida ish xaqi to’langanligi va olinganligi xaqidagi axborot to’planadi, erkin kasb egalarining faoliyati to’g’risidagi, ko’chmas mulk va u bilan qilingan operatsiyalar to’g’risidagi, moliyaviy operatsiyalar to’g’risidagi (aktsiyalar, foizlar va shu kabilar), chet eldagi oldi-sotdi xaqidagi, valyuta operatsiyalari, turizmdan kelgan tushumlar xaqidagi axborot, aktsiyadorlik jamiyatlarining muassislari to’g’risidagi, shu jumladan, jismoniy shaxslar to’g’risidagi ma’lumotlar, o’tgan 6 yildagi tekshiruvlarning natijalari, shuningdek, uchinchi shaxslardan tushadigan ma’lumotlar, karzlar to’g’risidagi ma’lumotlar tuplanadi. Ushbu departament axborot olishi uchun maxfiylik rejimi mavjud emas. Ushbu departamentga axborot olishni so’rab murojaat qilish uchun asos bo’lishi shart. Axborot so’rab murojaat qilgan shaxslarni e’lon kilshi taqiqlangan. Shuningdek, mintaqaviy ma’lumotlar banki ham mavjud, lekin uning axborot xajmi kichikrok. Soliq etiketkalari joriy etilgan. Ularda soliq to ’lovchi xaqidagi asosiy ma’lumotlar, uning identifikatsiya nomeri, u to’lashi kerak bo’lgan soliqlarning turlari ko’rsatiladi. Yuridik shaxslarga soliq etiketkalari ro ’yxatdan o’tgazish paytida topshiriladi, jismoniy shaxslarga esa ular yashaydigan manzillar bo’yicha tarkatiladi. Soliq deklaratsiyalari soliq to’lovchilar tomonidan ana shu soliq etiketkalari bilan birga takdim etiladi. Ularni joriy etish takrorlashni istesno etishga va xatolar sonini keskin kamaytirishga imkon berdi. Xar qaysi soliq to ’lovchiga soliq vektori - u joriy yilda to’lashi kerak bo’lgan soliqlar xaqidagi eslatma topshiriladi. Davlat byudjeti bir necha manba asosida shakllantiriladi. To ’g’ri soliqlar davlat xazinasiga tushumlarning 47,2%ini, shu jumladan: daromad SOLIG’I 38,0%ni, kompaniyalardan olinadigan soliqlar 8,0%ni tashkil etadi, jismoniy shaxslar mulkiga solinadigan soliq ham mavjud (bu soliqni norezidentlardan tashqari, mintaqa darajasiga o’tgazish masalasi xal qilinmokda).

Egri soliqlar davlat xazinasiga tushumlarning 40,3%ini, shu jumladan: QQS - 25,0%ni beradi, maxsus soliqlar. (vino-arok maxsulotlari va tamakidan, transportning ayrim turlari va xokazolardan), bojxona poshlinalari mavjud. Boshqa daromadlar ham, shu jumladan, to ’lovlarni kechiktirganlik uchun penyalar ham rol o’ynaydi. Daromadlari 1 mlrd. pesetdan ortiq bo ’lgan soliq to’lovchilar yirik hisoblanadi. Eksporti 20 mln. pesetdan oriq bo’lgan soliq to’lovchilar eksportchilar davlat reestriga kiradi. Ularning ro’yxatlari xar bir soliq boshqarmasida mavjud. Mintaqalarning xokimiyat organlari soliqlar joriy etishda Qonunlar bilan cheklab qo ’yilgan (masalan, ular jismoniy shaxslardan olinadigan soliq foizini 15,0% oshirish xuquqiga ega). Ko ’chmas mulk solig’i, iqtisodiy faoliyat uchun to’lanadigan soliq, transport, er, bnnolar, kurilish ishlarini olib borish uchun soliq, ma’muriy faoliyatni amalga oshirish uchun soliq munitsnpalntetlar tomonidan belgilanadi. Maxalliy organlar turli jamoat nshlari, rekonstruktsiya uchun maxsus soliqlarni kam belgilaydilar. Foyda solig ’i yuridnk shaxs maqomiga ega bo’lgan barcha korxonalarga solinadi. Muayyan turdagi faoliyatni amalga oshiradigan yopiq investitsiya kompaniyalari va kasb uyushmalari, yoki birgalikda bajariladigan loyigalarni ro’yobga chiqaradigan qo’shma korxonalarning vaqtinchalik birlashmalari bu soliqni to’lashdan ozod qilinadilar. Kompaniyaning hisobot balansida ko ’rsatiladigan foyda soliqqa tortiladigan bazaning asosi qilib olinadi. Korxonaga daromad keltiradigan faoliyat bilan bevosita bog’langan xujjatlashtirilgan sarf-xarajatlar bilan tushum o’rtasidagi farq sifatida hisoblab chiqariladigan foyda soliq solinadigan daromad hisoblanadi. Xarajatlar sotib olgandagi narxlar bo’yicha bir yildagi o’rtacha narx va hisobot davri oxiridagi bozordagi narx kabi ikki bagoning pastrogi bo’yicha sarflar hisobiga kiritib qo’yiladi. Zaxiralar odatda o’rtacha tortilgan sarf usuli bqypcha bagolanad!!, shuningdek buxgalterpya hisobiga asoslangan boshqa usullar kam ruxsat etilgan. Ish gaki, ssudalar bo’yicha foizlar, royalti sarflar hisobiga kiritib kqiiladi. Aktsiyadorlar bilap turli sarf-xarajatlar bo ’yicha hisob-kitob qilishga

alogida e’tibor beriladi. Shubhali golda soliq organlari ushbu sarf-xarajataarni hisobga o’tgazmaydilar va ularni foydani taqsimlash shakli deb hisoblaydilar. Amortizatsiya ajratmalari sarflar hisobiga kiritib qo’yiladi. Qonun xujjatlarida soliq maqsadlarida bellshangan amortizatsiyaviy ' hisobdan chiqarish normalari aktivlarning turlari bo’yicha farqlanadp va hisobdan chiqarishlar yillik normasishshg eng yuqori va eng past darajalarinn ko’zda tutadi. Amortizatsiyaviy hisobdan chiqarish normalari vlar turlari hisobdan chiqarishlar yillik normasi Savdo va turar bino joylari 1,0 % dan 2,0%gacha Kompyuterlar 12,5 %dan 25,0%gacha Yuk avtomobillari va engil avtomobillar 7,14 %dan 16,0 % gacha Amortizatsiyaviy hisobdan chiqarish normalari, shuningdek tezlashtirilgan amortizatsiya usuli ko ’zda tutplgan. Foydalanilgan aktivlar yangi aktivlarga nisbatan ikki baravar yuqori stavka bo’yicha amortizatsiya qilinishi mumkin. Nixryatda intensiv (xar kuni bir tsikldan ko’p) foydalaniladigan aktivlar xar bir qo’shimcha tsikl uchun taxminan 33,0% oshirilgan eng yuqori stavka bo’yicha amortizatsiya qilinishi mumkin. Qaytarilishi gumonli karzlar bo’yicha muayyan normativlarga muvofiq ravishda yaratiladigan zaxiralar sarflar hisobiga kiritib qo’yiladi. Odatda gumonli zarar kelgusiga o’tgazib qo’yilishi va foyda hisobidan 10 yil mobaynida hisobdan chiqarilishi mumkin bo’ladi. Foyda soliqining standart stavkasi 35,0% miqdorida qabul qilingan. Lekin barcha kompaniyalar foyda bo ’yicha hisoblab yozilgan soliq summasnning 1,5%i miqdoridagi stavka bo’yicha maxalliy savdo palatalarining foydasiga maxsus soliq to’lashlari shart.

Neft kazib oluvchi va neftni qayta ishlovchi kompaniyalar uchun soliq stavkasn 40,0%ni tashkil etadi, lekin shu bilan birga ularga amortizatsiya ajratmalari va er osti boyliklari tugab koliishga oid siylovlar normalarini erkin belgilash ko ’rinishidagi qator imtiyozlar beriladi. Sug ’rta kompaniyalari va kredit shirkatlari foyda SOLIG’INI 26,0%li stavka bo’yicha, ishlab chiqarish shirkatlari 20,0%li stavka bo’yicha to’laydilar. 20-chi aprel, 20-chi oktyabr va 20-chi dekabrdagi muddatlari bo ’yicha avvalgi yilda to’langan soliq summasining 18,0%i miktsorida foyda soliqining bo’nak to’lovlarp to’lanishi ko’zda tutilgan. Soliq to’lovchilarnpng o’zlari soliq deklaratsiyalarini tuzadilar. Deklaratsiyalar hisobot yilidan keyingi yilning 1 iyuliga qadar takdim etiladi. Ispaniyada 13 mln.ga yakin odam daromad solig ’i to’laydi. Daromad solig’i xaqidagi Qonun 1991 yil 6 iyunda qabul qilingan bo’lib, 1992 yilda kirptilgan tuzatishlar bilan amal qilmoqda. Fo ’qorolardan olinadigan daromad SOLIG’I individual (yakka tartibda) Fo’qorolardan yoki oilalardan undiriladi. Soliqni to’lash tartibini uning (yakka tartibda) individual tarzda Fo’qorolardan yoki undirilishini tanlash soliq to’lovchining o’ziga xavola etiladi. Umumiy oilaviy xuquqi asosida er-xotin egalik qiladigan mol-mulk yoki boshqa aktivlardan olinadigan daromadlar er-xotin aloxida- aloxida soliq deklaratsiyalari topshirgan takdirlarida soliq solish maqsadida ular o’rtasida teng bo’lib hisoblanadi. Soliqqa tortiladigan daromad tarkibiga faoliyat va mol-mulkning barcha turlaridan olinadigan barcha daromad turlari kiritiladi. Ispaniya rezidentlarini soliqqa tortishda xar qanday manbalardan olinadigan, shu jumladan, chet eldan keladigan barcha daromadlar e’tiborga olinadi, norezidentlar esa faqat Ispaniyada olingan daromadlari bo’yicha soliqqa tortiladilar. Soliq to’lovchining soliqqa tortiladigan daromadiga kiritiladigan barcha daromadlar ikki toifaga: muntazam va nomuntazam daromadlarga ajratiladi. Muntazam daromadlarga yollanib mexnat qilishdan keladigan daromadlar, tijorat yoki kasb faoliyati bilan shugullanishdan olinadigan daromad, dividend, foizlar, royalti, ijara to ’lovlari, mol-mulkni sotishdan olinadigan daromadlar kiradi.

Nomuntazam daromadlarga mol-mulknp sotishdan keladigan daromadlar (ushbu mol-mulkka bir yildan ko ’p egalik qilingan takdirda), barcha tasodifiy daromadlar kiradi. Daromadning xar bir turi bo ’yicha soliqqa tortiladigan bazani hisoblab chiqarpsh maxsus tartibi ko’zda tutilgan. Mexnatdan olinadigan daromad tarkibiga xar qanday buyumli takdnrlovlar (avtomobilni xodimga ijaraga yoki mulk qilib berish, xodimning yashab turishi uchun ijaraga xona olish) va kompensatsiya to’lovlari (turar joyga, ta’limga, avtomobilga mo’ljallab to’lanadigan nafakalar) kiritiladi. Qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardan, ko’chmas mulkdan foydalanishdan keladigan daromadlar e’tiborga olinadi (mol- mulk solig’i maqsadlari uchun er kadastridagi mol-mulk baxolari eng yuqorisining 2,0%ini tashkil etadigan shartli daromad hisoblab chiqarilishi mumkin). Tijorat va kasb faoliyatini amalga oshirishdan keladigan soliqqa tortiluvchi daromadni hisoblab chiqarish xuddi kompaniyalar foydasini hisoblab chiqarnshdagidek qoidalar bo ’yicha daromad summasining 35,0%i miqdoridagi stavka bo’yicha amalga oshiriladi. Advokat, shifikor, yozuvchi, artist, sportchi va shu kabilar soliqqa tortish ob’ekti bo’ladilar. Qimmatli qog ’ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardan keladigan daromadlar to’liq miqdori soliq solinadigan daromadga kiritiladi. Ushbu miqdordan ro’yxatdan o’tgazish sarf-xarajatlari, turli vositachilnk sarf-xarajatlari va xokazolar ayirilishm mumkin, lekin Qimmatln qog’ozlar sotib olishga ishlatiladigan foizlar ayirilmaydi. Ko ’chmas mulk foydalanishidan keladigan daromadlar soliq to’lovchining soliqqa tortiladigan daromadiga kiritiladi. Bu summani faqat ko’chmas mulk solig’ini to’lash, ko’chmas mulk uchun kredit bo’yicha foizlarni to’lash va ushbu ko’chmas mulkning kreditlari bo’yicha foizlarni to’lash sarf-xarajatlari miqdorigagina kamaytirish ruxsat etilgan. Soliqqa tortiladigan bazadan sotsial sug ’rtalashga ajratmalar, kasaba utoshmalarnning badallarp, lekin soliqqa tortiladigan bazadan ko’pi bilan 5,0% va absolyut summada ko’pi bilan 250 ming peset, shuningdek, xar yili xar bir bolaga

va 65 yoshdan oshgan bokimdagi odamga, agar ular soliq to’lovchining oilasida yashasalar, 20 ming peset miqdoridagi xarajatlar ham chegirib tashlanadi. Bundan tashqari, solpkka tortiladigan baza xayriya maqsadlariga va nogironlar jamgarmalariga badallar miqdorida, tadbprkorlik faoliyatiga solingan mablag ’lar miqdorida, agar daliliy xujjatlar bo’lsa, dori-darmonlarga qilingan xarajatlarning 15,0%i miktsorida kamaytiriladi. Daromad SOLIG ’I bo’yicha soliq solinadigan daromadlar umumiy summasi soliq deklaratsiyasida aks ettiriladi va u shunday soliq bazasi bo’ladiki, unga qarb, soliq to’lovchidan olinadigan soliqni soliq kreditlari summasiga kamaytirishni hisobga olgan xolda hisoblab chiqariladi. Deklaratsiya navbatdagi yilning 20 iganiga qadar topshiriladi. To’lovni ikki bosqichda: dastlab soliqning 60,0%ini, kolgan 40,0%ini esa 5 noyabrgacha to’lash mumkin (muayyan sharoitlarda 5 yilgacha kechiktirish xuquqi berilishi mumkin). Bunda soliqni hisoblab chiqarish uchun soliq stavkalarining ikkita shkalasi: individual (shaxsiy) stavka va oilaviy stavka belgilangan. Individual (shaxsiy) soliq to’lovchilar uchun stavkalar 430 ming peset (yiliga 430 ming peset — soliqqa tortilmaydigan minimum) — 1 mln. peset diapazonidagi daromadlar bo’yicha belgilangan 20,0%dan tortib, yiliga 10 mln. pesetdan oshadigan daromadlar bo’yicha belgilangan 56,0%gacha diapazonda o’zgaradi. Er-xotinlar uchun ham stavkalar shunday belgilangai, lekin hisoblab chiqarish uchun yillik daromadlar summalarining boshqachalari qo’llaniladi, ya’ni ular quyidagicha: 860 ming peset (860 ming peset — soliqqa tortilmandigan minimum) — 2 mln. peset diapazonidagi daromadlar bo’yicha 20,0%dan tortib, yiliga 12 mln. pesetdan oshadigan daromadlar bo’yicha 56,0%gacha diapazonda o’zgaradi. Daromad soliqp mol-mulk solig’i bilan bprgalikda soliq to’lovchi soliqqa tortiladigan daromadining 70,0%idan oshsa, 70,0%li eng yuqori darajadan oshib ketilmasligi uchun uning soliq majouriyatlariga mol-mulk solig’ining kamaytirilishi hisobiga tuzatish kiritiladi. Norezndentlar uchun kapital qsimi ko’rnnishidagi daromadlari bo’yicha daromad SOLIG’INING 35,0%li kat’iy stavkasi va daromadlarining boshqa turlari bo’yicha 25,0%li stavka belgilangan.

Qo ’shilgan qiymat SOLIG’I 1986 yilda Ispaniya Evropa Iqtisodiy hamjamiyatiga (xozirgi EIga) kirishi munosabati bilan joriy etilgan. 1987 yilda - yuridik jixatdan rasmiylashtirilgan. 1993 yilda Qo’shilgan qiymat solig’i to’g’risidagi Qonunga o’zgartishlar kiritildi. Soliq tovarlar sotish va xizmatlar ko ’rsatish bitimlaridan undiriladi. Tijorat faoliyati yo’sinida tovarlar sotadigan yoki xizmatlar ko’rsatadigan barcha korxonalar soliq to’lovchilar deb topiladi. Korxona QQSni narxlar va tariflarga kiritadi va shundan keyin hisoblab chiqarilgan soliqlar summasidan o’zi sotib oladigan tovarlar va xizmatlarning narxlaridagi QQSni ayiradi. Farq tovar qiymati oshlshshga solinadigan soliq sifatida byudjetga to ’lanadi. Shu bilan birga korxona tijorat maqsadlarida xodimlarga sovgalar qilish uchun, ko’ngilochar tadbirlar o’tgaziliishni, dam olishlarni ta’minlash maqsadida foydalanish uchui sotib oladigan tovarlar narxidagi QQSni ayirishga ruxsat etilmaydi. QQS maxsulot eksport qilinganida qaytarib beriladi, aktsizdan esa olinmaydi. Importga QQS solinadi. Soliqning standart stavkasi -16,0%. Pasaytirilgan stavkalar: 0%li stavka - eksport bilan borlik tovar va xizmatlar uchun; 4,0%li stavka - birinchi navbatdagi zarur tovarlar uchun (non, galla, sut, tuxum, mevalar, sabzavotlar, kitoblar, gazetalar, dori-darmonlar, munitsipal uylar, nogironlar uchun mashinalar va x.k.); 7,0% - ozik-ovkat maxsulotlari, birinchi guruxdan tashqari, uy-joy kurilishi, transport, turizm uchun; oshirilgan soliq stavkasi (28,0%) zeb- zpynat buyumlari va avtomobillar bo ’yicha belgilangan. Tibbiyot xizmatlarn, ta’lim, bank xizmatlari, xayriyalar QQSdan ozod qilingan. Agar tovar yoki xizmatlar QQSsiz sotib olnngan bo’lsa, sotysh vaqtida ham QQS olnnmaydi (buni QQSdan texnikaviy ozod qilish deyiladi). Soliqqa tortish bo ’yicha Kanar orollariga qo’yidagicha aloxida tartib belgilangan: egri soliqning standart stavkasn - 4,5% (Kanar orollaridagi asosiy egrn soliq), oshirilgan stavka - 13,0% (zeb-ziynat buyumlari, yqlovchilar katnovining motorli vositalari), kamaytirilgan stavka - 2,0% (elektr energiya, yoqilgi, ozik-ovkat maxsulotlari, gazlama).

Sotib olish bilan bog ’liq hamma hisobvaraklar hisobga olpsh uchun tekshiriladi (buxgalteriya xujjatlari bilan tasdiqlanishi kerak). QQS to’lov xujjatlarida aloxida ko’rsatiladi. 5 mln. pesetdan oriq mablag’ hisobga olinganida xujjatlar asosida tekshiruv o’tgaziladi. QQS bo ’yicha deklaratsiya yilning xar choragi uchun chorakdan keyip keladigan oy davomida takdim etiladi. Muddatlarni buzgailik uchun 50 ming peset jarima to’lanadi. Agar kechikish 3 oynn tashkil etsa, jarima soliq miqdorining 10,0%i; 6 oygacha bo’lsa — 50,0%i; 6 oydan oriq bo’lsa - 100,0%i miqdorida bo’ladi. Soliq miqdori ko’payish tomoniga o’zgarsa, tuzatilgan deklaratsiya topshirish vaqtidagi jazo choralari ham shunday bo’ladp. QQS solig ’i xar chorakda bir marta - chorakdan keyingi oyning 20-chi kunigacha to’lanadi. QQS oxirgn yillik deklaratsiya bo ’yicha 6 oy mobaynida qaytariladi. hamma nizolarni dastlab soliq sudi (ma’muriy xarakterdagi sud), so’ngra esa - oddiy sud ko’rib chiqadi. Meros va xadya SOLIG ’I rezidentlar va norezidentlarga taallukli. Soliq stavkalari topshiriladigan mol-mulk qiymati va karindoshlik darajasiga bog’liq bo’ladi. Eng past stavka 7,65%ni tatkil etadi va 34,0%ga qadar oshadi. Mol-mulk solig ’i Ispaniyada mol-mulki bo’lgan jpsmoiiy shaxslardan xar ypli undiriladi. Rezidentlar mol-mulkning kaerdaligndan kat’i nazar uning butun summasidan, norezidentlar esa faqat Nspaniyadagi mol-mulk bo’yicha soliq to’laydilar. Soliq rezidentlarning mol-mulki summasi 15 mln. pesetdan oshgan takdirdagina to’lanadi (norezidentlarga bu qoida taallukli emas). Solnk stavkalari mol-mulk qiymatining miqdoriga bog’liq bo’lib, umumiy qiymat summasining 0,2%idan 2,5%igacha miktsorda belgilangan. Ijtimoiy sug ’rta SOLIG’I ish beruvchilar tomonidan davlat ijtimoiy sug’rtasi tizimi bo’yicha majburiy to’lovlar tarzida to’lab boriladi. Bunda badallarning bir kismi ish beruvchilar hisobidai to’lanadi, yana bir kismi esa xodimlarning ish xaqlaridan ushlab qolinadi.

Ish beruvchilar to ’langan ish xaqlari summasining 30,0%ini va bundan tashqarn ishlab chiqarishda jaroxatlanishni sug’rta qilish tartibida 0,8% va bundan ham ko’prokni to’laydilar. Xodimlarning o’zlaridan ular ish xaqlarining 6,4%ni ushlab qoladilar. Ishdan tashqari vaqtda ishlaganlik uchun berilgan ish xaqlaridan badallar qo ’yidagi miqdorlarda: 30,0% va bundan tashqari 12,0% yoki 24,0% miqdorida — ish beruvchilar tomonidan, 6,4% va bundan tashqari 2,0% yoki 4,8% miqdorida — xodimlarning o’zlari tomonidan to’lanadi. Ispaniyada ko ’chmas mulklari bo’lgan chet el firmalarn uchun maxsus soliq joriy etplgan. Soliq stavkasi ko’chmas mulk kadastr narxining 5,0%ini tashkil etadp. Mol-mulkka va mulk xuquqlariga oid bitimlar solig ’i ko’chmas mulk oldi- sotdisi bptimlariga va Qimmatli qog’ozlar operatsiyalariga taalluklidir. Ko’chmas mulk sotilganda soliq stavkasi 6,0%ni. Qimmatli qog’ozlarga oid bitimlarda - 4,0%ni tashkil etadi. Qimmatli qog’ozlarning birlamchi chiqarilishiga 1,0%li stavka bo’yicha soliq solinadi. Mol-mulk solig ’i Ispaniyada mol-mulki bo’lgan jpsmoiiy shaxslardan xar ypli undiriladi. Rezidentlar mol-mulkning kaerdaligndan kat’i nazar uning butun summasidan, norezidentlar esa faqat Nspaniyadagi mol-mulk bo’yicha soliq to’laydilar. Soliq rezidentlarning mol-mulki summasi 15 mln. pesetdan oshgan takdirdagina to’lanadi (norezidentlarga bu qoida taallukli emas). Solnk stavkalari mol-mulk qiymatining miqdoriga bog’liq bo’lib, umumiy qiymat summasining 0,2%idan 2,5%igacha miktsorda belgilangan. Ijtimoiy sug ’rta SOLIG’I ish beruvchilar tomonidan davlat ijtimoiy sug’rtasi tizimi bo’yicha majburiy to’lovlar tarzida to’lab boriladi. Bunda badallarning bir kismi ish beruvchilar hisobidai to’lanadi, yana bir kismi esa xodimlarning ish xaqlaridan ushlab qolinadi. Ish beruvchilar to ’langan ish xaqlari summasining 30,0%ini va bundan tashqarn ishlab chiqarishda jaroxatlanishni sug’rta qilish tartibida 0,8% va bundan ham ko’prokni to’laydilar. Xodimlarning o’zlaridan ular ish xaqlarining 6,4%ni ushlab qoladilar. Ishdan tashqari vaqtda ishlaganlik uchun berilgan ish xaqlaridan

badallar qo’yidagi miqdorlarda: 30,0% va bundan tashqari 12,0% yoki 24,0% miqdorida — ish beruvchilar tomonidan, 6,4% va bundan tashqari 2,0% yoki 4,8% miqdorida — xodimlarning o’zlari tomonidan to’lanadi. Ispaniyada ko ’chmas mulklari bo’lgan chet el firmalarn uchun maxsus soliq joriy etplgan. Soliq stavkasi ko’chmas mulk kadastr narxining 5,0%ini tashkil etadp. Mol-mulkka va mulk xuquqlariga oid bitimlar solig ’i ko’chmas mulk oldi- sotdisi bptimlariga va Qimmatli qog’ozlar operatsiyalariga taalluklidir. Ko’chmas mulk sotilganda soliq stavkasi 6,0%ni. Qimmatli qog’ozlarga oid bitimlarda - 4,0%ni tashkil etadi. Qimmatli qog’ozlarning birlamchi chiqarilishiga 1,0%li stavka bo’yicha soliq solinadi. Yangi soliqlar faqat davlat darajasida belgilanadi. Mintaqalarning ma ’murlari soliqlarga tuzatish kirptnsh, stavkalarning miqdorlarini o’zgartirish, yangi maxalliy soliqlar joriy etish xuquqiga ega. Maxalliy byudjetga tushadigan soliqlar: * ko ’chmas mulk SOLIG’I (munitsipal okrug ichidagi er uchastkalari va binolar). Mol-mulkni baxolash Kadastr boshqarmasi tomonidan amalga oshiriladi, stavkalar darajalangan. Kadastr boshqarmasi -davlat strukturasi bo’lib, u mol- mulkni ro’yxatga olish, baxolash va qayta ro’yxatlash bilan shugullanadi. Soliq stavkalari munitsipalptetlar tomonidan shaxarlardagi erga va qishloq joylardagi erga aloxida-aloxida belgilanadi. Shaxardagi ko’chmas mulk solig’i stavkalari 0,4 - 1,3% oraligida, qishloq joyda - 0,3 -1,22% oraligida o’zgaradi; * iqtisodiy faoliyatdan olinadigan soliq. Ilgari maxsus litsenziya talab qilinar edi. Bu litsenziyada ruxsat berilgan faoliyatga tavsif berilar va litsenziya uchun xar yilgi to ’lov belgilanar edi. Katta xajmda xujjatlar yuritish zarur edi. Soddalashtirish uchun maxsus hisob-kitob moduli joriy etildi. Xak to’lash yillik xolicha koldi, lekin hisobot tuzish uchun buxgalteriya yuritish kerak emas. Tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanadigan yuridik va jismoniy shaxslar soliqqa tortish ob’ekti bo’ladi. Soliq miqdori sraoliyatning konkret turiga; munitsipal vaznyat indeksi (ya’ni korxona joylashgan erlar) ning munitsipal koeffptsientiga bog’liq bo’ladi;

* er uchastkalarining oshib borayotgan baxosiga solinadigan soliq. Er uchastkasi boshqa shaxsga topshirilgan xollarda qo ’llaniladi. Er uchastkasi kadastr qiymatining uni sotib olgan vaqtdan to boshqa mulkdorga sotilguncha bo’lgan davrdagi o’zgarishi soliqqa tortiladigan baza bo’lib xizmat qiladi. Solpk ko’chmas mulk sotilgan yoki begonalashtirilgan takdirda (sotuvchi mulkka 20 yildan kam egalik qilgan bo’lsa) undiriladi. Soliq stavkasn munitsipalitetlar tomonidan belgilanadi va 16,0%dan 30,0%gacha / oralikda o ’zgaradi; * mexanik avtotransport vositalariga soliq. Ob ’ekti- shunday vositaga egalik qilish. Stavkasi vositaning turi va quvvatiga bog’liq bo’ladi; * yakka tartibda bo ’lmagan xizmatlarni ko’rsatganlik uchun soliq. Masalan, axlatni tashib ketish, ijtimoiy ahamiyatga molik binolar kurish. Soliqqa tortish xar yili vazirlik tomonidan nashr etiladigan katalog asosida amalga oshiriladi; * maxsus soliqlar. Ular yordamida yakka tartibdagi xizmatlar baxosi koplanadi. Masalan, yqlakka asfalt bostirish ishlarining baxosi shu atrofda joylashgan uylarda yashovchilar soniga bo ’linadi; * yigimlar va kontributsiyalar. Munitsipalitet tomonidan soliq to ’lovchilarning qo’shimcha daromadlar olishiga sabab bo’ladigan xizmatlar uchun tovon sifatida belgilanadi. Bunday yirimlar va kontributsiyalarning ro’yxati xar yili e’lon qilinadi. Ispaniya o ’n ettita mintaqaviy struktura va aloxida maqomga ega bo’lgan ikkita xududdan iborat. Soliq xuquqlar belgilashda ular uch guruxga bo’linadi: * Basklar mamlakati va Navarra soliqqa tortish masalalarida g ’oyat keng xuquqlarga ega. Ular nafaqat mintaqa byudjetiga, balki maxalliy byudjetga ham tushishi kerak bo’ladigan xar xil soliq turlarini mustakil joriy etish xuquqiga ega; * soliq stavkalarini tartibga solish xuquqiga ega bo ’lgan mintaqalar guruxi (shu jumladan, Kataloniya); * xech bir xuquqka ega bo ’lmagan mintaqalar. Soliqqa tortish faoliyapshi tartibga soluvchi Qonun 1983 yilda tsabul qilingai. Misol sifatida Kataloniya mintaqaviy byudjetiga tushumlarni ko ’rib chiqamiz.

1. Meros bo ’lib o’tadigan va xadya kilnnadigan mol-mulk SOLIG’I. Soliq rezidentlardan ham, shuningdek, mol-mulk Ispaniyada ch bo’lsa, norezidentlardan ham undiriladi. Soliq quyidagilarga solnnadi: * meros sifatida beriladigan yoki xadya qilinadigan mol-mulk; * merosxur olgan sug ’rta summalari. Mol-mulkning qiymati va sug ’rta summalari soliqqa tortiladigan baza bo’lib xizmat qiladi. Shulardan Qonunda ko’zda tutilgan chegirmalar amalga oshiriladi. Agar bevosita merosxur 21 yoshdan oshgan bo ’lsa, soliqqa tortiladigan bazadan 2470 ming peset chiqarib tashlanadi. Agar bevosita merosxur 21 yoshga etmagan bo’lsa, u xolda qo’shimcha ravishda 21 yoshga etguncha bo’lgan xar bir yil uchun 617 ming peset chegirib tashlanadi (lekin, chegirmalarning umumiy summasi 7408 ming pesetdan oshmasligi kerak). Ikkinchi va uchinchi darajali merosxurlar soliqqa tortiladigan summani 1235 ming peset miqdorida kamaytirish xuquqiga ega. Karindoshlik darajasi yanada uzokrok bo ’lgan merosxurlarga chsgirma berilmaydi. Agar merosxur nogiron bo’lsa, u soliqqa tortiladigan summani 7408 ming peset miqdorida kamaytirish xuquqiga ega. Soliq stavkalari - 7,65%dan 34,0%gacha. 2. Mol-mulkni va mulkiy xuquqlarni boshqa shaxsga berganlik uchun soliq. Ushbu soliqni yuridik shaxslar to ’laydi. Soliqqa tortish ob’ekti -ko’chmas mulkni ijaraga va garovga berish, mol- mulk yuzasidan notarial rasmnylashtirilgan xujjatlar bilan tasdiqlangan oldi-sotdi bitimlari. Kqchar mulkni boshqa shaxsga berganlik uchun 4,0%lik stavka bo’yicha, ko’chmas mulkni berganlik uchun 6%lik stavka bo’yicha soliq solinadi. 3. Xayotni sug ’rta qilganlik uchun soliq. Soliqqa tortiladigan baza - sururta summasi. Soliq xar yili 0,2%lik stavka bo’yicha to’lanadi. Agar Misol snfatida Kataloniya mintaqaviy byudjetiga tushumlarni ko’rib chiqamiz. 1. Meros bo ’lib o’tadigan va xadya kilnnadigan mol-mulk SOLIG’I. Soliq rezidentlardan ham, shuningdek, mol-mulk Ispaniyada bo’lsa, norezidentlardan ham undiriladi. Soliq quyidagilarga solinadi:

• meros sifatida beriladigan yoki xadya qilinadigan mol-mulk; • merosxur olgan sug’urta summalari. Mol-mulkning qiymati va sug ’urta summalari soliqqa tortiladigan baza bo’lib xizmat qiladi. Shulardan Qonunda ko’zda tutilgan chegirmalar amalga oshiriladi. Agar bevosita merosxur 21 yoshdan oshgan bo ’lsa, soliqqa tortiladigan bazadan 2470 ming peset chiqarib tashlanadi. Agar bevosita merosxur 21 yoshga etmagan bo’lsa, u xolda qo’shimcha ravishda 21 yoshga etguncha bo’lgan xar bir yil uchun 617 ming peset chegirib tashlanadi (lekin, chegirmalarning umumiy summasi 7408 ming pesetdan oshmasligi kerak). Ikkinchi va uchinchi darajali merosxurlar soliqqa tortiladigan summani 1235 ming peset miqdorida kamaytirish xuquqiga ega. Karindoshlik darajasi yanada uzokrok bo ’lgan merosxurlarga chsgirma berilmaydi. Agar merosxur nogiron bo’lsa, u soliqqa tortiladigan summani 7408 ming peset miqdorida kamaytirish xuquqiga ega. Soliq stavkalari - 7,65%dan 34,0%gacha. 2. Mol-mulkni va mulkiy xuquqlarni boshqa shaxsga berganlik uchun soliq. Ushbu soliqni yuridik shaxslar to ’laydi. Soliqqa tortish ob’ekti -ko’chmas mulkni ijaraga va garovga berish, mol- mulk yuzasidan notarial rasmnylashtirilgan xujjatlar bilan tasdiqlangan oldi-sotdi bitimlari. Kqchar mulkni boshqa shaxsga berganlik uchun 4,0%lik stavka bo’yicha, ko’chmas mulkni berganlik uchun 6%lik stavka bo’yicha soliq solinadi. 3. Xayotni sug ’rta qilganlik uchun soliq. Soliqqa tortiladigan baza - sururta summasi. Soliq xar yili 0,2%lik stavka bo’yicha to’lanadi. Agar soliqqa tortiladigan baza 17 mln. pesetdan oriq bo’lsa, stavka 0,5%ni tashkil qiladi. 4. Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq. 1920-yillarga qadar u favkulodda soliq edi. Mol-mulkning qiymati soliqqa tortiladigan baza bo ’lib xizmat qiladi, undan arzonlashtirnsh miqdori chegirib tashlanadi. Madaniy va tarixiy boyliklar soliqqa tortilmaydi. Ajnabiy jismoniy shaxslar ham agar Ispaniyada 183 kundan oriq turgan bo ’lsalar, o’z mol-mulklari xaqida deklaratsiya topshiradilar. Soliqqa

tortilmaydigan minimum - 25875 ming peset. Summa shundan oriq bo’lsa, soliq stavkasi - 0,2%. Agar mol-mulk qiymati 1656 ming pesetdan oriq bo’lsa, soliq stavkasi 2,5 %. 5. Qimorxonalar biznesiga solinadigan soliq. Qimor biznesining quyidagi turlari soliqqa tortiladi: • kazino; • bingo (lotoga qxshash), attraktsionlar, luna-park va boshqalar; • o`yin avtomatlari; Ispaniyaning soliq tizimida deklaratsiyalarning quyidagi turlari nazarda tutilgan: • ixtiyoriy ravishda beriladigan deklaratsiya; * informativ dekdaratsiya (karz xaqida xabar beriladi); * natijalar bo ’yicha deklaratsiya; Deklaratsiyalar oy sayin, chorak sayin, bir yilda. bir marta (faoliyat turlari to ’g’risida) beriladi. Xar oyda (20-kunga qadar) deklaratsiyalar yirik soliq to’lovchilar tomonidan, shuningdek aktsiz, Gshrimlari bo’yicha takdim etiladi. Soliq to’lovchilarning ko’pchiligi deklaratsiyalarni yilning xar choragida - chorakdan keyingi oyning 20-kuniga qadar toptyiradilar. Iillik deklaratsiyalarni jismoniy shaxslar (20 iyunga qadar) takdim etadilar. 1995 yilda daromad solig’i bo’yicha deklaratsiyalar topshirish muddati 30 iyungacha uzaytirildi. Soliq to’lovchining nstagiga qarb, soliq yil oxirigacha kismlarga bo’lib, 60,0% va 40,0% miqdorida to’lanadi. Jismoniy shaxslarning mulkiy axvoli xaqidagi, shuningdek, kompaniyalarning faoliyati to ’g’risidagi deklaratsiyalar 25 yanvarga qadar takdim etiladi. Takdim etish muddatini 6 oyga, so’ngra yana 20 kunga kechiktirish mumkin. Maxsus deklaratsiyalar uchun muddatlar - aprel}>, oktyabr, dekabr (to ’lov — 20,0%). Deklaratsiyalar pozitiv (qo’shimcha soliq to’lash) va negativ (qaytarib berish) bo’ladi. Soliq 10 kun ichida qaytarib beriladi.

Informativ deklaratsiyalar - bular 0,5 mln. pesetdan ortiq bo ’lgan daromadlar bo’yicha, shuningdek, solingan kapital mablag’lar va ish xaqi to’lash bo’yicha deklaratsiyalardir. Ispaniyaning soliq tizimi va soliq organlarining strukturasi ma ’lum darajada amaliy qiziqish turdiradi. Bu eng avvalo norezidentlarning daromadlariga ular to’langan manbaning o’zida soliq solinishini nazorat qilishga tegishlidir. 1992 yilga qadar soliq organining belgisi bo’lmasa, chet ellik yuridik shaxslar foydasiga o’tgaziladigan foizlarni, dividendlarni va boshqa to’lovlarni bank qabul kilmas edi. 1992 yilda bu tartib bekor qilindi, lekin soliq ushlab to’lovchining nstagiga qarb, soliq yil oxirigacha kismlarga bo’lib, 60,0% va 40,0% miqdorida to’lanadi. Jismoniy shaxslarning mulkiy axvoli xaqidagi, shuningdek, kompaniyalarning faoliyati to ’g’risidagi deklaratsiyalar 25 yanvarga qadar takdim etiladi. Takdim etish muddatini 6 oyga, so’ngra yana 20 kunga kechiktirish mumkin. Maxsus deklaratsiyalar uchun muddatlar - aprel}>, oktyabr, dekabr (to ’lov — 20,0%). Deklaratsiyalar pozitiv (qo’shimcha soliq to’lash) va negativ (qaytarib berish) bo’ladi. Soliq 10 kun ichida qaytarib beriladi. Informativ deklaratsiyalar - bular 0,5 mln. pesetdan oriq bo ’lgan daromadlar bo’yicha, shuningdek, solingan kapital mablag’lar va ish xaqi to’lash bo’yicha deklaratsiyalardir. Ispaniyaning soliq tizimi va soliq organlarining strukturasi ma ’lum darajada amaliy qiziqish turdiradi. Bu eng avvalo norezidentlarning daromadlariga ular to’langan manbaning o’zida soliq solinishini nazorat qilishga tegishlidir. 1992 yilga qadar soliq organining belgisi bo’lmasa, chet ellik yuridik shaxslar foydasiga o’tgaziladigan foizlarni, dividendlarni va boshqa to’lovlarni bank qabul kilmas edi. 1992 yilda bu tartib bekor qilindi, lekin soliq ushlab kolmaganlik uchun 50,0%dan 300,0%gacha jarima solish joriy etildi. Kadrlar borasidagi ish tajribasi qiziqarlidir. Soliq xizmati personali nozirlarga va soliq agentlariga bo ’linadi. Soliq agenti o’rta maxsus ma’lumotga ega bo’lishi kerak. U malakasizrok ishni, masalan, biron-bir faktni tekshirish, axborot to’plash borasidagi maxsus trpshiriklarni bajaradi, soliq to’lovchidan ma’lumot olish uchun

maxsus blankalarni to`ldiradi. Yordamchi ishlarni, kurerlik ishini bajaradi, nozirning topshiriginn bajaradi. Maxsus soliq sudn soliq masalalari bo ’yicha hamma nizolarni ko’rib chiqadn. Solnk sudini chetlab, biratula Fo’qorolik sudnga murojaat qilish mumkin emas. Soliq nozirlariga xujjatlar asosida tekshirish natijalari yuzasidan qarorlar qabul qilish chogida soliq to ’lovchidan undirilgan jarimalarni hamkorlik qilgani uchun 50 bandgacha kamaytirish xuquqi berilgan. Soliqni “modul” bo’yicha hisoblab chiqarishni ko’p sonli palatkalar va do’konchalarni nazorat qilgan vaqtda qo’llanish mumkin. Soliq oldindan maxsus shkala bo’yicha olinadi va uning xajmini nazorat qilish zarur bo’lmaydi. Finlyandiya soliq tizimining uziga xos xususiyati . Finlyandiya mamlakat rezidentlari - Evropa hamjamiyati yoki Iqtisodiy rivojlanish va Tarakkiyot tashkiloti a ’zolarining biznes ochishlari uchun anchagina imtiyozlar belgilangan. Ular Finlyandiya xududida xech qanday chegarasiz faoliyatni asoslash va amalga oshirish xuquqiga ega. Boshqa barcha xollarda yirik Finlyandiya kompaniyalariga egalik davlat tomonidan nazorat qilinadi, shuningdek chet el investorlari sanoat Vazirligi va Savdo-sotik Vazirligidan korxona aktsiya paketining 1/3 dan ko’p kismiga ega bo’lgan xolda maxsus ruxsatnoma olishlari shart. Finlyandiyadagi chet ellik mulkdorlarga nisbatan. xech qanday chegara mavjud emas, zero chet ellik fukoro Finlyandiyada dam olish maqsadlarida ko’chmas mulkka ega bo’lsa, Davlat boshqaruv Palatasidan ro’xsatnoma olishi shart. Shunday qilib, Finlyandiyaga chet ellik investitsiyalarning okib kelishiga xech qanday tqsik yo’q. Shu bilan birga barcha chet ellik investitsiyalar Finlyandiyaning *Markaziy Bankidan majburiy tarzda ro’yxatdan qtnshlari shart. Bu muolaja chet el investitsiyalarini tartibga solish uchun amalga oshiriladi. Shuningdak chet ellik iqtisodiy sub’ektni soliq maqsadlyrida ro’yxatga olishda Markaziy Bankning ro’xsatnomasi kerak. Moliyaviy va sug’rta kapital qo’yilmalar maxsus Qonun bilan kafolatlangan. Kapitalni olib chikish va iqtisodiy faoliyatdan olingan daromad xech qanday chegaralarga ega emas, Nisbatan ko’p tarkalgan

tashqiliy- xukuy tadbirkorlik faoliyati ko’rinishi. - bu chegaralangan ma’suliyatli kompaniya va aktsionerlik jamiyatlari, Qonunga muvofiq chegaralangan ma’suliyatli jamiyatlar savdo registrida ham ruyxatdan o’tishi shart. Ustav kapitalining minimal miqdori-5000 finlyandiya markasn Aktsionerlik jamiyatlari uchun savdo registri xabarnomasi majburiy emas, shu bilan birgalikda ixtiyorny ravishda shu registrga kiritilishi mumkin. Chet el korxonalarining nisbatan keng tarkalgan tashqiliy xuquqiy shaklp- kompaniyalar filiallari. Mulkchilikning aktsionerlik shakli chet ellik xo ’jalik yurituvchi sub’ektlar orasida kam uchraydi. Finlyandiya xududida chet ellik vaqolatxonaning ochilishida qo ’yidagi shart bajariyaishi shartsgni ijrochi raxbar va minimum sifatida kompaniyalarning boshqaruvining yarmisi Evropa Ittifoqi (EI) soliq rezidentlari bo’lishlari shart. Xuquqiy xol faqatgina maxsus ro’xsatnoma olgan xolda bo’lishi mumkin. Fnnlyandpyaning rivojlanayotgan rayonlarida ishlab chiqarish tarmogiga va turizmga kapital qo’yish maxsus soliq erkinliklari, ya’ni amortizatsiya ajratmalari stavkasini 50%ga oshirish bilan kengaytiriladi. Munitsipalitet rivojlanayotgan zonalardagi korxonalarni kengaytirib faoliyatga imtiyozli kreditlarnp ham amalga oshiradi. Davlat darajasida moliyalashtirish manbai va xo ’jalik • yurituvchi sub’ektlar uchun maslaxat - yordam sifatida xizmat kiluvchi maxsus fondlar tashkil qilinadi. Korporativ solig ’i barcha daromadga, bevosita daromadga va shu bilan birga mamlakat rezidentlari kapitapi qsimidan daromadga solinadi. Norezidentlarning faqatgina finlyandiya manbalaridan olingan daromadiga soliq majburiyati solinadi. Agar kompaniya Finlyandiya Qonunchiligi bylan asoslangan va ro’yxatdan o’tgan bo’lsa rezident hisoblanadi. Finlyandiyada dividentlarni soliqqa tortish maqsadida ularni chegirish faktlari asosida soliqni hisoblash usulidan foydalaniladi. 1996 yilda divydentlar bo ’yicha kompaniyalarning minimal solnk majburiyati e’lon qilingan dividentlarning umumiy summasidan 7/18. Finlyandiya rezidentlariga butun ushlab kolingan dividendlar summasiga soliq krediti beriladi. Norezidentlar agar soliq

shartnomalarida ko’zda tutilgan bo’lsa to’la bo’lmagan xajmda olingan dividendlar summasiga soliq krediti beriladi. (xozirgi paytda faqatgina Bugok Britaniya va Irlandiya Finlyandiya bilan shunday shartnomalar tuzishgan). Finlyandiya korporativ solig ’i stavkasi 28%ni tashkil; etadi, taqsimlangan va taqsimlanmagan foyda uchun soliq stavkasi tabakalashtirilmagan. Soliqqa tortiladigan daromad jaxon amaliyotida qabul qilingan korxonaning moliyaviy hisobotiga asoslangan usul bilan aniqlanadi. Zaxiralar bozor baxosining quyi chegarasi bilan baxolanadi. 1993 yilgacha soliqqa tortish bazasini korxonada o ’tgazilgan inventarnzatsiyadan keynn olnngan rezervlar baxosnnnng 25% gacha bo’lgan summasnga kamaytirish imkoni bo’lgan lekin 1993 yil 1 yanvardan boshlab bu faqat yo’q qilingan xozirgi patda vaqtinchalik 1992 yildan bunga muvofiq inventarizatsiya natijasida olingan rezervlar oralik rezervlar xnsobiga o’tgazilishi, keyin asta-syokin daromad va xarajatlar xnsobiga 1997 yil oxirigacha o’tgazilishi kerak. Xaqikiy qiymati bo’yicha amortizatsiya ajratmalari summasi quyidagi stavklar bilan o’rnatilgan: - 30% ishlab chiqarish uskunasi bo ’yicha - 4% ofis binosi bo ’yicha - 7% kolgan bino va inshoatlar bo ’yicha - 20% kazib chiqaruvchi kurilmalar bo ’yicha Nomoddiy aktivlar bqiicha 10 yil davomida bir xil amortizatsiya ajratmasi hisoblash usuli qo ’ llaniladi . Ishlab chiqarishning yangi yo ’ nalishlarga va turizmning industriyasiga kapital qo ’ yilmalar maxsus qoidalar bilan oshirilgan stavkalar bo ’ yicha amortizatsiya ajratmalari kafolatlanadi . Kapitalni sotishdan daromad sotish narxi minus xakchkin tannarx sifatida hisoblanadi va odatdagi daromad sifatida soliqqa tortiladi . Finlyandiya kompaniyalaridan olingan devidentlar soliqqa tortiladi, ammo ular bo ’yicha to’langan devidentlar summasiga soliq krediti beriladi. Ish beruvchi tomonidan sug’rtaga summa to’lovi - 23%, sotsiaya fondlarga 4 dan 6,5% ga o’zgaradi, ular daromad solig’ini hisoblashda soliq solish bazasidan butunlay chegirib tashlanadi.

Rezident kompaniya soliq tortish bazasiga fiilyandiyadan tashqarida joylashgan vaqolatxona va filiallardan olinadigan yarcha daromadlarni, shunnngdek chet elda olingan devidentlarni kiritishi lozim. Ayni bir daromadni ikki marta soliqqa tortishning oldini olish maqsadida soliq shartnomalari yoki maxalliy Qonunchilik aktlari orqali tartibga solinadi. Norezident kompaniya finlyandiya manbalaridan olinadigan daromadga soliqning to ’liq bo’lmagan majburiyatiga egalar. Agar faoliyat doimiy vakil orqali amalga oshirilsa, u xolda norezidentlar shu doimiy vakillikdan olingan daromaddagina soliq to’laydilar. Soliq summasi rezident kompaniyalar usulidek hisoblanadi. Finlyandiya bo’linmalari mol-mulkning xaqikiy qiymatidan 1% miqdorida soliq to’laydilar, bu miqdor soliq kelishuvlari orqalm pasaytirilishi mumkin. 1996 yildan boshlab soliq deklaratsiyalarni kalendar yili tugagunga qadar 6 oy davomida amalga oshirilishi zarur. Soliq hisobot yili davomida bo ’nakli to’lovlar asosida to’lanadi. hisobot yili oxirida soliqning to’lanmagan summasi byudjetga 2 ta to’lov orqali to’lanadi. Jismoniy shaxslarni soliqqa tortish aniq xususiyatga ega. Finlyandiya xududida 6 to ’liq oydan ko’p bo’lgan jismoniy shaxs soliqqa tortish maqsadlari uchun shu mamlakat uchun rezident hisoblanadi. Finlyandiyada rezidentlik printsiplari aniqlash uchun shu narsa hisobga olinadiki, shaxs uning xududida doimiy uy-joy yoki boshqa mol-mulkka egaligi. Finlyandiyadan ko’chib kelgan fukorolar kamida 3 yil davomida unnng rezidenti hisoblanadi, agar xokimiyatning Finlyandiyada xech qanday bog’liqligi mavjud emasligi xaqida rasmiy xabarnomasi ishlab chikilmagan bo’lsa. Finlyandiya fukorolari va chet ellik fukorolari rezident statusiga ega bo ’lsalar, mamlakat va uning tashqarisida olingan daromaddan ham davlat, ham maxalliy soliqlarni to’lashga majbur. Norezidentlar faqatgina finlyandiya manbalaridan rlingan daromadga soliq majburiyatiga egalar. Er-xotinlar soliq summasini bir-biridan aloxida tarzda hisoblaydilar va to ’laydilar.

Munitsipal soliq maxalliy Qonun aktlariga muvofiq xolda 15 va 20% li darajadagi stavka bilan olinadi. Soliqlarni shuningdek Finlyandiya cherkovlariga kelganlar 1-2% bilan to ’laydilar. Qo’shimcha sifatida fukorolarga quyidagi soliq solinadi: sotsial fondlarga badallar 1,9% stavka bilan, 80000 Finlyandiya markasidan oshgan daromadlarga 3,35%, pensiya fondiga 4,3%, va bandlik fondiga 1,5%. Sotsial fondlariga va bandlik to’langan summalar soliqqa tortish bazasidan to’la chegiriladi. Davlat daromad solig ’i 7 dan 39% gacha tabakalashgan progressiv stavkalarda bilan undiriladi. 43000 finlyandiya markasigacha bo’lgan daromad bunday soliqdan ozod etiladi. Doromad solig’i ish beruvchi tomonidan itchilarning ish xaqidan undiriladi. To’lanmay kolgan soliq qo’shimcha ushlab qolinadi, qo’shimcha to’lab yuborilgani o’tgaziladi. Norezidentlar finlyandnya manbalaridan daromaddan devidentlar bo’yicha 28% stavka bilan, mualliflik mukofotlari, % larga ham 28%, ish xaqi va pensiyaga 35%. Soliq solish bazasidan quyidagi daromadlar chegiriladi: -% to ’lovlari u (iste’mol kreditiga % lar bundan mustasno) kapital qo’yilmadan, ya’ni kapitalning qsimidan kelgan daromaddan chegiriladi, mol-mulkni ijaraga berishdan daromad, % lar? Lbvidentlar va boshqalar. Agar kapital qo’yilmalardan daromad kichik bo’lsa, soliqqa tortiladigan daromad 28% gacha kamaytirilishi mumkin, lekin 8000 finlyandiya markasidan yuqori bo’lmasligi kerak Lg’lnp kishilar farzandssh oilalar uchun bu ko’rsatkich 16000 finlyandiya markasini tashkil qiladiL! ta farzandi bor er-xotinga 18000 finlyandiya markas^2 va undan ftik farzandlari border-xotinlarga 20000 finlyaidiya garkasi. Shuningdek sug’rta to’lovlari Lasaba uyushmalarig badallar Bishesni yuritishga umumiy xarajatlar chegirib tashlanadi. Munitsnpal soliq barcha daromad 8800 finlyandiya markasidan kam bo ’lsa to’lanmaydi. Umumiy daromaddan qo’shimcha chegirmalarga 65 yoshdan oshgan fukorolar yoki akliy zaif odamlar egadirlar. Aktsiyalar sotishdan va ko ’chmas mulk operatsiyasidan olingan daromad kapital qo’yilmadan olingan daromadlardan olinadigan stavkalar bo’yicha soliq undiriladi. Olingan daromad daromadlar summasinn xaqikiy xarajatlar summasiga

kamaytirish usuli bilan aniqlanadi. Umumiy daromadga kamaytirilgan xarajatlarning maksimal summasi aktsiyalarning yoki ko’chmas mulkning sotilish baxosining 30%ini tashkil etadi (1989 yilgacha sotib olingan aktivlar uchan 50%). Kapital aktivlarni sotishda ko ’rilgan zararlar ayni shu yil olingan daromaddan chegiriladi, yoki keyingi yil daromadiga o’tgaziladi. Birok o’tgazish muddati 3 yildan oriq bo’lmasligi kerak. Kapital qo ’yilmadan olingan daromad shu daromad olingan yili soliqqa tortiladi ham pul shaklida ham natura shaklida. Bank % va davlat obligatsiyalaridan darmod 28%li stavka bilan soliqqa tortiladi. 1989 yildan boshlab Finlyandiyada chet el mutaxassislari va ekspertlarining uning xududidagi faoliyatini tartibga soluvchi maxsus Qonun aktlari qabul qilingan. Bu kategoriyadagi soliq to ’lovchilar uchun natural shaklda i(n xaqi va daromadlarni Finlyandiya 2 yil davomida 35% li stavka bilan soliqqa tortiladi. Barcha soliq to’lovchilar soliq organlariga soliq dekloratsiyalarini hisobot yilidan keyingi yilning 31 yanvarigacha takdim etishlari shart. Finlyandiyada QQSni olishda umumevropa qoidalari mavjud, QQSning standart stavkasi 22%, zsro ba ’zi sotsial muxim ahamiyatga ega tovar va xizmatlar uchun pasaytirilgan stavka mavjud. Aktsiz tovarlari uchun chakana savdoda aktsiz solig’i undiriladi. Meros va xadyalardan kelgan mol-mulkka soliq stavkalari karindoshlik darajasiga qarb o ’zgaradi (yakin karindoshlar uchup bu stavka 10% dan 16% gacha, karindoshlik bo’lmagan shaxslarning o’zaro kelishuviga 30% dan 48%gacha). Finlyandiya rezidenti hisoblangan jismoniy shaxslar hamma mol- mulkka shu jumladan mamlakatdan tashqarisida joylashgan mulkka qiymati 1,1 mln markasidan oshmagan mulkka 0,9%li stavka bilan soliq to’laydilar. Norezidentlar Finlyandiya xududida joylashgan mol-mulkigagina soliq to’laydilar, agar bu shart xalkaro soliq shartnomalarida ko’zda tutilmagan bo’lsa. Undiriladigan soliq summalari bo ’yicha chegaralar o’rnatilgan. Byudjetga to’lash uchun mo’ljallangan soliqlar summasi davlat daromad solngi summasining

70%idan oshib ketmasligi kerak. Agar bu tendentsiya mavjud bo’lsa, u xolda davlat solig’ining stavkasi pasaytirilishi kerak. Norvegiya mamlakati soliq tizimining tuzilishi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar kabi Norvegiya ham Fo ’qorolardan olinadigan daromad solig’i byudjetni ta’minlashda muxim ahamiyat kasb etadi. Norvegiya xududida o’n oydan ko’p vaqt istikomat qilgan yoki istikomat qilmoqchi bo’lgan jismoniy shaxs xududga kelgan kundan boshlab soliqqa tortish ob’ekti bo’lib hisoblanadi. Norvegiya Fo’qorolari va chet-el Fo’qorolari, rezident komusiga ega bo’lganlar soliqlarni milliy hamda maxalliy daromadlaridan to’lashlari shart. Norezidenlar esa faqat Norvegiyadagi kelgan daromadlarining manbalaridan to’lashlari shart. Norvegiyada soliqlardan butunlay ozod bo ’lish qo’yidagi shaxslarga kafolatlanadi: davlat rezidentlari bo’lgan, Norvegiya bilan soliqqa doir roziligi bo’lgan, shu bilan birgalikda soliq yilida 183 kundan ko’p Norvegiya xududida xaqikatda bo’lmasalar. Agar chet-el Fo’qorosi yuridik shaxs sifatida mamlakatda norezident bo’lsa, xalkaro shartnoma bo’yicha Norvegiyada ikki yoklama soliq to’lamaslik sharti bajarilishi mumkin. Agar chet-el Fo’qorosi Norvegiya korxonasi tomonidan ishga olingan bo ’lsa, unda bu Fo’qoro Norvegiyaga kirgan kunidan boshlab soliq rezidenti hisoblanadi. Chet-el korxonalaridan olinadigan dividentlar soliqqa umumiy ravishda tortiladi. Manbadan to ’langan soliq odatda soliq bazasidan chegirib tashlanadi. Soliqqa tortiluvchi yalpi daromad qo’yidagi asosiy elementlarni o’z ichiga oladi: ish xaqi, ish beruvchining ishchilarga berayotgan kushimcha imtiyozlar va boshqa ragbatlantirishlar, ijtimoiy sug’rta fondini koplanishi, pensiyalar, alimentlar, tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar va kapitalga berilgan foizlar. Er-xotinlar soliq summalarini bir-biriga bog ’lig’ bo’lmagan xolda to’lab boradilar. Soliq to’lovchilar ikki guruxga bo’linadi: yolgiz yashovchi ayol yoki erkak kishi o’zida bir yoki undan ortiq bog’imandasi bo’lsa.

Munitsipal soliq stavkasi 21% plyus 7% tenglashtirish fondiga, agar birinchi gurux uchun sof foydasi 23000 Norvegiya kronasidan va ikkinchi gurux uchun 46000 Norvegiya kronasidan oshgan xolda to ’lanadi. Individual daromad soliqga tortish predmeti bo’lib hisoblanadi. Milliy soliq ikki xil stavkada bo’ladi. Soliq to’lovchilarning 1-turi daromadlari 220501-248500 Norvegiya kronasidan iborat bo’lsa unda 9,5% va shu bilan birgalikda daromadi 248500 Norvegiya kronasidan oshsa 13,7% soliq stavkasida undiriladi. 2-turga 9,5% daromadi 267501-278500 Norvegiya kronasini tashkil etadi va 13,7% agar daromadi 278500 Norvegiya kronasidan oshib ketsa. Ishchilar o’zlarining^ ish xagidan ijtimoiy sug’rta fondiga 7,8% miqdorda badaddar-to’lashadi. Erkin tadbirkorlar ucho’n~daromadlardan 10,7%ini ijtimoiy sug’rta fondiga to’laydilar agarda 447600 Norvegiya^1sr’nasiday>2 oshmasa, oshsa esvGCh,8% to’lanadi. Pensiya summasidan ham ijtimoiy sug’rta fondiga soliqqan ushlanib golinadi, lekin ancha past stavkalar bo’yicha 3%, xuddi shu stavka 17 yoshga etmagan va 69 dan oshganlarning daromadlari soliqga tortiladi. Chet el Fo’qorolari umumiy xolda sug’rta badallarini to’lashlari shart. Kontinent shelfida ishlovchi chet el fugarolari sug’rta badallarini to’lashdan ozodlar. Olingan daromad xagikiy xarajatlar hisobiga kamayishi mumkin, fagat daromadning 20% gacha, shuningdek, 1-gruppa soliq to ’lovchilar uchun 3600 kronasi migtsorida 2-gruppa uchun 29800 Norvegiya kronasi migtsorida soliqga tortilmaydigan gismi chegirilib tashlanadi. Soliq bazasini soliqga tortiladigan bazasini kamayishiga olib keladigan, golgan daromadlarga guyidagilar kiradi - bu foizlar, alimentlar va boshgalar kiradi. Agar jismoniy shaxs chet elda ko ’chmas mulk ob’ekti bo’lsa unda ushlanadigan foiz summasi cheklangan. Masalan, agar ko’chmas mulkning 30%i Norvegiyadan tashgarida bo’lsa, olingan foiz summasidan 70% soliqga tortiladigan bazadan chegirilib tashlanadi. Aktsiya va obligatsiyalardan keladigan foyda soliqga 28% stavkada tortiladi. Soliq deklaratsiyalari daromad olingan yil uchun keyingi yilning 31 yanvarigacha soliq organlariga tagdim etilishi shart.

Yakka tartibdagi tadbirkorlar va ish beruvchilar ishchilar xagidan ushlab golingan soliq summasini ko ’rsatish uchun soliq ajratmalari kartochkasini olishi kerak. Bu muolajani ish beruvchi xar ikki oyda bajaradi. Oxirgi hisob-kitoblar keyingi soliq yilida-yuqorida aytib qtilgan kartochkalarda aks ettiriladi va soliq summasi to’lanadi. To’lanmagan summa esa qo’shimcha to’lovga kiritiladi. QQSga tortiladigan faoliyat bilan shugullanuvchi korxona majburiy ravishda QQS to ’lovchilarning Davlat ro’yxatidan o’tgan bo’lishi shart, agar QQSga tortiladigan realizatsiya kilmagan tovar va xizmatlar oboroti 12 oylik davr mobaynida 30000 Norvegiya kronasi miqdorida to’lashi shart. Soliq organlari qsha korxonani ro’yxatga olishni muddatdan olishlari mumkin. QQS tovar va xizmatlar realizatsiya oboroti va eksportga chiqarilgan tovarlardan 23% soliq stavkasida soliqqa tortiladi. Bir xil operatsiyalar QQS dan ozod qilingan. Masalan, moliya faoliyati bilan shugullanuvchi, sururta xizmatlari, ta ’lim, meditsina xizmatlari bir xil professional va eksport xizmatlari. Kapital qo’yilmaga 7% stavka ishlab chiqarish jixozlariga QQS qrniga olinadi. Eng muxim soliq; turi bu korxona foydasiga solinadigan soliqdir. Odatda Norvegiyada korxona ochish uchun aloxida ruxsat olish shart emas, lekin bir xil faoliyatlar uchun, masalan bank ishi va sug ’rta albatta xokimiyatdan ruxsat olishlari shart. Xar bir faoliyatni amalga oshirish uchun xar bir yuridik shaxs, shu bilan birgalikda yakka tadbirkorlar Markaziy koordinatsiya Registorida va maxalliy soliq organidan ro’yxatdan o’tishlari lozim. Bu Qonun Norvegiya xududida bo’lgan chet el korxonalari va vakillarga ham tegishlidir. Asosan aktsioner kompaniyalar soliqqa tortiladi. Davlatlararo shartnomaga ko ’ra Evropa hamjamiyatining ishtirokchilari aniq turdagi aktsiyalar uchun ustav kapitalining minimal 50000 Norvegiya kronasi miqdorida belgilangan, ochiq turdagi aktsionerlar uchun 1 mln. Norvegiya kronasidan iborat. Ustav kapitalining hammasi chet el kapitalidan shakllanishi mumkin, agar boshqaruv personalining 50%i oxirgi ikki yil davomida shu mamlakat soliq rezidentlari bo’lsa.

Aloxida faoliyat turlari, masalan, qishloq xo ’jaligi va bir xil boshqa ishlab chiqarish faoliyati, rakobatbardosh, davlat tomonidan subsidiya qilingandir. Yakka tartibdagi korxonalarga eksport bilan shugullansa yordam beriladi. Sanoat korxonalarini joylashtirishni markazdan chiqarish va yirik shaxarlaridan mamlakatning ijtimoiy rayonlariga kqchirishni kengaytirgan xolda Qonunchilik organlari quyidagilarni shimoliy tumanlarda 0%ni, 14,1% gacha markaziy tumanlarda belgilab qo ’yilgan. Norvegiyaning soliq rezidenti bo ’lib hisoblangan kompaniyalar to’liq hamma manbalaridan soliq to’lash majburiyatlariga ega. Norezident kompaniyalar faqat Norvegiyaning manbalaridan olingan daromaddan to’lashlari shart. Kompaniya - soliq rezidenti bo ’lib hisoblanadi, agar boshqaruvchisi yoki asosiy ofisi Norvegiya xududida bo’lsa. Korporatsiya soliq stavkasi 28% qilib belgilangan. Soliqqa tortiluvchi foyda balansidagi foydadan ishlab chiqarish va realizatsiya xarajatlari va Norvegiya soliq organlariga to ’langan soliq summalari chegirib tashlangan summaga teng. Xar xil qiziqarli tadbirlarga o’tgazishga sarflangan xarajatlar soliq bazasidan chegirshpyaydi. Amortizatsiya ajratmalari faqatgina 15000 Norvegiya kronasi va ishlatilishi uch yildan oshgan ishlab chiqarish aktivlariga qilinadi. Amortizatsiya ajratma summasi soliq bazasini kamaytiruvchi jadvalda ko ’rsatilgan stavkalardan oshmasligi kerak. Aktiv stavkalari bo ’yicha amortizatsiya ajratmalari stavkalari. Dividentlar ham, korporatsiyalar kabi soliqqa tortiladi. Aktsionerlar to’lagan dividentlar ularni oluvchilardan ham soliqqa toritladi. Norvegiya rezidentlari bo’lgan aktsionerlar to’liq soliq summasiga teng bo’lgan soliq kreditini olishga xaklidirlar. Norvegiya norezidenti yopik jamiyatlardan olingan daromadiga soliq krediti berilmaydi. Shuningdek ular dividentlariga soliq to’lovchi bo’lib hisoblanadi. Ular 25% lik soliq stavkasida to’lab borishadi. Agar ular mamlakat rezidentlari bo’lsa va ikki yoklama soliq to’lamaslik to’g’risida shartnomasi bo’lsa, hisobdan chiqariladigan chiqimlar un yilga suriladi. Odatda chiqim juda qisqa muddat ichida bo’lishi mumkin emas.

Amortizatsiya stavkalari belgilanish tartibi Aktivlar guruxlar Amortizatsiya stavkasi (%) 1. Korxona jixozlari 30 2. Sotib olingan Qimmatbaxo buyumlar 30 3.Yuk tashish vositalari, avtobuslar 25 4. Engil mashina, jixozlar, ish kurollari 20 5. Dengiz yuk tashish vositalari 20 6. Xavo sudalari 12 7. Bino, restoran, mexmonxona 5 8. Ofis joylashgan bino 2 Kompaniya - soliq rezidenti bo ’lib hisoblanadi, agar boshqaruvchisi yoki asosiy ofisi Norvegiya xududida bo’lsa. Korporatsiya soliq stavkasi 28% qilib belgilangan . Soliqqa tortiluvchi foyda balansidagi foydadan ishlab chiqarish va realizatsiya xarajatlari va Norvegiya soliq organlariga to ’ langan soliq summalari chegirib tashlangan summaga teng . Xar xil qiziqarli tadbirlarga o ’ tgazishga sarflangan xarajatlar soliq bazasidan chegirilmaydi . Amortizatsiya ajratmalari faqatgina 15000 Norvegiya kronasi va ishlatilishi uch yildan oshgan ishlab chiqarish aktivlariga qilinadi . Amortizatsiya ajratma summasi soliq bazasini kamaytiruvchi jadvalda ko ’ rsatilgan stavkalardan oshmasligi kerak . Aktiv stavkalari bo ’yicha amortizatsiya ajratmalari stavkalari. Dividentlar ham, korporatsiyalar kabi soliqqa tortiladi. Aktsionerlar to ’lagan dividentlar ularni oluvchilardan ham soliqqa toritladi. Norvegiya rezidentlari bo’lgan aktsionerlar to’liq soliq summasiga teng bo’lgan soliq kreditini olishga xaklidirlar. Norvegiya norezidenti yopik jamiyatlardan olingan daromadiga soliq krediti berilmaydi. Shuningdek ular dividentlariga soliq to’lovchi bo’lib hisoblanadi. Ular 25% lik soliq stavkasida to’lab borishadi. Agar ular mamlakat rezidentlari bo’lsa va ikki yoklama soliq to’lamaslik to’g’risida shartnomasi bo’lsa, hisobdan chiqariladigan chiqimlar un yilga suriladi. Odatda chiqim juda qisqa

muddat ichida bo’lishi mumkin emas, kutilmagan chiqimlar keyingi 2 yil davomida daromaddan chegirilib tashlanadi. Ijtimoiy sug’rta badallarini ish beruvchi 0%dan 14,1%gacha to’laydi, bu summa to’liq soliq bazasidan chegirib tashlanadi. Shuningdek 656000 Norvegiya kronasidan oshgan daromadni beruvchi 10% soliq to’lashi kerak. Chet el manbalaridan olingan daromadlar odatda shunday payt soliqqa tortiladiki kachonki solyk shartnomasi yo ’q bo’lsa va Norvegiyadagi soliq manbai kam bo’lganida. Agar soliq shartnomasi yo’q bo’lsa, unda odatda soliq krediti berilmaydi. Chet el manbalaridan olingan daromad xuddi korporatsiyalarday soliqqa tortiladi. Korporatsiya daromadlari bo ’yicha soliq deklaratsiyasini soliq summasini tasdiqlatgan xolda soliq organlariga hisobot yilning 28 fevralidan kechiktirmay topshirishlari shart. Soliqlar xar kvartalda to’lanadi, avans to’lovlar tartibida olingan daromaddan hisoblangan xolda oldingi soliq yilida olingan va bir xil miqdorda ikki marta nakd pulsiz shaklida o’tgazib beriladi (15 fevral va 15 aprelda). Kolgan ikki to’lov topshirigi (15 sentyabr va 15 noyabrda) utgan kvartalda olingan daromad hisoblanib qkaziladi. Meros yoki xadya jarayonida o’tuvchi mol-mulk 18%dan 30% gacha o’zgaradi va bu mulkning qiymati va karindoshlari darajasiga bog’liq bo’ladi. Utadigan mol-mulk birini 100000 Norvegiya kronasilik kismi soliqdan ozod qilingan. Agar xadya kiluvchi qlgan inson doimiy Norvegiya soliq rezidenti bo’lsa, u xolda soliq Norvegiya va Norvegiyadan tashqarida joylashgan mulkdan to’lanadi. Chet ellik jismoniy shaxs Norvegiyada bir necha yildan beri joylashsa, u xolda faqat mamlakada joylashgan aktivlarga soliq to ’laydi. Agar chet ellik Norvegiyaning doimiy rezidenti bo’lsa, u xolda uning mulki etnografik joylashuvidan kat’iy nazar soliqqa tortiladi. Barcha jismoniy va yuridik shaxslar xar yili kapital aktivlarning xaqikiy qiymatidan kelib chikib soliq to ’lashga majbur. Birok aktsioner jamiyatlar bu soliqni to’lashdan ozod, jismoniy shaxslar, rezidentlar, Norvegiyada, shuningdek, undan tashqarida ham mol-mulk SOLIG’INI to’laydi, norezidentlar faqatgina «0»

dan 1,5% ga o’zgargan stavka bo’yicha to’lanadi. Agar mol-mulk solig’i summasi umumiy soliqqa tortiladigan foydaning 65%idan oshib ketsa, u xolda soliq stavkasi pasaytirilishi mumkin, agar sof aktivlar qiymati 1 mln. Norvegiya kronasidan oshsa imtiyozli stavka 0,6% faqat 1 mln. dan oshgan aktiv kismiga kullaniladi. To ’langan mol-mulk solig’i soliq solish bazasiga kamaytirilmaydi. Er kuchatlari sotib olishdan 2,5% davlat boji to’lanadi. Maxsus soliq bilan gaz va neft kompaniyalari tortiladi. Duxi, spirt, benzin tovarlarini sotishdan soliq 70% dan ko ’p bo’lmagan miktsorda belgilab qo’yilgan. Shvetsiya mamlakati soliq tizimining uziga xos xususiyati. 90 yillarning boshlariga kelib Shvetsiya mamlakati jaxon mikiyosida YaIM ulushi, hamda soliq stavkalari yuqoriligi, soliq imtiyozlarining kamligi bilan dunyo bo ’yicha eng yuqori qrshshi egallab kelayotgan edi. Shunday xollar ham mavjud bo’lganki soliq to’lovchining umumiy daromadi barcha mol—mulk va daromad solig’idan. kam chiqardi, itstisodiy qsishning sustlashishi jaxon bozorlarida Shved mamlakatiga nisbatan ratsobat va talabning tushib ketishi, investitsiyalar okimining tsistsarishi va bir qator ishlab—chatsarish soxalarining mamlakat tashtsarisiga chikib ketishi munosabati bilan Davlat boshqaruv Xokimiyati tomonidan soliq isloxoti o’tgazildi. Isloxot masalalari tsuyidagilardan iborat edi: 1. Qo ’shilgan qiymat solig’i stavkasi pasaytirildi. 2. Korxonalar va axolidan olinadigan daromad solig ’i bo’yicha tsqshimcha soliq imtiyozlari yaratildi. 3. Soliq tamoyillaridan adolatlilik tamoyilini tiklashga katta e ’tibor karatildi. Byudjstning uchdan ikki qismini egri soliqlar tashkil etadi, 20 foizini to’g’ri soliqlar tashkil etadi, qolgan qismini ijtimoiy sugurtaga tashkil etadi. Shvetsiya byudjeti ikki poropali byudjetdan iborat, ya ’ni: - umumdavlat byudjeti; - maxalliy byudjet. Shvetsiya umumdavlat soliqlariga quyidagilar kiradi: - axolidan olinadigan. daromad solig ’i,

- korporatsiyalar foydasiga soliq, - qo ’shilgap qiymat solig’i, va boshqalar. Shvetsiya maxalliy soliqlari tarkibiga quyidagilar kiradi: mol —mulk solig’i, meros va ssjga solig’i, gerb yirimi (bu soliq kichik soliqlar turiga kirada). Shvetsiya Parlamenti, Shvetsiya mamlakatining soliq to ’rlarini o’rnatuvchi va bekor tsiluvchi Oliy organ bo’lib koldi. Shvetsiya Davlat byudjetini Moliya vazirligi nazorat qiladi. Korporatsiyalar foydasiga soltrshng o ’ziga xos xususiyati. Korporatsiyalar daromadiga soliq aktsionerlik jamiyatari, kooperativlar va 'Shvetsiyada tadbirkorlik faoliyati bilan shug ’illanuvchi xorijiy kompaniyalar soliqka tortiladi. Yirik korxonalar bo’lib aktivlari 35 million kronadan yuqori O’sha ishchilar soni 200 kishidan ortits bo’lgan korxonalar -hisoblanadi. Ularning soliq stavkasi 28 % qilib belgilangan. Aktsionerlik kompaniyalari uchun eng oz kapital miqdori 50 million kronadan past bo ’lmasligi lozim. Kichik va o’rta biznes bilan shug’illanuvchi korxonalarda soliq stavtsi 10% qilib belgilangan. Rezident korxonalardan olingan daromad summasi Shvetsiyadan tashqarida bo’lsa umumiy tartib asosida soli^a tortiladi. Kolgan barcha korxonalar, shu jumladan qo’shma korxonalar, xorijiy kompaniyalar umumiy tartib asosida soliqqa tortiladi. Soliqqa tortish ob’ekti bo’lib yalpi daromad hisoblanadi. Yalpi daromaddan. tsuyidagi chegirmalar mavjud: 1. g ’llangan ishchilarning ish xatstsi; 2. Material va xom —ashyo xarajatlari. Yangi tashkil etilgan korxonalar birinchi yili solixda tortilmaydi. hisobot muddati bir yil qilib belgilangan, bunda hisobotni 1chi yanvar, 1chi mart, 1chi may, 1chi iyul, 1chi sentyabr, dan boshlanishi mumkin. Daromad solig ’idan avans to’lovlari 18 yanvar, 18 mart, 18 may, 18 iyul, 18 sentyabr va 18 dekabrgacha to’lab borilishi shart. Agar korxona soliq deklaratsiyasini vatstida taqdim etmasa 1000 —4000 krona gacha jarimas olinadi. Avans to’lovlari o’z vaqtida tu^anmasa to’lanishi

lozim bo’lgan summaning 2%ni, keyingi marotaba ham to’lanmasa 4%—6% miqdorida jarima to’lanadi. Jarima sanktsiyalari oyiga 1 %dan tsqshilib boriladi . Jismoniy shaxslardfn undiriladitn daromad solig ’ining ahamiyati. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ’i 3 manba asosida solshdea tortiladi: 1. Yollangan ishchilarning ish—xaritasi; 2. Tijorat faoliyati bilan shug ’illanuvchilarning olgan daromadlari; 3. Kapitaldan olingan daromadlar. Jimsoniy shaxslar yollangan ish bo ’yicha va tijorat faoliyatidan daromad olayotgan bo’lsa 11000 krona soliqqa tortilmaydigan minymumi belgilangan. Ushbu shaxslarning yillik daromadi 200000X kronadan yuqori bo’lsa 20000 kronagacha chegirma belgilangan. Tijorat faoliyati bilan shurillanuvchilarning yillik daromadi 230000 kronadan oshsa oshgan qismi 25%li soliq stavkasi. asosida soliqqa tortiladi. Progressiv shkala asosida soliqda tortilib 10%dan 25%gacha differentsiyalashgan. Kapitaldan olinadigan daromadlari 25%li stavka asosida solsh^a tortiladi. Ijodiy kasb bilan shug ’illanuvchilar, sportsmenlar, xorijiy sportsmenlar ham, Shvetsiyadagi daromadi bo’yicha yagona 15%li stakaa asosida soliqqa tortiladi. Soliq to ’lovchilar uchun hisobot yili qilib 1 yil belgilangan va deklar'aktsiyalar keyingi yilning 15 fevraligacha taqdim etilish shart. Tijorat faoliyati bilan shug ’illanuvchilarning bu muddati 31 martgacha cho’zilgan. Norezidentlar yollangan mexnati bo’yicha ish xatsi va pensiya olayotgan bo’lsa deklaratsiya tqldirilmaydi. Soliq deklaratsiyasi o’z vatstida takdim etilmasa 500—2000 kronagacha jarima solinadi. Daromad yashirilganda yoki kamaytirilib ko ’rsatilgan va imtiyozlardan notsonuniy noto’g’ri foydalanilganda jarima sanktsiyasi ham belgilangan. Ijtimoiy sururtaga ajratmalar ishga yollovchi tomonidan ishchining umumiy ish xaqi summasidan 33% m^dorida byudjetga o’tgaziladi. Norezidentlar ham agar mexnat shartnomalrida aks xolati ko’rsatilmagan bo’lsa, ijtimoiy sug’rta ajratmalarini to’laydilar.

Shvetsiya mamlashtida yollanma ishchilarning ish —xaqiga nisbatan belgilangan. ustamalar jadval № Ustama xak turlari Ish-xaqiga nisbatan % da 1. Nafaka ta ’minotiga 13% 2. Meditsina sug ’rtasiga 8,8% 3. Xalk nafakasiga (mexnat staji etmaganlarni ta ’minlash uchun) 5,8% 4. Nafaka sug ’rtasiga 0,2% 5. Ishlab-chiqarish jarayonida travma olinsa 1,3% 6. Xodimlarning pepreventiv ximoyasi uchun 0,2% 7. Ishsizlik nafakalarini tulashga , ishini yukotganlarning malakasini oshirishni moliyalashtirishga 2,1% 8. Bankrot bulgan korxonalarda ish xaqini kafolatlash uchun 0,2% 9. Xayotni sug ’rtalash 0,6% 10. Guruxli sug ’rta 0,9% 11. Ishdan bushagan xoldagi shaxslarga nafaka 0,3% 12. Kushimcha nafaka 3,1% 13 Travmadan sug ’rtaga 1,0% 14. Nafaka tulovlariga soliq 0,6% 15. Kafolat fondiga 0,06% Shvetsiyada maxalliy va egri soliqlarning (o ’ziga xosligi) tarkibi. Maxalliy soliqlar ham maxalliy byudjet daromadlarining 90%ni tashkil etadi. Maxalliy byudjetlar 2 pogonadan, daromadlari 2 tsismdan iborat: 1. LENlar soliqlari 2. Kommuna soliqlari. Shvetsiyada 24 LEN va 284 kommuna tashkil topgan. (24ta byudjetni maxsus boshqar). Maxalliy soliqlarning asosiy soliqlaridan biri meros va sovgaga soliq

hisoblanadi. Rezidentlar ushbu soliqni to ’lashdamol— mulxning qiymatiga qarab va karindoshlik jixatlarining yaxinlik darajasiga qarab progressiv shkala asosida solshdea tortiladi. (er—xotin ajrashsa mol—mulk qoldirilsa soliqqa tortilmaydi). Mol —mulk solig’i mulkning qiymatiga qarab belgilanadi: - rezidentlar uchun 800000 kronadan yuqori baxolangan mol —mulklar uchun shvetsiya xududida yoki uning tashtsarisida joylashganidan. kat’iy nazar 1,5%li stavka asosida soliqqa tortiladi. - Norezidentlar uchun faqat Shvetsiyada joylashgan mol— mulklar 1 %li soliq stavkasi asosida soliqqa tortiladi. Aylanma kapitalni tashkil etadigan mulklar soliqka tortilmaydi. Xar —xil fond va xayriya tashkilotlarning mulki 25000 Shved kronasidan yuqori bo’lsa 0,15%li stavka miqdorida soliqqa tortiladi. Ko’chmas mulkga soliq. Ishlab chiqarish va tijorat ko’chmas mulkdan tashtsarilari xususiy mulk bo’lib hisoblanagan kuchmas mulk^ob’ektlari soliqka tortiladi. Soliq bazsi bo’lib ob’ektlar kadastr baxosi belgilab tsvyilgan. bozor narxidan 75%ni tashkil etadi. Soliq stavshsi o’z uyi uchun 1,7%, kvartiralar uchun 2,5%ni tashkil qiladi. Gerb yigimi —xar xil bitim. va operatsiyalar ramiylashtirilganda undiriladi. Ko’chmas mulk olib sotilganda gerb yigimi 1,5%—3%ni tashkil qiladi, brinchi aktsiyalar chiqarilishida 2%ni tashkil etadi. Qo ’shilgan qiymat solig’i bilan tadbirkorlik maqsadida Shvetsiyada amalga oshirilayotgan tovar va xarajatlarning realizatsiyasiga. nisbatan soliqqa tortiladi. Yillik oboroti 1 million Shved kronasidan yuqori bo’lgan korxonalar Qo ’shilgan qiymat solig’i to’lovchisi bo’lib hisoblanadi. Soliq to’lovchilar o’zlarining deklaratsiyasida daromad solig’ini hisoblash uchun, Qo’shilgan qiymat solig’i summasini ham ko’rsatib o’tishlari lozim. Import operatsiyalari Qo’shilgan qiymat solig’iga tortiladi. Eksport ayaeratsiyalari Qo’shilgan qiymat solig’ini to’lashdan ozod etilgan. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar xorijiy kompaniyalar odatiy xolda Qo’shilgai. qiymat solig’ini to’laydilar. Qo’shilgan. qiymat solig’i bo’yicha quyidagi soliq stavkalari belgilantn:

- o ’ rtacha stavkasi 25%, shmaytirilgan stavkasi 12% — ozits — ovtsat maxsulotlari , turizm xizmatlari uchun belgilangan ; - quyi stavka 6% qilib belgilangan — davriy nashriyot gazea va jurnallarga nisbatan belgilangan; - eng yuqori stavka 32% qilib belgilangan bo ’lib, Qimmatbaxo buyumlarga nisbatan. (zargarlik. Mqyna va boshqalar) belgilangan. Qo’shilgan. qiymat solig’ining hisobot davri bo’lib 2 oy belgilangan. Deklaratsiyasi esa hisobot davri tugagandan so’ng 35 kundan kechiktirilmasdan taqdim etilishi lozim. Katta oborotga ega bo’lmagan kichik korxonalar, xususiy firmalar uchun hisobot davri 1 oy ktltb belgilangan. Deklaratsiya kechiktirilib taqdim etilganda 1000 krona miqdorida jarima solinadi. Qo ’shilgan qiymat solig’i kamaytirilib ko’rsatilganda kamaytirilib ko’rsatilgan summadan 20% miqdorida jarima solinadi. Aktsiz solig ’i spirtly ichimliklar, tamaki maxsulotlari, pivo ichimligiga solinadi.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. «O’zbekiston buyuk kelajak sari» Toshkent. «O’zbekiston» 1998 y. 2. I.A. Karimov. «O’zbekiston iqtisodiy isloxatlarni chuqurlashtirish yo’lida» Toshkent. «O’zbekiston» 1998 y. 3. I.A. Karimov. «O’zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolini asosiy tamoyillari» Toshkent. «O’zbekiston» 1999y. 4. I.A. Karimov. «O’zbekiston XIX asr bo’sag’asida: xavsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. «O’zbekiston» 2000 y. 5. Volkov A.M. «Shvetsiya sotsialnaya- ekonomicheskaya model» M.; Misl 2000 g. 6. Eydxovn «Niderlandi obzor nalogovoy sistemi» mejdunarodniy tsentr menedjmenta obshchestva 1999 g. 7. S. Alimboev va boshqa. Soliqlar. O ’quv qo’llanma.-T., 2000 8. T. Malikov. Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb masalalari.-T., Akademiya, 2002. 9. Nalogi i nologooblojenie v Rossiyskiya Federatsii (Uchebnik dlya VUZ ov ). –M., Knijniy mir, 1999. 10. L. Xvan Soliq huquqi.-T., Konsaudit inform, 2001

O'xshashlar

Rossiyani soliq tizimi

Yaponiya soliq tizimi

Ispаniya soliq tizimi

Shvеytsаriyani soliq tizimi

Itаliyaning soliq tizimi