Асосий воситаларни такрор ишлаб чиқаришда фойда ва амартизация ажратмаларининг урни - Iqtisodiyot - Referatlar

Асосий воситаларни такрор ишлаб чиқаришда фойда ва амартизация ажратмаларининг урни

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98 KB

Ko'chirib olish

Асосий воситаларни такрор ишлаб чиқаришда фойда ва амартизация ажратмаларининг урни Режа 1. Фойданинг иқтисодий мохияти ва унинг асосий воситаларини такрор ишлаб чиқаришдаги ўрни . 2. Амартиэация ажратмаси асосий фондлар гурухлари бўйича амартизация белгиланиши. 3. Асосий воситаларнинг жисмоний ва маънавий эскириши ва улардан фойдаланиши самарадорлиги.

МУАММО: 1. Фойданинг иқтисодий мохияти ва унинг асосий воситаларни такрор ишлаб чиқаришдаги ўрни . Бозор иқтисодиётида барча харакат фаолиятнинг натижаси ёки оддий қилиб тушунтирадиган фойда-тушумнинг харакатлардан ортиқча қисимидир. Фойда олишни кучайтириш жамият мафаатига ҳам мос келади чунки иқтисодий фаолиятини юқори фойдалилиги индивидуал фойдани кўпайтириш умуммамлакат миллий даромадини ортишига олиб келади. Тадбиркор қайси тармоқ ва фаолияти фойдали кўпрок келтирадиган бўлмас сармоясини шу ерга ишлатиб «кам фойда келтирадиган ишни йиғиштириб қўяди. Бозор иштирокчилари шу жумладан тадбиркор мафаати» халқ истеъмоли манфаати туфайлигина руёбга чиқади. Олдин айтиб утганимиздек, ишлаб чиқарадиган таварлар таклиф мазмунига эга бўлсагина, у истеъмолга йўл олади, яъни сотилади истеъмолсиз талаб бўлмаганидек, талабсиз таклиф бўлмайди, таклифсиз хар қандай тавар ва хизматнинг харидори истеъмол қилувчисиз бўлмайди. Демак талабсиз фойда юзага келмаслиги керак. Бозор қонуниятини мазмуни ҳам шундай иборатдир ва бозор шароитида даромад олиш, фойда қилишининг бошқача усули бўлиши мумкин эмас. Фойда механизмининг таъсир тадбиркор фаолиятини истеъмолчи манфаатига қаратади, чунки шу йил орқалигина фойда олишини билади, юқори фойда юукори даражали ишлаб чиқариш, илгор технология шу билан бирга уддаурон ташкилотчилик туфайли таъминланади. Буларнинг ҳамаси бозор Республикамизда асосий фондлар қийматини тез копланишини таъминлайдиган тезлаштирилган амортизациядан кенг фойдаланилмаяпти.

талабига тула мос ҳолда фаолият кўрсатишни талаб қилади. Дастлабки қарашда фойда тушунчаси ҳаммага тушунарли кўринади. Аслида бошқа Иқтисодиёт категориялар сингари ғоят чуқур муносабатлар, униг мохияти бошқа иқтисодиёт категорияаларникидан анча мураккаброқдир. Чунки фойда категорияси ижтимоий ишлаб чиқаришдаги жуда кўп. қатнашчилар муносабатларида ўз ифодасини топади. Фойда моддий жихатидан қўшимча махсулотнинг асосий шаклидир. Фойда пул шаклида бўлади, корхоналар, сармоядорлар, сохибкорлар иқтисодиёт фаолиятининг умумлашган кўрсаткичи, пировард натижанинг мезони бўлади. Фойданинг асл манбаи-қўшимча махсилотдир, шунинг учун унинг вужудга келиши, ўзлаштирилиши ва истеьмол қилиниши ижтимоийи хаётдаги бошқа бир қоида омилларга ҳам боғлиқ. Булар жумласига махсулот тан нархи сифати истеьмол қилинган хомашъё, технологик жараён, касб махорати, ишлаб чиқариш маданияти, устакорлик, тадбиркорлик кабилар киради. Фойда таварнинг яратилишидаги то истеъмолчига бориб етгунча бўлган давридаги барча харакатларнинг пировард натижасидир. Бозор иқтисоди шароитида қайсики корхона ёки ташкилот ўз ишининг олимкорлик билан ташкил қилиб юқори фойда олишни таьминлаб боришига бу корхона ҳам рақобатларга чидамли бўлиб, ўз ишлаб чиқаришини,яьни технология жорий қилиб боради бу ўз навбатида корхонанинг фойдаси билан боғлиқ чунки зарар билан ишлаётган корхона ишлаб чиқариш ривожлантира олмайди ва охир окибат бу корхонанинг тугатишига олиб келади. Хуллас шундай экан асосий воситаларни усиб боришини таьмилаш кўпрок холатда корхонанинг фойда олиб ишлаётганига боғлиқ. Эслаб колинг: Фойда моддий жихатдан қўшимча махсулотнинг асосий шаклидир.

2.Амартизация ажратмаси асосий фондлар гурухлар бўйича амартизация меерларининг белгиланиши . Асосий фондларнинг моддий кўриниши бўлган мехнат воситалари ишлаб чиқариш жараёнида муттасил эскира боради. Асосий фондлар эскирган сар хар ойда маълум миқдорда пул ажратилади ва бўйича амртизация ажратмаси дейилади .бу ажратмалар корхонанинг банкдаги махсус ҳисоб ракамидан сакланади ва у амартизция фонди деб аталади. Демак амортизатзация асоосий фондларини кейинчалик тўла ёки қисман тиклаш мақсадида маблағ йиғиш учун асосий фондлар қийматини режали равишда янги яратилган махсулотга ўтказишдир. Ишлаб чиқариш жараёни натижасида эскирган воситалар тўла тикланиши (реневация) ёки қайта тўзатилиши яъни модернизация қилиниши мумкин. Асосий воситаларни тўла тиклашда улар тулалигича янгиланади. Асосий воситалар қисман тикланганда модернизация кирилганда, асосий воситаларнинг айрим деталлари алмаштирилиши ёки айрим ишларни механизациялаштирилиши мумкин. Асосий фондлар ишлаб чиқариш жараёнида катнашувига караб 2 тоифага бўлинади. 1. Пассив асосий фондлар: 2. Актив асосоий фондларЭслаб колинг: Амортизация меъёи бу қонуний тартибда белгилланган асосий воситалар қийматини бир қисмини қоплаш миқдоридир.

- пассив асосий фондлар ишлаб чиқариш жараёнида катнашсада у ишлаб чиқариш жараёни учун шароит яратиб ўз қийматини узоқ муддат давомида махсулот қийматига ўтказиб боради. Масалан: бино ва иншоотлар. Асосий воситаларнинг бу қисмлари учун амартизация меъёри 5 фоиздан белгиланган. - актив асосий воситалар бевосита ишлаб чиқариш жараёнида қатнашиб боради ва уларнинг амартизиция даври камлиги билан характерланади. Буларга машина, механизмлар, станоклар ва бошқа қурилмалар киради. Булар учун амартизация нормаси токи 20 фоизгача қадар белгиланган. Амартизация меъёри бу қонунний тартибда белгиланган асосий воситалар қийматининг 1 қисмини қоплаш миқдоридир. 1991 йилдан бошлаб давлат томонидан белгиланган амартизация меъёрлари факаттула қайта тиклаш (ренеавтция) учунгина колдирилган бўлиб, жорий ремонт учун амартизация меъёрини белгилаш корхонанинг ўз ихтиёрига берилган. Амартизация меъёрини 1 қисмини белгилашнинг корхона ихтиёрига колдирш заруриятга караб махсулот бирлиги тан нархи айни моддасини арзонлаштириш имконини беради. 3. Асосий воситаларнинг жисмоний ва маънавий эскириши ва улардан фойдаланиш самарадорлиги. Асосий фонлар аста секин эскиради ва ўз киматини йўкота боради. Эскириш миқдори бир қанча омилларга - эслатиш даражаси (1 суткада иш сменада, 1 йилдаги иш кунлари сони, ишнинг жадаллиги ва хоказо) ва асосий фондларни сифатига боғлиқдир. Эскириш даражасига жихозларнинг саклаш, техника хизмат кўрсатиш, тўзатиш, табиат таъсиридан саклаш, ишчилар малакаси ва хоказолар таъсир кўрсатади.

Асосий воситаларнинг ишлаб чиқариш жараёни ҳамда табиат таъсирида тўзатиши ва емирилишига жисмоний эскириш дейлади. Асосий воситаларнинг жисмоний эскирганлигини билиш, уларнинг реал қолдиқ қийматларини аниқлаш, эскирган машина, харакатланувчи состовларнинг янгилар билан алмаштиришни турли планлаштириш ва эскирган қисмни копловчи амартизация ажратмаларини ҳисоблаш учун зарурдир. Жисмоний эскиришни қуйидаги формула билан аниқлаш мумкун. Тх Эқ___________Х100% Tm Э- эскириш (фоизда) Тх -хақикий хизмат муддати (йил) Tm -жорий этилган меъёр бўйича хизмат муддати (амартизация даври) 6 йил ишлаган Мисол: Э қ __________________________________х100% қ 75% 8 йил меъёр бўйича хизмат даври. Демак, ушбу мисолимиздаги асосий воситаларнинг эскириши 75%ни ташкил қилади. Эскиришнинг бошқа турига маънавий эскириш дейилади. Асосий воситалар моддий емирилишдан ташқари маънавий жихатдан ҳам эскиради.

Бошқача қилиб айтганда мехнат воситалари ўзининг тула жисмоний эскиришдан аввалрок маълум даражада ўз киймаитини ёкотади. Бундай хол техника тараққиёти натижасида мавжуд. Машина ўрнига семахсул ва унумлирок янги машина сотиб олиш мумкин бўлганда ёки мехнат унумдорлигини усуши натижасида машинанинг ишлаб чиқариш қиймати пасайганда ҳамда унинг арзонрокка сотиб олиш мумкин бўлганда юз беради. Асосий воситаларни янгилар амборларда узоқ туриб қолганлиги сабабли ишлаб чиқариш жараёнида катнашмаса ҳам маънавий жихатдан эскириб боради. Бундай эскиришни иложи борича йўл қўйилмаслик лозим. Чунки у халқ хўжалиги тармоқларига кактта зарар етказди. Маънавий эскириш асосан фан техника тараққиёти туфайли мехнат сарфини камайтирадиган, янги яхширок ишлаб чиқариш воситалари яратиш ва жорий тўзитиш натижасида содир бўлади. Маънавий эскиришининг мехнат воситаларини модернизация (такомлаштириш)қилиш йўли билан камайтириш мумкин. Модеринизация деб- мавжуд асбоб ускунани унинг иш кўрсаткичларини техника ва Иқтисодий жихатдан замонавий даражага кутарадиган констуктив такомилаштириш- га айтилади. Фан техника тараққиёти шароитида ишлаб турган асбоб ускуналарни модернизациялаш мутасил амалга оширилиши керак. Бозор иқтисодиёти шароитида асоси фондлар самарадорлигини ошириш алохида аҳамият касб этади. Мавжуд фондлардан фойдаланиш самарадорлиги кўп омиллар билан белгиланади. Лекин уларнинг ҳаммасини 2 йўланишда белгилаш мумкин. А. асосий фондлардан фойдаланишнинг экстенцив (фойдаланиш вақти) йўналиши дейилади.

Б. Иккинчи йўналишга вақт бирлигида асосий фондлардан фойдаланиш яхшилашга асосланган бўлиб, бунга асосий фондлардан фойдаланишни такомиллаштириш йўналиши дейилади. (Фойдаланиш даражаси бўйича). Асосий воситаларни фойдаланишни экстенцив йўланишни характерловчи кўрсаткич симменалик коэфиценти бўлиб, Yx Фсмқ----------- Упл Бунда Ух -ҳамма семеналарда ишлаган хақики иш соатлари Упл -пилан бўйича бир сименани иш вақти фонди (5куллик иш хафтасида 8,2 соатга тенг) Икки сменали иш режасида сименалик коэффисент 1,7-1,8 ажратади, Уч сменаликда эса 2, 3- 2,5 ажаратади.Бўлади сменалик коэфиценти хеч махал икки сменилик иш куни давомида иккита уч сменалик куни давомида учга тенг бўлмайди, чунки харакатланувчи составлар,дастгохлар ,махсус ва ёрдамчи асбоб-ускуналар техника хизмати кўрсатиш ва уларни вахтида ҳамда бошқа сабаблар билан кўпинча ишламай туради . Жадал фойдаланишни кўрсатувчи асосий фондларнинг умумдорлигини оширишда иборат бўлди. Асосий ишлаб чиқарир фондларидан фойдаланиш самарадорлигини умулаштирувчи кўрсатгич фондларнинг хар бир сумидан олинган даромад яъни фонд самарадорлиги курсадгичидир. Ишлаб чиқараш фондлари ўртача йиллик қийматининг бир сумига қанча даромад ва фойда тўғри келса, улардан шунча яхши фойдаланиётган бўлади.

Фонд самарадорлиги қуйидаги формула билан аниқланади: Мк Фсқ----------- Аурт Яъни Фс-фонд самарадорлиги сум Мк-йиллик махсулот кимати, сум Аурт-асосий ишлаб чиқариш фондларнинг ўртача йиллик кимати, сум Масалан: Асосой ишлаб чиқариш фондларнинг йиллик кимати 800 минг сум даромад 600 минг сум бўлганда фонд самарадорлиги 600 минг сум Фсқ-----------------қ0,75сум 800 минг сум янги ишлаб чиқариш фондларнинг бир сумига ту гри келадиган қийматига фонддан олинадиган даромаднинг тескари кўрсатгичига махсулотнинг фонд сигими дейилади. Бизнеснинг масолимизда 800000 ---------қ1,33 яъни махсулотнинг бир сумига 1,33 600000 сумлик фонд сигими тўғри келади. Фойданинг асосий ишлаб чиқариш фондлари ва меъёрлаштирилган айланма фондлар ўртача йиллик қийматиги нисбатан планлаштириш ва Иқтисодий рагбатлантириш янги ситемасида кохона фойдалилик даражасини белгилайди.

Фойда сум Рқ------------------------- Асосий и.ч фонд қиймати қ меъёрлаштирилган айл. Маблағлар бундан Р-корхона иши фойдалилик даражаси. Бу кўрсатгич асосий ишлаб чиқариш фондлари ва айланма маблағларини хар бир сумидан кўпрок фойда олишига қаратилгандир. Асосий и.ч фондларидан фойдаланиш кўрсатгичларига яна мехнатнинг фонд билан таъминланганлигига, яъни хар бир ишловчига йил давомида келадиган и.ч фондларнинг ўртача қиймати ҳам киради . Бу кўрсатгич қуйидаги формула билан аниқланади: Ф и.ч ф. Ф м.ф.т.қ--------------- И ишл. Бунда Ф м.ф.м.қ мехнатнинг фонд билан таъминланганлиги сўм/киши Ф и.ч ф. қ асисий и.ч фондлари. Сўм И ишл. қ ишловчиларни ўртача сони киши Мисол 800000 Ф м.ф.т қ ------------қ666,6 яъни хар бир ишловчига йил давомида тўғри келадиган 1200 асосий воситаларни ўртача кимати 666,6 сумни ташкил этади.

O'xshashlar

Асосий воситаларни ҳисобга олиш

Саноатда таннарх, фойда ва ишлаб чикариш рентабеллиги

Асосий воситаларни ҳолати ва улардан самарали фойдаланиш таҳлили

Сарф - харажат ва фойда

Корхоналарда фойда ва рентабеллик