logo

World wide web (www) хизмати – ягона ахборот Маконида тармоқ ресурсларини интеграцияловчи гипертекстли тизим

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

672.5 KB
World wide web (www) хизмати – ягона ахборот Маконида тармоқ ресурсларини интеграцияловчи гипертекстли тизим Рижа : 1.Web ва HTTP 2.HTTP хақида тушунча 3.Доимий ва доимий бўлмаган уланишлар 4.Доимий бўлмаган уланишлар 5.Доимий уланишлар 6. HTTP формати - хабар 7.Хабар - сўров 8.Хабар - жавоб 9. Cookie - сервер билан фойдаланувчининг ўзаро фаолияти 1. Web ва HTTP 1990-йилгача Интернет ресурсларидан фойдаланувчилар тадқиқотчилар, олимлар ва талабалар бўлган, улар охирги хостларга уланишган, улар билан файллар алмашишган, янгиликлар гуруҳидан хабарлар олишган ва электрон почта хизматларидан фойдаланишган. Ўша вақтнинг ўзида Интернет – илова катта потенциал фойдага эгалигига қарамай, кенг омма орасида Интернет кам тарқалган эди. 1990- йиллар бошида Бутун дунё тўри (WorldWideWeb, WWW, ёки web) яратилиши билан холат кескин равишда ўзгарди. Бутун дунё тўри инсонлар орасида ўзаро таъсирни ўзгартирди, кўпгина бошқа компьютер тармоқларидан Интернет ажратди (Prodigy, AmericaOnline, Compuserve, Minitel) ва «компьютер тармоғи» терминини «Интернет» синоним сўзига ўзгартирди. и сделала слово «Интернет» синонимом термина «компьютерная сеть». Бошқа ахборот технологияларидан фарқланувчи web нинг асосий хусусияти, уни сўров ба активацияси ҳисобланади. Фойдаланувчилар керакли ахборони истаган вақтда олишлари мумкин. Масалан, радио ва телевидение бу имкониятдан махрумдир, яъни тингловчи ва томашабинлар ахборот оқимини назорат қилишга эга эмас. Бундан ташқари web механизмда ахборо олиш ва уни жойлаштириш жуда оддий. Ҳар ким ката бўлмаган нархда маълумотлар хажмини тармоқга жойлаштириши мумкин. Гипермурожат ва қидирув тизимлари web- сайтлар уммонида «ғарқ» бўмаслик имконини беради. Юқори сифатли графика узатилаётган ахборотларни кўргазмалилигини оширади, форма, скриптлар, апплетлар, ActiveX элементлари ва бошқа воситалар фойдаланувчини тармоқ билан мулоқотини интерактив бўлишга имкон беради. Web 2003 йилдан кейин вужудга келган новаторлик махсулотларини, (YouTube, Gmail ва Facebook ларни киритган холда) яратиш учун платформа бўлиб хизмат қилади. 2. HTTP хақида тушунча Web «юраги» да гипертекстни узатиш протоколи (HTTP) жойлашади, у амалий сатҳ протоколи ҳисобланади. HTTP хақида тушунчани RFC 1945 ва RFC 2616 да топиш мумкин. HTTP протоколи икки дастур ёрдамида амалга оширилади: клиента ва сервер, улар турли охирги станциялар жойлашиб, НТТР-хабарлари билан алмашинади. Хабарлари алмашинуви ва таркиби протоколда ёритилган. HTTP ни чуқур ўрганишдан аввал, web контекстда ишлатиладиган терминларни ўрганамиз. Ҳар бир web-саҳифа, ёки хужжат, состоит из объектов лардан таркиб топган.. Объект ўзида HTML форматдаги оддий файлни намоён этади, тасвир JPEG ёки GIF форматда, Java-апплет, аудиоклип ва б.қ., яъни ресурс (UniformResourceLocator, URL) нинг хусусий универсал кўрсаткичига эга бирлик. web-саҳифа базавий HTML-файла ва объектлардан иборат бўлиб, уларга у жўнатилади. Агар web-сарлавха web-сарлавхага таъллуқли бўлган, базавий HTML-файлдан ва бешта тасвирдан иборат бўлса, у холда у 6 та объектдан тузилади. Web- сарлавхага таъллуқли бўлган объектларга жўнатма ўзида вазавий HTML- файлга кирган URL-адресни намоён этади. URL икки қисмдан иборат: объект жойлашган сервернинг хост номи ва объектга йўл. Масалан, www.someSchool.edu/ someDepartment/picture.gif учун хост номи www.someSchool.edu фрагменти, объектга йўл эса someDepartment/picture.gif фрагменти ҳисобланади . Браузером деб web фойдаланувчининг агентига айтилади ; у web- саҳифаларни намоён этади , шуннигдек қўшимча хизмат вазифаларини бажаради . Бундан ташқари браузерлар HTTP протоколининг клиент томонини намойиш этади . Шу тарзда web контекстда « браузер » ва « клиент » терминлар эквивалент сифатида ишлатилади . Web-cepeep ҳар бири ўзининг URL- адреси билан идентификацияланадиган объектлардан таркиб топган . Бундан ташқари, web-серверлар HTTP протоколининг сервер томонини намоён этади. Энгтарқалган web- серверларга Apache ва Microsoft Internet Information Server ларкиради . HTTP протоколиклиент web саҳифаларниқандайсўрашларинианиқлайди , сервербусаҳифаларниузатишниамалгаоширади . Клиентвасерверниўзаротаъсирлашишғоясини 1- расмдантушунишмумкин . Қачонфойдаланувчи web- сахифанисўраса ( масалан , гипермурожатгакурсорбиланбосилса ), браузер HTTP- серверга web сахифаларнингташкилтопувчилариобъектларсўровинижўнатади . Серверсўровниқабулқиладиваталабэтиладиганобъектлардантаркибтопу вчиха барларнижўнатади . Клиентсўровларниўзинингсокетинтерфейслариорқалижавобларниқабул қилади , серверэсасўровларниқабулқилишвауларнибажаришучунсокетинтерфей синии шлатади . web- сўровклиентсокетинианиқлагандансўнгшузаҳотиу TCP протоколи « қўли » дабўлади . TCP протоколинингвазифалариданбиримаълумотларниишончлиузатишнита ъминл 1-расм. HTTP сўров ва жавобларини узатиш. Белгилаб ўтиш керакки, клиентларга хизмат қилиш тугагач, сервер улар хақида ҳеч қандай ахборот сақламайди. Агар, масалан, қандайдир клиент ўша ресурсни кетма-кет 2 марта сўров берса, сервер такрорловчи сўров хақида клиентни ҳеч қандай огохлантирмай уни бажаради. HTTP протоколи уланиш холатини эслаб қолмайдиган протокол (statelessprotocol) ҳисобланади. 3.Доимий ва доимий бўлмаган уланишлар HTTP протоколидоимий ва доимий бўлмаган уланишларга эга бўлиши мумикн. Доимий бўлмаган уланишларларда TCP протокол фақат бита объектни, доимий уланишда – хама объектларни қабул қилиб олади. 4 . Доимий бўлмаган уланишлар HTTP-уланиш доимий бўлмаган холатда сервердан клиентга webсаҳифани узатиш қандай амалга оширилишини кўриб чиқамиз. Тахмин қиламиз, саҳифа бита серверда жойлашган базавий HTML-файл ва JPEGтасвирдан иборат бўлсин. Базавий HTML-файлнинг URL си www.someSchool.edu/ someDepartment/home.index бўлсин. Клиент ва сервер ўртасида алмашиш жараёни қуйидаги қадамлардан иборат. 1. HTTP-клиент www.someSchool.edu сервер билан 80 номерли порт орқали TCP-уланишни инициялайди, жим бўлганда HTTP учун порт номери ҳисобланади. 2. HTTP-клиент 1-қадамда ўрнатилган TCP-уланиш билан ажратилган, жўнатади. Сўнг сўров базавий HTML-файл someDepartment/home.index га йўлни ёқади. 3. HTTP-сервер белгиланаган уланиш билан ассоциирланган сокет орқали сўров қабул қилади, объектни ўчиради someDepartment/home.index, объектни уловчи жавобни шакллантиради ва уни клиенетга сокет орқали жўнатади. 4. HTTP-сервер TCP-уланишни ёпади (уланишни якуний ажратиш шундан кейин амалга ошади, қачонки сервер объектни самарали узатиш амалга ошганлиги хақида ахборотни олса). 5. HTTP-клиент сервер жавобини қабул қилади. TCP-уланиш тугулланади. Клиент етказилган объект базавий HTML-файл ҳисобланганлиги белгиланган хабарларни қайта ишлайди. Клиент файлни ёпади, уни қайта ишлайди ва 10 объектга (JPEG-файлов) мурожат ажратади. 1-4 қадамлар ҳар бир 10 объект учун такрорланади. Web-саҳифалар қабул қилингач браузер уни экранда акс эттиради. Турли браузерлар бир ва ўша web-саҳифаларни турлича интерпретациялаши мумкин. HTTP протоколи web-саҳифаларни визуаллаштириш усули билан ҳеч қандай боғланмаган. RFC 1945 и RFC 2616 хужжатларда берилган спецификациялар клиент ва сервер ўртасида фақатгина ахборот алмашиш усулини ёритади. Энда клиент томонидан web-саҳифани сўраш вақтидан уни узатиш тугагунча ўтган вақт интервали катталигини баҳолаймиз. Бу ерда биз вақт айланиши (Round-TripTime, RTT), яъни тушунчасидан фойдаланамиз, яъни бу кичик узунликли пакетларни клиентдан серверга ва тескари узатиш учун талаб этиладиган вақтдир. Вақт айланиши ўзида тарқалиш кечикиши, кути шва қайта ишлашларни намоён этади. Фойдаланувчи гипермурожатни курсор билан боганда нима рўй беришини кўриб чиқамиз. 20.2-расмда кўрсатилгандек, браузер web-сервер билан TCP- уланишни англатади, бу учталик «қўл сиқиш» дан кейин ўрнатилади: клиент серверга ката бўлмаган TCP-сегментни жўнатади, сервер ўхшаш сегмент билан жавоб беради ва якунда, клиент серверга яна бир сегмент – тасдиқланишни жўнатади. Сегмент бир марталик алмашинуви учун вақт айланишига тенг вақт талаб этади. Охирги сегмент билан бирга клиент серверга ўзининг сўровини жўнатади. Бу ўзаро таъсирлашув фрагманти вақт айланишида кечикишни чақиради. Шу тарзда, йиғинда жавоб вақти иккиланган вақт айланишидан ва базавий HTML-файлни узатиш вақ2- расм.HTML-файл сўровига жавоб вақтини баҳолаш 5. Доимий уланиш Доимий бўлмаган уланишларлар бир қатор камчиликларга эга. Биринчи навбатда ҳар бир сўралган объект янги уланишни ўрнатиши керак. Бунда шуни белгилаб ўтиш жоизки, ҳар бир уланиш TCP протоколдан буфер ажратилишини, шунингдек клиент хакида сервер томонида бир қатор хизмат ўзгаришларини талаб этади. Кўплаб web- серверлар юзлаб клиентларга параллел хизмат қилишини ҳисобга олсак, шунга ўхшаш схема клиент ва сервер ўртасида ўзаро таъсирлашув жараёнини қийинлаштиради. Бундан ташқари, ҳар бир объект учун уланишни ўрнатиш вақт айланиши ҳисобига қўшимча вақт харажатларига олиб келади. Доимий уланишда сервер сўровга хизмат кўрсатилгач, ТСР уланишни ёпмайди, бу бир уланишда бир неча сўровларга хизмат қилишга имкон беради. Агар бизнинг мисолимизда доимий уланиш механизми ишлатилса, у холда базавий HTML-файл ва 10 та тасвирдан иборат клиентга бита ТСР уланиш орқали узатилади. Бу шундай холатларда мумкинки, агар хама объектлар бир ва ўша хостда жойлашса. Одатда ТСР уланишни ўчирилиши, агар у белгиланган вақт давомида ишлатилмаса рўй беради. 6. HTTP формати - хабар HTTP протоколининг тавсифи RFC 1945 и RFC 2616 хужжатларда ёритилган бўлиб, бу протокол клиентом и сервер ўртасида ахборот алмашиши учун мўлжалланган хабарлар форматини аниқлайди. HTTP да икки турдаги хабар мавжуд: сўров ва жавоб, улар қуйидаги кўриб чиқилади. 7. Сўров-хабар HTTP протоколининг типик сўров-хабари қуйидаги кўринишга эга: GET /somedi г /page.html HTTP/1.1 Host: www.someschool.edu Connection: close User-agent: Mozilla/5.0 Accept-language:fr  Бу хабар ўзининг соддалигига қарамай HTTP да ишлатиладиган форматни кўргазмали намойиш этади . Хабар ASCII кодировкада инсон учун тушунарли текстли символлар йиғиндисидан иборат. Хабар 5 қатордан иборат бўлиб, янги қаторга ўтиш учун ҳар бири жуфт символлар билан тугалланади, охирги қатор белгиланган символларнинг қўшимча жуфтлиги. Умумий холда хабар қаторлари 5 тадан ортиқ ва кам бўлиши мумкин. Биринчи қатор сўров қатори кейинги қаторлар сарлавҳа қаторлари дейилади. Сўров қатори уч майдондан иборат: усул майдони, URL майдони, HTTP версияси майдони. Усул майдони турли қийматларни, масалан, GET, POST ва HEAD ларни қабул қилиш мумкин. GET усули HTTP протоколи доимий ишлатиладиган усул ҳисобланади ва талаб этиладиган объект URL-адреси билан идентификацияланганда ишлатилади. Келтирилган хабарлар /somedir/page.htmlURL-адресидан иборат. HTTP версияси майдони қўшимча таърифларни талаб этмайди ва бизнинг мисолимизда НТТР/1.1 ёзувидан иборат. Энди сарлавҳа қаторини кўриб чиқамиз. Host қатори: www.someschool.edu хост адресидан иборат бўлиб, унда объект жойлашади. Connection қатори ёрдамида: close браузер серверига доимий уланишни ишлатмаслик кераклиги хақида хабарлар беради ва ўрнатилган TCP-уланиш талаб этиладиган объект узатилгандан кейин дархол ёпилиши керак. Эътибор бериш керакки, унда браузер HTTP протоколининг 1.1 версиясини қувватлайди. TheUser-agent қаторида: фойдаланувчи объекти, яъни сўров генерациялайдиган браузер тури кўрсатилган. Ушбу холатда Netscape фирмасининг Mozilla 5.0 браузери User-agent қатори жуда фойдали ҳисобланади, чунки серверда бир хужжатнинг бир неча версиялари сақланиши мумкин, улар турли браузерлар учун мўлжалланган ва битта URL-адреси билан адресланади. Accept- language қатори: фойдаланувчига имкон қадар хужжатнинг француз тилидаги версияси тақдим этилишини белгилайди; акс холатда хужжатнинг белгиланган тилидаги версияси жўнатилади. Accept-language қатори: HTTP протоколида кузатилган маълумотларни мувофиқлаштирувчи кўплаб сарлавҳа қаторларидан бири ҳисобланади. Аниқ мисолни куриб чиққач, энди сўровнинг умумий форматига ўтамиз (20.3-расм). Кўриш мумкинки, мисол бу форматга тўлиқ мсо келади: сарлавҳа қатори ва бўш қатордан кейин хабар формати хабар танасини мавжудлигини назарда тутади. Хабар танаси GET ишлатилганда бўш қолади ва POST усули ишлатилганда тўлади. POST усули фойдаланувчи формани тўлдирганда ишлатилади, масалан, қидирув тизимида излаш учун сўзни киритиш. Форманинг тўлдирилиши сўров генерациясига олиб келади. Webсаҳифа таркиби формаларга киритилган маълумотларга боғлиқ. Шундай қилиб агар усул майдони POST қийматидан иборат бўлса, хабар танасида формаларга киритилган маълумотлар мавжуд бўлади. 3-расм. Сўров-хабарнингумумий формати Белгилабўтишкеракки,формаларёрдамидаяратилгансўровлардаҳардоим хамPOSTусулиқўлланилмай ди. ТескариHTML- формалариGETусулидадоимийишлатадивакиритилганқийматларникера клиса ҳифасиниURL-адресигақўяди. Масалан, агарфойдаланувчиформасигаиккиқийматмахсусmonkeysваbananasникирит ган GETусулибилансўралганURL-адресиwww.somesite.com/ani- malsearch?monkeys&bananasкўринишигаэгабўлади. Бундайтузилишларwebдакўпучрайди. HEADусулиGETметодибиланўхшаш. HEADусулибилансўроволингандасервержавобнишакллантиради, бироқобъектниқайтажўнатишамалгаоширилмайди. ИловаларнияратувчиларкўпинчаHEADусулихатоликларнитузатиш (отладка) учунишлатишади. НТТР/1.0 спецификациясидафақатучусул: GET, POSTваHEADбелгиланган. НТТР/1.1 спецификациясиусуллармажмуасиданиборатбўлиб, PUTваDELETEҳамкиради. PUTусулиweb- нашрвоситаларидаишлатиладиваобъектнибелгиланганURLадресбиланweb -сервергажойлаштиришимкониниберади, DELETEусули— объектиўчириш, web- сервердажойлашади. 8. Хабар-жавоб Қуйида HTTP-сервер билан генерацияланган типик жавоб мисоли келтирилган. НТТР /1.1 200 ОК Connection: close Date: Tue, 09 Aug 2011 15:44:04 GMT Server: Apache/2.2.3 (CentOS) Last-Modified: Tue, 09 Aug 2011 15:11:03 GMT Content-Length: 6821 Content-Type: text/html (data data data data data ...)  Бухабартузилишиникўрибчиқамиз . Уучқисмданиборат : холатқатори , 6 сарлавҳақаторивахабартанаси . Хабартанаситалабэтиладиганобъектданиборат . Холатқаториучмайдонданташкилтопган : протоколверсиясимайдони , холаткодмайдониваахбороткодигамоскелувчимайдон , бухолатнитавсифлайди . Бу мисолда холат қатори , сервер НТТР /1.1 спецификацияни ишлатилишини талаб этиладиган объект топилган ва уни жўнатиш амалга оширилганлигини билдиради . Энди сарлавҳа қаторларига эътибор берамиз. Сервер Connection қаторини ишлатади: сlose объектини жўнатиш тугагач TCP-уланиш ёпилиши хақида клиентни хабарлайди. TheDate қатори: жавобни яратилиш санаси ва вақтидан иборат. Бу сана объектини яратилиш ёки охирги ўзгартиришга таъллуқли эмас, балки объектни уни сақлаш ва хабар танасига киритиш жойидан ўчириш моментини билдиради. Сервер қатори: хабар Apache сервери томонидан яратилганлиги ва сўров-хабарда User-agent қаторига ўхшашлигини билдиради. Last-Modified қатори сана, яратилиш вақти ва объектини охирги ўзгартириш вақтидан иборат. Last- Modified қатори таркиби объектларни кэшлаш локал клиентлар учун ҳам, шунингдек тармоқ кэш - серверлар учун ҳам муҳим (одатда прокси сервер дейилади). Content-Length қатори: узатилган объектнинг байтлардаги ўлчамидан иборат, Content-Type қатори: объект HTML форматда текст ҳисобланади (эътибор беринг, объект тури Content-Type қаторининг: таркиби билан аниқланади ва файлнинг кенгайишига боғлиқ эмас). Агар сервер НТТР/1.0 версияси кўрсатилган сўров қабул қилса, хаттоки сервер НТТР/1.1 протоколини қўллаб қувватлаганда ҳам доимий уланиш ишлатилмайди. Бу НТТР/1.0 спецификация доимий уланишларни назарда тутмаганлиги учун зарур. Одатда холатни кўриб чиққач, жавоб хабарининг умумий форматига эътибор қаратамиз (20.4-расм). 4-расм.Жавоб-хабарнингумумийформати. Кўринибтурибдики, бизнингмисолимизҳамкелтирилганформатгатўлиқмосклади. Энди холат кодининг майдони ва холат хақидаги ахборот нимани билдиришини кўриб чиқамиз. Бу икки майдон ўзаро боғланган ва сўровни қайта ишлаш натижаларини акс эттиради. Қуйида код холати ва бу холат хақида ахборотдан таркиб топган, энг кўп учрайдиган бир неча жуфтлик келтирилган. 200 OK: Сўров самарали қайта ишланган, объект қабул қилинган ва жавобга келтирилган. 301 MovedPermanently: Объект кўчирилган; янги URL-адрес Location жавоб қаторида кўрсатилган: Клиента дастури янги адрес бўйича сўровни автоматик бажаради. 400 BadRequest: Умумий хатолик, сўровни сервер орқали интерпретация қилиш имкониятининг мавжуд эмаслигидан юзага келади. 404 NotFound: сўралаётган хужжат серверда топилмаган. 505 HTTPVersionNotSupported: Сўровда кўрсатилган HTTP версияси сервер орқали қўллаб қувваатланади. 5. Cookie - сервер билан фойдаланувчининг ўзаро фаолияти Биз HTTP-сервер уланиш хақидаги ахборотни эслаб қолмаслигини аниқладик. Бу серверни ишлаб чиқаришни соддалаштиради ва юзлаб ТСРуланишларга бир вақтда хизмат кўрсатиш ҳисобига ишлаб чиқаришни жуда оширишга эришишга имкон беради. Шунга қарамай, сервер орқали фойдаланувчиларни таниб олиш имконияти жуда хохланади. Бунга сабаб бўлиб, қуйидагилар хизмат қилиши мумкин: серверда жойлашган ахборотларга уланиш хуқуқларининг чегараланиши, ёки ҳар бир фойдаланувчига хусусий ахборотли хизматлар мажмуасини тақдим этиш. Бу мақсадлар учун HTTP протоколи cookie объектларини ишлатади. Cookie объектлари фойдаланувчиларни идентификация воситаси ёрдамида алтернатив авторизацияси ҳисобланади. Cookie тушунчаси RFC 2109 хужжатларида келтирилган. Одатда cookie объектлари Интернет объектларида, электрон коммерция (масалан, Amazon) ва реклама (масалан, DoubleClick) ларда қўлланиш топган. Cookie технологияси 4 та асосий компонентларни мавжудлигини назарда тутади (20.5-расм): • сарлавҳали сооЫе-қатор сервернинг жавоб хабарида; • сарлавҳали cookie-cTpoKH клиент сўровида; • cookie-файл, клиент томонида жойлашган ва браузер билан қайта ишланадиган; • web-сайтда жойлашган маълумотларнинг охирги базаси. Cookie объектини ишлатишга типик мисол кўриб чиқамиз. Тахмин қиламизки, фойдаланувчи уланиш учун web да бир ва ўша браузерни ишлатсин (бу InternetExplorer бўлсин) ва электрон коммерция хизматларни тақдим этувчи, Amazon.com сайтида биринчи марта бўлсин. Сайтга уланиш cookie технологияси ёрдамида амалга оширилади. Биринчи уланишда AmazonWeb сервер фойдаланувчи учун катта идентификация номерини генерациялайди, ўзининг маълумотлар базасида идентификация номерига тенг бўлган индексли ёзувни яратади ва фойдаланувчининг клиентига жавоб хабарини жўнатади, унинг таркибида идентификация номеридан иборат сарлавханинг Set-cookie махсус қатор мавжуд. Set-cookie: 1678 Браузер жавобни қабул қилиб, уни тахлил этади ва cookie-файлга Setcookie қаторни қўшади. Бу файл хостлар ном ива серверларнинг мос келувчи идентификация номеридан иборат. Ҳар сафар web-сайтга сўров шаклланганда браузер cookie-файлга мурожат қилади, ундан керакли идентификация номерини олади, уни сўровга киритади ва серверга жўнатади. Ҳар бир шундай сўров таркибида сарлавҳанинг cookie: 1678 кўринишдаги қатори мавжуд бўлади. Шу тарзда, сервер ўзида фойдаланучи фаолияти хақидаги ахборотни йиғиши мумкин: уланиш вақти, саҳифаларга кириш ва б.қ. Бу ўз навбатида серверга сотиб олиш вақтида қилинган рўйхат билан «фойдаланувчи картаси» ни ташкил этиш имконини беради ва уларни дархол тўлаш имконини беради. Сайтга такрорий киришларда идентификация номери серверга яна узатилади. Фойдаланувчининг олдинги харидлари хақида ахборотга эга бўлган сервер, унинг асосида янги харидлар хақида тавсиялар тузиши мумкин. Бундай коммерция сайтлари фойдаланувчиларга ўзининг исми, шарифи, почта адреси, кредит карта номери, электрон почта қутисининг адреси ва б.қ. ларни кўрсатган холда рўйхатдан ўтиш имконини беради. Киритилган маълумотлар сервернинг маълумотлар базасига берилади. Ёритилган механизм ёрдамида «сичқончани бир марта босиш билан харид қилиш» амалга оширилади - шахсий маълумотларни киритиш зарурати йўқолади. 5-расм. Сookie ёрдамида фойдаланувчи идентификацияси. Шундайқилиб cookieобъектларифойдаланувчиларнинг идентификациявоситасининамоёнэтади. Биринчи уланиш сеансида фойдаланувчи қандайдир идентификация параметрини (масалан, ўзининг исмини) киритади, сервер эса жавоб хабарида фойдаланувчига сарлавҳали сооkiе-қаторни жўнатади, уни идентификациялайди. Бундан ташқари cookie технологияси уланиш хақида ахборотни эслаб қолмайдиган HTTP протоколи учун қўшимча «сеансли сатҳ» яратиш имконини беради. Мисол учун, қачонки фойдаланувчи электрон почтанинг web-иловасига уланса, браузер cookie-информацияни серверга жўнатади, у сеанс вақтида фойдаланувчини идентификациялашга имкон яратади. Бунга қарамай cookie объектлари фойдаланувчилар учун харидлар жараёнини соддалаштириш имконини беради, улар юқорида келтирилган авторизациялаш схемаси каби информация конфиденциаллигини таъминлаш нуқтаи назаридан жуда ишончсиз. Биз ишонч хосил қилганимиздек, рўйхатдан ўтиш жараёни фойдаланувчиларга шахсий характердаги маълумотларни тақдим этишга олиб келади, улар хавфсиз cookie-уланиш ишлатилганда бошқа имсонларга маълум бўлиб қолиши мумкин. Бундан ташқари, cookie объектлари фойдаланувчининг кўплаб web-сайтлардаги фаолияти хақида ахборот йиғиш учун ҳам қўлланилиши мумкин. АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1.ComputerNetworkingATopDownApproach. James. F. Kuross. Pearson Education 2013. 2.Олифер В.Г., Олифер Н.А. Компьютерные сети.Принципы, технологии, протоколы. 3-е изд. СПб.: Питер,2006- 958 с. 3.Арипов М. ва бошқалар. Ахборот технологиялари. Тошкент: Ношир, 2009368б. 4.Семенов Ю.А. Протоколы Интернет.М.: Горячая линия-Телеком,2001.- 1100 с. 5.Садчикова С.А. IP-ТЕЛЕФОНИЯ. Учебное пособие для студентов специальностей 5А522202, 5А522203, 5А522205, 5А522216. Ташкент. ТУИТ.2008