Web технологияларфанига кириш. - Informatika va AT - Referatlar

Web технологияларфанига кириш.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Компьютер тармоқлари тарихи. 2. Интернет глобал компьютер тармо ғ и. 3. Мустақил давлатлар Ҳ амдўстлиги ахборот ва молиявий телекоммуникация тармоқлари. 4. Интернетда информацион хавфсизлик.

www.arxiv.uz Компьютер тармоқлари тарихи. Дунёда кўплаб компьютер тармоқлари (КТ) ишлаб турибди. Булардан баъзилари билан танишамиз. 1957 йил ARPA (Advanced Research Projects A g ency) ташкилоти тузилди. 1960 - йиллар охирида DARPA (Defense Advanced Research Project s Agency), 1969 йилда (АҚШнинг Мудофаа министрлиги томонидан ташкил қилинган энг эски КТлари ҳисобланади) ARPANet (Advanced Research Project s Agency Network ) тажриба тармоғини ташкил этиш ҳ ақида қарор қабул қилди. Илк бор ТАРМОҚ 1972 йилда намойиш этилди. У 40 та компьютердан иборат бўлиб, асосий тузилиш принципи ТАРМОҚдаги барча компьютерларнинг тенг хуқуқли бўлиши эди. 1975 йил ARPANet тажриба тармоғи мақомини ҳаракатдаги (амалий) ТАРМОҚ мақомига ўзгартирди (1989 йил – ARPANet мустақил ТАРМОҚ сифатида тугатилди). Унинг афзаллиги – таркибида турли турдаги компьютерлар бор ТАРМОҚ билан ишлаш қобилиятига эгалигидир. У кейинчалик бошқа КТлари билан бирлаштирилиб, Интернет нинг қисми сифатида ишлатила бошланди. Хозирда у MILNET – Military NET (харбий ТАРМОҚ), CSNET – ( Computer Science NETWORK ) (компьютер илми тармоғи), NSFNET – ( National Science Fondation NETWORK ) (миллий фан фонди тармоғи) тармоқлар сифатида Интернет да ишлатилади. BITNET (1981) – Because it ’ s Time Network (буг у нги кун тармо ғ и) КТ Нью-Йорк ва Йел университетлари томонидан ишлаб чиқилган Европа, АҚШ қитъаси, Мексика ва бошқа мамлакатларни бирлаштирувчи ТАРМОҚ бўлиб, у алоҳида ажратилган каналлар билан алоқа боғлайди. У OSI – ( Open System Interconnection – очиқ халқаро бо ғ ланиш тизими) ва TCP / IP қайдномаларига мос тушмайди. Унинг бир хусусияти – узатилган маълумотлар учун ҳ ақ тўланмайди. Ҳ укумат томонидан маблағ билан таъминланади. Унинг кўрсатадиган хизмат доираси файлларни узатиш, электрон почта ва масалаларнинг узоқдан туриб ишлашини таъминлашдан иборат. CSNET (1981) ( Computer Science Network – Компьютер ва фан тармоғи) аъзолик бадаллари ва хизмат учун тўловлар ҳисобидан ишлайди. У

www.arxiv.uz бутун дунё олимларини бирлаштирувчи тармоқ бўлиб, Интернет таркибига киради ва TCP / IP қайдномаии асосида ишлайди. EARN – Europan Akademic Research Network BITMAP тармоғи билан бевосита уланган бўлиб, жуда кўп миллий тадқиқот муассасаларини бирлаштиради. Унинг қайдномаси RSES бўлиб, ажратилган каналлар орқали маълумот алмашинилади, ўз-ўзини хўжалик ҳисобида қоплаш асосида ишлайди. EUNET – Europe Union Network (Европа компьютер тармоғи уюшмаси). Унинг марказий қисми Амстердамда жойлашган. У асосан UNIX операцион системасида ва UUCP ва TCP / IP да ишлайди. FIDONET (1984) – шахсий компьютерлар билан MS ва PS DOS бошқарувида ишлайдиган ТАРМОҚ. Файлларни телефон симлари орқали узатади ва UNIX операцион системасида ишлайдиган компьютерлар билан боғланиши мумкин. Файлларни, билдиришларни ва янгиликларни UUCP / USWET тармоқлари билан узатиши мумкин. ИНТЕРНЕТ – International Network (халкаро компьютер тармоғи) бутун дунё компьютер тармоғидир. У кўп КТтларни бирлаштиради ва TCP / IP қайдномалари асосида ишлайди ва компьютер тармоқларини тармоқлараро интерфейс – GATEWAY (шлюз) орқали бирлаштиради. Бу тармоқ турли давлат корхоналари, ўкув юртлари, хусусий корхоналар ва шахсларнинг янги компьютер технологиялари яратиш, жорий қилиш ва уларнинг шу со ҳ адаги ҳ аракатларини бирлаштириш учун хизмат қилади. Ҳ озирда у бутун дунё қ итъаларини ўзига бирлаштиради, Интернет таркибидаги баъзи компьютер тармоқлари – CSNET , NSFNET , ўз навбатида, катта-катта тармоқлар бўлиб, ўзлари ҳам бир неча тармоқлардан ташкил топган. Интернетнинг ишини координация қилишни NIC ( Network Information Centry ) Стенфорд университетидаги SRI ( Stanford Researsh Institute ), кўпинча SRI – NIC деб юритилувчи марказ томонидан бошқарилади. Интернетда TELNET (телефон тармоғи) узо ққ а узатиш, FTP ( File

www.arxiv.uz Tranferd Protocol ) файлини узатиш, SMTP ( Simple Mail Transport Protocol ) оддий почта жўнатиш қайдномаларидан электрон почта учун фойдаланилади. Доменларни номлаш тизими – DNS ( Domen Name Systems ) кўлланилади. MSI Mail – савдо-соти қ учун мўлжалланган ICT ҳам Интернет билан боғланган бўлиб, ўз мижозларига почта, факсимил ва телекс хизматини кўрсатади. NSFNET – А Қ Шнинг миллий илмий фонди тармоғи, А Қ Шдаги минглаб илмий – тадқиқот институтларини, корпорация ва ҳ укумат идораларини бирлаштиради. У Америкадаги энг йирик суперкомпьютерга уланган бўлиб, мураккаб масалаларни ечишда ундан фойдаланиш имкониятини беради. USENET (1979) – янгиликлар ва электрон почтанинг халқаро тармоғи. Университетлар ўртасида ало қ а ўрнатиш мақсадида иш бошланган бу тармоқ хозирда А Қ Шнинг деярли барча университетларини КТ орқали бирлаштиради. Ҳ атто ундан фойдаланувчилар жуда кўпайиб кетганлиги туфайли, графикнинг анча қисмини UUNET тармоғи га топширган. UUNET тармоғи асосан шу мақсад учун ҳам яратилган. UUNET – савдо–соти қ билан боғли қ бўлмаган тармоқ бўлиб, у USENET янгиликларини UNIX да бошланғич матнларни олишни ва бошқа ишларни бажаришни таъминлайди. У Интернет билан тармоқлараро интерфейсга эга. UUCPNET – Unix - to Unix Copy – халқаро электрон почта бўлиб, маълумотлар UUCP номли дастурлар ёрдамида узатилади. UUCP – узатиш учун қайднома, коммуникация мақсадлари учун файллар тўплами, коммуникацион дастурлар учун эса буйруқлар тўпламидир. Ундан электрон почталар юбориш ва телеконференцияларда қатнашиш мақсадларида кенг фойдаланилади. Интернет – глобал компьютер тармоғи

www.arxiv.uz 1983 йилда - Интернет ташкил этилди. Интернет-ахборотлар билан мустақил алмашиш имконини яратди. Интернет ( International Network – халқаро компьютер ТАРМОҚ) бутун дунёни қамраб олган глобал компьютер тармоғидир. 1 990 йиллар ўрталарида Интернет бизнес-ишловлар билан ишлаш учун кўлланила бошлади. Биро қ , бу борада турли муаммолар мавжуд эди. Интернетнинг статистик маълумотлари қуйидагича: 1981 й.- Интернет га 213 та компьютер уланган; 1983 й.- Интернет га 562 та компьютер уланган; 1986 й.- 5089 та компьютер уланган; 1992 й.- 727000 та компьютер уланган; 1995 й.- 20-40 миллион компьютер бирлашди. Ҳ озирги кунда Интернет дунёнинг 150 дан орти қ мамлакатларида 100 милионлаб абонентларга эга. Ҳ ар ойда тармоқ ми қ дори 7-10%га ортиб бормо қ да. Интернет дунёдаги турли хил маълумотларга оид ахборот тармоқлари ўртасидаги ўзаро ало қ ани амалга оширувчи ядрони ташкил қилади. Интернет қ ачонлардир фа қ ат тадқиқот ва ў қ ув гуру ҳ ларигагина хизмат қ илган бўлса, ҳ озирги к у нга келиб, у ишлаб чиқариш доиралари орасида кенг тар қ алмо қ да. Компанияларни Интернет тармоғининг тезкорлиги, арзон, кенг қ амровдаги ало қ а, ҳамкорлик ишларидаги қулайлик, ҳамманинг ишлаши учун имкон берувчи дастур ҳамда маълумотларнинг ноёб базаси эканлиги ўзига тортмо қ да. Арзон хизмат нархи эвазига фойдаланувчилар А Қ Ш, Канада, Австралия ва бошқа кўпгина Европа мамлакатларининг тижорат ёки нотижорат ахборот хизматларига йўл топадилар. Интернет нинг эркин кириладиган архивидан инсоният фаолиятининг барча жаб ҳ аларини қамраб оладиган ахборотларни, янги илмий янгиликлардан тортиб, то эртанги к у нги об- ҳ аво маълумотигача билиб олиш мумкин. Айни қ са, кундалик коммуникацияга мухтож шахслар, ташкилот, муассасалар учун кўпинча телефон орқали тў ғ ридан тў ғ ри ало қ а нисбатан Интернет инфраструктурасидан фойдаланиш анчагина арзон тушади. Бу

www.arxiv.uz нарса, айни қ са, чет элларда филиаллари мавжуд бўлган фирмалар учун қулайдир, чунки Интернет нинг конфиденциал ноёб ало қ алари бутун дунё бўйича имкониятга эга. Шу билан би р га яна бир нарсани таъкидлаш лозимки интернетга гиперматн тушунчаси кириб келди. 1965 йил Нельсон гиперматн сўзини қ ўллади. Ван Дам ва бошқалар 1967 йилда гиперматн та ҳ рирловчисини тузиб чи қ ди. Нельсон 1987 йил маълумотларнинг гиперматн та ҳ рирловчисини тузиб чи қ ди. Женева ЦЕРН ( CERN ) да ишловчи физик Тим Бернес Ли 1990 йил гиперматнли лойи ҳ ани таклиф этди. Бу лойи ҳ а физик олимларга Интернет орқали тадқиқот натижаларини ўзаро алмашиш имконини берар эди. Шундай қилиб халқаро ахборот тармоғи – World Wide Web ( WWW )га пойдевор қ ўйилди. 1993 йил Марк Андерсон ра ҳ барлигида биринчи гиперматнли Mosaic график браузери ишлаб чи қ илди ва у Netscape корпорациясига ўтиб Netscape браузерини ишлаб чи қ ди. Шундай қилиб биз севган газета ва журналларимизнинг охирги маълумотларини WWW сўзларидан бошланган манзилда кўриш ва уни шу манзилдан нусхасини кўчириб олиш мумкин, деган сўзлар кўпрок учраб турибди. Шу билан бирга электрон нашрлар тушунчаларининг камрови ойма-ой кенгайиб бормо қ да. Электрон усулда чоп этилган янги-янги журналлар пайдо бўлмо қ да. Интернетнинг асосий тушунчалари: 1. Router (Йўналтирувчи) – интернетда маълумотлар о қ имини қулай ва я қ ин йўл билан манзилга етказишни режалаштирувчи ва амалга оширувчи дастурлар мажмуидир. Одатда йўналтирувчи сифатида махсус компьютердан фойдаланиш яхши натижа беради. 2. Gateway (Шлюз) – маълумотларни узатишнинг турли қайднома (протокол)ларини интернет фойдаланадиган электрон почтанинг оддий қайдномаси SMTP га ( Simple Mail Transfer Protocol – электрон почта узатишнинг оддий қайдномаси) айлантирадиган компьютер. Аслида шлюз – бу дастурлар мажмуидир. Бунда шлюз мақсадида фойдаланадиган

www.arxiv.uz компьютерга катта талаблар қ ўйилмайди. Бунинг учун унда шлюз вазифасини ўтайдиган дастурлар билан ишлаш имкони бўлса бас. 3. Трафик – Интернет алоқа каналлари орқали узатилган маълумотлар о қ ими ҳ ажми. 4. DNS сервер. DNS ( Domin Name Service – домен номлар хизмати) – IP манзиллар ва компьютерлар домен номларини аниқловчи сервер. 5. Proxy . Интернет да баъзи бир маълумотларга кўпчилик мурожаат қ илгани учун бу маълумотларга оид серверга уланиш (навбат катта бўлгани учун) секин бўлиши мумкин. Шунинг учун кўпчилик мурожаат қиладиган серверлар нусхалари бошқа серверларда ҳам са қ ланади. Бундай серверлар Proxy серверлар дейилади. 6. Протокол – бу космпьютерлар орасидаги алоқа ўрнатилишида, маълумотларни қабул қилиш ва узатишда фойдаланиладиган сигналлар стандартидир. Протокол тў ғ ри бўлсагина компьютерлар ўртасида алоқа ўрнатилади. 7. Сервер – бу бошқа компьютер ёки дастурларга хизмат кўрсатадиган компьютер ёки дастурдир. Битта компьютерда бир нечта сервер ишлаши мумкин. Масалан, ftp , WWW , электрон почта серверилари. 8. Мижоз – сервер ресурсларидан ва хизматидан фойдаланувчи компьютер ёки дастурдир. Масалан, компьютер файл-сервернинг мижози бўлиши мумкин (серверда жойлашган файллардан фойдаланиши), шу билан бир вақтда электрон почта дастурсида ишлаши мумкин. 9. URL – ( Uniform Resoure Locator ) Интернет га мурожаат қилишнинг энг оддий ва қулай усули бўлиб, у манзилни ифодалайди. Яъни бу манзилдаги маълумотлардан барча фойдаланувчилар бир пайтнинг ўзида фойдаланиши мумкин. 10. Интернет хизмати турлари – электрон са ҳ ифа, электрон почта, телеконференция, файлларни узатиш, домен номлари, Telnet , IRC , ёки Chat конференция, маълумотларни излаш хизматлари тавсифлари келтирилади. 11. Интранет – бу интернет технологияси, дастур таъминоти ва протоколлари

www.arxiv.uz асосида ташкил этилган, ҳамда маълумотлар базаси ва электрон ҳ ужжатлар билан коллектив равишда ишлаш имконини берувчи корхона ёки концерн ми қ ёсидаги ягона информацион му ҳ итни ташкил этувчи компьютер тармоғи. 12. IP манзил – Интернет да компьютер тармоқлари Интернет манзили ёки IP манзилини белгилаш билан аниқланади. IP манзили 32 бит узунликда ва ҳ ар бир бири 8 битдан иборат тўрт қисмдан ташкил топган ва ҳ ар бир қисми 0 дан 255 гача бўлган қийматларни қабул қилади. Қисмлар бир-биридан ну қ та билан ажратилади. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги ахборот ва молиявий телекоммуникация тармоқлари МД Ҳ да янги тижорат тармоқларини оммавий равишда барпо этиш 1991 йилдан бошланди ва доимий давом этмокда. Телекоммуникация хизматининг ривожланиши хўжалик ва тижорат фаолиятини ҳаракатлантиришнинг, иқтисодий ривожланишнинг му ҳ им шартларидан биридир. Фаол маркетенг ва техник сиёсатни олиб борувчи айрим тармоқларни шархлаб ўтамиз. Relcom тармоғи. 1990 йилда Атом энергияси институтининг ва бир қанча илмий тадқиқот институтлари (ИТИ), UNIX-компьютерлар тизимини ишлаб чи қ увчи мутахассислар ва фойдаланувчиларни бирлаштирувчи унча катта бўлмаган тармоқ ташкил этилди. Ҳ озирда Relcom умумий мақсадларга мўлжалланган тармоқ сифатида ривожланмокда. У илмий ва тижорат ташкилотларини, давлат идоралари ва муассасаларини бирлаштиради. Relcom минта қ а ичида ва EUnet, Internet, BitNet абонент тармоқларида электрон почта хизматини таъминлайди. SprintNet тармоғи. SprintNet маълумотларни узатиш тармоғи бўлиб, ўнлаб мамлакатларнинг юзлаб шахарларига кириш узелларига эга. SprintNet тармоғи ахборотларни катта тезликда алмашиш имконини беради.

www.arxiv.uz Гласнет тармоғи. Гласнет тармоғи 1990 йилдан бошлаб Россия а ҳ олисига ва МД Ҳ даги бир қанча давлатлар учун жа ҳ он Интернет компьютер тармоғига кириш хизматини таъминлайди. Хусусий мижозлар ва тармоқ хизматидан фойдаланувчи кичик бизнес вакилларига эътибор бериш - Гласнетнинг ажралиб турувчи хусусияти саналади. Sovam Teleport тармоғи. Sovam Teleport халқаро компьютер ахборот тармоғи SanFrancisco/Moscow Teleport (А Қ Ш), Cable & Wireless (Буюк Британия) компониялари ҳамда Автоматлаштирилган тизимлар институти (Россия) томонидан 1990 йилда ташкил этилган. тармоқ жорий вақт режимида телекс ва телефакс халқаро ахборот алмашув учун мўлжалланган. Банк тармоқлари ва банклараро ҳисоб-китоблар тизими. На қ д пулсиз айланманинг катта аҳамияти иқтисод учун кўплаб банклараро пул ўтказишни ўзаро ҳисобга олиш тизими ёки клиринг билан алмаштириш заруриятини келтириб чиқаради. Клирингни қ ўллашнинг нисбатан самарали со ҳ алари қуйидагича: Марказий Банк тизимида банклараро ҳисоб-китоб, пул мабла ғ ларни ўзаро ўтказишни доимий такрорловчи иқтисодий жи ҳ атдан бир-бирига боғли қ корхоналарга хизмат кўрсатиш, бир хилдаги тезкор битимларни амалга ошириш. Келажакда акционерлик клиринг ва ҳисоб-китоб тузилмаларини ташкил этиш ва уларни жа ҳ он молия тизимига бирлаштириш - бу Марказий Банк сиёсатининг йўналишларидан бири ҳисобланади. Турли мамлакатларнинг давлат ичидаги банклараро тизими. А Қ Ш банклари тўлов хабарларини узатиш учун қуйидаги асосий коммуникация тармоғидан фойдаланади: FEDWARE- А Қ Ш федерал за ҳ ира тизимининг коммуникация тизими; BANKWARE- хусусий банклар ва тижорат корхоналари э ҳ тиёжига хизмат қ илувчи коммуникация тизими;

www.arxiv.uz CHIPS- ҳисоб-китоб палаталари учун банклараро тўлов тизими; Европа банкларида қуйидаги тизимлар кенг кўлланилади: CHAPS- Буюк Британия банклараро клиринг ҳисоб-китоблари тизими. BACS- клиринг тизими. SIT- Франция марказий банки кўмагида 15 та йирик банклар асосида ташкил этилган тизим. Электрон почтани қ ўллаш. Электрон почта - компьютерлар орасида хабар узатишни Локал ва Глобал асосда ташкил қилади. Электрон почтадан фа қ ат хабарларни эмас, балки файлларни узатиш учун ҳам фойдаланилади. Улар ёрдамида тезкор усулда бир ёки бир нечта манзиллар билан ахборот алмашиш мумкин. Электрон почта қутилари сони 1997 йил бошида 250 миллионни ташкил этди. Электрон маълумотлар манзил ва маълумотлар мавзуидан иборат бўлади. Манзил қ исми одатда олувчининг манзилго ҳ ини, жўнатувчининг манзилго ҳ ини, маълумот мавзуини, файллар хабарларига илова қ илинувчи ахборотларни ўз ичига олади. Глобал компьютер тармоқларининг тижоратда қ ўлланилиши. Ахборот технологиялари ва замонавий техника ютуқлари билан ўзаро алмашиш э ҳ тиёжи глобал компьютер тармоқларини мамлакатлараро ҳамкорлик дастурини амалга оширишнинг ажралмас қисми қилиб қ ўйди. Илмий ва маориф мақсадлари ва бизнес учун кўплаб компьютер тармоқлари ташкил этилган. Кўплаб тармоқларни бирлаштира олувчи ва дунё ҳамжамиятига кириш имкониятини берувчи тармоқ - бу Интернет. Интернет фойдаланувчига чексиз ахборот ресурсларини тақдим этади. Дўстона график интерфейс Интернет хизматидан ҳ ар бир кишининг фойдалана олиши учун имконият яратади. Молиявий-иқтисодий фаолиятдаги глобал компьютер тармоқлари. Замонавий ахборот технологиясига эга ҳисоблаш техникасидан ва электрон узатиш тизимидан фойдаланмай туриб замон талабига жавоб берувчи молиявий муассасаларни ташкил этиш мумкин эмас. Шу боис,

www.arxiv.uz бундай муассасалар ҳам дастурли – аппарат комплекси сифатида, ҳам электрон шаклда ахборот узатишнинг коммуникация воситаси сифатида энг йирик истеъмолчилар ҳисобланади. Ташкилотларнинг алоҳида автоматлаштирилган комплексларини бо ғ ловчи глобал тармоқлар миллий ва халқаро даражада ҳисоб-китоблар ўтказиш имконини беради. Интернетда информацион хавфсизлик. Маълумки интернет тармоқлараро информация алмашинувини таъминлавчи магистиралдир. Унинг ёрдамида дунё билимлар манбаъига кириш, қ ис қ а вақт ичида кўплаб маълумотлар йи ғ иш ишлаб чиқаришнинг ва унинг техник воситаларини масофадан туриб бошқариш мумкин. Шу билан бир қаторда интернетнинг ушбу имкониятларидан фойдаланиб турмо қ даги бегона компютерларни бошқариш уларнинг маълумотлар базасига кириш, нусха кўчириш ғ аразли мақсадда турли хил вируслар тарқатиш каби но қ онуний ишларни амалга оширш мумкин. Интер нет да мавжуд бўлган ушбу хавф, информацион хавфсизлик муаммолари бевосита тармоқларнинг хусусиятларидан келиб чи қ ади. Бизнинг олдинги параграфларда қайд этиб ўтганимиздек ихтиёрий тармоқ хизматини ўзаро келишилган қоида (протокол) асосида ишловчи жуфтлик «Сервер» ва «Мижоз» дастур таъминоти бажаради. Ушбу протоколлар ми қ ёсида ҳам «Сервер», ҳам «Мижоз» дастурлари рухсат этилган амалларини (операция) бажариш воситаларига эга. Масалан, НТТР протоколдаги форматлаш командалари Web са ҳ ифаларида жойлаштирилган товуш, видио анимациялар ва ҳ ар хил актив объектлар кўринишидаги микродастурлар. Худди шундай рухсат этилган операциялар, актив объектлардан фойдаланиб интернетда баъзи бир но қ онуний ҳ аракатларни ошириш тармоқдаги компьютерларга ва маълумотлар баъзасига кириш ҳамда уларга та ҳ дид солиш мумкин бўлади. Бу хавф ва та ҳ дид нималардан иборат:

www.arxiv.uz 1. Тармоқдаги компьютерларга рухсатсиз кириш ва уни мас о фадан туриб бошқариш. Уларга сизнинг манфаатингизга зид бўлган дастурларни жойлаштириш мумкин. 2. Web са ҳ ифаларида жойлаштирилган «актив объектлар» агрессив дастур кодлари бўлиб, сиз учун хавфли вирус ёки жосус дастур вазифасини ўташи мумкин. 3. Интернетда узатилаётган маълумотлар йўл йўлакай алоқа каналлари ёки тармоқ тугунларида тутиб олиниши улардан нусха кўчирилиши, алмаштирилиши мумкин. 4. Давлат муассасаси, корхона фаолияти, молиявий а ҳ воли ва унинг ходимлари ҳ ақидаги маълумотларни разведка қилиниши ў ғ ирлаши ва шу орқали сизнинг шахсий ҳ аётингизга, корхона ривожига та ҳ дид солиши мумкин. 5. Интернетда эълон қилинаётган ҳ ар қандай маълумот ҳам жамият учун фойдали бўлмаслиги мумкин, яъни интернет орқали бизнинг маънавиятимизга, маданиятимизга ва эъти қ одимизга зид бўлган информацияларни кириб келиши э ҳ тимоли ҳам мавжуд. Интернет фойдаланувчиси ушбу хавфларни олдини олиш учун қуйидаги техник ечим ва ташкилий ишларни амалга ошириши зарур: 1. Шахсий компьютерга ва маҳаллий компьютер тармоғига ҳамда унда мавжуд бўлган информацион ресурсларга ташқаридан интернет орқали киришни чекловчи ва ушбу жараённи назорат қилиш имконини берувчи техник ва дастурвий усуллардан фойдаланиш. 2. Тармоқдаги информацион мулоқат иштирокчилари ва улар кузатаётган маълумотларни асл нусхасига мослигини текшириш. 3. Маълумотларни узатиш ва қабул қилишда кириптография усулларидан фойдаланиш 4. Вирусларга қарши назоратчи ва даволовчи дастурлардан фойдаланиш. 5. Шахсий компьютер ва ма ҳ аллий компьютер тармоғига бегона шахсларни қ ўймаслик ва уларда мавжуд бўлган маълумотлардан нусха олиш

www.arxiv.uz имкониятларини чекловчи ташкилий ишларни амалга ошириш. Бундан ташқари информацион хавфсизликни таъминлаш борасида интернет фойдаланувчилари орасида ўрнатилмаган тартиб қоидалар мавжуд. Улардан баъзи бирларини келтирамиз:  Ҳ еч қ ачон ҳ еч кимга интернетдаги ўз номингиз ва п а ролингизни айтманг.  Ҳ еч қ ачон ҳ еч кимга ўзингиз ва оила аъзоларингиз ҳ ақидаги шахсий ҳамда ишхонангизга оид маълумотларни интернет орқали юборманг.  Электрон манзилингиз ( E - mail )дан мақсадли фойдаланинг. Интернет орқали дастурлар алмашманг.  Интернетда тарқатилаётган дуч келган дастурлардан фойдаланманг. Дастурларни фа қ ат ишончли эгаси маълум бўлган серверлардан кўчиринг.  Электрон почта орқали юборилган «актив объектлар» ва дастурларни ишлатманг, ёки қўшимчали ўз-ўзидан очилувчи сизга номаълум архив ҳ олидаги маълумотларни очманг.  Электрон почта хизматидан фойдаланаётганингизда маълумотларни шифрлаш зарур, яъни криптография усулларидан фойдаланинг.  Эгаси сиз учун номаълум бўлган хатларни очманг.  Эгаси маълум бўлган ва унинг сифатига кафолат берувчи антивирус дастурлардан фойдаланинг ва уларни мунтазам янгилаб боринг.  Интернетда мавжуд бўлган информацион ресурслар ва дастурлардан уларнинг муаллифлари рухсатисиз фойдаланманг.

O'xshashlar

Web технологиялар фанига кириш. Комьпютер тармоклари

Web браузерлардан фойдаланиш ва Web сахифа тушунчаси

Web-serverni tashkil etish. Apache Web- serveris

Web саҳифаларга мурожат

Web sahifalarga murojat