Sistema va servis programma ta’minoti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Arxivga olish dasturlari 2. Disklarga xizmat ko`rsatuvchi dasturlar 3. Antivirus dasturlar.

www.arxiv.uz Kompyuterda amaliy dasturlar bilan ishlash jarayonida, faqatgina bu dasturlarni boshqarishni bilish bilan cheklanib qolmaslik lozim. Kompyuterdagi haqiqiy holat va undagi amaliy ishlar foydalanuvchidan yanada chuqurroq bilim talab etadi, ya`ni axborotlarning bir butunligani saqlay bilish, ularni har xil kutilmagan harakatlardan himoya qilish, kompyuterdagi ruy beradigan buzilishlardan saqlash, virus tarqatuvchi dasturlar ta`siridan va foydalanuvchi o`zining yo`l qo`yadigan xatolaridan saqlay bilishi lozim. Arxivga olish dasturlari. Eng keng tarqalgan сервис dasturlardan biri bu fayllarni, fayllar guruhini siqib yozish, qadoqlab yozish yoki arxivga olish uchun mo`ljallangan dasturlardir. Ma`lumotlarni siqish- bu faylda saqlanayotgan axborotlarning qayta tartiblanish jarayoni bo`lib, unda axborotning hajmi kichrayib, saqlanishi uchun diskdan kam joy talab etadi. Arxiv fayl sifatida bir yoki bir necha fayllarni siqilgan ko`rinishda yozish mumkin. 2

www.arxiv.uz Arxiv fayl - bu maxsus tarzda tashkil etilgan fayl bo`lib, o`zida bir yoki bir necha fayllarning siqilgan variantini hamda ularning qaysi vaqt, sanada yozilganligi va hajmi haqida ma`lumotni saqlaydi. Axborotlarni siqib yozishdan maqsad ularning diskda ixcham joylashishini axborotlarning kompyuter tarmoqlari orqali uzatilish vaqtini va bahosini kamaytirishni ta`minla щ dir. Bundan tashqari fayllar guruhini bir faylga qadoqlash, arxivlash axborotlarni bir kompyuterdan ikkinchisiga uzatishni, saqlashni engillashtiradi va sarflanadigan vaqtni qisqartiradi. SHu bilan birgalikda ma`lumotlarni har xil ruxsatsiz foydalanishlardan va turli viruslardan himoya qiladi. Fayllarning siqilish darajasi K koeffitsient bilan xarakterlanadi va V O siqilgan fayl hajmining V i siqilmoqchi bo`lgan fayl hajmiga nisbatan foizdagi ifodasi orqali aniqlanadi. K= V o •100%/V i Siqilish darajasi siqish uchun ishlatilayotgan dasturga, chiqish metodiga va siqilayotgan fayl turiga bog`liqdir. Arxivga oluvchi yoki siqib yozuvchi dasturlar 3

www.arxiv.uz ishlatayotgan siqish metodlari bilan farqlanadi va o`z- o`zidan siqilish darajasiga ta`sir etadi. Arxivga olish (upakovka - qadoqlash) - fayllarni siqilgan yoki normal holatda arxiv faylga joylashdir. Arxivdan chiqarish (raspakovka- qadoqni ochish) - bu arxivga olingan fayllarni boshlangich holatiga qanday bo`lsa shunday arxivdan chiqarish jarayonidir. Arxivdan chiqarishda fayllar yo`l ko`rsatilgan bo`lsa diskga yoki tezkor xotiraga joylashadi. Fayllarni arxivga oluvchi va undan chiqaruvchi dasturlarni arxivator dasturlar deb ataladi. Hajmi jihatidan katta bo`lgan arxiv fayllarni bir necha disklarga joylashtirish mumkin. Bunday arxivlar ko`p tomli arxivlar deb ataladi. Tom - bu ko`p tomli arxiv fayllarning tashkil etuvchi qismidir. Arxivator dasturlarning asosiy turlari. Hozirgi kunda ish ulchamlari va vazifalari bilan farqlanuvchi bir necha xil arxivator fayllar mavjud. Ular ichidan eng ko`p ishlatiladigan dasturlar bilan tanishib o`tamiz. ARJ, 4

www.arxiv.uz PKPAK, LHA, ICE, HYPER, ZIP, RAK, EXPAND va Rossiyada yaratilgan AIN, RAR dasturlari. Odatda fayllarni arxivga olish va undan chiqarish bitta dastur orqali amalga oshiriladi. Lekin ayrim hollarda arxivga olish bir dastur orqali, arxivdan chiqarish esa boshqa bir dastur orqali amalga oshiriladi. Masalan: PKZIP dasturi fayllarni arxivga olsa, PKUNZIP dasturi esa xuddi shu fayllarni arxivdan chiqaradi. SHunday arxivator fayllar mavjudki, ular yaratgan arxiv fayllar o`zlarini o`zlari arxiv fayldan chiqaradi. Bunday fayllar o`zini o`zi arxivdan chiqaruvchi faylar deb ataladi. O`zini o`zi arxivdan chiqaruvchi fayllar MS DOS sistemasida *.exe kengaytma fayl ko`rinishida saqlanadi. Arxivator dasturlar ichidan EXPAND arxivator dasturi MS DOS va WINDOWS muhitlarida fayllarni arxivga olish va chiqarish uchun ishlatiladi. Arxivator dasturlar ikki xil usul bilan boshqariladi. 1. MS DOS sistemasining komandalar kiritish qatori orqali boshqarish: ya`ni arxivator nomi va ulchamlari klaviatura orqali kiritiladi. Bular ARJ, ZIP, 5

$www.arxiv.uz RAK, LHA arxivatorlardir. Masalan: eng ko`p ishlatiladigan ARJ dasturi quyidagi komanda orqali ishga tushiriladi. ARJ.EXE komanda» [«kl1», «kl2»] «arxiv nomi» «fayllar nomi». 2. Dasturning ishga tushirilishi bilan ekranda paydo bo`luvchi muloqot oynalari, panellari orqali boshqarish. Bu holatda asosan menyular va funktsional klavishlar ishlatiladi. o`z o`zidan bu albatga foydalanuvchi uchun qulay va keng imkoniyatdir. RAR arxivatori shular jumlasidandir. RAR - arxivatori ikki xil tartibda ishlaydi. 1) komandalar qatori orqali, 2) muloqot oynasi orqali. Dastur S: \> RAR komandasi orqali ishga tushadi. Natijada ekranda ikki ramkali oyna paydo bo`ladi. O`ng panel xotira va o`rnatish bo`limidan iborat bo`ladi. CHap panel esa joriy katalogdagi ichki katalog va fayllar ruyxatini tashkil etadi. 2. H ozirgi paytda kompyuterlarda axborotlarni uzatuvchi va saqlovchi bo`lib asosan magnit disklar 6$

www.arxiv.uz xizmat qiladi. Kompyuter ishlashi jarayonida tezkor xotira qurilmasi va magnit disklar o`rtasida uzluksiz axborot almashish yuz beradi. Disklarning qanchalik sifatli tayyorlanishiga qaramasdan ko`pincha axborotlarning disklardan o`qilmaslik holatlari, fayllar sistemasida ishlash jarayonida xatoliklar ruy berishi, diskda bush joylarning kamayishi yoki disklarning to`lib qolishi kuzatiladi. Ko`pincha yo`l quyilgan xatoliklar tufayli ayrim zaruriy fayllar uchib ketadi. Quyida arxivatorlarda ishlatiladigan asosiy komandalar jadvalini keltiramiz. Guruh raqami Buyruqlar guruhi Buyruq Arxivlashning vazifalari 1. Arxivga joylash a Arxiv faylga yangi fayl qo`shish u Arxivdagi faylni yangi versiyasi bilan alishtirish m Fayllarni arxivga o`tkazish 2. Arxivdan chiqarish e Joriy katalogga fayllarni arxivdan chiqarish 7

www.arxiv.uz x Ko`rsatilgan yo`l bo`yicha fayllarni arxivdan chiqarish 3. Arxivdan fayllarni uchirish d Arxivdan fayllarni uchirish t Arxivni testdan o`tkazish y Arxivni yangi ulchamlar bilan ko`chirish Diskdagi bu ishdan chiqishlar quyidagi sabablar tufayli yuzaga keladi. - diskning fizik nuqsonlaridan, - diskning magnit sirti ifloslanishidai, - kompyuterni qoidaga zid elektr manbaidan o`zilishidan, - disketalarni diskovoddan operatsiyani yakunlamasdan sugurib olishdan, - virus dasturlari ta`siridan. Kompyuterda ishlash jarayonida, xatoliklar yoki tasodifan qimmatli bo`lgan ma`lumotlarni uchirib yuborish holatlari uchraydi. Ularni quyidagi dasturlar orqali qayta tiklash mumkin. Undelete - MS DOS tarkibidagi dastur, Unerase - Norton utilit laru tarkibiga 8

www.arxiv.uz kiruvchi сервис dastur. Ishdan chiqqan fayl va disklarni qayta tiklash. Magnit disklarni ishlatish jarayonida fizik va mantiqiy nuqsonlar tufayli paydo bo`lgan xatoliklarga duch kelamiz. Bu xatoliklar natijasida fayllar disk va disketlarda yaxshi o`qilmasligi va kuchirilmasligi mumkin. Fizik nuqsonlar asosan elektromagnit maydonlari ta`sirida yoki magnit disk qoplamalari eskirishi hamda mexanik buzilishlar natijasida yuzaga keladi. Fizik nuqsonlarning ta`sirida diskning ayrim sektor va klasterlari yaroqsiz holga kelishi mumkin. Agarda qaysidir fayllar yaroqsiz sektorlarda joylashgan bo`lsa, ularni qayta tiklash amalda mumkin emas. Diskning mantiqiy nuqsonlari diskning sistemali maydonidagi buzilishlarga bog`liq bo`lib, yuklovchi sektorda joylashgan FAT fayllar uchib ketgan bo`lishi mumkin. Bu ishdan chiqishlar elekt manbaidan tartibga zid ravishda uzi щ dan, xato ishlovchi dasturlarning osilib qolishidan (zavisanie), kompyuter virus dasturlari ta`siridan bo`lishi mumkin. Ishdan chiqqan fayllarni 9

www.arxiv.uz qayta tiklash uchun maxsus dasturlar CHKDSK, SCANDISK, NDD ishlatiladi. NDD - dasturi ishdan chiqqan disklarni avtomatik ravishda tekshirib, qayta tiklaydi. Diskni tekshirish - diskning holatini har tomonlama tahlil qilib, undagi mantiqiy nuqsonlarni topishdir. NDD dasturi ndd.exe fayli orqali ishga tushiriladi. 3. Kompyuterlarning ommaviy qo`llanilishi oqibatida kompyuterlarning normal ishlashiga halaqit beruvchi virus tarqatuvchi dasturlar yaratila boshlandi. Kompyuter virusi- bu ixtiyoriy ravishda boshqa programmalarga qo`shilib ketish qobiliyatiga ega, o`zining nusxalarini yaratuvchi va ularni fayllarga, kompyuterning sistema maydoniga, hisoblash tarmoqlariga tarqatuvchi va kompyuterlarning ishlash tartibini buzuvchi maxsus tayyorlangan dasturlardir. Ular bir kompyuterga kirib olsa, boshqalariga ham tarqalish qobiliyatiga egadir. Kompyuter viruslarining paydo bo`lishi va tarqalishining asosiy sabablaridan biri inson 10

www.arxiv.uz psixologiyasi ya`ni insonlarning tu ban (xasadguylik, ko`ra olmaslik, pastkashlik) harakatlari bo`lsa, ikkinchi tomondan bo`lar tomonidan yaratilgan viruslardan himoyalanish vositalarining imkoniyatlarining chegaralanganligidadir. Kasallangan disk-bu ishga tushirish sektorida virus programma joylashib olgan diskdir. Kasallangan programma - ichiga virus programma joylashib olgan programmadir. Viruslar bir necha xil bo`ladi. Viruslar Tarmoq viruslari Fayl viruslari Ishga yuklovchi viruslar Fayl-ishga yuklovchi viruslar Viruslarni aniqlovchi va ulardan himoya qiluvchi dasturlar. Viruslarni aniqlash, ularni yo`qotish va ulardan himoyalanish uchun bir necha xil maxsus dasturlar yaratilgan. Bunday dasturlar antivirus dasturlar deb ataladi. Antivirus dasturlarning quyidagi turlari mavjud. 11

www.arxiv.uz - detektor dasturlar - doktor dasturlar - tekshiruvchi(revieor) dasturlar - tozalovchi (filtr) dasturlar - Kasallangan fayllardan vaqtincha foydalanishni ta`minlovchi (vaktsina) dasturlar Detektor dasturlar kompyuter xotirasidan, fayllardan viruslarni qidiradi va aniqlangan viruslar haqida xabar beradi. Doktor dasturlari nafaqat virus bilan kasallangan fayllarni topadi, balki ularni davolab dastlabki holatiga qaytaradi. Bunday dasturlarga Aidstest, Doctor Web, Kashperskiy dasturlarini misol qilib keltirish mumkin. YAngi viruslarning tuxtovsiz paydo bo`lib turishini hisobga olib, doktor dasturlarni ham yangi versiyalari bilan almashtirib turish lozim. Filtr dasturlar kompyuter ishlash jarayonida viruslarga xos bo`lgan shubhali harakatlarni topish uchun ishlatiladi. Bu harakatlar quyidagicha bo`lishi mumkin: - fayllarning atributlarining o`zgarishi; 12

www.arxiv.uz - disklarga doimiy adreslarda ma`lumotlarni yozish; - diskning ishga yuklovchi sektorlariga ma`lumotlarni yozib yuborish. Tekshiruvchi (revizor) dasturlari eng ishonchli virusdan himoyalanish vositasi bo`lib, kompyuter kasallanmagan holatidagi dasturlar, kataloglar va diskning sistema maydoni holatini xotirada saqlab doimiy ravishda yoki foydalanuvchi ixtiyori bilan kompyuterning joriy va boshlangich holatlarini bir-biri bilan solishtiradi. Bu dasturga ADINF, Kashperskiy dasturini misol qilib keltirish mumkin. Kompyuterni viruslar bilan kasallanishidan va axborotlarni ishonchli saqlashini ta`minlash uchun quyidagi qoidalarga amal qilish lozim. - kompyuterni zamonaviy antivirus dasturlar bilan ta`minlash; - disketalarni ishlatishdan oldin har doim tekshirish; - qimmatli axborotlarni hap doim arxiv fayl ko`rinishida disketalarda saqlash. 13

O'xshashlar

Sistema platasi

Кompyuterlarning programma ta`minoti

Amaliyot tizimlari va dasturiy ta’minotlar

Axborot jarayonlarining texnik va programma ta`minoti

Kompyuter ta’minoti va uning turlari