SCADA sistеmasi arxitеkturasi. SCADA sistemasidagi dasturiy paketlarni ishga tushirish ketma-ketligi - Informatika va AT - Referatlar

SCADA sistеmasi arxitеkturasi. SCADA sistemasidagi dasturiy paketlarni ishga tushirish ketma-ketligi

Yuklangan vaqt:

10.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115.716796875 KB

Ko'chirib olish

SCADA sist е masi arxit е kturasi. SCADA sistemasidagi dasturiy paketlarni ishga tushirish ketma-ketligi . SCADA tizimining arxitekturasi ko’rinishi quyidagicha Real vaqt tizimlariri global nuqtai nazardan asosan ikki kisimga boʻlinadi: - real vaqt tizim qurilmalari (apparat qismi) - real vaqt tizimlarining dasturiy taʻminoti. Qurilmalari ham oʻz navbatida kismlardan iborat boʻlib, ular yuqorida koʻrib oʻtganimizdek: - birlamchi datchik; - datchikdan olingan informatsiyani boshqarish qurilmasi qabul kila oladigan formatga keltiruvchi qurilmalar; - informatsiyalarni qayta ishlovchi va boshqarish informatsiyalarini ishlab chikuvchi boshqarish qurilmasi; - boshqarish informatsiyasini bajaruvchi qabul qila oladigan formaga aylantiruvchi qurilma; - bajarish mexanizimi.

Dasturiy taʻminot ham oʻz navbatida qisimlardan iborat: - qurilmalar oʻrtasida informatsiya almashinuvini tashkil etuvchi dastur- drayver, operatsion tizim; - informatsiyalarni kiritish, qayta ishlash va chiqarishni tashkil etuvchi maʻlum algoritm asosida tuzilgan dastur. Axbort keng maʻnoga ega boʻlib, u turli koʻrinishlarda boʻlishi mumkin. Misol uchun eshitish organlari orqali olinayotgan axborot muxitni tebranishidan xosil boʻlgan toʻlqin koʻrinishiga ega. SHu informatsiya mikrofondan keyin yozish qurilmasiga uzatilishida elektr tebranishlari shaklida boʻladi. Bu informatsiya saqlanuvchi qurilmada esa magnit maydoni, diskret elektr signallari, lazer nuri yordamida tashkil etilgan yulaklar koʻrinishida boʻlishi mumkin. Bir joydan ikkinchi joyga simsiz uzatishda esa xudi shu informatsiya elektromagnit toʻlqin koʻrinishida boʻlishi mumkin. Real vaqt tizimlarida informatsiyalarni qayta ishlash uchun ularni qabul kilish mexanizimlari ishlab chikilishi kerak. Masalan oddiy temperaturani ulchash tizimini koʻraylik. Jisimni xarorati, temperaturasi uni ichkiy energiyasini belgilab, jisimni tashkil etgan zarralarni xaotik xarakat intensivligini bildiradi. Demak temperatura jisimni tashkil etgan zarralarni ichki enrgiyasini xarakterlaydi. Ichki energiya kancha katta boʻlsa temperatura ham shuncha yuqori boʻladi. Ichki energiyani koʻp ozligi yoki qanchaligini bilish bu informatsiya olishdir. Ushbu xolatda informatsiya jisim xaraoratini kattaligidir. Bu informatsiyani olish uchun maxsus datchiklar yaratilgan. Ular asosan ikki fizik xodisaga asoslanib yaratilgan. 1. Termoqarshilik 2. Termopara Termoqarshilik jisimlarni elektr qarshiligini temperaturaga bogʻlikligi xodisasiga asoslangan. Oʻtkazgichlarni qarshiligi ularni temperaturasiga chiziqli bogʻlangan. Temperatura qancha yuqori boʻlsa uni elektr qarshiligi shuncha yuqori boʻladi. Biror jisimni yoki biror muxitni temperaturasini oʻlchash uchun oldindan qarshiligi gradirovkalangan ikkinchi jisimni jisimga tegizish, muxitga kiritish bilan

uni qarshiligini oʻlchanadi. Oʻlchangan qarshilikga qarab jisim temperaturasi toʻgʻrisida informatsiya olinadi. Bu xolda temperatura – jisim ichki energiyasi toʻgrisidagi informatsiya, elektr informatsiyasiga termoqarshilik yordamida oʻzgartirildi. Bu informatsiyani qayd etish uchun esa 90 chi yillargacha oddiy qurilma yordamida qogʻozga chizib qoʻyish bilan erishilgan. Rasm 2. Termodatchiklar Informatsiya almashinuvi jarayonini quydagicha ifodalanadi: Kompyuterli tizimlar, real vaqt tizimlarida informatsiyalarni ikkilik sanoq sistemasida ifodalanishi asosiy sababi informatsiyalarni qurilmalarda ifodalanishi qulayligidandir. Fizik elektron qurilmalarni turgʻunlik xolati koʻpchilik xolatlarda 2 ta boʻladi. Ulangan – uzilgan, oʻchiq – yoqigʻ, katta – kichik, berk – berk emas, zaryadlangan – zaryadsiz, tok oqmoqda – tok yoʻq va xokozo. SHuning uchun bu xolatlarni birini ―0‖, ikkinchisini ―1‖ deb olinsa informatsiyalarni ifodalanishi soddalashadi. Komp ь yuterlarda xar qanday informatsiya oxir oqibatda ikkilik informatsiya ―0‖, ―1‖ koʻrinishga keltirilib qabul qilinadi, qayta ishlanadi, saqlanadi. Natijaviy informatsiya esa bajaruvchi mexanizim tushnadigan formada chiqariladi. Xozirgi kunda ishlab chiqarish korxonalari, elektr stantsiyasi, offis markazlari - har qanday sanoat korxonalari oʻnlab kishilarni doimiy va hushyor nazorat ostida uzliksiz ishlashini taʻminlab kelmoqda. Ushbu obʻektni muammosiz va toʻgʻri ishlashini taʻminlaydigan kompyuterlar va maʻlumotlarni nazorat qilish uchun minglab sensorlar va yuzlab nazorat signallari mavjud. Bu uzluksiz axborot

oqimini zamonaviy avtomatlashtirilgan kompyuterlar nazorat qilish tizimlarini qurishga olib keladi. SCADA – Supervisory Control And Data Acquisition – bu, Tezkor dispetcherlik boshqaruvi va maʻlumotlarni yigʻish tizimi hisoblanadi. Bu tizim inson va nazorat qilish tizimi oʻrtasida interfeyslarni taqdim etib, xozirgi kun talabi boʻyicha zamonaviy avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining ajralmas qismi hisoblanib kelmoqda. Zamonaviy avtomatlashtirilgan boshhqarish tizimlari koʻpincha korxonani integrallashgan boshqaruv tizimlari bir qismiga kiradi. Korxonani integrallashgan boshqaruv tizimlariga quydagilar kiradi: ERP- tizimlari (Enterprise Resource Planning) – korxonaning resurslarini rejalashtirish; MES- tizimlari (Manufacturing Execution Systems) – Korxonanai ijro intizomi tizimi; SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) – Tezkor dispetcherlik boshqaruvi va maʻlumotlarni yigʻish tizimi; PLC (Programmable Logic Controllers) – dasturlanuvchi mantiqiy kontrollerlar (DMK); SCADA atamasi odatda, butun tizim yoki komplekslarni boshqarish va boshqarish tizimlarini inson ishtirokida amalga oshiriladigan markazlashtirilgan tizim hisoblanadi. SCADA tizimlari barcha asosiy oʻlchangan va boshqariladigan maʻlumotlar, maʻlumotlarni uzatish va buyruqlarni nazorat qilish va boshqarish tizimilarini vizualizatsiya funktsiyalarini amalga oshiradi. Ushbu tizimlar bugungi kunda kompyuterlashtirishning eng istiqbolli usuli boʻlib, bunda turli xil texnologik jarayonlarni nazorat qilish asosiy hisoblanadi. Hozirda avtomatlashtirilgan sanoatda boshqarish tizimlari, energiya, transport va sanoat tarmoqlarida dispetcherlik nazorati tamoyillari asosida boshqarib kelinmoqda. Barcha zamonaviy SCADA tizimlari uch asosiy tarkibiy qismlarni oʻz ichiga oladi:

Remote Terminal Unit (RTU) toʻgʻridan-toʻgʻri kuzatilgan obʻektga va boshqaruvga real vaqtda ulanadigan uzoq terminaldir. Ular sensorlarni, aktuatorlarni, USO ni, qattiq real vaqtda rejimda axborotni va nazoratni boshqaradigan mikrokontrolderlarni oʻz ichiga olishi mumkin. Master Terminal Unit (MTU), Master Station (MS) – axborot uzatish va yuqori darajali boshqaruvni taʻminlovchi va inson operatori va tizim oʻrtasida inson mashinasi interfeysini taʻminlaydigan boshqaruv markazi. Operatorning avtomatlashtirilgan ishchi stantsiyasi (AWP) shaklida amalga oshiriladi. Communication System (CS) – RTU va MTU lar oʻrtasidagi aloqa tizimi (aloqa kanallari). Uzoq nuqtalar (RTU) va boshqaruv markazi (MTU) oʻrtasida uzatish uchun talab qilinadi. Aloqa tizimi sifatida turli simli va simsiz aloqa kanallari mavjud. Hozirgi kunda jahon bozorida mutaxassislar juda koʻp SCADA dasturiy taʻminot toʻplamlarini taklif etilmoqdalar. Jadvalda mavjud SCADA dasturiy paketlari keltirilgan va ular foydalanish muxitiga qarab farq qiladilar. SCADA tizimlar asosida r е al vaqt tizimlarida jarayonlarni boshqarish tashkil etiladi. Boshqarish tizimlarida quydagi qurilmalar qatnashadi: - Boshqarish qurilmasi; - Boshqarish mеxanizimi; - Boshqarish obʻеkti; - Datchik. Bu qurilmalarni birortasi tizimda ishtirok etmasa boshqarish tizimi boʻlmaydi. SCADA boshqarish qurilmasiga oʻrnatiladi. U dasturdan iborat boʻlib, yuqorida koʻrsatib oʻtilganid е k, tizim intrum е ntal pak е ti yordamida boshqarish algoritmi tashkil etilib aniq jarayon uchun boshqarish tizimi tashkil etiladi. Tashkil etilgan tizim r е al vaqtda ish olib boruvchi SCADA tarkibiga kiruvchi programma asosida foliyat yuritadi. T е xnologik earayonlarni avtomatik boshqarish tizimlarini tashkil etishni ikki varianti qoʻllaniladi.

Birinchi varianta asosiy boshqaruvchi sifatida kompyut е r ishtirok etadi. Kompyut е r datchiklardan boshqariluvchi obʻ е ktdan k е lgan informatsiyalarni AROʻQ lar orqali qabul qiladi, informatsiyalarni r е al vaqtlarda qayta ishlab zaruriy komandani RAOʻQ lar orqali bajaruvchi m е xanizmga yuboradi. Kanallar bazasi redaktori orqali quydagilar amalga oshiriladi: - avtomatlashtirilgan boshqarish sistemasini matematik asosi tashkil etilish; - sitema tarkibiga kiruvchi ishchi stansiyalar, kontrollerlar va texnologik obʻekt bilan bogʻlanish kurilmalari konfigurasiyasi belgilash; - qurilmalar oʻrtasida informasiyalar oqimlarini yoʻnalishlarini koʻrsatish; - kirish va chikish signallari ifodalash, ularni maʻlumotlarni toʻplash va boshqarish qurilmalari oʻrtasidagi aloqani belgilash; - ishchi stansiya bilan qurilmalar oʻrtasidagi informatsiya almashinuv davrini belgilash; - olinayotgan va yuborilayotgan informatsiya(signal)larni birlamchi qayta ishlash, texnologik chegaralarni oʻrnatish, kayta ishlash va boshqarish logikasini koʻrsatish; - texnologik parametrlarni arxivlash, tarmok buyicha informasiya almashinuvini tashkil etish va boshqalar. Xulosalab aytilganda, kanallar bazasi redaktori yordamida TJ ABS loixasini matematik va informatsion strukturasi yaratiladi. Bu struktura oʻz ichiga loyixadagi kanallar bazasi Toʻplamini, barcha kontrollerlar va ishchi stansiya fayllar konfigurasiyasini, hamda loyixani barcha fayllar konfigurasiyasini oladi. Loyixanii fayl konfigurasiyasi ‖.cmt‖ kengaytmaga ega boʻlib ishchi katalogdan joy oladi. Kanallar bazasi esa faylda saqlanib ― .dbb‖ kengaytmaga ega boʻladi. Kanallar bazasi redaktori instrumental sitemani mos ikoni yoki ‖chb.exe‖ programmasiga start berilishi bilan ishga tushadi.

Maʻlumotlarni ifodalash redaktori loyixani ishchi stansiyasi monitori ekranida grafika koʻrinishida ifodalash uchun xizmat oʻiladi. U yordamida kuydagilar amalga oshiriladi: - loyixani boshqarish sistemasini grafik qismi yaratish; - texnologik jarayonlarni ifodalashdagi statistik kurilmalarni ifodalash; - xarakatdagi mexanizmlarni real xarakatini taʻminlash; - ishchi stansiya monitorida bir nechta ekran tashkil etish va ularda bir biriga utish mexanizmini yaratish; - rasmdagi va grafiktdagi texnologik jarayon xar bir detalni maʻlum kanalga boglash va boshkalar. Redaktorni instrumental sitemadagi mos ikon yoki «picman.exe» fayliga start berish bilan ishga tushiriladi. Xosil boʻlgan fayl ishchi katalogda «.dbg»kengaytma bilan xosil boʻladi. Shablonlar redaktori loixada xiisobot formalarini tashkil etish uchun xizmat qiladi. Redaktor yordamida paket yordamida olingan informatsiyalarni Windows system programmalari word, Excell, Acsses larga informasiyalarni eksport kilish amalga oshirilishi mumkin. Redaktorni instrumental sitemadagi mos ikon yoki «.exe» fayliga start berish bilan ishga tushiriladi. Paketni bajaruvchi moduli uz ichiga instrumental sistema yordamida yaratilgan loyixani bajarilishini taominlovchi va boshkaruvchi programmalarni toʻplamini oladi Toʻplamga quydagi litsenzion programmalar kiradi: Keltirilganlardan dasturlarda 12 tasi avtomatlashtirilgan sistemalarni yukori satxdan ishga tushirish va boshqarish uchun moʻljallangan. Mikro MRV, Mikro MRV Modem, Mikro MRV GSM+ programmalari kontrollerlar asosida tashkil etilgan kuyi satx avtomatlashtirilgan sistemalarni ishga tushirish uchun xizmat kiladi. Real vaqt monitori (MRV)ni ishga tushirish bilan quydagi masalalar amalga oshiriladi:

- programma tarkibiga kiritilgan (vstroenn ы y) protokollar yoki drayverlar yordamida texnologik jarayon xakida maʻlumot olishni tashkil etish; - programma tarkibiga kiritilgan (vstroenn ы y) protokollar yoki drayverlar yordamida quyi satxga boshqarish komandalarini yuborish; - obekt qurilmalari bilan aloka (ISA) platalari bilan maʻlumotlar almashishni tashkil etish; - maʻlumotlarni real vaqtlarda arxivga saqlash; - kompyuter tarmogʻi orkali masofadagi MRV bilan maʻlumot almashish; - kompyuter tarmogʻi orkali navbatdagi satx avtomatlashtirilgan sistemasi bilan aloqa oʻrnatish; - ORC orkali maʻlumot almashish; - operatorga texnologik jarayon xakida grafiklar yordamida informatsiya berish; - texnologik jarayonni avtomatik va supervizorli boshqarish; - Windows ilova programmalari bilan maʻlumot almashish va boshkalar. Keltirilganlardan dasturlarda 12 tasi avtomatlashtirilgan sistemalarni yukori satxdan ishga tushirish va boshqarish uchun moʻljallangan. Mikro MRV, Mikro MRV Modem, Mikro MRV GSM+ programmalari kontrollerlar asosida tashkil etilgan quyi satx avtomatlashtirilgan sistemalarni ishga tushirish uchun xizmat qiladi. Real vaqt monitori (MRV)ni ishga tushirish bilan quydagi masalalar amalga oshiriladi: - programma tarkibiga kiritilgan (vstroenn ы y) protokollar yoki drayverlar yordamida texnologik jarayon xakida maʻlumot olishni tashkil etish; - programma tarkibiga kiritilgan (vstroenn ы y) protokollar yoki drayverlar yordamida quyi satxga boshqarish komandalarini yuborish; - obekt qurilmalari bilan aloka (ISA) platalari bilan maʻlumotlar almashishni tashkil etish;

- maʻlumotlarni real vaqtlarda arxivga saqlash; - kompyuter tarmogʻi orkali masofadagi MRV bilan maʻlumot almashish; - kompyuter tarmogʻi orkali navbatdagi satx avtomatlashtirilgan sistemasi bilan aloqa oʻrnatish; - ORC orqali maʻlumot almashish; - operatorga texnologik jarayon xakida grafiklar yordamida informatsiya berish; - texnologik jarayonni avtomatik va supervizorli boshqarish; - Windows ilova programmalari bilan maʻlumot almashish va boshkalar. NetLink MPB – bu programma MRV ga koʻshimcha ravishda avtomatlashtirilgan sistema loyixasida TREYS MOUD orkali programmalanuvchi kontrollerlar ishtrok etganda qoʻllaniladi. Adaptive Kontrol MPB – programma MRV ga qoʻshimcha ravishda adaptatsiyalangan boshqaruvchi biblioteka programmalarini oʻz ichiga oladi. MRV Modem+ qoʻshimcha ravishda kommutatsiyalangan tarmoqlar orkali maʻlumot almashuvini taminlaydi. Double Force MPB – programma MRV programmasiga qoʻshimcha ravishda ishchi stansiyaga rezerv stansiya kuyish imkonini beradi. Double Force NetLink MPB - programma MRV programmasiga qoʻshimcha ravishda ishchi stansiyaga rezerv stansiya qoʻyish imkonini berishdan tashqari, loyixada kontrollerlardan ham foydalanish mumkin boʻladi. Mikro MRV, Mikro MRV Modem, va Mikro MRV GSM+ modullari texnologik jarayonlarni boshqarishni avtomatlashtirilgan sistemalarida quyi satx boshqarish sistemalarida mikrokontrollerlar, kontrollerlar qoʻllanilganida loyixani ishga tushirishda foydalaniladi. Bu erda aloxida takidlab oʻtish kerakki, ―Trace Mode‖ programma paketiavtomatlashtirilgan sistemalarni loyixalashda loyixalovchidan maxsus programmalashtirish tili boʻyicha tayyorgarlik talab qilmaydi. Programma paketi

injener xodimlarga moʻljallangan. Texnologik jarayonni algoritmik toʻla tasavvur qila oladigan xar qanday injener xodim paketdan foydalanib avtomatlashtirilgan boshqarish sitemasini loixalashi mumkin.

Asosiy adabiyotlar 1. Stephen J. Chapman MATLAB Programming for Engineers. – New York: CL Engineering USA, 2015. -456r. 2. Keith Stouffer, Joe Falco, Karen Kent. Guide to Supervisory Control and Data Acquisition (SCADA) and Industrial Control Systems Security. – Gaithersburg: National Institute of Standards and Technology Gaithersburg, 2006. - 164 p. 3. T.Dadajonov, M.Muxitdinov. MATLAB asoslari. - Toshkent: Fan, 2008. 631 b. 4. A.N. Yusupbekov, F.T. Adilov, V.M. Dozorsev Tipik texnologik obyektlarni imitasion modellashtirish va boshqarish malakali kopyuter treningi. - Toshkent: Tafakkur Bo’stoni, 2016. – 196 b. 5. A.N. YUsupbekov, F.T. Adilov, V.M. Dozorsev Imitatsionnoe modelirovanie tipov ы x texnologicheskix ob’ektov i kompyutern ы y trening nav ы kam upravleniya.-Tashkent: Tafakkur Bo’stoni, 2015. – 204s. 6. Frolov D.A. Analiz vidov kompyutern ы x obuchayu щ ix sistem dlya podgotovki personala prom ы shlennogo predpriyatiya i sovremenn ы x texnologi ix postroeniya / D.A. Frolov // Innovatsionn ы e informatsionn ы e texnologii. 203. T. 1. №2.S. 431-434.

O'xshashlar

SCADA sistеmasi Trace Mode dasturiy pakеtida ma’lumotlar almashinuvi

SCADA sistemasining TRACE MODE dasturiy paketi

SCADA sistemasi. SCADA sistemalari to’g’risida umumiy ma’lumot

SCADA sistemalarining ishlash

MS Excеl dasturini ishga tushirish