logo

Реляцион моделлар. Реляцион моделлар асослари. Инфологик моделлардан реляцион моделларга ўтиш. Реляцион амаллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61 KB
www.arxiv.uz Реляцион моделлар. Реляцион моделлар асослари. Инфологик моделлардан реляцион моделларга ўтиш. Реляцион амаллар Режа : 1. Реляцион моделлар асослари. 2. Инфологик моделлардан реляцион моделларга ўтиш. Реляцион амаллар. 3. Код алгебраси. Код қоидалари. www.arxiv.uz Реляцион ма o лумотлар базаси тизимини бўлаклаб ва кетма - кет ўрганишга ўтишдан олдин реляцион МББТ гача бўлган МББТларига тўхталамиз . Бу маoнода учта сабаб бор: Биринчидан бу тизимнинг келиб чиқиши асли тарихан реляцион. Буни тўғри тушуниш учун реляцион тизимга ўтиш кераклигини тушиниш керак. Иккинчидан реляцион тизимнинг ички ташкил қилиниши кўп тамондан олдинги тизимларнинг усулларини ишлатишга асосланган. Учинчидан олдинги тизимлар ҳақида маoлум билимларни олиш фойдалидир ва бу реляцион МББТ ривожлантиришда тушуниш учун керак. Олдинги тизимларнинг умумий характеристикаси: Барча яратилган олдинги тизимлар қандайдир абстракт моделларга асосланиб қурилган. Маълумотларнинг модели тушунчаси МБ доирасида реляцион ёндашишнинг кириб келиши билан Боғлиқдир. Олдинги тизимларнинг абстракт тасвирланиши бир қанча таҳлиллар ва ҳар хил аниқ тизимлар умумий белгиларининг келиб чиқиши натижасида пайдо бўлди. Олдинги тизимларда МБга рухсат (кириш) ундаги ёзувлар даражасида амалга оширилган. Бу тизимлардан фойдаланувчилар дастурлаш тилини ишлатиб, МББТ функцияларини кенгайтган ҳолда МБда янги навигацияни ишлатди. МБга интерактив рухсат (кириб фойдаланишга) унга мос ўз интерфейси билан амалий дастур тузиш йўли билан амалга оширилди. Олдинги тизимларнинг камчилиги уларнинг навигация килишда ва «ёзув»лар даражасида маълумотларга мурожат килишда фойдаланувчига МБга кириш оптималлаш ишларини ўзи тўлалигича бажаришга мажбур қиларди. Реляцион тизимлар пайдо бўлгандан сўнг, олдинги кўпгина тизимлар реляцион интерфейслар билан таминланди. Лекин кўп ҳолларда бу уларни реляцион тизимлар даражасига олиб чиқмади, улар билан ишлаш оддий режимда қолди. www.arxiv.uz Инвертирланган рўйхатга асосланган тизимлар Бундай тизимларга кўпроқ маолум ва типик вакил бўлган Апплиед Дата Ресеарч, Инc. (АДР) компаниясининг Датаcом/ДБ киради. Бу тизим ИБМ ва Софтwаре АГ компаниянинг Адабас фирмаларининг машиналарига асослснган. Маълумотларга мурожатни инвертир рўйхатлар асосида ташкил этиш умуман барча замонавий релацион МББТ ларда фойдаланилади, лекин бу тизимларда фойдаланувчи инвертир руйхатларга (индексларга) тўғридан- тўғри мурожаат эта олмайди. Маълумотлар структураси Инвертирланган рўйхат ёрдамида ташкил қилинган маълумотлар базаси реляцион МБ га ўхшаб кетади. Уларнинг фарқи жадвалларнинг сақланишида ва фойдаланувчиларнинг унга кириш ёлларидадир. Бунда: Система тамонидан физик кетма кетликда жадвал устунлари тартиблананди. Физик тартибланиш барча жадваллар қатори учун аниқланади, жумладан барча МБ учун ҳам (шундай қилинади, масалан, Датаcом/ДБда). Ҳар бир жадвал учун индекс қуриладиган исталган калитлар сонини излаб топиш мумкин. Бу индекслар система тамонидан автоматик равишда қувватланади. Манипулирование данными Иккита синф операторлари қувватланади: Ёзув адресларини қўйиш операторлари. Улар ичида тўғридан тўғри излаш оператори (масалан, берилган рухсат йўли бўйича жадвалнинг биринчи ёзувини топиш); Аввалги ёзувга нисбатан маолум бир масофадаги яқинлашишга мос ёзувлар терминларида қўлланиладиган операторлар. Бутунликка чекланишлар www.arxiv.uz МБни бутунлигини аниқлашнинг умумий қоидаси йўқ. Айрим тизимларда МБнинг айрим майдонларнинг уникал қийматлари учун чекланишлар қувватланади. Лекин бу асосан амалий дастурларга юкланади. Иерархик тизимлар ИБМ фирмасининг Информатион Манагемент Сйстем (ИМС) тизими типик вакил бўлади. Унинг биринчи версияси 1968 йилда пайдо бўлди. Ҳозиргача кўпгина маълумотлар базаси уни қувватлайди. Маълумотларнинг иерархик структураси Иерархик МБ тартибланган дарахтлар тўпламидан тузилади. Янада аниқроғи бир хил турдаги дарахтларнинг бир неча тартибланган нусхалари тўпламидан ибират бўлади. Дарахт тури битта “илдизли” тур ёзувидан ва тартибланган битта ёки бир неча дарахт ости турлардан (улар ҳар бири дарахтнинг туридир) ташкил топган бўлади. Дарахт тури умуман олганда иерархир равишда ташкил топган ёзувлар турлари тўпламидани тасвирлайди. Дарахт турига мисол (МБнинг иерархик схемаси): Бу эрда “Началғник” ва “Сотрудники” учун “Отдел” олдингиси болиб, “Началғник” ва “Сотрудники” эса “Отдел” давомчиларидир. Ёзувлар турлари орасида алоқа қувватланади. Бундай схемадаги маълумотлар базаси қуйидаги кўринишда тасвирланади (биз дарахтнинг битта нусхасини кўрсатаяпмиз): www.arxiv.uz Барча давомчи турдаги нусхалар олдинги турдаги умумий нусхалар билан яқин, яони эгизак (близнецами) дейилади. МБ учун тўлиқ пастдан – юқорига, чапдан-пастга ўтиш тартиби (ўрнатилган) аниқланган. ИМС да оригинал ва стандарт бўлмаган терминлар ишлатилган: "сегмент" бирга "записғ", ҳамда "записғю БД" тушунчасида барча дарахтлар сигменти тусунилади. Маълумотлар устига иш юритиш Иерархик ташкил қилинган маълумотлар билан иш юритишга қуйидаги операторларни мисол тариқасида намуна қилиб олиш мумкин: МБ кўрсатилган дарахтини топиш; Бир дарахтдан иккинчисига ўтиш; Битта ёзувдан бошқа дарахт ичига кириш (масалан, бўлимдан – биринчи ходимга); Битта ёзувдан иерархия тартибида бошқасига ўтиш; Янги ёзувни кўрсатилган позицияга қўйиш; Жорий ёзувни ўчириш; Бутунликни чегаралаш. Авлод ва аждодлар ўртасидаги мурожаатлар яхлитлиги автоматик тарзда қўллаб-қувватланади. Асосий қоидалар: ҳеч бир авлад ўз ота-онасисиз яшай олмайди. Шуни таокидлаймизки, шунга охшаш бир иерархияга кирувчи ёзувлар орасидаги мурожаатлар яҳлитлигини қўллаб бўлмайди (бундай ташқи мурожаатниниг мисоли сифатида cуратор туридаги Каф.номери майдонининг ёзувлари бўлиши мумкин ) www.arxiv.uz Иерархик системаларда МБ намоиш этилган айрим форма қўлланади, иерархияга қўйилган чеклашлар асосида. Юқорида келтирилган МБ намойиши сифатида қуйидаги иерархия бўлиши мумкин Информацион моделлаштиришнинг мақсади – тузиладиган маълумотлар базасида шакланиши мумкин бўлган маълумотларни тасвирлаш ва йиғиш усулларини одамлар учун айниқса табиий таоминлашдир. Шунинг учун маълумотларнинг инфомантиқий моделини табиий тилга мос қилиб қуришга ҳаракат қилинади. Инфологик моделни қуришнинг асосий конструктив элементлари: моҳият; моҳиятлар орасидаги боғланиш; хоссалар (атрибутлар). Моҳият – ҳар хил обоект (обоект -бу биз уларни бир биридан фарқлаймиз), унинг маълумотлари маълумотлар базасида сақланади. Моҳият одам, жой, самалёт, рейслар, гуллар ва бошқалар бўлиши мумкин. Моҳият тури ва моҳият нусхаси тушунчалари мавжуд, уларни бир биридан фарқлаш керак. Моҳият тури тушунчаси бир жинсли нарсалар, ҳодисалар, шахслар учун қаралади. Моҳият нусхаси тушунчаси аниқ нарсалар тўплами сифатида қаралади. Масалан, моҳият тури ШАҲАР бўлиши мумкин, унинг нусхаси эса – ТОШКЕНТ, МОСКВА бўлиши мумкин. Атрибут (хосса) -моҳиятни характерловчи номлардир. У ўзида ягона муракаб бўлмаган структурани тасвирлаб, моҳият ҳолатини характерлайди. Масалан, “Ўқувчи” моҳияти атрибути -код, фамилия, исм, манзил, ёш ва бошқалардир. www.arxiv.uz Моҳият атрибутлари тўплами чексиздир. У ахборот тизимлари билан ишлайдиган фойдаланувчи талабига ва ечиладиган масалага Боғлиқдир. Яна бир мисол: АВТОМОБИЛ моҳияти атрибути бу – тип(тур), марка, номер белгиси, ранги ва бошқа. Бу ерда тур билан нусха орасида фарқ мавжуд. Ранг атрибути тури кўп қийматли ёки нусхада. қизил, кўк, оқ, ва бошқа. Моҳият ва атрибут турлари орасида абсолют фарқ йўқ. Моҳият тури билан алоқада фақат атрибут бор. Бошқача контекстда атрибут ўзи мустақил моҳият бўлиб қатнашиши ҳам мумкин. Масалан, автомобил заводи учун ранг – бу фақат ишлаб чиқариш маҳсулоти атрибути, лак краска фабрикаси учун эса ранг – моҳият туридир. Калит – атрибутларнинг минимал тўплами, унинг қаймати ёрдамида керакли моҳият нусхасини топиш мумкин. “Расписпние” моҳияти самолётлар учиши учун калит “Номер рейса” ёки “Пункт отправления”, “Время влета” ва “Пункт назначения” тўплам бўлади. Алоқа – икки ёки ундан ортиқ моҳиятларнинг (ассоциясидир) бир бири билан ўзаро боғланишидир. Агар маълумотлар базасини фақат бир бири билан боғланмаган маълумотлар билан тўлдиришга йўналтирилса, у ҳолда унинг структураси жуда оддий бўлади. Лекин, МБни тузишнинг асосий талабларидан бири – бу бошқа моҳият қиймати бўйича битта моҳиятни излаб топиш имкониятини таоминлашдир. Бунинг учун улар орасида алоқани аниқлашни ташкил этиш зарур. Реал маълумотлар базасида юзлаб ёки минглаб моҳиятлар бир бири билан миллионлаб алоқа ўрнатиши камдан-кам бўлади. Бундай алоқалар тўплами инфомантиқий моделнинг мураккаблигини аниқлайди. www.arxiv.uz Адаби ё т лар : 1. Каримов А “ Microsoft Access билан дастлабки танишув”ТДЮИ 2005 2. Анатолий Хомокенно “ Microsoft Access 2002” Экспресс курс Петербург 2005 . 3. “Учебник по Access ” Составителғ. Джалилов М.Л. ТАТУ ФФ-2006 4. А . Хомокенно и др. “База данн ых ” Учебник Санк-Петербург 200 4 5. www.ziyonet.uz