Obyektga yo`naltirilgan dаsturlаsh (OYD) - Informatika va AT - Referatlar

Obyektga yo`naltirilgan dаsturlаsh (OYD)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R е j а : 1. Obyektga yo`naltirilgan dаsturlаsh tushunchаsi 2. Inkuаpsulyasiya tushunchаsi 3. Vоrislik tushunchаsi 4. Pоlimоrfizm tushunchаsi

www.arxiv.uz OYP asosida bitta struktura (tuzilishda) da ma`lumotlarni va ular ustida bajariladigan amallarni birlashtirish g`oyasi yotadi. OYP uchta asosiy tushunchaga tayanadi: inkapsulyatsiya, vorislik va polimorfizm. Inkapsulatsiya – ma`lumotlar va shu ma`lumotlar bilan ishlaydigan protsedura va funksiyalar aralashmasini hosil qilishdir. Natijada ma`lumotlarning yangi turi– obyekt hosil bo`ladi. Vorislik –aniqlangan obyektlardan foydalangan holda ulardan kelib chiquvchi obyektlar iyerarxiyasini hosil qilish. Har bir «voris» o`z «ajdodi» dagi ma`lumotlar tavsifi va ulrni qayta ishlovchi usullar (metodlar) ni o`zlashtiradi. Polimorfizm –vorislik iyerarxiyasidagi barcha obyektlarga bir vaqtda qo`llanadigan, bir xil nomdagi amallarni (protsedura va funksiyalar) aniqlash imkoniyatidir. Bunda har bir obyekt bu amalni o`z ustida bajarilishida o`ziga xosliklarini buyurtma berishi mumkin. OYP murakkab programmalarni yozishni soddalashtiradi va bu jarayonga ixchamlik xususiyatini beradi. OYP ning asosiy afzalligi shundaki programma qo`llash sohasini o`zgartirishga dastruni o`zgartirmasdan, faqat obyektlar iyerarxiyasiga yangi o`zgartirishlar (satxlar qo`shish) orqali erishish mumkin. Obyektlarni aniqlash . Obyekt-tarkibida o`zaro bog`langan har xil turdagi o`zgaruvchilar (ma`lumotlar maydoni) va ularni qayta ishlaydigan protsedura va funksiyalardan (metodlar) tashkil topgan tuzilmadir. Obyekt turini aniqlash uchun “Object” maxsus so`z aniqlangan va u quyidagicha e`lon qilinadi. Obyektni e`lon qilishda metodlarning sarlavxalarigina yoziladi. Protsedura va funksiyalar e`loni programma e`lon qismining boshqa bo`lagida bo`lishi mumkin. Obyekt maydonlariga murojaat yozuv (Record) maydonlariga murojaat bilan bir xil («.» –nuqta va With operatori orqali). Lekin obyekt ma`lumotlariga quyidagicha murojaat ijobiy baholanmaydi. ObjPos_Var.Line :  5; ObjPos_Var.Col :  15;

www.arxiv.uz Umuman, OYPda obyekt ma`lumotlariga murojaat faqat metodlar orqali amalga oshiriladi. Obyektlarni e`lon qilishda ma`lum bir talablar bajarilishi kerak: - obyekt turi asosiy daturning (modullarining) Type bo`limida e`lon qilinishi mumkin. Qism-programmalarda lokal obyektlarni e`lon qilish mumkin emas; - obyekt turini aniqlashda ma`lumotlar maydoni metodlar maydonidan oldin kelishi kerak; - obyekt komponentasi sifatida fayl kelishi mumkin emas, va aksincha, fayl “obyekt” turidagi komponentaga ega bo`lishi mumkin emas. ObjPos obyekti orqali matn ekranidagi birorta belgi holati aniqlanadi. Endi belgini o`zini aniqlovchi va uning ustida ma`lum bir ish bajaruvchi ObjSym obyektini aniqlaylik. Agar bu obyektning aniqlanishiga e`tibor beradigan bo`lsak, unda ObjPos obyektidagi ma`lumotlar va Get_line, Get_Col funksiyalaridan foydalanilgan. Sym va Print komponentalari yangidan qo`shilgan va Init protsedurasi qaytadan yozilgan. Ko`rinib turibdiki, ObjSym obyekti ObjPos obyekti xususiyatlarini vorislik qilib olgan. Umuman aytganda, OYPda vorislik–bu obyektlarning oddiy tuzilishdan murakkab tuzilishga tomon obyekt xususiyatlarini olib o`tishi va rivojlanishidir. Vorislikni aniqlanishi . Bu misoldan ko`rinib turibdiki, Init protsedurasi Line, Col va ObjPos.Init komponentalarini vorislik bo`yicha ishlatmoqda. Obyektlarni aniqlashni xuddi shu yo`sinda davom ettirib belgini, uning ranglar atributi bilan birga aniqlovchi obyekni aniqlashimiz mumkin. Bunda yangi obyekt ObjSym vorisi bo`lib, unga kerakli maydonlar va atiribut bilan ishlovchi metodni ko`shish kerak bo`ladi. Hosil bo`lgan obyekt ObjPosga nisbatan uchinchi bosqich vorisi bo`ladi.

www.arxiv.uz ObjPosga nisbatan vorislik bosqichi ObjSym bilan bir bosqichda bo`lgan obyektlarni ham yaratish mumkin. Misol uchun ekranga satr chiqaradigan obyekt yaratmoqchi bo`lsak, u ObjPos vorisi bo`ladi. Vorislikda hosil bo`luvchi yangi turlarda ajdod obyektlardagi identifikatorlarni qaytadan e`lon qilish mumkin emas. Lekin bu cheklanish metodlarga taalluqli emas, ya`ni har bir voris obyekt yuqoridagi aniqlangan metodlarni, yangidan e`lon qilishi mumkin (o`ziga xoslikdan kelib chiqqan holda). Bunga misol sifatida Print metodini ko`rsatishimiz mumkin. Bu hollarda har bir obyekt uchun o`z metodi (Print) ishlaydi. Vorislikda ham obyektlar iyerarxiyasidagi oxirgi aniqlangan metod ishlaydi. Oby`ekt qiymatlarini berish . Obyektlarni vorislik xususiyatidan kelib chiqqan holda, obyekt turidagi o`zgaruvchilar uchun qiymat berishning quyidagi qoidasi aniqlangan. Obyekt o`zgaruvchilarga faqat o`z turidagi o`zgaruvchi qiymatini berib qolmasdan, balki shu o`zgaruvchi turidan hosil bo`luvchi turdagi o`zgaruvchilar qiymatlarini berish mumkin. Xuddi shu qoida protsedura va funksiyalar uchun ularning «obyekt» turidagi parametrlar qiymatini berishda amal qiladi. Misol uchun Var ObjPosVar : ObjPos; ObjSymVar : ObjSym; ... ObjPosVar :  ObjSymVar; ObjSymVar qiymatlarini ObjPosVar ga o`tkazish uchun yuqoridagi qiymat berish yetarli. Bunda ObjPos ning ga vorislik bilan o`tgan maydonlari mos qiymat bilan to`ldiriladi. Umuman aytganda, obyektlar uchun qiymat berish Ajdod ß Voris sxema bilan amalga oshadi. Bu holda chap tomondagi o`zgaruvchining barcha maydonlarining qiymat olishi kafolatlanadi, aks holda vorisdagi «ortiqcha» maydonlar qiymati aniqlanmay qolishi mumkin.

www.arxiv.uz Obyekt turidagi o`zgaruvchilar dinamik bo`lishi mumkin, ya`ni ular ko`rsatgich ko`rinishi sifatida aniqlangan bo`lishi mumkin. ObjPosVarPtr: ^ ObjPos; ObjSymVarPtr : ^ ObjSym; Bu yerda ham dinamik obyektlar bilan ishlash protseduralari va qiymat berishning yuqoridagi qoida amal qiladi. OYP da vorislik va polimorfizm OYPda polimorfizm. Obyektlarga mos turdagi qiymatlarni berishdagi turlar moslashuvi protsedura va funksiyalarga parametrlarni berishda ham saqlanib qoladi. Obyekt turidagi formal parametrga o`z turidagi yoki shu turdan hosil bo`lgan turdagi faktik parametrlarni berish mumkin. Obyektlarning bunday muvofiqlashuv xususiyatiga polimorfizm deyiladi. Misol tariqasida ekranga belgi yoki satrni chop qiluvchi obyektlarni ko`ramiz. ... Biz oldindan barcha obyektlarda PRINT metodini aniqlagan edik. Polimorf obyektni aniqlaydigan protsedurada faqat bitta yozuvi bor. Lekin tashqi ko`rinishi bo`yicha to`g`ri bo`lsa ham, bu misol to`g`ri ishlamaydi. Faktik parametr turi qanday bo`lishiga qaramasdan faqat OBJPOS obyektidagi PRINT ishlaydi, chunki obyektlarda statik metodlar ishlatilgan. Statik metodlar. Metodlarning bunday ishlanishiga sabab, ularga mos keluvchi ko`rsatgichlar kompilatsiya paytida aniqlanadi. Kompilator tomonidan statik metodlar qayta ishlovi xuddi statik o`zgaruvchilar ustida bajariladigan kabi amalga oshiriladi. Qandaydir iyerarxiyani hosil qiluvchi obyektlar metodlari ustidagi kompilator bajaradigan ishi quyidagilardan iborat: Metod chaqirilishida kompilator shu metodni chaqiruvchi obyekt turini aniqlaydi. Tur aniqlangandan keyin kompilator shu obyekt turi chegarasida metodni izlaydi. Metodni topgandan keyin unga chaqiruvni amalga oshiradi.

www.arxiv.uz Agar obyekt turi chegarasida metod topilmasa, kompilator shu turni hosil qilgan bevosita ajdod obyektdan metodni izlaydi va topilgan holda unga bog`lanish o`rnatadi. Agar bevosita ajdodda ham metod topilmasa, undan yuqoridagi ajdod obyektga o`tiladi va hokazo. Hech bir obyektda metod topilmasa , xato haqida xabar beriladi. Bu amallar bajarilishidan quyidagi muhim xossa kelib chiqadi: agar ajdod obyektlardagi metod boshqa metodlarga murojaat qilinadigan bo`lsa, garchi avlod obyekt ham shunday metodlarga ega bo`lsa ham aynan shu ajdod obyekt metodlari ishlaydi. Yuqoridagi misol ga nisbatan kompilator 1 va 2 amallari qo`llaniladi va har qanday murojaatda ham ObjPos.Print metodi amal qiladi. Bu misol ni to`g`ri ishlashi uchun Print metodi virtual bo`lishi kerak. Virtual metodlar. To`la ma`noda obyektlar polimorfizmi virtual metodlar yordamida amalga oshiriladi. Obyekt turini aniqlashda metod sarlav h asidan keyin Virtual so`zini qo`yish bilan aniqlanadi. Procedure <metod nomi>(<parametrlar ro`yxati>); Virtual; Function <metod nomi>(<parametrlar ro`yxati>):<qiymat turi>; Virtual; Virtual metodlar aniqlanishida quyidagi shartlar bajarilishi kerak. Ajdod obyekt turida birorta metod virtual qilib aniqlangan bo`lsa, shu turdan hosil bo`luvchi barcha obyektlarda ham shu nomdagi metodlar virtual bo`lishi kerak, ya`ni virtual metod keyinchalik statik deb e`lon qilinishi mumkin emas. Agar virtual metod avlod obyektlarda qayta aniqlanadigan bo`lsa, bu metod nomi va formal parametrlar, ularning joylashuvi o`zgarmasligi kerak. Agar virtual metod funksiya bo`lsa, uning qiymatini turi o`zgarmasligi kerak. Obyekt turida obyektni initsializatsiya qiluvchi metod bo`lishi kerak. Bu metod boshqa metodlardan e`lonida Procedure so`zi o`rnida Constructor so`zini ishlatilishi bilan farq qiladi. Bu kalit so`z virtual metodlar uchun boshlang`ich aniqlash ishlarini amalga oshiradi. Tarkibida virtual metodga ega obyekt albatta

www.arxiv.uz konstruktor bo`lishi kerak. Konstruktor virtual metodlardan oldin chaqirilishi shart, aks holda noaniq holat yuzaga keladi. O`z ichida virtual metodi bor obyekt turidagi har bir o`zgaruvchi alohida o`z konstruktori bilan initsializatsiya qilinishi kerak. Har bir obyekt turi o`zining “virtual metodlar jadvali”ga (VMT) ega bo`ladi. Bu jadvalda obyekt turi, har bir virtual protsedura va funksiyalar kodlarining adreslari saqlanadi. Birorta obyekt turidagi o`zgaruvchi tomonidan virtual metod chaqirilganda bu metod adresi VMT jadvalidan aniqlanadi. Konstruktorning vazifasi obyekt turidagi har bir o`zgaruvchi bilan VMT jadvalini bog`lashdir. Har bir obyekt uchun VMT yagona bo`ladi. Obyektda bir nechta konstruktor e`lon qilingan bo`lishi mumkin. Konstruktor statik bo`lishi kerak, uning ichidagi chaqiriluvchi metodlar virtual bo`lishi mumkin. Protsedura va funksiyalar polimorf obyektni uzatganda (virtual metodi bor), u holda undagi virtual metodlar adreslari mos obyektlar orqali VMT jadvaliga uzatiladi. Bu hol obyekt turini e`lon qilingandagi metodni bajarilishini kafolatlaydi. Aniqroq qilib aytadigan bo`lsak, agar Z obyekt Y obyektdan virtual metodlarni vorislik orqali olsa va bu metoddagi boshqa metodlarga murojaat bo`ladigan bo`lsa, oxirgi metodlar Z obyektidan olinadi (statik metodlarda Y olinar edi). Endi oxirgi misol ni qaytadan yozib chiqamiz. Xulosa sifatida shuni qayd qilish mumkinki, hozirgi paytda keng rivojlanayotgan vizual programmalash tizimlarining asosida OYD yotadi va programmalashning bu usuli tobora kengaymoqda.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Культин Н.Б. Программирование в Turbo Pascal 7.0 и Delphi . СПб.: БХВ-Петербург, 2001.269-284с 2. Файсман А. Профессиональное программирование на Турбо-Паскаль. Ташкент 1992.241-270 c . 3. Informatika va programmalsh.O`quv qo`llanma. Mualliflar: A.A.Xaldjigitov, Sh.F.Madraximov, U.E.Adambayev, O`zMU, 2005 yil, 118- 128 bet. 4. www.ziyonet.uz 5. www.uzedu.uz 6. www.tuit.uz

O'xshashlar

Obyektga yo`naltirilgan dasturlash texnologiyalarini o`qitishda turli tipdagi ma`lumotlar bilan ishlash uslubiyoti

Dasturlash tillari rivojining birinchi qadamlari

Wеb-dаsturlаsh

DЕLPHI dаsturlаsh muhitidа оb’еktli dаsturlаsh vа buyruqlаr tizimi

DЕLPHI dаsturlаsh muhitidа ishlаtiluvchi kаttаliklаrning turlаri