Мустақил халқ учун эркин тизим - Informatika va AT - Referatlar

Мустақил халқ учун эркин тизим

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1088 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Мустақил халқ учун эркин тизим Алхамдулиллах, Аллоҳга беҳисоб шукурлар бўлсин, Ватанимиз озодлик ва мустақилликка эришди. Диёримизнинг тарихи бутун жаҳон тарихида алоҳида ва ҳурматли жойга эга. Бизнинг юртимизда жаҳон цивилизациясининг ривожланишига ўзининг беқиёс ҳиссаларини қўшган улуғ алломаларимиз фаолият кўрсатиб, илм-фан асосларига такрорланмас улуш қўшганлар. Замонавий математика ва информатика фанларини қад тиклашга Мирзо Улугбек, Аль-Беруний, Ал-Хоразмий, Ал-Фаргоний каби буюк бобокалонрамизнинг меҳнатлари синганлиги ҳақида бутун жаҳон жамоатчилик тарафидан эътироф қилинган. Ўтмишда ота-боболаримиз юксак маърифат соҳиблари бахт саодатни Озодлик, Эркинликда кўрганлар, шунингдек Ватан ва халқ истиқболи, бахтиёр турмуш, фан ва маданият тараққиётига бевосита боғлиқ эканинлигини ўргатишган. Бугунги кунда мустақил давлатимиз фан ва тараққиётнинг юксалишига алоҳида эътибор бериб, ривожланган давлатлар қатори харакат қилмоқда. Айниқса, ахборот технологияларининг тараққий этиши бизни, яъни компьютер соҳаси ҳодимларини қувонтирмоқда. Бизнинг сохани янада ривожлантириш учун қўлимиздан келганча янги, юксак технологияларнинг кириб келишини таъминлашимиз зарур. Дунёда шахсий компьютерларни унумли ишлатиш учун янги тизимлар пайдо бўлмоқда. Масалан, 2001 йилда чиққан барчага таниқли, машҳур “Майкрософт” фирмасининг Windows XP операцион тизими ўрнига Windows Vista тизими кириб келиши, ҳамда янги Windows 7 тизимининг яратилиши ҳақидаги маълумотлар ҳаммани қойил қолдиряпти. Лекин “Майкрософт” компания тизимларидан ташқари, бошқа тизимларнинг борлиги ва улардан Линукс номли тизимнинг ривожланиб келиши ҳам маълум. Ўзбекистон диёрида Линукс операцион тизими ҳақида эшитмаган компьютер

www.arxiv.uz фойдаланувчилари бўлмаса керак, бироқ кўпчилик учун бу мавзу нотаниш ва қандайдир ҳижолатли бўлиши мумкин. Дунёда эса Линукс – энг тез тараққий этаётган операцион тизимига айланганли ҳеч кимга сир эмас. Ҳозирда, хатто йилига икки марта янгиланиб чиқаётган Линукснинг турли тизимлари ҳам мавжуд. Шу қаторда, ажойиб Фарангистон ўлкада чиқаётган “Mandriva” номли операцион тизимни тарқатиш тўплами (дистрибутиви) Линукс турдаги оперцион тизим бўлиб, 2003 йилдан бошлаб [1], ўзбек тилига ўгирилиб келмоқда. “Mandriva” асосида “Ёш дастурчиларни тайёрлаш ва қўллаб- қувватлаш марказ”-ида янги операцион тизим “DOPPIX” тузилиши, миллий ахборот технологиялар мутахассисларини қизиқтириб, шод этмоқда. Лекин миллий операцион тизим яратилаётган ва Оммавий ахборот воситаларда бу ҳақида ҳабарлар тарқатилаётган бир вақтда Линукс операцион тизимининг тарихи ўзбек тилида етарли равишда ёритилган эмас. Ушбу мақолада Линукс тарихи ҳақида маълумотлар кетма-кет, изчиллик билан тўпланиб, етишмаган манбаларни тулдиришда хизмат қилишига умид қиламиз. Тарихда Линукснинг икки ўтмишдоши маълум, бу Юникс(Unix) –кўп фойдаланувчиларга мўлжалланган операцион тизим, ҳамда ГНУ(GNU) лойиҳаси. Шунинг учун баёнимизни Юникс тизимининг тарихидан бошлаймиз. Ҳаммаси ўйиндан бошланган экан Сиз ишонмайсиз, жиддий ва мустаҳкам Юникс тарихи Кен Томпсон (Ken Thompson) томонидан ёзилган, кичик бир ўйиндан бошланган экан. Бу фикрни тушуниш учун ўтмишга назар ташлаш керак. Узоқ 196 4 йилда GE - 645 русумли компьютер учун янги “Мултикс” номли операцион тизимни яратиш устида ишлар бошланган экан [2] . Лойиҳанинг ташаббусчиси “Белл лабораториес” компанияси бўлиб, унга

www.arxiv.uz ёрдамчи “Женерал Электрик” машҳур компанияси ва Массачусет Технологик Интститути(МТИ) бўлган. Демак, “Мультикс” операцион тизимидан нималар кутилган? Ge-645 улкан ва қимматбаҳо компьютер, унинг ишлаш вақти жуда қимматга тушганлиги сабабли, процессор вақтини бўлиб, кўп фойдаланувчилар биргаликда ишлатишни таъминлайдиган тизим керак бўлган. GE- 645 русумли компьютер “Мультикс” тизими 1969 йили ишга туширилган, лекин бу дастурий таъминотга қўйилган умидлар ўзини оқламаган. Шу боис кўп ўтмай “Белл Лабораториес” ушбу лойиҳани ривожлантиришга бир неча йил сарфлаганига қарамай, уни тўхтатишга қарор қилади. Ўша пайт компаниянинг тўрт ходими: Руд Кенедей(Rudd Canaday), Даг Макилрой(Doug McIlroy), Денис Ричи(Dennis Ritchie) ва Кен Томсон(Ken Tompson) лойиҳанинг беркитилишига кўникмасдан “Мультикс” тизимини кучайтирмоқчи бўлишади. Улар янги дастурлар ҳамда янги файл тизимини яратишади. Қўшимча равишда, ҳордиқ чиқариш мақсадида Ge-645 учун Томсон тарафидан “Коинотга саёҳат” номли ўйин яратилган, лекин лойиҳа беркитилгач, ҳамкасблар уни ўйналмай қолишади. Бурчакда, кам

www.arxiv.uz ишлатиладиган PDP-7 компьютер топилгач, Томсон ва Ричи ўйинни шу компьютерга ўтказишга қарор қилишади. PDP-7 комьютери учун файл тизими ва буйруқлар қобиғини ишлаб чиқаришганда янги операцион тизим пайдо бўлади ва унга Брайн Керниган (Brian Kernighan) Мултиксга ўхшаш ном – Юникс (UNICS - Uniplexed Information and Computing Service – кейинчалик UNIX) беради [3]. PDP-7 компьютер и Компьютер тарихининг бошланиш даврида барча дастурий таъминот ассемблер тилида муайян ҳисоблаш машина учун ёзилиб, бошқа компьютерларда ишламаган. Бундай муаммони бартараф қилиш учун Томсон турли компьютерларда ишлайдиган операцион тизимни тузиш мақсадида янги Би (“B”) номли дастурлаш тилини яратишга уринади. Бу ишни Ричи

www.arxiv.uz охиригача етказади ва янги, универсал дастурлаш тилга Си(“С”) номини беради. Кейинчалик бу тил кўп йилларга асосий дастурлаш тилига айланиб, жуда катта ҳурматга эга бўлади ва “дастурлаш тилларининг Қироли” номини олади. “Белл Лабс” компаниясига Томсон ва Ричи яратган операцион тизим ёқиб, 1971 йили лойиҳани давом еттириш учун янги PDP -11 компьютер сотиб олади. Бу компьютер учун Юникс операцион тизим тўлиқ Си тилида қайта ёзилганда, бошқа компьютерларга ҳам Юникс –ни кўчириб, ўрнатиш имконияти пайдо бўлади. Томсон ва Ричи PDP -11 компьютерда ишлашяпти 1974 йили Томсон ва Ричи “Communications of the ACM” журналида Юникс операцион тизими ҳақида биринчи мақолани нашр этишади. Улар Юникснинг умумий тузилиши ҳақида маълумотлар беришади. 1974 йил июль ойи ҳолатига 600-та компьютерга ўрнатилган деб ёзишади. Бу рақамларни тасаввур қилиш учун яна ўтмишни эслаш керак. У даврларда

www.arxiv.uz компьютер катта бойлик ҳисобланган ва уни фақат катта ташкилотлар сотиб олган. Компьютер матн териш, ёҳуд мусиқа эшитиш эмас, балки муайян саноат масалаларини ҳал қилиш учун харид қилинган. 1999 йили Томсон ва Ричи АҚШ миллий мукофоти билан тақдирланган Бу мақоладан сўнг Юникс тизими билан кўп илмий-тадқиқот ташкилотлар қизиқиб қолади. Қизиққанларга Томсон операцион тизимнинг дисклар тўпламини бепул тарқатади. Натижада Юникс тизими учун янги ривожланиш тўлқинлари содир бўлади. Масалан, Йел университет талабалари буйруқлар қобиғи (shell) –ни ишлаб чиқишади, бошқа университет талабалари Юникс асосида биринчи компьютерлар тармоғини яратишади. Беркли университет талабалари жуда кўп дастурлар ва янги буйруқлар киритиш қобиғини яратишади. Ўша вақтда машъур бир дастур яратилиб, ҳозиргача фаол ишлатилмоқда, бу - “vi” матн таҳрирловчиси. Беркли университетида операцион тизимнинг ўзгарган шакли BSD (Berkeley Software Distribution) номини олиб, ҳозирги FreeBSD номли донгдор операцион тизимнинг бошланиши бўлган.

www.arxiv.uz 1980 йили DARPA агентлигига ARPANET (Internet аждоди)тармоғини ривожлантириш учун қувватли компьютерлар керак бўлган. Янги компьютерларга TCP/IP баённомасини амалга оширадиган операцион тизим керак бўлганлиги учун DARPA агентлиги BSD тизимини танлаган. Бўлган воқеа Юникс ривожланишига ижобий таъсирини ўтказган ва у Интернетнинг асосий тизимига айланиб қолган. Шундай қилиб, 80 йилларда Юникс тизими ривожланиб, унинг жуда кўп турлари яратилган. Тарихда ҳатто “Юникс урушлари” деган термин вужудга келган. 1. Барча маълумот эркин ва очиқ бўлиши керак Линукснинг иккинчи пойдевори – ГНУ лойиҳасидир. Вақт ўтиб, Юникс ХХ асрнинг 80-йилларида қимматбаҳо тижорат маҳсулотга айланиб қолган еди. Дастурчилар маҳфий гуруҳларга бўлиниб, бир-бирларидан янгиликларни сир тутишган. Бу ҳолатга қарши чиққан Массачусетс Технологик Институтининг талабаси ва хакери Ричард Столмен эркин ва очиқ операцион тизимни яратишга киришади. Ричард Столмен Хакерларнинг “Барча маълумот эркин ва очиқ бўлиши керак” деган маълум таълимотининг тарафдори Столмен ўзининг лойиҳасига ГНУ номини

www.arxiv.uz беради. ГНУ – рекурсив: “GNU - Not UNIX”, ўзбекча маъноси: “ГНУ – Юникс Эмас” қисқартмаси демакдир. Рекурсив дегани – ГНУ номи очилса, “GNU - Not UNIX” чиқади, ГНУ қисқартмаси қайта очилса яна ўша “GNU - Not UNIX” деган маъно чиқаверади. Бу эса – хакер дастурчиларнинг ном беришда қандайдир ҳазил, оригинал усули бўлади. Янги тизим учун Юникс асос қилиниб олинган бўлса ҳам, Столмен лойиҳа номи билан Юниксдан жиддий равишда фарқланишини таъкидламоқчи бўлган. У лойиҳани 1983 йил 27 сентябрда бутун дунёга эълон қилган [6] . Эълоннинг тўлиқ матнини қуйидаги манзил бўйича кўриш мумкин: http://www.gnu.org/gnu/initial-announcement.html . ГНУ лойиҳасининг эмблемаси Лойиҳанинг биринчи босқичида Столмен ўз олдига кўп тизимларда ишлайдиган компилятор (дастур йиғувчи) яратиш масаласини қўйяди. Компилятор – инсоний тилда ёзилган дастурни компьютер тилига ўгирувчи дастурдир. Лекин ҳаммага аён: компьютерда оддий матнни ёзиш учун ҳам муҳаррир дастури зарур. Шундай қилиб, лойиҳанинг ичида биринчи яратилган дастур – Emacs матн муҳаррири бўлган. Emacs муҳаррири билан бошқа дастурчилар ҳам қизиққанларида, Столмен хоҳловчиларга почта орқали дастурни 150 доллар пул эвазига жўнатган. 1985 йили Столмен лойиҳа маблағини бошқариш учун Еркин дастурий Таъминот Фондини (Free Software Foundation - FSF) ташқил қилади. Бу

www.arxiv.uz жамғарма орқали яратилаётган дастурлар сотилиб, ҳайр-эҳсонлар қабул қилинади ва тўпланган маблағлар лойиҳани қўллаб-қувватлашда сарфланади. Шу ерда айтиб ўтиш лозим: “эркин ва очиқ” дегани бу – дастурнининг коди очиқ ва у билан эркин фойдаланса бўлади, лекин тарқатилиниши пулли бўлиши мумкин . FSF яратилганидан сўнг, лойиҳага бир нарса етишмаган бу – ҳуқуқий ҳимоя. FSF эмблемаси 1989 йил февраль ойида ГНУ –нинг маҳсулотларини ҳуқуқий ҳимоялаш мақсадида Умумий оммабоп лицензияси (ГНУ General Public License, ёки GPL)эълон қилинган. Бу лицензиянининг моҳиятини тушуниш учун уни стандарт муаллифлик ҳуқуқлари билан солиштириш мумкин. Оддий муаллифлик ҳуқуқларида яратилган маҳсулотни ўзгартириш, нусха олиш, сотиш каби амалларни фақат эгадор ҳал қилиши, унинг розилиги бўлиши кафолатланган. Бундай ҳолат яна COPYRIGHT номи билан машҳур. COPYRIGHT эмблемаси

www.arxiv.uz GPL лицензиясининг моҳияти оддий муаллифлик ҳуқуқларига тескари бўлиб, ҳужжат билан ҳимояланган маҳсулотларни кераклигича ўзгартириш, нусха олиш, ўзга шахсларга тарқатиш ёки ўзгартирилган турларини GPL лицензия асосида сотиш учун барчага руҳсат берилган. Уни яна “GPL – Guaranteed Public For Life” (“Ҳаёт учун оммабоплиги кафолатланган”) деб тушинтиришади. Оммабоп лицензия билан ҳимояланган дастурий таъминотдан нусха олиш эркин ёки COPYLEFT номи билан ҳам маълум. COPYLEFT эмблемаси 1990 йилларга келиб, ГНУ лойиҳаси ичида эркин операцион тизим ҳосил қилиниши учун асосий қисмлар яратилган эди. Emacs таҳрирловчисидан ташқари, Столмен янги дастурларни яратувчи “gcc” (GNU C Compiler) компилятор ва дастурларни тўғриловчи “gdb” созловчини ишлаб чиқди. ГНУ асосчиси машҳур дастурчи бўлиб, бир ўзи тижорат дастурлаш гуруҳларидан ўтиб, ҳақиқатдан такомиллаштирилган ва ишончли компилятор яратди. Ҳаттоки ҳозирги кунда ҳам gcc компилятори деярли барча операцион тизимларга мослаштирилиб, амалда фаол ишлатилмоқда. Бу даврда ГНУ лойиҳага қўшилган бошқа дастурчилар ҳам жуда кўп фойдали дастурлар ишлаб чиқишган. Улардан иккитасини алоҳида қайд қилиш мумкин: Си кутубхонаси ва “shell” қобиғи. Си тилининг амалий кутубхонасининг ГНУ ҳодими Роланд Макграс ҳосил қилган. яна бир дастурчи Брайян Фокс компьютерни бошқариш учун фойдаланувчини операцион тизим билан боғловчи, ўзаро мулоқотини таъминловчи машҳур BASH (Bourne Again Shell) қобиғини яратган.

www.arxiv.uz Демак, 90 йилларда ГНУ тизимини якунлаш учун фақат битта асосий қисми – ядро етишмаган эди. Юта штати университетида “Hurd” номли ядро ишлаб чиқарилиши кутилган. Лекин тасоддифий инқилобчи, ёш фин талаба Линус Торвальдс сахнага чиқади. 2. Тасоддифий инқилоб 1980 йилларда пайдо бўлган Microsoft операцион тизими билан қуролланган шахсий компьютерлар 1990 йилларга келиб, компьютер бозорида устунликка эришди. Шахсий компьютерларнинг техник имкониятлари етарли қувватга эга бўлмай Юникс турли тизимларини бундай компьютерларда қўллаб бўлмас эди. Модомики, шахсий компьютерларнинг имкониятлари шиддатли равишда ўсар экан, бундай компьютерлар учун Юникс турли тизимлари пайдо бўлиши табиий хол бўлган. 1987 йили Линукс тизимининг яратилишига ўзига хос ҳиссасини қўшган, голландиялик профессор Андрю Таненбаум Юникс турли тизимини яратади. Тизимга муаллиф Миникс номини бериб, уни шахсий компьютерларда ўқув қуроли сифатида ишлатишни тавсия қилади. Албатта, Миникс мукаммал ва бенуқсон операцион тизим бўлмаган, лекин унинг дастлабки коди очиқ бўлиб, Таненбаумнинг “Операцион тизимлар” китобида тизимнинг ишлаш жараёнлари батафсил ёритилган. Бу эса операцион тизимни ўрганишни хоҳловчилар учун бебаҳо ўқув қўлланма бўлган, шунинг учун Европа олийгоҳларининг талабалари бош кўтармай Миникс тизимининг 12 000 келтирилган сатр кодини астойдил ўрганишган. Шундай талабалар қатори Линус Торвальдс бўлган.

www.arxiv.uz профессор А.Таненбаум ва унинг китоби. Линус Бенедикт Торвальдс (1969 й. туғилган) Финляндия пойтахти Хелсинки университети компьютер фанлари факультетининг талабаси бўлиб, профессор Таненбаум китобини сотиб олган. “Тасоддифий инқилобчининг ҳикояси” хотираномасида Линус: “Кириш қисмини ўқиганимдаёқ, Юникс моҳиятига тушуниб, уни қудратли, мустаҳкам ва гўзал операцион тизим эканлигига иқрор бўлганман, ҳамда ўша заҳотиёқ Юникс ишлай оладиган компьютер сотиб олгим келган,” - деб ёзади[7]. Линус Торвальдс 1991 йили Линус бўлиб-бўлиб тўлаш шарти билан Интел 80386 процессори асосида янги компьютер сотиб олади. Компьютерга Миникс операцион тизимини ўрнатиб, мириқиб бир ой ўрганади, лекин фойдаланиш жараёнида унда тизимнинг ишлашига жуда кўп шикоятлар пайдо бўлади. Улардан асосийси масофадан ишлаб маълумот киритувчи терминал қисмидир. Бу қисм ёрдамида Линус уйидан университет компьютерига уланиб, янгиликлар ўқимоқчи бўлган. Бу муаммони ечиш учун ёш хакер ўзининг терминали, шахсий дастурини ёзишга киришади. У Миникс тизимига таянмаган ҳолда, компьютернинг аппарат қисмларига мувофиқ

www.arxiv.uz янги, мустақил дастур яратади. Модомики, яна, файлларни университетдан уйга тортиб олмоқчи болганлиги сабабли, йўл-йўлакай янги файл тизимини яратади. Миникс тизимида нафақат масофадан киритиш қисми ёмон ишлар, балки ишлаётган дастурни вақтинча фойдаланмасдан, бошқа дастурни ишга тушириш имконияти ҳам йўқ еди. Тизимнинг бу камчилигини тўғирлаш учун Линусга бошқа, ҳақиқатдан янги операцион тизим тузиш керак бўлади. Дастлаб, у системали чақирувларини (янги тизим қисмларини) кетма-кет дастурлашга уринади. Лекин маълумот етишмаганли ва чақирувларни кўплиги сабабли Линус ишни уддалай олмай, ўзининг операцион тизимининг ядроси билан Интернетда эркин тарқатилаётган bash – буйруқлар қобиқ дастурини ишга туширмоқчи бўлади. Қобиқ дастур ишга тушаётган вақтда тизимнинг керакли қисмига мурожаат қилинганда тўхтаб қолиш содир бўлган. Бу ҳолда ёш хакер ўзи яратган тизимнинг етишмовчи қисмини аниқлаб, ясаган. Натижада, иш жуда қизиқарли жараёнда олиб борилиб, 1991 йилнинг август ойи охирларида қобиқ дастури ишга тушади. Бу натижа жуда катта аҳамиятга эга бўлади, чунки Линус мураккаб қобиқ дастурини ишга туширгач, яна бир неча керакли дастурларни ясашга мувофиқ бўлади. Шундай қилиб, янги операцион тизимнинг асослари тайёр бўлади. 1991 йил 25 августида Торвальдс ўзининг тажрибалари ҳақида comp.os.minix конференцияга хабар беради: Hello everybody out there using minix - I'm doing a (free) operating system (just a hobby, won't be big and professional like gnu) for 386(486) AT clones. This has been brewing since april, and is starting to get ready. I'd like any feedback on things people like/dislike in minix, as my OS resembles it somewhat (same physical layout of the file-system (due to practical reasons) among other things).

www.arxiv.uz I've currently ported bash(1.08) and gcc(1.40), and things seem to work. This implies that I'll get something practical within a few months, and I'd like to know what features most people would want. Any suggestions are welcome, but I won't promise I'll implement them :-) Linus (torvalds@kruuna.helsinki.fi) PS. Yes - it's free of any minix code, and it has a multi-threaded fs. It is NOT protable (uses 386 task switching etc), and it probably never will support anything other than AT-harddisks, as that's all I have :-(. Хабарда Линус бепул операцион тизимни яратгани, қандай дастурлар тайёрлаганлиги ва яна қандай дастурлар керак бўлиши ҳақида маслаҳат сўраб ёзади. 17 сентябрь куни эса серверга эркин кўчириш учун янги тизимнинг 0.01 рақамли нақлини қўйяди. Линус операцион тизимга FREAX номини бермоқчи бўлганда, Ари Лемке фтп серверида бошқалар кўчиришлари учун қўйилган тизимнинг файллар жилдига pub/OS/Linux деб ном беради. Кейинчалик айни шу тизимни Linux(Линукс) номи билан аташади. 1992 йилнинг февраль ойида Линус, қизиқишга, Линукс тизимни ишлатган ишлатаётган фойдаланувчиларга почта орқали очиқ хат жўнатишларини сўрайди. Натижада, дуненинг ҳар томонидан юзлаб очиқ хат келади. Линукснинг ишқибозлари Янги Зелландия, Япония, Голландия, АҚШ мамлакатларида борлиги аён бўлади. Линукс ядроси барча хоҳловчиларга GNU GPL лицензияси остида тарқатилгани сабабли, тизимнинг муҳлислари кескин равишда кўпайиб бораверади. Лойиҳанинг бошида Линусга юзлаб, кейин минглаб, кейинроқ еса юз минглаб кўнгилли ёрдамчилар тизимни яхшилашга қўмак бера бошлайди. Линукс GNU лойиҳасининг доирасига кириб, жуда кўп дастурлар билан тўлдирилади ва хакерлар ўйинчоғидан амалда қўлланиладиган жиддий операцион тизимга айланади. Ҳозирги кунларда янги операцион тизимнинг номи “GNU/Linux” деб ҳам аталмоқда.

www.arxiv.uz Линус Бенедикт Торвальдс 1996 йил Интернетда бир неча Линукс фойдаланувчилари янги операцион тизимнинг эмблемасини (тамғасини) танлашни таклиф қилишади. Маслаҳатлашиш жараёнида Торвальдс пингвинларни ёқтиришини билдирганида баҳслашув тўхтаталиб, фақат пингвин ҳайвонининг тасвирлари танловда қолдирилади. Линус хоҳиши бўйича эмблемада пингвинча қорни тўқ ва бахтли қўринишда бўлиши керак. Техас штати университетининг илмий ходими Ларри Ивингнинг (Larry Ewing) графикаси танлов ғолиби деб топилган. Тасвир яратилиши ҳақида батафсил маълумот олиш учун Интернетнинг қуйидаги саҳифасини тафсия қилишади: http://www.sjbaker.org/tux/ . Ларри Ивинг

www.arxiv.uz Шундай қилиб, расман Линукс операцион тизимнинг эмблемаси бўлиб “Тукс” (Tux) номли пингвинча қабул қилинган. Пингвинглар ҳудди нимча, жилет кийгандай бўлганликлари учун эмблемадаги тасвирга Тукс – tuxedo (инглизчадан – “жилет”) номи берилган. Лекин бошқа тушунтируви ҳам мавжуд: (T)orvalds (U)ni(X) --> TUX! TUX – Линукс эмблемаси. Линукс тарихининг шу жойида ҳозирча якун ясаб, келгусида яна давом эттиришни ният қилиб, Ўзбекистон Эркин ва Очиқ Кодли Дастурий Таъминотини ривожланиши учун вақт ва кучини сарфлаётган фидоий ватандошларимизга омад ва янги зафарлар тилаб, кейинги учрашувгача хайрлашамиз.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : http://sources.redhat.com/ml/libc-alpha/2003-09/msg00091.html (Машраб Қ уватов) http://en.wikipedia.org/wiki/Multics http://en.wikipedia.org/wiki/Unix Колисниченко Д.Н., Аллен Питер В. LINUX : полное руководство. — СПб: Наука и Техника, 2006. — 784 с: ил. Linux для "чайников", 4-е издание. : Пер. с англ. — М. : Издательский дом "Вильяме",2003. http://www.linuxcenter.ru/lib/history/lh-00.phtml Торвальдс Л., Даймонд Д. Ради удовольствия. – М., «ЭКСМО-Пресс», 2002 http://ictp.uz/uz/publications/117 - O'zbekiston taraqqiyoti uchun EOKDT dan foydalanish: Sharh va tavsiyalar. 2006 y www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Тизим ахборот билимлар

Тизим ва бошқариш

Ахборотли технология - тизим сифатида

Телекоммунникация тизим ва тармоқларининг яшовчанлиги

Лойиҳалашнинг ва тизим таҳлилининг янги технологиялари