Microsoft Excel dasturida formulalar bilan ishlash - Informatika va AT - Referatlar

Microsoft Excel dasturida formulalar bilan ishlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Formulalar. Formulalarni qo`yish. 2. Ro`yxatdagi ma`lumotlarni tashkil qilish 3. Ishchi kitoblarini tasvirlash 4. Diagrammalarning asosiy elementlari. 5. Exselni sozlash.

www.arxiv.uz 1. Formulalar. Formulalarni qo`yish. Formula ishchi varag`ida ma`lumotlarni qayta ishlashning muhim vositasidir. Formula yozishning qoidasi. Formulaga quyidagi elementlar kirishi mumkin: operatorlar, funktsiyalarning nomlari, yacheykaning adresi. Formulalarni yozish har doim "q" belgi bilan boshlanadi, keyin formulalarning boshqa elementlari yoziladi. Masalan: қSUMM (Al, A2) -ikki A1 va A2- yacheykalar adresi, ya`ni yig`indisini topish kerak bo`ladi. Ta`kidlash kerakki, funktsiyaning argumentlari har doim doiraviy qavslarda joylashadi, bo`lish uchun "," dan foydalaniladi. Boshqa yozuv ham bo`lishi mumkin қA1қA2. Aytish lozimki, yacheykalar adresini yozish faqat lotin alfavitining harflari bilan bajariladi. Formula yozishda ishlatiladigan belgilar: "Қ" - yig`indi, "-" - ayirma, "Ғ" - bo`linma, "*" - ko`paytma. Formulalarga misollar: қ(B1ҚA11)*D6Қ106 yoki қPROIZVED(Dll,U3)Қ34,5. Birinchi holda ko`paytma uchun operator belgisi ishlatiladi "*", ikkinchi holda ko`paytmani joylashtirish uchun PROIZVED funktsiyasi ishlatiladi. Funktsiyaning nomi har doim bosh harflar bilan belgilanadi. Formulada argumentlar sifatida ishlatiluvchi kataklarda berilgan qiymatlarning o`zgarishi ma`noning o`zgarishiga olib keladi. Bu mashg`ulotda ko`proq amaliyotga e`tibor berish darkor. Shuning uchun bir necha amaliy mashg`ulotlarni taklif etamiz. Izoh: qo`shuv argumentlari joylashgan katakni ajratish, Avto yig`indining natijasi uchun yana bir bo`sh joy, Avto yig`indi tugmasini bosish yoki ALTQq. Kataklar ustida joylashgan formulalarga ahamiyat berish kerak. Avvalgi ma`ruzalarda aytilgan hamma operatsiyalar berilganlar katagi ustida bajariladi (nusxalashtirish, uzatish, formatlashtirish va boshqalar).

www.arxiv.uz EXCEL hujjatini chop etish: Shuni aytish kerakki, asosiy chop etish jarayoni WORD hujjatini chop etishga o`xshaydi. EXCEL hujjatini chop etishning o`ziga xos xususiyatlari haqida ham gapirish foydalidir.

www.arxiv.uz 2. Ro`yxatdagi ma`lumotlarni tashkil qilish va tekshirish Ro`yxat o`xshash ma`lumotlardan iborat ishchi varag`idagi ketma-ketlikdir. Masalan, firma mijozlari telefon nomerlari yoki hisob raqamlari yozilgan ketma- ketlik. Ushbu mashg`ulotda ko`plab ro`yxatlarni o`quvchilarning o`zlaridan ham foydalanib keltirish mumkin. Bu ro`yxatlar ma`lumotlar bazasi bo`lib ham xizmat qiladi. Masalan, agar o`quvchilar telefon nomerlarini tuzgan bo`lsalar, familiyalar ustuni, yozuvlar maydoni, telefon nomeri, yozuv, ustunlar belgisi (metka) maydon nomi desa bo`ladi. Ro`yxatlar ustida quyidagi amallarni o`tkazish mumkin: - izlash; - saralash; - yakunlash; - ro`yxatdagi ma`lumotlarni filtrlash. Bu erda shuni ta`kidlash lozimki, EXCEL bu amallarni bajarayotganida, ro`yxatni ma`lumotlar bazasi sifatida tushunadi. Ro`yxat bilan ishlash izlash, saralash va turli ma`lumotlar bilan ishlashni birmuncha engillashtiradi. Ro`yxat bilan ishlashni tashkil etish. Ma`lumotlar formasi yordamida ro`yxatlarni kiritish (o`quvchilarning o`zlari tuzgan telefon ro`yxati asosida bo`lsa yaxshi bo`lardi). Ma`lumotlar formasi ("Ma`lumotlar" menyusidagi forma buyrug`i) ro`yxatdagi yozuvni osonlik bilan ko`rish, unga qo`shimchalar kiritish va shu bilan birga ma`lum belgi bilan yozuvni qidirish imkonini beradi. Mazkur buyruqlarni bajarish davomida ekranda ma`lumotlar formasining muloqot oynasi chiqadi. Ma`lumotlar esa birin-ketin kiritiladi. Ma`lumotlar oynaga kiritilgach, mos ravishda yacheykadagi ro`yxat o`zgaradi. Bu erda shuni alohida aytish kerakki, mazkur buyruqlarni ishlatish vaqtida albatta ustunlarning belgisi bo`lishi shart. Yozuvlarga qo`shish uchun yozuv qo`shilishi kerak bo`lgan ro`yxat yacheykasi tanlanib, so`ng "Ma`lumotlar" menyusidan "Forma" buyrug`i tanlanadi, "Tuzatish" tugmasi bosiladi. Yangi

www.arxiv.uz yozuvni qo`shish uchun ma`lumotlar kiritilgandan keyin ENTER ni bosish kifoya. Ishni tugatish uchun "Yoping" tugmasi bosiladi. Ro`yxatdagi yozuvlarni ko`rib chiqish uchun ro`yxatdagi yacheykani tanlash, "Ma`lumotlar" menyusidan "Forma" buyrug`ini tanlash, ro`yxat bo`yicha harakatlanish uchun "Navbatdagi" tugmasini bosish, ro`yxat bo`yicha yurish uchun "Avvalgisi" tugmasini bosish, ko`rishni tugallash uchun "Yoping" tugmasi bosiladi. Yozuvni yo`qotish uchun ro`yxatdan yacheykani tanlash, ma`lumotlar" menyusiga "Forma" buyrug`ini chiqarish va "Yo`qotish" tugmasini bosish kerak. Yo`qotishni OK tugmasini bosish bilan tasdiqlang. Ma`lumotlar formasi yordamida yo`qotilgan ma`lumotlar qayta tiklanmaydi. Ro`yxatdagi yozuvni izlash uchun ro`yxatdagi yacheykani tanlab, "Ma`lumotlar" menyusidan "Forma" buyrug`ini tanlash, "Me`yor" tugmasini bosib, tahrirlash maydonida me`yor shartlarini kiritish lozim. Ro`yxat bo`yicha oldindan izlash uchun "Navbatdagi" tugmasini, ro`yxat bo`yicha ilgarigi ro`yxatni qidirish uchun "Avvalgisi" tugmasini, boshqa izlashni tashkil etish uchun "Tozalash" tugmasini bosing. Ishni tugatish uchun esa "Yoping" tugmasini bosing. Ro`yxat bo`yicha saralash va filtrlashtirishni tashkil etish. Saralashni uyushtirish uchun maydon belgilarga ega bo`lishi kerak. Saralash yordamida ro`yxatdagi qatorlarni tartiblashtirish mumkin. Masalan, savdo xaqida ma`lumotlar tuzish, tovarlar soni, tovarning buyurtma qilingan kuni va boshqalar. Ana shu tovarlarning kamayish tartibi, sotilish hajmini "Ma`lumotlar" menyusidagi "Saralash" buyrugi orqali bajarish mumkin. EXCEL da saralash uchun quyidagilar ishlatiladi: - agar saralashtirish bir ustun bo`yicha qilinayotgan bo`lsa, bu ustunning bir xil ma`nodagi qatorlarining avvalgi tartibi saqlanadi; -ustundagi tartiblashtirishda hosil bo`layotgan qatorning bo`sh yacheykalari tartiblashtirilgan ro`yxatning oxirida joylashadi.

www.arxiv.uz Ro`yxatni saralash usullari "Saralash" buyrug`idan foydalanib, quyidagicha amalga oshiriladi: ro`yxatdan bir yacheykani ajratib, "Ma`lumotlar" menyusidan "Tartiblash" buyrug`i tanlab olinadi. Ustun yoki ustunlarda saralash chog`ida hal qiluvchisi tanlanib, har bir ustun uchun saralash tartibi beriladi. Agar lozim bo`lsa, o`sish yoki kamayib borish Saralash tartibi ko`rsatiladi (yuqoridan pastga -ustunlar bo`yicha tartiblash, chapdan o`ngga - qatorlar bo`yicha tartiblash. O`sish bo`yicha "Tartiblash" buyrug`i OK orqali amalga oshiriladi). Ro`yxatdagi ma`lumotlarni filtrlash (ro`yxatda albatta ustun belgisi bo`lishi kerak). Bir necha sonli yozuvlarni qayta ishlash ro`yxatda ma`lumotlarni qandaydir shart bo`yicha topish imkonini beradi. Filtr qo`llanilgach, ekranda ma`lum shartlarga javob beruvchi qatorlargina qoladi, kerakmas qatorlar "yashirinadi" (shu jarayonni kompyuterda o`quvchilarga ko`rsatish maqsadga muvofiqdir). Ma`lumotlarni EXSELda filtrlash uchun Avtofiltr buyrug`i ishlatiladi. Avtofiltr tugmalari (strelkali tugmalar) yordamida ekranga chiqarish lozim bo`lgan ro`yxat elementlari tanlanadi. Masalan, ekranga hamma qatorlarni chiqarish mumkin. Avvalgi misollarda ko`rganimizdek, sotuv hajmi bo`yicha 50 ustun. Shuni aytish kerakki, filtrlash rejimida EXCEL buyruqlari faqat ko`rinadigan yacheykalarga ta`sir qiladi. Masalan, filtrdan so`ng, filtrlangan qatorlarni ajratish va ularni boshqa joyga qo`yish mumkin. Filtratsiya rejimida Avtoyig`indi tugmasi faqat ko`rinadigan yacheykalarnigina hisoblaydi, filtr o`zgarganda yig`indi ham o`zgaradi. Yacheykalarni formatlash buyruqlari faqat ko`rinadigan yacheykalarga ta`sir ko`rsatadi. Faol yacheykalar bilan ishlash (tozalash, nusxalash, yo`qotish, o`rnatish buyruqlari) faqatgina ko`rinadigan yacheykalar bilan, hatto chop etish ham ko`rinadigan yacheykalar uchun amalga oshadi. Ruyxatda filtrlashni o`rnatish: - filtrlanayotgan ro`yxat yacheykasi ajratiladi; - "Ma`lumotlar" menyusidagi "Filtr" buyrug`ini ajratib, so`ng Avtofiltr buyrug`i beriladi; - filtrlanishi lozim bo`lgan ma`lumotlar joylashgan ustunga strelka olib kelinadi. Avtofiltr ro`yxati ochiladi. Mos qatorlar bo`yicha chiqarish kerak bo`lgan

www.arxiv.uz elementni ajratish lozim. Agar hamma amallar to`g`ri bajarilsa, ekranda faqat siz filtrda ko`rsatgan qatorlar qoladi. Filtrni bekor qilish: - filtrlashni ustun bo`yicha bekor qilish uchun ro`yxatdagi qatorni tanlash; - ro`yxatdagi avtofiltrni bekor qilish uchun "Ma`lumotlar" menyusidan kerakli "Filtr" buyrug`ini tanlab, so`ng Avtofiltrni tozalash lozim. Ruyxatdagi ma`lumotlar natijasini chiqarish: Ro`yxatdagi ma`lumotlarni tahlil qilish qayta ishlash uchun muhim vositadir. "Ma`lumotlar" menyusidagi "Yakunlash" buyrug`i yordamida ro`yxat yakunini barcha ma`lumotlar bilan yig`ish mumkin. Bu amalni o`qituvchi o`quvchilar bilan bevosita amaliy mashg`ulotlarda bajarishini tavsiya etamiz. Ma`lumotlar ro`yxatida avtomatik natijalarni chiqarish quyidagicha: - ro`yxatni ustun bo`yicha saralab, ma`lumotlar saqlanadigan natijalar chiqariladi; - bu ro`yxatda yacheykani tanlash; - "Ma`lumotlar" menyusiga natijalar buyrug`ini tanlash; - ochilgan ro`yxatda "Har bir o`zgatirishda": ustunni tanlash, rypyhni tashkil etuvchi natija chiqariladigan yoki jim turish taklifiga rozi bo`lish. Agar bu erda qo`shimcha shartlar kompyuterga berilmasa, hammasi "Jim turib" amalga oshiriladi. -OK ni bosish. 3. Ishchi kitoblarini tasvirlash, ko`rib chiqish va birgalikda qo`llash Ishchi kitoblarida har xil grafik obyektlarni namoyish etish ish varaqlari va diagrammalarning tashqi ko`rinishini yaxshilash uchun ishlatiladi. Grafik obyektlarni namoyish etish bir qancha usullar bilan keltiriladi: - "Chizish" uskunalar paneli yordamida (bu erda xuddi WORD kabi ishlashni ta`kidlash lozim);

www.arxiv.uz - faqat ishchi, diagramma, muloqot varaqlarida chizish mumkin. Uskunalar panelini "sichqoncha" ning o`ng tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Rasm chizish. Grafikni import qilish, masalan rasmlarni boshqa asarlardan ko`chirish uchun: a) tayyor rasmni "qo`yish" menyusidan Rasm buyrug`ini tanlash bilan amalga oshiriladi; b) grafik obyektni qo`yish - "qo`yish" menyusidan Obyekt buyrug`ini tanlash. EXCEL da grafik obyektlar bilan ishlash yuqoridagiga nisbatan engil. Grafik obyektlar bilan ishlashni foydali bilish uchun obyektning kontekstli menyusidan foydalanish qulay, grafik obyekt o`ng tugmani("sichqoncha"da) bosib chiqariladi. Yana bir ish kitobida axborotni namoyish etishni engillashtiruvchi obyekt-bu matnli maydon. Matnli maydon -ichida matn bo`lgan to`g`ri to`rtburchak, ish qog`ozida yoki diagrammada ma`lumotlarni ajratish uchun ishlatiladi. Matnli maydon tuzish uchun uskunalar panelidagi "Matnlar maydoni" tugmasidan foydalaniladi. "Sichqoncha" bilan kerakli kattalikdagi to`g`ri to`rtburchak va matn kiritiladi. Matnli maydonni yo`qotish esa DEL (DELETE) bilan amalga oshiriladi. Agar maydonda faqat matn ajratilgan bo`lsa, maydonning o`zi emas, faqat matn yo`qoladi. Grafik obyekt kabi matnli maydonni xam formatlashtirish mumkin: Maydonning ramkasini o`zgartirish Format menyusining Obyekt buyrug`idan foydalanib, matnni aylantirish mumkin (ish qogozida). Grafik obyektlarni nusxalashtirish, qirqish, qo`yish, yo`qotish, formatlashtirish mumkin. Ish kitobidagi keraksiz matnni chiqarib tashlash uchun, ma`lumotlarni va unda joylashgan axborotni ko`rib chiqishni EXCEL ish kitobi 3 darajali himoya bilan ta`minaydi: - parol yordamida himoya qiladi, parol bilmagan foydalanuvchi ish kitobidan foydalana olmaydi; - yozuvdan himoya qilish har qanday foydalanuvchiga ish kitobini ochishga ruxsat beradi, ammo unga o`zgartirish kiritish uchun parolni bilish kerak;

www.arxiv.uz - faqat oddiy o`qish uchun himoya tanlashga imkon beradi, ish kitobini ochish faqat o`qish uchun yoki o`qish va yozish uchun. Parolning o`rnatilishi: "Fayl" menyusi, "Qanday saqlash" buyrug`i; - himoya qilinishi kerak bo`lgan ish kitobini ochish; - "Fayl" menyusida "Qanday saqlash" buyrug`ini tanlash, keyin parametrlar tugmasini bosish; - himoya darajasini tanlash; - himoyani faollashtirish uchun kitobni yoping (aytish kerakki, parolni unutmaslik lozim, ish kitobini boshqa usul bilan ochish mumkin emas). Parolning olinishi: - parol olinadigan ish kitobini ochish; - "Fayl" menyusida "Qanday saqlash" komandasini tanlash; - parametrlar tugmasini bosish; - parol oynasiga parolni kiritish; - parolni yo`qotish uchun DELETE ni bosish; - muloqot oynasida "Saqlash" va OK ni bosish; - ma`lumot paydo bo`lgan oynada OK ni bosish. Ish kitobini istalmagan ko`rishdan himoya qilishning boshqa usuli -bu ish kitobini yashirishdir. Ish kitobini yashirish uchun: - yashirish kerak bo`lgan ish kitobini ochish; - "Oyna" menyusidan "Yashirish" buyrug`ini tanlash. Ish kitobini yashirishni bekor qilish: - "Oyna" menyusidan "Ko`rsatish" buyrug`ini tanlash; - yashirilgan ish kitoblari ro`yxatidan ish kitobini tanlash; - OK ni bosish. Varaqni yashirish o`rnatmasi: - yashiriladigan qogozni faollashtirish; - "Format" menyusidan "Varaq" buyrug`ini tanlashdan keyin Yashirish buyrug`ini tanlash. Varaqni yashirishni bekor qilish:

www.arxiv.uz - format menyusidan "Varaq" buyrug`ini tanlash, keyin ko`rsatishni tanlash; - yashirilgan varaqlar ro`yxatidan varaqni tanlash; - OK ni bosish. 3. Ish kitoblaridan biriga foydalanish ish kitobidagi faylni elektron pochta orqali uzatadi. Uzatish uchun Microsoft Mail dasturi kerak bo`ladi. Apparat ta`minoti: modem. Uzatish jarayoni: - "Fayl" menyusidan "Jo`natish" komandasini tanlash; - xizmat maydonini axborot bilan to`ldirish uchun sistemangizdagi elektron pochtani va axborotni jo`nating. 4. Diagramma. Diagrammalarning asosiy elementlari. diagrammalarni joylashtirish 1. Diagramma - ishchi varaq ma`lumotlarini grafik (sxematik) tasvirlash (mavzuni tushuntirishda jadval va shu ma`lumotlar asosida tuzilgan diagrammalar chizilgan plakatlardan foydalanish ma`qul). Bunda o`quvchilardan ma`lumotlarning o`zgarishi qaysi birida yaqqol ko`rsatilganligini so`rash lozim. Xuddi shu maqsadda EXCEL bo`yicha joylashtirilgan darslikdan foydalanish mumkin. Diagrammani ishchi varaqda yaratish mumkin va uni shu holda tatbiq etilgan diagramma deb atash mumkin. Lekin uni alohida varaqda ham yaratish mumkin. Bu holda uni diagrammalar varag`i deb atash mumkin. Diagrammalar ma`lumotlarini ko`rgazmali o`rganish, tahlil va taqqoslashning ma`lumotlar bilan bevosita bog`liqligi, bu ma`lumotlarni o`zgartirish diagrammada avtomatik tarzda o`zgarishlarga olib kelishini albatta ta`kidlash lozim. Diagramma turlari (EXCEL yordamida berilgan bir necha avvaldan tayyor turli diagrammalardan namoyish qilish uchun foydalaning): - grafikli ; - chiziqli; - gistogramma;

www.arxiv.uz - nuqtali; - dumaloq; - xalqasimon; -hajmli diagrammada (grafik, gistogramma, sohali, chiziqli, hajmli, yuzali, dumaloq). Hammasi bo`lib EXCEL 14 turli diagrammalarni taklif etib, ular ma`lumotlarni aniq va tushunarli ravishda ifodalashga imkoniyat yaratadi. Diagrammaning asosiy elementlari: a)diagrammani yaratishda ishchi varaqda ajratilgan yacheykalarning qiymatlari foydalaniladi va EXCEL ularni ma`lumotlarning elementlari (manbai ishchi varaq katakchalaridan iborat bo`lib, diagrammada ifodalangan alohida qiymatlar) ko`rinishida ifodalaydi. Ma`lumotlarning elementlari (masalan, o`zgarish foizi) yo`l, chiziq, ustun, sektor, nuqta yoki boshqa ko`rinishida tasvirlanishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, bu shakllar ma`lumot markerlari deb ataladi (Shu erda albatta diagrammalarning har xil turlari misolida markerlarga namunalar keltiring). Ishchi varag`ida bir satr yoki ustundagi katakchalarni ifodalovchi ma`lumotlar elementlari yoki markerlar guruhi ma`lumotlar qatorini tashkil etadilar (diagrammada har bir ma`lumotlar qatori ajoyib rang bilan ajratilishini eslating. Tushuntirishda diagramma-lardan misol keltirish zarur. O`quvchilar jadvalda ham, diagrammada ham ma`lumotlar qatorini farqlay olishga majburdirlar, chunki bu bilimlar mustaqil ravishda diagrammalar tuzishda kerak bo`ladi); b) afsona- afsonaning hoshiyasi va kaliti bo`lgan maxsus oyna bo`lib, ular diagrammada ma`lumotlar qatorini farq qilish imkoniyatini beradi; v)diagramma nomi-foydalanuvchi tomonidan diagramma yaratishda berilib, ushbu diagrammada qanday jarayon ko`rilayotganini ifoda etadi. Ikkita hajmi tanlangan ma`lumotlarning ko`rinishiga qarab, ikkita yoki uchta o`qqa ega bo`ladigan ko`pchilik diagrammalar uchun ma`lumotlar U o`qi (boshqacha aytganda, qiymatlar o`qi, masalan, o`zlashtirish foizi, og`irligi yoki rivojlanishi bo`ylab), X o`qi esa kategoriyalar (oy, yil, firma nomi va hokazolar) o`qi deb ataladi. Ko`pincha diagrammalarda X o`qi gorizontal, U o`qi esa vertikal

www.arxiv.uz joylashadi. Ba`zi hollardagina diagramma-lar doirasimon va xalqasimon bo`lib, ularda umuman o`q bo`lmaydi. Chiziqli diagrammalarda o`qlar teskari joylashgan, nuqtali diagrammalar esa ikki o`q bo`ylab qiymatlarni akslantiradi. Hajmli (fazoviy) diagrammalarda Z (qiymatlar o`qi), X (kategoriyalar o`qi) va U (ma`lumotlar o`qi) o`qlari diagrammaning asosini shakllantiradi. d) Elak- ko`rish sohasi orqali o`qda belgilangan joyda keltiriluvchi qo`shimcha chiziqlar. Elak diagrammada ma`lumotlarni ko`rib chiqish va baholashni engillashtiradi. 2. Diagrammalarni joylashtirish. Diagrammani yaratish oldidan diagrammadan qanday foydalanishni ta`kidlash zarur. Agar u ishchi varag`idagi ma`lumotlarga ko`rgazma uchun, masalan, hisobot tuzish uchun foydalanilsa, u holda joriy qilingan diagramani yaratish kerak. Diagramma varag`i avtomatik tarzda o`zi asoslagan ma`lumotlarda ishchi varag`ining chap tomoniga joylashtiriladi. Diagramma varag`i taqsimot yoki o`qitish uchun mos keladi. Masalan, slayd yoki tarqatma materiallar tayyorlash, shuningdek chop etilgan materiallarni (masalan, ro`znomalardagi maqola va reklamalar) to`ldirish uchun mos keladi. Tatbiq qilingan va diagrammaning alohida varag`ida joylashgan diagrammalar o`zlari yaratilganda qo`llaniladigan ishchi varaqdagi ma`lumotlar bilan aloqadorligini ta`kidlab o`tish kerak. Diagrammalarni joylashtirish usullari: - Uskunalar panelidagi diagrammalar "Ustasi" (dastlab o`quvchilardan ishchi varaqda diagrammalar tuzish uchun mo`ljallangan ma`lumotlardan foydalanib, jadval (masalan, ushbu sinf o`quvchilarining oxirgi uch oy mobaynidagi matematika, fizika, ingliz tili va kompyuter savodxonligi asoslari predmetlaridan o`zlashtirish foizlari) tuzishni so`rang: Ishchi varag`ida diagramma tuzilishi kerak bo`lgan, shu jumladan diagrammada qo`llanilishi zarur bo`lgan kategoriya va qatorlarni o`z ichiga olgan katakchalarni hisobga olgan holda, ma`lumotlarni ajratish (avvallo kategoriya va

www.arxiv.uz qatorlarga nimalar kirishini aniqlab olinsa, maqsadga muvofiq bo`ladi. Masalan,predmet-kategoriya, oy-qator, o`zlashtirish foizi-qiymat): - Diagrammalar "Ustasi" tugmasini ("sichqoncha" kursorning shaklini kesishmada o`zgartiradi) bosing; - diagrammaning joyini avtomatik tarzda tanlash uchun ishchi varag`i bo`yicha "sichqoncha" tugmasini bosing. Ishchi varagida diagrammaning joyini mustaqil ravishda berish uchun "sichqoncha" kursorining kesishmasini diagramma joylashishi kerak bo`lgan joyga qo`ying va diagramma qo`yilishi kerak bo`lgan, istalgan o`lchamdagi to`rtburchakni ajrating. Kvadrat diagrammani aniq tuzish uchun SHIFT tugmasini bosing va "sichqoncha" kursorini yurgizgan vaqtda uni bosib turing: - so`ngra diagrammalar "Ustasi"ning ko`rsatmasi bo`yicha ish tuting; - navbatdagi qadam yoki oddingisiga qaytish uchun "Qadam" tugmasini bosing; - diagramma tuzishning ixtiyoriy qadamida tamomlash tugmasini bosish avtomatik tarzda diagramma tuzishni tamomlashga olib keladi. 3. Diagrammani formatlash. Diagrammaga ixtiyoriy o`zgartirishlar kiritish uchun dastlab uni faollashtirish kerakligini ta`kidlab qo`yish kerak. Diagramma faol bo`lganda, uning barcha buyruqlariga murojaat qilish imkoniyati tug`ilib, diagramma komponentlarini ajratish va unga kerakli o`zgartirishlar kiritish mumkin bo`ladi. Masalan, afsona va elakni qo`shish yoki olib tashlash, ma`lumotlar markazini formatlash, diagramma o`lchamlarini o`zgartirish yoki umuman olib tashlash mumkin. Diagrammani faollashtirish: - foydalanilayotgan diagramma faqat "sichqoncha" yordamida faollashtiriladi (diagramma bo`yicha ikki marta tugma bosiladi); - diagramma varag`ini faollashtirish uchun zarur bo`lgan varaq bo`yicha bir marta "sichqon" tugmasi bosiladi; Diagramma elementlarini formatlash usullari.

www.arxiv.uz a) kontekstli menyu yordamida: - "sichqoncha" tugmasini ikki marta bosish bilan diagramma yoki diagramma komponentini ajratish zarur. "Sichqoncha" ning o`ng tugmasi bosilib, kontekstli menyu paydo bo`lganda, uning chap tugmasini bosib, zarur buyruq tanlanadi. "Format" menyusi yordamida: - diagramma yoki uning komponentini ajratib, "Format" menyusi ochiladi. Birinchi buyruq ajratilgan komponentga mos keladi (masalan, agar afsona komponenti ajratilsa, u holda "Format" menyusidagi birinchi buyruq ajratilgan afsona bo`ladi). "Sichqoncha" ning chap tugmasi bilan buyruq bo`yicha amalga oshirish yoki ENTER tugmasini bosish kerak. Formatlashning muloqotli oynasida odatda bir necha varaq bo`lib, ularning soni va vazifasi ajratilgan komponentga bog`liq (yaratilgan diagramma misolida formatlash jarayoni ko`rsatilsa, maqsadga muvofiq bo`ladi). 5. Exselni sozlash (ko`rinish menyusi, servis menyusi, buyruq parametrlari). 1.Ko`rinish menyusi EXCEL joyining tashqi jihozlanishi va ishchi varag`ining tashqi ko`rinishini boshqaradi. U quyidagi asosiy buyruqlarni o`z ichiga oladi: a) formulalar satri buyrug`i -formulalar satrini chiqaradi yoki bekitadi; b) holat satri buyrug`i -holat satrini chiqaradi yoki bekitadi; v) uskunalar panelining buyrug`i -uskunalar panelini qo`shish, yaratish, tahrir qilish va sozlashga imkon beradi. Ushbu buyruq bosilsa, alifbo tartibida joylashtirilgan panellar sanalgan menyu paydo bo`lib, belgilangan panellar ekranga chiqadi. Panel nomi satri-ajratilgan asboblar panelining nomini chiqaradi. Yangi nomni kiritish uskunalarning yangi panelini yaratadi (Shu erda mavjud uskunalar panelini qayta nomlash mumkin emasligini ta`kidlab o`tish zarur).

www.arxiv.uz Yaratish tugmasi-panel nomi satrida kiritilgan nomli yangi bo`sh uskunalar panelini qo`shadi. So`ngra tugmalar muloqotli sozlash oynasi paydo bo`lib, unda yangi uskunalar paneliga tugmalar qo`shish mumkin bo`ladi. Yo`q qilish tugmasi-ajratilgan uskunalar panelining dastlabki (joylashtirilgan) versiyasiga qaytaradi. Agar ushbu panel foydalanuvchi tomonidan yaratilgan bo`lsa, u holda "Almashtirilsin" tugmasi "Olib tashlansin" tugmasiga almashtiriladi. Olib tashlash tugmasi-foydalanuvchining panelini olib tashlaydi (joylashtirilgan panelni olib tashlash mumkin emas). Rangli panellar bayroqchasi-rangli tugmalarni chiqaradi. Bayroqcha olib tashlansa, tugmalar oq-qoraga aylanadi. Katak tugmalari bayroqchasi-uskunalar panellarining o`lchamlari bo`yicha kattalashtirilgan tugmalarni chiqaradi. Yo`l-yo`riq bayroqchasi -"sichqoncha" kursori ko`rsatib turgan tugma nomini chiqaradi. Sozlash tugmasi -Sozlash muloqot oynasini chiqarib, unda uskunalar paneliga yangi tugmalar qo`shish, shuningdek, tugma va asboblar panelini sozlash mumkin bo`ladi. Sozlash muloqot oynasi quyidagi elementlarga ega: "Kategoriyalar" menyusi-barcha toifadagi tugmalarni ko`rsatadi. "Tugmalar" menyusi-ajratilgan toifadagi tugmalarga tegishli bo`lgan barcha tugmalarni ko`rsatadi (masalan, Rasm chizish toifasi uchun grafik tasvirlar bilan ishlashga imkon beradigan barcha tugmalar chiqariladi). Tavsif oynasi-ajratilgan tugmalar bilan bajariladigan amallar tavsifini beradi. Yopish tugmasi -sozlash muloqot oynasini yopadi. Foydalanuvchining uskunalar panelini yaratish: - Ko`rinish menyusida uskunalar panellari buyrug`ini tanlang; - panel nomi satrida yangi panel nomini kiriting; - Yangi tugmasini bosing; - Yangi bo`sh uskunalar paneli va sozlash muloqot oynasi chiqariladi; - Toifalar menyusida qo`shiluvchi tugmalar toifasini ajrating;

www.arxiv.uz -Tugmalar menyusidan zarur tugmani asboblar panelining kerakli joyiga olib keling (xuddi shunday boshqa tugmalar ham qo`shiladi). Zarur bo`lmagan tugmalarni olib tashlash uchun "sichqoncha" yordamida ularni uskunalar panelidan tashqaridagi ixtiyoriy joyga surib olib kelish mumkin. -"Yopish" tugmasini tanlang. Foydalanuvchining uskunalar panelini olib tashlash uchun: - "Ko`rinish" menyusida Uskunalar paneli buyrug`ini tanlang; - Uskunalar paneli oynasida foydalanuvchi panelini ajrating; - Olib tashlash tugmasini bosing; - OK tugmasini bosing. g) EXCEL oynasini to`la ekrangacha kattalashtiradi va uskuna paneli hamda holat satrini bekitadi. Bu buyruqni bajargandan so`ng, ekranda to`la ekran tugmasi paydo bo`ladi. Odatdagi tur ekranga aytishi uchun ushbu tugmani bosish kerak. d)Masshtab buyrug`i-obyektlarni surish, joylash-tirish yoki ishchi varag`ini ko`rish uchun turli masshtabdagi ishchi varaq yoki diagrammani chiqaradi. - buyruq aniqroq ko`rish uchun ishchi varag`ini yoki diagramma varagini kattalashtirish yoki uning katta qismini ekranda ko`rish uchun kichiklashtirish imkonini beradi. Masshtabni o`rnatish: - joylashtirilgan masshtab ko`rsatmasi yonida "sichqoncha" kursorini bosish yoki "foydalanuvchiniki"ni tanlang va 10 dan 400 gacha bo`lgan sonlar kabi foizlarda masshtab kiriting. Masshtabni o`zgartirish uchun, shuningdek, uskuna panelida Masshtab oynasidan foydalanish mumkin. 2. Ko`rinish qo`shimcha varag`i, "Parametrlar" buyrug`i ("Servis" menyusi). - ekranga EXCEL ishchi joyining qanday elementlari chiqarilayotganligini nazorat qiladi. Ko`rinish qo`shimcha varag`i quyidagi asosiy elementlarga ega: Ko`rsatish guruhi:

www.arxiv.uz - formulalar satriga bayroqcha - formulalar satrini chiqaradi yoki bekitadi; - holat satriga bayroqcha-formulalar satrini chiqaradi yoki bekitadi. Obyektlar guruhi: - Hammasini ko`rsatish bayroqchasi - barcha grafik obyektlar, tugmalar, matn oynasi, rasm va chizmalarni chiqaradi; - Tashqi ko`rinishni ko`rsatish bayroqchasi-ajratilgan rasm va diagrammalarni kul rang tashqi ko`rinishda chiqaradi (faqat tashqi ko`rinishni chiqarish varag`i bo`yicha siljishni tezlashtiradi); - Hammasini bekitish tugmasi - barcha grafik obyektlar, tugmalar, matn oynasi, rasm va chizmalarni bekitadi. Bekitilgan obyektlarni chop etmaydi; - formulalar bayroqchasi - katakchalarda olingan qiymatlar o`rniga formulalarni chiqaradi. Shuningdek, barcha ustunlarni ikki marta kattalashtiradi va katakchadagilarni chap beti bo`yicha tekislaydi; - Elak bayroqchasi - ishchi varaqda elakni chiqaradi yoki bekitadi; - Rang menyusi - ishchi varag`ida elak, shuningdek satr va ustunlar sarlavhasining rangini belgilaydi; - Satr va ustun sarlavhasi bayroqchasi - satr va ustunlarni sarlavhalaydi; - Nol qiymatlar bayroqchasi - agar bayroqcha olib tashlangan bo`lsa, u holda nol qiymatli katakchalar bo`sh bo`lib chiqariladi; - burishning gorizontal chizig`i bayroqchasi - burishning vertikal chizig`ini chiqaradi; - varaqning yozuv bayroqchasi - varaq yozuvlarini chiqaradi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. Ғуломов С.С., Шермухаммедов А.Т., Бегалов Б.А. Иқтисодий информатика. - Т.: Ўзбекистон, 1999. 2. Милли 3. й истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар, Т. – Янги аср авлоди, 2001 й. 4. Насретдинова Ш.С. Windows 95 Excel 7.0 сахифаларида.-Т.: Ўзбекистон, 1999. 5. М.Арипов Информатика ва хисоблаш техникаси Т.2001й 6. Рахмонқулова С.И. IBM PC шахсий комп ь ютерида ишлаш.-Т.:Шарқ,1997. 7. А.А. Обидов Информатика.ўқув қўлланма Тошкент 2005й 8. Холматов Т.Х., Тайлақов Н.И.Амалий математика, дастурлаш ва комп ь ютернинг дастурий таъминоти.-Т.: Меҳнат,2000. 9. www . dialog @ bitex . ru , www . frolov . ru 10. www.ziyonet.uz 11. www.tuit.uz

O'xshashlar

Microsoft Excel dasturida ishlash

Microsoft Power Point dasturida ishlash

Formulalar bilan ishlash va ma'lumotlarni o‘tkazish

Microsoft Access dasturi bilan ishlash

Macromedia Flash dasturida tasvirlar bilan ishlash