Bosh sahifa
Referatlar
Informatika va AT
Massivlar
Massivlar
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
107 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Massivlar
Massivlar va satrlar (dasturlash)
Massivlar uchun umumiy algoritmlar
C++visual dasturlash muhitida massivlar va satrlar
Vektorlar va ko’p o’lchovli massivlar bilan ishlash
![www.arxiv.uz Berilganlar massivi tushunchasi: [1(260-263), 2(112), 3(87-90)] Xotirada ketma-ket (regular) joylashgan bir xil turdagi qiymatlarga massiv deyiladi. Odatda massivlarga zarurat, katta hajmdagi, lekin cheklangan miqdordagi va tartiblangan qiymatlarni qayta ishlash bilan bog`liq masalalarni yechishda yuzaga keladi. Faraz qilaylik, talabalar guruhining reyting ballari bilan ishlash masalasi qo`yilgan. Unda guruhning o`rtacha reytingini aniqlash, reytinglarni kamayishi bo`yicha tartiblash, konkret talabaning reytingi haqida ma`lumot berish va boshqa masala ostilarini yechish zarur bo`lsin. Qayd etilgan masalalarni yechish uchun berilganlarning (reytinglarning) tartiblangan ketma-ketligi zarur bo`ladi. Bu yerda tartiblanganlik ma`nosi shundaki, ketma-ketlikning har bir qiymati o`z o`rniga ega bo`ladi (birinchi talabaning reytingi massivda birinchi o`rinda, ikkinchi talabaniki – ikkinchi o`rinda va hakoza). Berilganlar ketma-ketligini ikki xil usulda hosil qilish mumkin. Birinchi yo`l – har bir reyting uchun alohida o`zgaruvchi aniqlash: Reyting1, Reyting2,… ReytingN. Lekin ,guruhdagi talabalar soni yetarlicha katta bo`lganda, bu o`zgaruvchilar qatnashgan programmani tuzish katta qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Ikkinchi yo`l – berilganlar ketma-ketligini yagona nom bilan aniqlab, uning qiymatlariga murojaatni, shu qiymatlarning ketma-ketlikda joylashgan o`rnining nomeri (indeksi) orqali amalga oshirishdir. Reytinglar ketma- ketligini Reyting deb nomlab, undagi qiymatlariga Reyting1 , Reyting 2 ,… Reyting N ko`rinishida murojaat qilish mumkin. Odatda berilganlarning bunday ko`rinishiga massivlar deyiladi. Massivlarni matematikadagi sonlar vektoriga o`xshatish mumkin, chunki vektor ham o`zining individual nomiga ega va u fiksirlangan miqdordagi bir turdagi qiymatlardan – sonlardan iboratdir. Demak, massiv – bu fiksirlangan miqdordagi ayrim qiymatlarning (massiv elementlarining) tartiblangan majmuasidir. Barcha elementlar bir xil turda bo`lishi kerak va bu tur element turi yoki massiv uchun tayanch tur deb nomlanadi. Yuqoridagi keltirilgan misolda Reyting – haqiqiy turdagi vektor deb nomlanadi. Programmada ishlatiladigan har bir konkret massiv o`zining individual nomiga ega bo`lishi kerak. Bu nomni to`liq o`zgaruvchi deyiladi, chunki uning](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-2.png)
![www.arxiv.uz qiymati to`liq bir massivning o`zi bo`ladi. Massivning har bir elementi massiv nomi, hamda kvadrat qavsga olingan va element selektori deb nomlanuvchi indeksni ko`rsatish orqali oshkor ravishda belgilanadi. Murojaat sintaksisi: <massiv nomi >[<indeks>] Bu ko`rinishga xususiy o`zgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati massivning alohida elementidir, Bizning misolda Reyting massivining alohida komponentalariga Reyting[1], Reyting[2],..., Reyting[N] xususiy o`zgaruvchilar orqali murojaat qilish mumkin. Boshqacha bu o`zgaruvchilarni indeksli o`zgaruvchilar deyiladi. Umuman olganda indeks sifatida ifoda ishlatilishi mumkin. Ifoda qiymati massiv elementi nomerini aniqlaydi. Ifoda sifatida o`zgaruvchi ham olinishi mumkinki, o`zgaruvchining qiymati o`zgarishi bilan murojaat qilinayotgan massiv elementini aniqlovchi indeks ham o`zgaradi. Shunday qilib, programmadagi bitta indeksli o`zgaruvchi orqali massivning barcha elementlarini belgilash (aniqlash) mumkin. Masalan, Reyting[1] o`zgaruvchisi orqali I o`zgaruvchining qiymatiga bog`liq ravishda Reyting massivining turli (barcha) elementlariga murojaat qilish imkoni mavjud. Shuni qayd qilish kerakki, massiv indeksi sifatida butun son qo`llaniladi. Haqiqiy turdagi (float,double) qiymatlar to`plami cheksiz bo`lganligi sababli ular indeksi sifatida ishlatilmaydi. CҚҚ tilida indeks doimo 0 dan boshlanadi, uning eng katta qiymati massiv e`lonidagi uzunlikdan bittaga kam bo`ladi. Massiv e`loni quyidagicha bo`ladi: <tur> <nom> [<uzunlik>]қ{boshlang`ich qiymatlar} Bu yerda <uzunlik> - o`zgarmas ifoda. Misollar: int m[6]қ{1,4,-5,2,10,3] ; float a[4] ; Massiv statik va dinamik bo`lishi mumkin, Statik massivning uzunligi oldindan ma`lum bo`lib, u xotirada ma`lum adresdan boshlab ketma-ket](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-3.png)
![www.arxiv.uz joylashadi. Dinamik massivni uzunligi programma bajarilish jarayonida aniqlanib, u dinamik xotiradagi ayni paytda bo`sh bo`lgan adreslarga joylashadi. Masalan, int m[6] ; ko`rinishida e`lon qilingan bir o`lchamli massiv elementlari xotirada quyidagicha joylashadi: Adres Qiymatlar 7.1-rasm. Bir o`lchamli massivning xotiradagi joylashuvi Massivning i- elementiga m[i] yoki *(mҚi) – vositali murojaat qilish mumkin. Massiv uzunligini sizeof(m) amali orqali aniqladi. Massiv e`lonida uning elementlariga boshlang`ich qiymatlar olish (initsializatsiyalash) mumkin va uning bir nechta variantlari mavjud. 1)O`lchami ko`rsatilgan massiv elementlarini to`liq initsializatsiyalash: int t[5]қ{-10,5,15,4,3}; Bunda 5 ta elementdan iborat bo`lgan t nomli bir o`lchamli massiv e`lon qilingan va uning barcha elementlariga boshlang`ich qiymatlar berilgan. Bu e`lon quyidagi e`lon bilan ekvivalent: int t[5]; t[0]қ-10; t[1]қ5; t[2]қ15; t[3]қ4; t[4]қ3; 1) O`lchami ko`rsatilgan massiv elementlarini to`liqmas initsializatsiyalash: int t[5]қ{-10,5,15}; Bu yerda faqat massiv boshidaga uchta elementga boshlang`ich qiymatlar berilgan. Shuni aytib o`tish kerakki, massivning boshidagi yoki o`rtadagi ementlariga qiymatlar bermasdan, uning oxiridagi elementlarga boshlang`ich qiymat berish mumkin emas. Agarda massiv elementlariga boshlang`ich qiymat berilmasa, unda kelishuv bo`yicha static va extern modifikatori bilan e`lon qilingan massiv uchun m m [0] m [1] m[2] m [3] m [4] m [5]](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-4.png)
![www.arxiv.uz elementlarining qiymati 0 soniga teng deb, automatic massivlar elementlarining boshlang`ich qiymatlari noma`lum hisoblanadi. 3)O`lchami ko`rsatilmagan massiv elementlarini to`liq initsializatsiyalash: int t[]қ{-10,5,15,4,3}; Bu misolda massivni barcha elementlariga qiymatlar berilgan hisoblanadi, massiv uzunligi kompilyator tomonidan boshlang`ich qiymatlar soniga qarab aniqlanadi. Agarda massivni uzunligi berilmasa, boshlang`ich qiymati berilishi shart. } Ko`p o`lchamli statik massivlar: [1(263-280), 2(114-115), 3(90-91)] CҚҚ tilida massivlar elementining turiga cheklovlar qo`yilmaydi, lekin bu turlar chekli o`lchamdagi obyektlarning turi bo`lishi kerak. Chunki kompilyator massivning xotiradan qancha joy (bayt) egallashini hisoblay olishi kerak. Xususan, massiv komponentasi massiv bo`lishi mumkin, ya`ni «vektorlar-vektori» natijada matritsa deb nomlanuvchi ikki o`lchamli massiv hosil bo`ladi. Agar matritsaning elementi ham vektor bo`lsa, uch o`lchamli massivlar – kub hosil bo`ladi. Shu yo`l bilan yechilayotgan masalaga bog`liq ravishda ixtiyoriy o`lchamdagi massivlarni yaratish mumkin. Ikki o`lchamli massivning sintaksisi quyidagi ko`rinishda bo`ladi: <tur> <nom> [<uzunlik >] [<uzunlik>] Masalan, 10 x 20 o`lchamli haqiqiy sonlar massivining e`loni: float A[10] [20] ; E`lon qilingan A matritsani ko`rinishi 7.2-rasmda keltirilgan. J a0 : (a 00 , a 02 … … a 018 , a 019 ,), a 1 : (a 10 , a 11 … … a 118 , a 119 019 ), … i a i : (…, …, … a ij …, …, …), … a 9 : (a 90 , a 91 … … a 918 018 , a 919 019 ).](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-5.png)
![www.arxiv.uz 7.2-rasm. Ikki o`lchamli massivning xotiradagi joylashuvi Endi adres nuqtai – nazaridan ko`p o`lchamli massiv elementlariga murojaat qilishni ko`raylik. Quyidagi e`lonlar berilgan bo`lsin: int a[3][2]; float b[2][2][2]; Birinchi e`londa ikki o`lchamli massiv, ya`ni 2 satr va 3 ustundan iborat matritsa elon qilingan, ikkinchisida uch o`lchamli – 3 ta 2x2 magritsadan iborat bo`lgan massiv e`lon qlingan.Uning elementlariga murojaat sxemasi: Ades Ko`rsatkichlar massivi Qiymatlar a[0] a[1] a[2] a[0][0] a[0][1] a[1][0] a1][1] 7.3 rasm. Ikki o`lchamli elementlariga murojaat Bu yerda a[i] ko`rsatkichda i-chi satrning boshlang`ich adresi joylashadi, massiv elementiga a[i][j] ko`rinishidagi asosiy murojaatdan tashqari vositali murojaat qilish mumkin: *(*(aҚi)Қj) yoki *(a[j]Қj). Ko`rsatkichlar massivi Ko`rsatkichlar massivi Qiymatlar 7.3-rasm. Uch o`lchamli massivning xotirada tashkil bo`lishi Massiv elementlariga murojaat qilish uchun nomdan keyin kvadrat qavsda har bir o`lcham uchun indeks yozilishi kerak, masalan b[i][j][k]. Bu elementga vositali murojaat ham qilish mumkin va uning variantlari: *(*(*(bҚi)Қj)Қ)k) yoki *(*(b[i]Қj)Қk) yoki *(b[i][j] Қk); Ko`p o`lchamli massivlarni initsializatsiyalash:[1(290), 2(121), 3(91-92)] Massivlarni initsializatsiyalash quyidagi misollarda ko`rsatilgan: int a[2] [3]қ{0,1,2,10,11,12}; int b[3] [3]қ{{0,1,2} , {10,11,12},{20,21,22}} ;](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-6.png)
![www.arxiv.uz int c[3] [3] [3]қ{{{0}},{{100,101},{110}} , {{200,201,202}, {210,211,212},{220,221,222}}; Birinchi operatorda boshlang`ich qiymatlar ketma-ket yozilgan, ikkinchi operatorda qiymatlar guruhlashgan, uchinchi operatorda ham guruhlashgan, lekin ba`zi guruhlarda oxirgi qiymatlar berilmagan. Misol uchun, matritsalar va vektor ko`paytmasini- CқA*b hisoblash masalasini ko`raylik. Bu yerda A қ {aij }, b қ {b j },c қ {c i },iқ0..m-1,. Hisoblash formulasi c i қ 1 0 n j j ijb a . Dinamik massivlar bilan ishlash:[1(282-290), 3(92-95)] Statistik massivlarning kamchiliklari shundaki, ularning o`lchami oldindan ma`lum bo`lishi kerak, undan tashqari bu o`lcham berilganlarga ajratilgan xotira segmentining o`lchami bilan chegaralangan. Ikkinchi tomondan, yetarlicha katta o`lchamdagi massiv e`lon qilib, konkret masala yechilishida ajratilgan xotira to`liq ishlatilmasligi mumkin. Bu kamchiliklar dinamik massivlardan foydalanish orqali bartaraf etiladi, chunki ular programma ishlashi jarayonida zarur bo`lganda kerak o`lchamdagi massivlarni yaratish va zarurat qolmaganda yo`qotish imkoniyatini beradi. Dinamik massivlarga xotira ajratish uchun malloc(), calloc() funksiyalaridan yoki new operatoridan foydalanish mumkin. Dinamik obyektga ajratilgan xotirani bo`shatish uchun free() funksiyasi yoki delete operatori ishlatiladi. Yuqorida qayd qilingan funksiyalar alloc.h kutubxonasida joylashgan. Malloc() funksiyasining sintaksisi void * malloc(size_t size) ; ko`rinishida bo`lib, u xotiraning uyum qismidan size bayt o`lchamidagi uzluksiz sohani ajratadi. Agar xotira ajratish muvaffaqiyatli bo`lsa, malloc() funksiyasi shu soha boshlanishining adresini qaytaradi. Talab qilingan xotirani ajratish muvaffaqiyatsiz bo`lsa, funksiya NULL qiymatini qaytaradi.](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-7.png)
![www.arxiv.uz Sintaksisdan ko`rinib turibdiki, funksiya void turidagi qiymat qaytaradi. Amalda esa konkret turdagi obyekt uchun xotira ajratish zarur bo`ladi. Buning uchun void turini konkret turga keltirish texnologiyasidan foydalaniladi. Masalan, butun turdagi uzunligi 3 ga teng massivga joy ajratishni quyidagicha amalga oshirish mumkin: int * pIntқ(int*)malloc(3*sizeof(int)); malloc() funksiyasidan farqli ravishda calloc() funksiyasi massiv uchun joy ajratishdan tashqari massiv elementlarini 0 qiymati bilan initsializatsiya qiladi. Bu funksiya sintaksisi void * calloc (size_t num, size_t size) ; ko`rinishda bo`lib, num parametri ajratilgan sohada nechta element borligini, size har bir element o`lchamini bildiradi. Free() xotirani bo`shatish funksiyasi o`chiriladigan xotira bo`lagiga ko`rsatkich bo`lgan yagona parametrga ega bo`ladi: void free (void * blok) free() funksiyasi parametrining void turida bo`lishi ixtiyoriy turdagi xotira bo`lagini o`chirish imkonini beradi. Quyidagi programmada 10 ta butun sondan iborat dinamik massiv yaratish, unga qiymat berish va o`chirish amallari bajarilgan. # Keyingi programmada nxn o`lchamli haqiqiy sonlar massivining bosh diagonalidan yuqorida joylashgan elementlar yig`indisini hisoblash masalasi yechilgan. Funksiya va massivlar : [3(95-100)]Funksiyalar massivni parametr sifatida ishlatishi va uni funksiyaning natijasi ko`rinishida qaytarishi mumkin. Agar massiv parametr orqali funksiyaga uzatilsa, elementlar sonini aniqlash muammosi tug`iladi, chunki massiv nomidan uning uzunligini aniqlashning iloji yo`q. Ayrim hollarda, masalan, belgilar massivi sifatida aniqlangan satr (ASCIIZ satrlar)bilan ishlaganda massiv uzunligini aniqlash mumkin, chunki satrlar `ғ0` belgisi bilan tugaydi (8-bobga qarang).](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-8.png)
![www.arxiv.uz Funksiya parametri satr bo`lmagan hollarda fiksirlangan uzunlikdagi massivlar ishlatiladi. Agar turli uzunlikdagi massivlarni uzatish zarur bo`lsa, massiv o`lchamlarini parametr sifatida uzatish mumkin yoki bu maqsadda global o`zgaruvchidan foydalanishga to`g`ri keladi. Massiv nomi ko`rsatkich bo`lganligi sababli massiv el е m е ntlarini funksiyada o`zgartirish mumkin va bu o`zgartirishlar funksiyadan chiqqandan k е yin ham saqlanib qoladi. Ko`p o`lchamli massivlar bilan ishlash ma`lum bir murakkablikka ega, chunki massivlar xotirada joylash tartibi turli variantda bo`lishi mumkin. Masalan, funksiya param е trlar ro`yxatida n×n o`lchamdagi haqiqiy turdagi x[n][n] massivga mos k е luvchi param е trni Navbatdagi programmada funksiya tomonidan ikki o`lchamli massivni natija sifatida qaytarishiga misol kеltirilgan. Massiv elеmеntlarning qiymatlari tasodifiy sonlardan tashkil topadi. Tasodifiy sonlar «math.h» kutubxonasidagi random() funksiya yordamida hosil qilinadi:](/data/documents/77051ce0-ed9a-40f8-97b3-54038151cf6f/page-9.png)
