Маълумотлар сақланадиган жой - Informatika va AT - Referatlar

Маълумотлар сақланадиган жой

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.0693359375 KB

Ko'chirib olish

Маълумотлар сақланадиган жой Режа: 1. Маълумотлар сақланадиган жой асосий тушунчалари 2. OLAP моделлари

Маълумотлар сақланадиган жой асосий тушунчалари Кенг маънода Маълумотлар омбори (МО) деганда реал дунёнинг конкрет объектлари ҳақидаги маълумотлар тўпламини тушиниш мумкин. Лекин маълумотлар хажми ошиб бориши билан бу масалаларни хал этиш мураккаблашади. Юзага келган муаммо объект ва маълумотларни структуралаш, яъни тизимга солиш йўли билан хал килинади. Объект-бу мавжуд ва фарқланиши мумкин бўлган нарсадир. Объектларга тегишли бир қатор маълумотлар борки, уларнинг тўплами МО бўлади. Масалан, хар бир академик-лицей ёки касб-ҳунар коллежи-бу объектлар бўлса, улардаги ўқувчилар ҳақидаги маълумотлар тўплами МОга мисол бўлади. Хар қандай жиддий МОнинг яратилиши унинг лойиҳасини тузишдан бошланади. МО лойиҳаловчисининг асосий вазифаси объектлар ва уларни тавсифловчи параметрларни танлаш, маълумотлар орасидаги маълумотларни ўрнатишдан иборат. МОни яратиш жараёнида, фойдаланувчи маълумотларни турли белгилар бўйича тартиблашга ва белгиларнинг турли бирикмалари бўйича зарур маълумотларни (танланмани) тез топиш учун имкониятлар яратилишига ҳаракат қилади. Бу ишларни маълумотлар структураланган (тузилмаланган) бўлгандагина бажариш мумкин. Структуралаш-бу объектлар ва маълумотларнинг ўзаро боғланиши тасвирлаш усуллари ҳақидаги келишувни киритишдир. 1-мисол: структураланмаган маълумотлар. Шахсий иш №16493; Алиев Карим Эргашевич; туғилган сана 1 январь 1979 йил; Шахсий иш №16498; Бокиев Дилмурод Рахматуллаевич; туғилган сана 5 декабрь 1985 йил; Шахсий иш №16595; Зокиров Анвар Рашидович; туғилган сана 15 май 1984 йил. 2-мисол: структураланган маълумотлар. Шахсий иши № Фамилияси Исми Отасининг исми Туғилган сана

16493 Алиев Карим Эргашевич 01. 01. 79 16498 бокиев Дилмуро д Рахматулл аевич 05. 12. 85 16595 Зокиров Анвар Рашидович 15. 05. 84 Замонавий МО технологиясида МОни яратиш, унга хизмат кўрсатиш ва фойдаланувчиларни МО билан ишлашига имкон яратиш махсус дастурий ускуналар ёрдамида амалга оширилади. Бундай дастурий ускуналар ёрдамида амалга оширилади. Бундай дастурий ускуналар мажмуаси Маълумотлар базасини бошқариш тизимлари (МОБТ) деб аталади. МОБТ-МОни яратиш, уни долзарб ҳолатда ушлаб туриш, керакли ахборотни топишни ташкил этиш ва бошқа хизмат кўрсатиш учун зарур бўладиган дастурий ва тил воситалари мажмуасидир. МОБТ мисоли сифатида қуйидагиларни келтириш мумкин: -DBASE дастури ; -Microsoft Access; -Microsoft For Pro For DOS; -Microsoft For Pro For WINDOWS; -Paradox for DOS; -Paradox for WINDOWS. МО билан ишлашга киришишдан олдин маълумотларни тасвирлаш моделини танлаб олиш керак . У қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим: -ахборотни кургазмали тасвирлаш; -Ахборотни киритишда соддалаш; -ахборотни излаш ва танлашда қулайлик; -бошқа омборга киритилган маълумотдан фойдаланиш имкониятининг мавжудлиги; -МОнинг очиклигини таъминлаш (янги маълумотлар ва майдонлар қўшиш, уларни олиб ташлаш имкониятлари ва ҳоказо). МО битта ёки бир неча моделларга асосланган бўлиши мумкин. Хар қандай моделга ўзининг хоссалари (параметрлари) билан тавсифланувчи

объект сифатида караш мумкин. Шундай объект устида бирор амал (иш) бажарса бўлади. МО моделларининг учта асосий турлари мавжуд: Реляцион, иерархик ва семантик тармоқ. Реляцион (лотин тилидаги relatio-муносабат сўзидан олинган) моделда маълумотларни сақлаш уни ташкил этувчи қисмлари орасидаги муносабатларга асосланган. Энг содда ҳолда у икки ўлчовли массив ёки жадвалдан иборат бўлади. Мураккаб ахборот моделлари ана шундай жадвалларнинг ўзаро боғланган тўпламидан иборат. МОнинг иерархик модели пастки поғонадаги юқори поғонадагига бўйсиниш тартибида жойлашган элементлар тўпламидан иборат бўлади ва ағдарилган дарахт(граф)ни ташкил этади. Ушбу модель сатҳ, тугун, боғланиш каби параметрлар билан тавсифланади. Унинг ишлаш тамойили шундайки, қуйи сатҳдаги бир неча тугунлар боғланиш ёрдамида юқорироқ сатҳдаги битта тугун билан боғланган бўлади. Тугун - бу иерархиянинг берилган сатҳида жойлашган элементнинг ахборот моделидир. МОнинг семантиқ тармоқ модели иерархик моделга ўхшашдир. У хам тугун, сатҳ, боғланиш каби асосий параметрларга эга. Лекин семантиқ тармоқ моделида турли сатҳдаги элементлар орқали «эркин», яъни «ҳар бири хамма билан» маъноли боғланиш қабул қилинган. Кўпчилик МОлар жадвал тузилмасига эга. Унда маълумотлар адреси сатр ва устунлар кесишмаси билан аниқланади. МОда устунлар-майдонлар, сатрлар эса ёзувлар деб аталади. Майдонлар МОнинг тузилмасини, ёзувлар эса, унда жойлашган маълумотларни ташкил этади. Майдонлар-МО тузилмасининг асосий элементларидир. Улар маълум хусусиятларга эга бўладилар. Ҳар қандай майдоннинг асосий хусусияти унинг ўзунлигидир. Майдон ўзунлиги ундаги белгилар сони билан ифодаланади. Майдоннинг яна бир хусусияти, унинг номидир. Майдонда унинг номидан ташқари яна имзо хусусияти ҳам мавжуд. Имзо-устуннинг сарлавҳасида акс эттириладиган ахборотдир. Уни майдон номи билан

аралаштириб юбормаслик лозим. Агар имзо берилмаган бўлса сарлавҳада майдон номи ёзиб қуйилади. турли типдаги майдонлар турли мақсадларда ишлатилади ва турли хоссаларга эга бўлади. Майдонларнинг хусусияти билан танишиб чикамиз: 1. Оддий матн майдони. Белгилар сони 255 дан ошмаслиги керак. 2. МЕМО-катта ўлчамли матн майдони. Белгилар сони 65535дан ошмаслиги шарт. Оддий матн ва МЕМО майдонида ҳисоб ишларини бажариб бўлмайди. 3. Сонли майдон. Сонли маълумотларни киритишга хизмат қилади ва ҳисоб ишларини бажаришда фойдаланилади. Бу майдон 1,2,4,8 ва 16 байтли бўлиши мумкин. 4. Сана ва вақт майдони. Бу майдон сана ва вақтни бичимланган ҳолда сақлаб қуйиш имконини беради (01. 06. 01 20:29:59). 8байт ўлчамга эга. 5. «Пул бирлиги» номи билан аталувчи майдон. Бу майдондан ҳисоб китоб ишларини юритишда фойдаланилади. 6. Ҳисоблагич майдони. Бу майдон 4 байт ўзунликка ва автоматик равишда маълум сонга ошиб бориш хусусиятига эга. Ушбу майдондан ёзувларни номерлашда фойдаланиш қулайдир. 7. Мантиқий амал натижасини сақловчи майдон. Бу майдон «рост» (true) ёки «ёлғон» (false) қийматни сақлайди. Майдон ўлчами 1байт. 8. OLE-номи билан юритувчи майдон. Бу майдон Excel жадвалини, Word хужжатини, расм, овоз ва бошқа шу каби маълумотларни иккилик саноқ системасида сақлайди. Майдон ўлчами 1Гбайтгача. 9. Гиперссилка майдони. Бу майдон белги ва сонлардан иборат бўлиб, бирор файл ёки сайтга йўл кўрсатади. 10. Қийматлар рўйхатидан иборат бўлган майдон. Бу майдон бир қанча қийматлардан иборат бўлган рўйхатдан танланган аниқ бир қийматни сақлайди.

Жадваллар орасидаги муносабатлар ишончли ишлаши ва бир жадвалдаги ёзув орқали иккинчи жадвалдаги ёзувни топиш учун жадвалда алоҳида майдонуникал майдон бўлишини таъминлаш керак. Уникал майдон-бу қийматлари такролланмайдиган майдондир. Мисол сифатида талабалар ҳақидаги маълумотларни сақловчи маълумотлар базасининг бир қисмини келтирамиз. Майдон номи Майдон хусусияти Майдон хажми Талабанинг омбордаги ўрни Ҳисоблагич майдони 4 байт Талаба Ф. И. Ш. Оддий матнли майдон 255 белги Талабанинг туғилган жойи ҳақида Оддий матнли майдон 255 белги Талабанинг туғилган куни Сана ва вақт майдони 8 байт ………………………… . …………………… … Талабанинг курси Қийматлар рўйхатидан иборат бўлган майдон Талабанинг расми OLE-номи билан юритилувчи майдон. 1Г байт Талаба ҳақида қўшимча маълумотлар МЕМО-катта ўлчамли матн майдони 65535 белги OLAP моделлари Ахборотни сақлаш тизимлари умумий «тўп» га жойлашган барча ахборотларни фақат ОLТP (Оn-Line Transaction Processing, Транзакцияни оператив қайта ишлаш) усули орқали чиқариш имконини беради. Яъни, мисоли, фойдаланувчи портал ойнасига талаб этилган сўровни киритади ва сўровга мос барча ҳужжатлар рўйхатини олади. Ва унга ушбу ҳужжатлар рўйхати билан танишиб олишга кўп вақт кетади. Интернет Яндекс, Рамблер ва бошқа излаш тизимлари ушбу принцип бўйича ишлайди. Киришни тузаётганда ва кириш ахборотларини сақлашда, кириш учун аниқ категориялар ўзлаштирилади. Улар бир ўлчамли ёки кўп ўлчамли классификациялаш тизимига боғланади. Бу ҳолатда ахборотларни ОLAP (On

Line Analitical Processing ёки реал вақтдаги маълумотлар таҳлили) усули ёрдамида чиқариш мумкин, ҳатто излаш сўровларини фойдаланмасдан ҳам, фақат компанияда қабул этилган каталог бўйича чиқариш мумкин. Кириш саволига ва кириш ахборотларини ташкил этишга кўп диққат ажратиш керак, сабаби фойдаланувчига сифатли ахборотнинг берилиши ахборотни қандай киритилиши билан боғлиқ бўлади. Агар у «тўп» га киритилган бўлса, сифатли ахборотни чиқариш ҳолатини яхшилаш умуман мумкин эмас. Бир қатор ҳолларда, барча ахборотларни қайта киритиш орқали вазиятдан чиқиш мумкин. Ахборотларни ишончли сақлаш воситалари . Ахборотларни сақлашнинг ишончлиги қўйидаги асосий факторлар билан аниқланади: • Фойдаланилган маълумотлар базаси; • Киришни чегаралаш тизими; • Рўхсат этилмаган киришлардан ҳимоялаш. Яратилаётган порталларда кўпинча ўзини корпоратив қўшимчаларда яхши тавсия этаётган MYSQL Сервер ва Oracle маълумотлар базалари қўлланилмоқда. Ахборотга кириш чегараларини белгилашга алоҳида диққат қаратилади. Ҳар бир фойдаланувчи ўзининг шахсий менюига эга, унда у фақат кириш ҳуқуқига эга бўлган бўлимларни ва ахборотларни кўра олиши мумкин. Фойдаланувчиларнинг барча ҳаракатлари порталда ҳужжатлаштирилади. Маълумотларни чиқариш воситалари . Кўрсатилган ишларни ташкил этиш ва ахборотларни сақлаш талабларига боғлиқ маълумотларни чиқаришнинг ва ишлов беришнинг ҳар хил турлари яратилади: • Енг қўлай, тез ва натижали усул – кўп ўлчамли каталог бўйича маълумотларни чиқариш; • Шаблон бўйича излашдан бошлаб, то рус тили морфологиясини (Яндекс) ҳисобга олган ҳолда ва сўровли излаш тили билан излашгача ҳар хил тўлиқматнли излаш тизимлари;

• Business Intelligence (BI - бизнес - аналитик ) тизимлари ; • О LAP (On-Line Analitical Processing – интерфаол таҳлилий ишлов бериш ) тизимлари . Қўшимчалар . Портал тизимида фойдаланувчининг асбоби , керакли форматдаги саҳифаларга кириш ҳуқуқини таъминловчи , браузер ёки навигатор бўлади . Кўпчилик порталлар фойдаланувчиларга уй ёки шахсий W ебсаҳифасини ўзининг шахсий излаш ва қабул этиш талабларига кўра созлаш имконини беради . Хавфсизликни таъминлаш тизими . Одатда ўзига қўйидаги стандарт ҳимоялаш чораларни қўшади : криптографик кодлаш , пароль бериш , идентификаторни ўзлаштириш , электрон рақамли имзо ва ҳ . к . Интеллектуал таҳлил қўшимчаси ёки билимларни бошқариш тизими (Knowlede Man ement), у ҳисобланмаган маълумотларни структуралаш ва категоризациялаш имконини берадиган воситаларни , уларга қўлай кириш механизмларни шакллантиришни , ва йиғилган ахборотлар ҳисоботини тузадиган махсус аналитик усулларни фойдаланган ҳолда тақдим этади . Уларнинг ишлаш принтсипи мавжуд ҳужжатларни аннотатсиялаш , ушбу аннотатсиялар базасида ёзилган ҳужжатларни , метамаълумотларни ва дастлабки ҳужжатларга ссилка бериш билан , уларни ахборот сақлайдиган жойга жойлаштириш билан шаклланади . Бунда ҳужжат тили, унинг мавзуи, яратилиш санаси ва белгилари ўрнатилади. Шу вақтнинг ўзида махсус луғатлар ёки ҳужжатда учрайдиган номлар, терминлар ва бошқа атрибутларнинг, уларнинг манбалари кўрсатилган ҳолда, маълумотлар базаси яратилади. Репозитарий – ахборот объектлари, фойдаланувчилар, ишчи гуруҳлар ва ҳ.к.лар ҳақида метама`лумотларни сақлаш жойи. Метамаълумотлар об`ект типини, қайси бўлимга тегишли эканлигини, ҳужжат форматини ва ҳатто унинг мазмунини кўрсатади.

Публикатсия ва ёзилиш тизимчалари, у фойдаланувчиларга ўзларининг ҳужжатларини чот этишга ва зарурли ахборотларни ва ташқи манбаларни олиш учун ёзилишга имкон беради. Таҳлил этиш ва жараёнларни режалаштириш механизмлари, шу билан бирга корхона ресурсларини режалаштириш тизимлари (Enterprise Resource Planning - ERP). ERP тизимлари – корхонанинг барча асосий бошқариш фаолияти аспектларини, умумий ахборот кенгислигида қўллаб– қувватлайдиган бирлаштирилган қўшимчалар тўплами. ERP да режалаштирилган ва таҳлил этилган барча амаллар алоҳида функционал модулларга бўлинган. CРМ модули - Cустомер Релатионшип Манагемент (ЕРП тизимига кириши мумкин), у компаниянинг клиентлари ҳақида, клиентларни ахборот қўллаб-қувватлаш хизмати ҳақида, портални клиент талабига кўра созлаш ва ҳ.к. маълумотлар билан ахборот базасини шаклландиришга имкон берадиган фронт ва баcк-оффиcе ташкилотларини таъминлайди. Аммо CРМ нинг асосий функтсияси клиентни «ушлаб қолиш» бўлиб ҳисобланади. Ахборот истеъмолчиларининг сўровлари бўйича ахборотни чиқаришнинг бир шаклга келтирилган мустақил воситалари. Бу саволни эчиш учун портални ишлаб чиқарувчилардан ҳеч қанақа иш талаб этилмайди. Портал ҳар қандай оператсион тизимдаги ҳар қанақа типдаги комп`ютерларда, ҳатто уяли телефонларда ҳам ишлаши мумкин. Унга фақат бир талаб бор, у ҳам бўлса Интернетга кириш ҳуқуқи.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Дaвлeтшин М. Г. Умумий псиxoлoгия. Т., ТДПУ, 2000 2. Климов Е.А . Общая психология. М . , Питер, 2001 3. Климов Е.А . Психология. М . , Питер, 2000 4. Маклаков А.Г . Общая психология М.; Питер . 2003. 5. Ғoзиeв Э. Ғ. Умумий псиxoлoгия. 1-2 тoм. Т., Фан, 2002 Қўшимча адабиётлар 1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. Тошкент, Ўзбекистон нашриёти, 2010 й. 2. Гaмeзo A. «Aтлaс пo псиxoлoгии» Мoсквa, Питер, 2001й. 3. Гиппенрейтер Ю.Б Введение в об щ ую психологию: Курс лекций: Учебное пособие для вузов –М.; ЧеРо 1997 Электрон таълим ресурслари 1. www. tdpu. uz 2. www. pedagog. uz 3. www. Ziyonet. uz 4. www. edu. uz

O'xshashlar

Маълумотлар модели

Маълумотлар базасини химоялаш

Маълумотлар базасини ишлатиш

Тақсимланган маълумотлар базаси

Маълумотлар базаларини лойихалаш