Kompyuterni ishga tayyorlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

988.8671875 KB

Ko'chirib olish

Kompyuterni ishga tayyorlash Reja: 1. SETUP BIOS dasturini sozlash 2. Windows operatsion tizimini o‘rnatish 3. Operatsion tizimni qattiq diskdan o‘rnatish 4. Drayverlarni o‘rnatish va apparat komponentlarining ishlash xususiyatini tekshirish 5. Ilovalarni o‘rnatish va o‘chirish 6. Windows XP/2003 Server operatsion tizimi

Ishlashga tayyor bo‘lgan kompyuter ko‘p pog‘onali tizimni ifodalaydi. Eng quyi pog‘onani apparat vositalari tashkil qiladi, yuqori pog‘onalarda esa dasturiy vositalar joylashadi. Yangi kompyuter ishga tayyor bo‘lishi uchun quyida keltirilgan bosqichlarni bosib o‘tishi talab qilinadi. 1. Kompyuterning dastlabki apparat qismining sozlanishi. Bunda barcha mavjud apparat komponentlari ko‘rsatkichlarining kelishuvi kompyuterning tizimli platasida joylashgan doimiy xotira qurilmasiga yozilgan (PZU) BIOS SETUP vositasi yordamida amalga oshiriladi. 2. Operatsion tizimni o‘rnatishdan oldin qattiq diskni ma’lumot yozish uchun tayyorlash kerak bo‘ladi. Buning uchun uni formatlash lozim. 3. Operatsion tizimning o‘rnatilishi kompyuterni ishga tushirishga va foydalanuvchi bilan muloqatni amalga oshirishiga imkon beradi. 4. Qurilmalarning drayverlarini o‘rnatishdan iborat bo‘lgan qo‘shimcha sozlash operatsion tizim tomonidan amalga oshiriladi. Bu drayverlar kompyuterning barcha dasturlarida mavjud qurilmalarga murojaat qilish imkonini beradi. 5. Oxirgi bosqich kompyuter bilan ishlash uchun zarur bo‘lgan barcha dasturlarni o‘rnatishdan iborat. Ushbu keltirilgan bosqichlardan har qaysisi ishlab turgan kompyuterda ham bajarilishi mumkin. Xususan, apparat yoki dasturiy konfiguratsiyani o‘zgartirishga bo‘lgan zaruriyat har doim mavjuddir. Bunda kompyuterning dastlabki tayyorgarligida amalga oshirilgan bosqichlardan foydalaniladi. BIoS. Basic Input/Output System – kiritish chiqarishning asosiy tizimi. Bu kompyuterning diskka murojaat qilmasdan foydalanadigan, apparatli joylashtirilgan dasturiy ta’minotidir. BIOS mikrosxemasida klaviaturani, videokartani, disklarni, portlarni va boshqa komponentlarni boshqarish uchun zarur bo‘lgan dasturiy kod saqlanadi. Odatda, BIOS kompyuterning tizimli platasiga joylashtirilgan ROM BIOS deb ataluvchi doimiy xotira qurilmasi (DXQ) (ROM, Read-Only Memory) mikrosxemasiga o‘rnatiladi. Bunday texnologiya tizimli plataga nisbatan tashqi

qurilma hisoblangan komponentlarning ishlash xususiyatidan qat’iy nazar BIOSdan doimiy foydalanishni ta’minlash imkonini beradi (masalan, yuklovchi disklar). Kompyuter tizimini bir-biri bilan o‘zaro aloqa qiluvchi bir nechta apparat va dasturiy vositalarning qatlami ko‘rinishida ifoda qilish mumkin. Asosan to‘rtta qatlam mavjud bo‘lib, ularning har birini nimbosqichlarga ajratish mumkin (1- rasm). 1-rasmda apparat ta’minoti bilan operatsion tizimning ilovalar orasidagi interfeys sifatida BIOSdan foydalangan ikkita har xil kompyuterlar tasvirlangan. Bu kompyuterlarda bir xil dasturiy ta’minotni ishga tushirish imkoni bo‘lgan har xil qurilmalarni (protsessor, qattiq disk, monitor va boshqa) o‘rnatish mumkin. Operatsion tizim va ilovalarning o‘zaro aloqasi mos bo‘lgan API (Application Programming Interface) yordamida amalga oshiriladi. (AРГ) Ilova Ilova 1-rasm. ShK-moslashgan tizimning qatlamlarga shartli bo‘linishi. Ilovalar apparat ta’minotiga bog‘liq bo‘lmaganligi sababli, uning hamma so‘rovlariga operatsion tizim ishlov beradi. Operatsion tizim bevosita BIOS orqali apparat ta’minotiga murojaat qiladi. Bu aloqa qurilmalarning drayverlari ko‘rinishida amalga oshiriladi. Tizimli BIOS apparat ta’minotiga bog‘liq bo‘lmagan holda, operatsion tizim uchun o‘zgarmay qoladi, operatsion tizim esa turli xil kompyuterlarda ishlashi mumkin. “ A” tizimning apparat ta’minoti “ B” tizimning apparat ta’minoti O M BI O S “ A” t iz i m R q uri l m alar d r ayv eri “ B” tizim ROM BIOS qurilmalar drayveri Operatsion tizim Operatsion tizimNostandart interfeys Standart interfeys Standart interfeys

Masalan, agar Windows XP operatsion tizimini har xil protsessorli, qattiq diskli, videoadapterli kompyuterga o‘rnatilsa, uning ishlash tamoyili o‘zgarmaydi, chunki drayver apparat komponentlari qanday bo‘lishidan qat’iy nazar o‘zining asosiy funksiyalarini bajaradi. 1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, ilovalar va operatsion tizim ko‘p kompyuterlarda aynan bir xil, BIOS esa aniq apparat komponentlari bilan ishlashga «moslashadi» va o‘rnatilgan qurilmalardan mustaqil holda operatsion tizim uchun standart interfeysni ta’minlaydi. 1. SETUP BIOS dasturini sozlash Apparat komponentlarini sozlashning dastlabki bosqichlarida ikkita masala hal qilinadi. Birinchi masala – qurilmalarning o‘zar o aloqasining ishonchliligiga va xatosizligiga erishish va bu ko‘rsatk ichlarni saqlash. Ikkinchi masala – optimal unumdorlikka erishish. Dastlabki sozlashning mohiyati – tizimli plataning interfeyslarini sozlashdan iborat. U BIOS SETUP dasturiy vositalari tomonidan bajariladi. BIOS SETUP vositalari – bu kompyuterni sozlashning eng zo‘r vositalaridan biri. BIOS tizimi hajmi qat’iy chegaralangan doimiy xotira qurilmasida saqlanadi. Oldindan tayyorgarlik ko‘rish. BIOS SETUP vositalari yordamida bajariladigan sozlashlar eng quyi pog‘onaga tegishlidir. Shu sababli bunga barcha dasturiy vositalar ta’sirchandir. BIOS SETUPning ba’zi bir ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi kompyuterning ishonchli ishla shini kamaytiradi yoki umuman kompyuterni ishdan chiqaradi. BIOS ning optimal sozlanishini saralash – bu xavfsiz interfaol jarayon emas. «Bo‘sh» kompyuter uchun BIOS SETUP ni sozlash uncha xavfli emas. Agar ishlab turgan tizimda BIOS SETUP ko‘rsatkichlari o‘zgartirilsa, kompyuterda mavjud bo‘lgan barcha axborot tahdid ostida qolishi mumkin. Ishlab turgan kompyuterni BIOS SETUP vositasi yordamida sozlashdan oldin zarur bo‘lgan ma’lumotlarni tashqi ma’lumot tashuvchilarga (yoki lokal tarmoqning tarmoq diskiga) zaxirali nusxalashni bajarish kerak. Alohida sozlashlarni yoki o‘zaro aloqador sozlash guruhini o‘zgartirishlarni mustaqil bosqich sifatida qarash kerak. Har bir bosqichni bu sozlashlar tizimga

qanday ta’sir ko‘rsatganini tekshirish bilan tugatish lozim. Ba’zi bir o‘zgartirishlarning oqibatlari darhol ko‘rinmaydi. O‘zgartirishlar haqidagi protokolni bir necha kun saqlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agar muammolar hosil bo‘lsa, ularni ma’lum joyda to‘xtatish va tuzatish imkoni bo‘ladi. BIOS SETUP interfeysi. SETUP vositalarini faollashtirish uchun kompyuterni yuklashning dastlabki bosqichida klaviaturadan aniq bir tugmani (ko‘pincha DELETE tugmasini) bosish kerak. Uni kompyuter o‘zini testlayotgan vaqtda bosish qulaydir. SETUP vositasi interfeysi ko‘p pog‘onali menyu ko‘rinishida bajarilgan (2- rasm). Uning oyna ko‘rinishi BIOS versiyasiga bog‘liq. Yuqori pog‘ona menyusining bandlari kursorni boshqarish tugmalari bilan tanlanadi. ENTER tugmasini bosganda aniq sozlashlarni va 2-rasm. BIOS SETUP dasturining asosiy menyusi. navbatdagi pog‘onaning menyusini saqlagan keyingi pog‘onaning menyusi ochiladi. Ko‘rsatkichlarning qiymati PAGE UP va PAGE DOWN tugmalari yordamida o‘zgartiriladi, yuqori pog‘onaning menyusiga qaytish uchun esa ESC tugmasidan foydalaniladi. Yuqori pog‘onadagi menyu tarkibiga standart sozlashlarni saralash va ularni saqlashni (yoki uni rad etishni) ta’minlovchi buyruqlar kiradi. Bu buyruqlarni tasdiqlash uchun Y tugmasini, undan keyin esa ENTER tugmasini bosish kerak. ENTER yoki ESC tugmalari darhol bosilganda buyruq bekor qilinadi. BIOS ning har xil versiyalarida buyruqning aniq ifodalanishi farqlanadi.

LOAD BIOS DEFAULTS , Load Fail-Safe Defaults (BIOS ning standart qiymatlarini yuklash, ishonchli yuklanishning muhimligi). Bu buyruq sozlashning standart to‘plamini qayta tiklaydi. Agar kompyuterning qurilmalari ravon ishlasa, tizimning ishlash xususiyati konfiguratsiyadan va o‘rnatilgan qurilmalarning tavsiflaridan qat’iy nazar ta’minlanadi. LOAD SETUP DEFAULTS, Load Optimized Defaults (SETUP ning standart qiymatlarini yuklash, optimal qiymatlarini yuklash). Bu buyruq boshqa sozlashlarning standart to‘plamini yuklaydi. SAVE & EXIT SETUP (O‘zgarishlarni saqlash va chiqish). Bu buyruq SETUP vositalarining ishini kiritilgan o‘zgarishlarni saqlash bilan tugatadi. Bu buyruqning ekvivalenti menyuning yuqori pog‘onasidagi klaviaturadan F10 tugmasini bosishdir. EXIT WITHOUT SAVING (O‘zgarishlarni saqlamasdan chiqish). Bu buyruq SETUP vositalarining ishini kiritilgan o‘zgarishlarni saqlamasdan tugatadi. Bu buyruqning ekvivalenti menyuning yuqori pog‘onasida klaviaturadan ESC tugmasini bosishdir. SETUP vositalariga bo‘ysunadigan sozlashlar energiyaga bog‘liq bo‘lmagan xotirada saqlanadi. Ular uchun ajratilgan soha ESCD (Extended Static Configuration Data – tizimli konfiguratsiyaning kengaytirilgan ma’lumotlari) deb nomlanadi. Bu ma’lumotlardan boshlang‘ich yuklanish vaqtida tizimli plataning kontrollerlarini qayta dasturlash uchun foydalaniladi. 2. Windows operatsion tizimini o‘rnatish Kompyuterdan to‘liq foydalanishdan oldin, unga operatsion tizim o‘rnatilishi kerak bo‘ladi. Operatsion tizimni bir marta o‘rnatib, uning qurilmalari haqida o‘ylamasdan va qo‘shimcha o‘rnatish va qayta o‘rnatishlar bilan shug‘ullanmasdan, unda yillab ishlash istagi hammada bor. Lekin afsuski Windows tizimi kamchiliklardan holi emas. Operatsion tizimni qayta o‘rnatish zaruriyatini keltirib chiqaradigan quyidagi uchta sabab mavjuddir: 1. Yangi versiyasining vujudga kelishi. Windows operatsion tizimining yangi versiyalari bir necha yilda bir marta chiqadi. Yangi imkoniyatlar, zamonaviylik va

xatolarni to‘g‘rilash kabi sabablar konfiguratsiyani yangilash zaruriyati haqida o‘ylantiradi. 2. Kompyuterning «osilib» qolishi. Windows operatsion tizimini mutlaqo ishonchli deb bo‘lmaydi. U foydalanuvchining qo‘pol xatosi yoki buzg‘unchi dasturlarning (kompyuter viruslari) ta’siri natijasida tiklab bo‘lmaydigan holatda ishdan chiqishi mumkin. Uning ish faoliyatini qayta tiklash uchun tizimni qaytadan o‘rnatish talab etiladi. 3. «Chiqindi»lar to‘planishi. Ishlash jarayonida Windows operatsion tizimida uni samarali ishlashini pasaytiradigan «chiqindi» to‘planib boradi. Bundan qutilishning yagona usuli operatsion tizim o‘rnatilgan diskni «tozalash» va tizimni qayta o‘rnatishdan iborat. Windows tizimidan o‘rtacha foydalanish muddati – tizimni ke yingi qayta o‘rnatishgacha bo‘lgan vaqt taxminan bir yilni tashkil qiladi. Shuning uchun operatsion tizimni o‘rnatish yoki qayta o‘rnatishni bilish barcha foydalanuvchilar uchun kerak bo‘ladi. Operatsion tizimni o‘rnatish usullari. Yangi kompyuterga operatsion tizimni «toza» qattiq diskka o‘rnatiladi. Quyida operatsion tizimni o‘rnatishning umumiylashtirilgan usullari keltirilgan. «Toza» qattiq diskka o‘rnatish . Bu usuldan yangi kompyuterga o‘rnatish uchun yoki oldin to‘plangan ma’lumotlarni yo‘qotish bilan tizimni qaytadan o‘rnatish uchun foydalaniladi. Bu operatsiyani bajarishda yuklovchi disk talab etiladi. Mavjud bo‘lgan Windows operatsion tizimi ustidan o‘rnatish. Bu turdagi o‘rnatish mavjud bo‘lgan ilovalarning ishlash xususiyatini saqlab qolish bilan tizimning yangilanishini ifodalaydi. Bu kompyuterni «tozalash» nomaqbul yoki sermashaqqat jarayon bo‘lganda optimal variant bo‘lib hisoblanadi. Bugungi kunda Windows oilasiga ko‘plab operatsion tizim va ularning turlari kiradi. Shu sababli tizimni bunday o‘rnatish har doim ham mumkin emas. Ba’zida bunday o‘rnatishni bajarish uchun qo‘shimcha shartlarga rioya qilish talab qilinadi.

Operatsion tizimni xuddi shu versiyasi ustiga o‘rnatish. Bu usul qiyin topiladigan xatolarni to‘g‘rilash va ishlash barqarorligini oshirish uchun xizmat qiladi. Bunday o‘rnatish davomida tizimli fayllarni va operatsion tizimning ichki aloqasini qayta tiklash mumkin. Ilovalarning ishlash xususiyati saqlanadi, muammolar yo‘q bo‘ladi. Windows operatsion tizimini o‘rnatish jarayoni har qanday usulda ham deyarli bir xil. Birinchi bosqich – o‘rnatish ustasini (master ustanovki) tayyorlash va ishga tushirish. Bunda foydalan uvchi qatnash maydi va joriy operatsion muhitning doirasida amalga oshiriladi. O‘rnatishga tayyorgarlik. Bu holda « toza » qattiq diskka o‘rnatish kompyuterni yuklovchi kompakt-diskdan yuklash bilan boshlanadi (masalan, Windows XPning distributiv kompakt-diski yuklovchi hisoblanadi). Distributiv kompakt-diskda mavjud bo‘lgan Setup dasturi o‘rnatishni boshlash uchun xizmat qiladi. Agar yuklanish kompakt-diskdan bajarilsa, bu dastur avtomatik yuklanishi mumkin. Xuddi shunday holat Windowsning oldingi versiyalaridan birini yangilashda bo‘ladi: CD-ROM jamlagichiga kompakt- diskning qo‘yilishi bilan o‘rnatish dasturi avtomatik ishga tushirish vositasi yordamida yuklanadi. Agar avtomatik yuklash vositasi o‘chirilgan yoki ishlatish mumkin bo‘lmasa, o‘rnatish dasturini distributiv kompakt-diskning o‘zak katalogidan topish va mustaqil ravishda ishga tushirish kerak. 3. Operatsion tizimni qattiq diskdan o‘rnatish Ko‘p foydalanuvchilar operatsion tizimni o‘rnatishning o‘ziga xos usullarini afzal ko‘radilar. Ular dastlab distributiv kompakt-diskning tarkibidagi barcha ma’lumotlarni qattiq diskga nusxa ko‘chiradilar. So‘ngra ular o‘rnatishni kompakt diskdan emas, balki qattiq diskka ko‘chirilgan nusxadan bajaradilar. O‘rnatishning bunday usuli muhim xususiyatlarga ega. Nusxa olish jarayonida axborot tashuvchining o‘qish xususiyati avtomatik tarzda tekshiriladi. Agar ma’lumotlar qattiq diskka muvaffaqiyatli ko‘chirilgan bo‘lsa, ularning keyingi o‘qilishiga ishonch hosil qilish mumkin. Agar ba’zi bir

sabablarga ko‘ra distributiv axborot tashuvchi barqaror ishlab chiqarilmasa, bu holat juda muhimdir. Qattiq diskdan o‘rnatish CD-ROM jamlagichdan o‘rnatishga nisbatan ancha tez bo‘ladi. Agar keyinchalik distributiv kompakt-diskdan o‘rnatishga zaruriyat tug‘ilsa, har doim qattiq diskdagi nusxasidan foydalanish mumkin bo‘ladi. Bu drayverlarni o‘rnatish, operatsion tizimning komponentlarini qo‘shish yoki olib tashlash, muhim bo‘lgan sozlash kalitlarini almashtirish jarayonini osonlashtiradi. Agar tizimning dastlabki yuklanishi tizimli yumshoq diskdan bajarilgan bo‘lsa, operatsion tizim o‘rnatilgandan so‘ng CD-ROM jamlagichining harfli belgilanishi o‘zgaradi. Shuning uchun distributiv kompakt-diskka keyingi murojaat qilinganda har doim manbaning qaerda joylashganiga aniqlik kiritish kerak bo‘ladi. Qattiq diskdan o‘rnatilganda bunday muammolar kelib chiqmaydi. Windows tizimining oxirgi versiyalarida o‘rnatish dasturining o‘zi o‘rnatilishi kerak bo‘lgan fayllarning nusxasini qattiq diskka ko‘chiradi. O‘rnatishning boshlanishi. Operatsion tizimni o‘rnatishni bajaruvchi Setup dasturi ishga tushgandan keyin, kompyuterning minimal talablarga muvofiqligi tekshiriladi. Qattiq disk hajmining bo‘sh joyi jiddiy ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib qoladi. Agar disk to‘lib qolsa va bo‘sh joy yetmasa, o‘rnatish dasturi ishini to‘xtatadi. Dasturni o‘rnatish uchun diskdagi bo‘sh joy hajmi minimal talab qilingan hajmdan ikki barobar ko‘p bo‘lishi tavsiya etiladi, chunki o‘rnatish dasturi ish jarayonida juda ko‘p vaqtinchalik va oraliq fayllarni yaratadi. Windows 2000/XP operatsion tizimlari oilasini o‘rnatishdan oldin fayllar tizimini tanlash kerak. Windows 2000/XP operatsion tizimi asosiy fayl tizimi sifatida NTFS ni qaraydi va shuning uchun FAT32 fayl tizimini NTFSga aylantirish to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘rnatish jarayonida bajarilishi mumkin. Tizimni o‘rnatish dasturi qattiq diskning mantiqiy strukturalarini tekshirishni bajaradi va jiddiy xatoliklar bo‘lganda o‘z ishini to‘xtatadi. Oxirgi tayyorgarlik operatsiyasi tugagandan keyin o‘rnatish ustasi ishga tushiriladi. Xususan keyingi barcha operatsiyalarni sichqoncha yordamida bajarish mumkin.

$Katalogni tanlash. Keyingi muhim qadamlardan biri – bu o‘rnatish dasturi operatsion tizim fayllarini qaysi katalogga joylashtirishini tanlashdir. Operatsion tizimning oldingi versiyasini yangilash sifatida bajarilgan o‘rnatishda yangi operatsion tizim oldingi versiya joylashgan katalogga o‘rnatiladi. Agar operatsion tizim «toza» diskka o‘rnatilsa, o‘rnatish dasturi ikkita variantni taklif qiladi: standart katalogga o‘rnatish (C:\Windows) yoki boshqa yerga o‘rnatish. Standart katalogdan foydalanish afzalroq, chunki ba’zida boshqa katalogga o‘rnatish vaqtida ishonchli hal qilib bo‘lmaydigan g‘alati muammolarga duch kelinadi. Windows 2000/XP operatsion tizimlari ko‘p tizimli muhitda qo‘llanilishi mumkin va avval yaratilgan tizimlar bilan parallel o‘rnatish imkoni bor. Bu usuldagi o‘rnatishdan keyin operatsion tizimni tanlash dastlabki yuklanish boshlanganda ochiladigan maxsus menyudan bajariladi. Ko‘p tizimli kompyuterni yaratishdan oldin yangi operatsion tizimni o‘rnatish uchun boshqa katalogni tanlash kerak, aks holda yuklanuvchi tizimni tanlash imkoni yo‘qoladi. O‘rnatish variantini tanlash. Keyingi qadam – o‘rnatish variantini tanlashdan iborat. Agar Windows 98/Me operatsion tizimi o‘rnatilayotganda qattiq diskda nisbatan avval yaratilgan operatsion tiz im mavjud bo‘lsa, o‘rnatish dasturi avtomatik tarzda yangilash ish tartibiga o‘tadi. Bunday vaziyatda o‘rnatish ish tartibi shunday tanl anadiki, unda operatsion tizim komponentlarining joriy to‘plami saqlanadi. Windows 2000/XP operatsion tizimini o‘rnatish jarayoni bir necha farqlarga ega. Ulardan eng muhimi, ikkilangan yuklamali tizimni tashk il qilib, yangi operatsion tizimning eski operatsion tizim bilan birga parallel ishlash imkonining mavjudligidir. Shuning uchun foy dalanuvchi yuklanishning boshlang‘ich bosqichida eski tizimni yangi lashni yoki yangi tizimni o‘rnatishni tanlashi mumkin (3rasm). Eski tizimni yangilashning maqsadi – mavjud bo‘lgan dasturni,$

3-rasm. Oldindan o‘rnatilgan operatsion tizimni yangilash sifatida Windows XP o‘rnatish. ma’lumotlarni va sozlashlarni saqlab qolishdir. Operatsion tizim ishlab turganda yangi tizimni o‘rnatishdan foydalanish esa ikkilangan yuklamali tizimni tashkil qilish uchun qo‘llaniladi. Windows XP ni o‘rnatish dasturi moslashuvchanlikka qat’iy talablarni ko‘rsatadi. Eski tizimni yangilash imkonini hamma konfiguratsiyalarga ham taqdim qilavermaydi. Keyingi bosqich har qanday o‘rnatilayotgan tizim uchun fayllarni nusxa ko‘chirishdan iborat. Nusxa ko‘chirish foydalanuvchining aralashuvisiz, avtomatik tarzda bajariladi. Bu bosqich 15–20 minut davom etab, kompyuterning avtomatik qayta yuklanishi bilan tugaydi. Kompyuter qayta yuklanganidan keyin yangi operatsion tizim ilk marotaba ishlashni boshlaydi. Kompyuter bir marta qayta yuklangandan so‘ng yangi tizim o‘rnat ilgan, ammo konfiguratsiyalanmagan bo‘ladi. U o‘zini-o‘zi soz laydi va kompyuterning apparat komponentlariga bog‘liqlikni bajaradi. Drayverlarni o‘rnatish, Bosh menyu ni ( Главное меню ) shakl lantirish va shunga o‘xshash operatsiyalarni bajarishni amalga oshiradi. Bu bosqich bajarilish vaqtida kompyuter bir necha marta qayta yuklanadi. Natijada foydalanuvchi operatsion tizimning ishlashi uchun «yangi» Ishchi stol ga ega bo‘ladi.

4. Drayverlarni o‘rnatish va apparat komponentlarining ishlash xususiyatini tekshirish Windows operatsion tizimining boshqaruvi ostida kompyuterning apparat komponentlarining ravon ishlashi uchun uni o‘rnatishning o‘zi kifoya emas. Ular ham xuddi shunday mos keluvchi drayverni o‘rnatish va sozlashning tarkibida bo‘lgan mantiqiy «ro‘yxatdan o‘tish»lari kerak. Drayver – bu operatsion tizim bilan qurilmalarning o‘zaro aloqasi uchun qo‘llaniladigan dasturiy vositachidir. Agar qurilma Windows tizimiga ulangan va mos keluvchi drayver bilan ta’minl angan bo‘lsa, bu qurilmaga har qanday ilova bemalol murojaat qila oladi. Bundan tashqari, yangi qurilma va unga mos bo‘lgan drayver o‘rnatilganda, ular operatsion tizimning hamma ilovalari uchun bu qurilmadan foydalanishni ta’minlaydi. Operatsion tizim drayversiz qurilmadan foydalana olmaydi, chunki operatsion tizim uchun u mavjud emas. Shuning uchun drayverni o‘rnatish qurilmani ulash uchun eng muhim bosqichdir. Avvalo, mos keluvchi drayverni topish, keyin esa uni o‘rnatish va sozlash kerak. Qurilma tomonidan foydalaniladigan apparat konfiguratsiyalari elementlari bilan bir qatorda Windows operatsion tizimi resurs terminidan foydalanadi. Windows tarkibida to‘rt xil resurs mavjud (4-rasm): – kiritish-chiqarish portlari (I/O); – uzilishlar liniyalari (IRQ); – qayd qilingan manzilli tezkor xotira hududi; – xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish kanallari (DMA). Standart Plug and Play. Bu standart dasturiy vositalar yorda mida resurslardan foydalanishni nazorat qilish imkonini beradi. Plug and Play standarti barcha zamonaviy qurilmalar tomonidan quvvatlanadi. Plug and Play mexanizmi operatsion tizimga drayverl arni ziddiyatsiz sozlashni avtomatik tarzda bajarish imkonini beradi.

Windowsning standart drayverlari. Windows oilasiga mansub bo‘lgan barcha operatsion tizimlar mavjud bo‘lgan qurilmalar uchun ichki ma’lumotlar omboridan olingan «joylashtirilgan» drayverlarni 4-rasm. Operatsion tizim tomonidan taqsimlanadigan kompyuter resurslari. o‘rnatadi. Windows ma’lumotlar ombori tarkibida har qanday qurilmalar uchun standart drayverlar to‘plami mavjuddir va har bir ishlab chiqarilgan yangi versiyasida qurilmalarning yangi drayverlari bilan doimiy ravishda to‘ldirilib boriladi. Microsoft korporatsiyasi vaqt-vaqti bilan yangi qurilmalar qo‘shilgan drayverlarning kengaytirilgan omborini ishlab chiqaradi. Afsuski, standart to‘plam har doim eskirib qolgan drayverlarni ham saqlaydi va eng yangi qurilmalarni quvvatlamaydi. Bundan tashqari, qurilmalarning faqat asosiy funksiyalarini quvvatlash hollari ham ma’lum (masalan, ba’zi bir videokartalarning drayverlari 3D-tezlatkichning mavjudligini e’tiborga olmaydi). Ko‘pincha boshqa manbalarning drayverlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Windows standart drayverlarini avtomatik tarzda o‘rnatish. Operatsion tizim Plug and Play standartiga mos keluvchi qurilmani avtomatik tarzda identifikatsiyalaydi, zarur resurslarni va ish ko‘rsatkichlarini aniqlaydi, drayverni tanlash, o‘rnatish va sozlashga harakat qiladi. Avtomatlashtirilgan o‘rnatishda operatsion tizim bir vaqtlar kompyuterda o‘rnatilgan operatsion tizim va drayverlarning tarkibiga kiruvchi drayver fayllarini avtomatik tarzda o‘rnatadi.

Windows ning zamonaviy versiyalarida standart drayverlardan foydalanish imkoni kamayib ketmoqda, chunki qurilmalar borgan sari murakkablashib bormoqda. Drayverni qo‘lda o‘rnatish. Qurilmalar uchun drayverni o‘rnatish va almashtirishni bajarishning ikki xil usuli bor. Birinchi usul Plug and Play standartiga mansub qurilmalar uchun va ilgari o‘rnatilgan drayver o‘chirilganda qo‘llaniladi. Buning uchun Qurilmalar dispetcheri ( Диспетчер устройств ) muloqat oynasidan Yangilash ( Обновить ) tugmasi bosiladi. Bunda tizim joriy konfiguratsiyani (plug and play qurilmasini ham) tekshiradi va drayverlari o‘rnatilmagan qurilmalarni qaytadan topadi. Ikkinchi usul qurilmalarning barcha turi uchun qo‘llaniladi. Bu Jihozlarni o‘rnatish ( Установка оборудования ) ustasi bo‘lib, Boshqarish paneli ( Панел управления ) muloqat oynasidan shu nomli tugma orqali ishga tushiriladi. Bu ustaning ishi bir nechta bosqichda amalga oshiriladi. Usta ishining birinchi bosqichida drayverlari o‘rnatilmagan yoki nosoz bo‘lgan plug and play qurilmalarni qidiruv amalga oshiriladi. Bu qidiruv ishlarining natijasida ma’lum bo‘lgan qurilmalarning ro‘yxati chiqariladi. Qurilma ro‘yxatdan tanlaniladi va Keyin ( Далее ) tugmasini bosish bilan qurilmani tekshirish va zarur bo‘lgan drayverni o‘rnatish tizimni boshlang‘ich yuklanishiga o‘xshab amalga oshiriladi. Agar qurilma avtomatik tarzda topilmagan bo‘lsa, drayverlarni qo‘lda tanlash imkoni saqlanadi. Buning uchun O‘rnatilgan jihozlar ( Установленное оборудование ) muloqat oynasidan yangi qurilmani Qo‘shish ( Добавление нового устройства ) bandini tanlash kerak. So‘ngra usta chuqur qidiruvni boshlaydi. Drayverni almashtirish. Drayverni almashtirishga bo‘lgan ehtiyoj kompyuterni yangilaganda yoki eskirgan apparat komponentini vazifasi bir xil bo‘lgan, yangi drayverni o‘rnatishni talab qiladigan nisbatan zamonaviy qurilmaga

$almashtirganda vujudga keladi. Bajariladigan harakatlarning optimal ketma-ketligi quyidagicha bo‘ladi: 1. Yangi qurilma uchun operatsion tizimning standart drayverini o‘rnatish. 2. Ilgari o‘rnatilgan drayverni o‘chirish. Buni bir necha joyda amalga oshirish kerak. Avval ushbu drayverni Dasturlarni o‘rnatish va o‘chirish ( Установка и удаление программ ) muloqat oynasining dasturlar ro‘yxatida qayd qilinganini tekshirish kerak. Agar qayd qilingan bo‘lsa, uni o‘chirish uchun standart vositalardan foydalanish lozim. Keyingi qadamda kompyuterda o‘rnatilgan qurilmalar ro‘yxatidan bu qurilmaning nomi yo‘qligini tekshirishdan iborat. Agar qurilma nomi bor bo‘lsa, uni sichqoncha yordamida tanlab, O‘chirish ( Удалить ) tugmasini bosish kerak. 3. Yangi qurilma uchun yangi drayverni o‘rnatish. Drayverlarni o‘rnatishning to‘g‘riligini tekshirish. Bunday tekshiruvning eng sodda usuli eksperimentdan iborat. Agar qurilma ravon ishlayotgan bo‘lsa, demak, drayverni o‘rnatish muvaffaqiyatli o‘tgan. Agar qurilma ishlamayotgan yoki noto‘g‘ri ishlayotgan bo‘lsa, uning quyida keltirilgan sabablarini topish kerak: 1. Tashqi qurilmalarni to‘g‘ri va ishonchli o‘rnatish uchun qurilmalar yoqilgan bo‘lishi kerak. Kompyuter o‘chirilgan tashqi qurilmalarni topa olmaydi, shunga muvofiq talab qilingan drayverni tanlab o‘rnata olmaydi. 2. Ba’zan o‘rnatishdan voz kechishga yoki operatsion tizim tomonidan avtomatik tarzda topilgan qurilmani o‘rnatishni to‘xtatishga to‘g‘ri keladi. Bunday vaziyatda operatsion tizimda tugatilmagan o‘rnatish jarayonining izlari qayd qilingan bo‘ladi, buning natijasida mos keluvchi qurilmaning drayverini to‘laqonlik bilan o‘rnatish va me’yorida ishlashiga halaqit beradi. 5. Ilovalarni o‘rnatish va o‘chirish Qattiq disk yetarlicha hajmga ega, ammo Windows oilasiga mansub barcha operatsion tizimlar qabul qilingan yondashuvdan foydalanadi, ya’ni o‘rnatilayotgan dasturlarni «umumiy foydalanish» kutubxonasi operatsion tizimning xizmat katalogiga (\Windows\System yoki \Windows\System32)$

yozadi. Shuning uchun dastur muhitidagi o‘zga rishlar ilovalarning ishlash xususiyatiga yoki samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Kompyuterga, odatda, ofis dasturlari, matnli va grafik muharrirlar, ma’lumotlar ombori, kompyuter o‘yinlari, qo‘shimcha tizimli vositalar, Internet bilan ishlash uchun dasturlar kabi ilovalar o‘rnatiladi. Natijada dasturiy muhit ko‘pgina dasturlar bilan «ifloslanadi». Bunday vaziyatlarni keltirib chiqarmaslik uchun kerak bo‘lmagan ilovalarni o‘rnatish kerak emas. Operatsion tizimning ishini «jadallashtiruvchi», «yaxshilovchi», «osonlashtiruvchi» xizmat dasturlarigi katta ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish lozim. Bu utilitlar ularning ishiga zarur bo‘lgan resurslarni sarflash hisobiga ziyon keltirishi mumkin. Ilovalarni o‘rnatish chastotasi. Kompyuterning odatdagi ish tartibida ilovalar zaruriyatga qarab o‘rnatiladi. Yangi dasturni haftada bir marta o‘rnatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Shunda o‘rnatilgan dastur boshqa dasturlarning ishlash xususiyatiga va umuman tizimning barqarorligiga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini tushunish mumkin bo‘ladi. Operatsion tizim «toza» qattiq diskka hozirgina o‘rnatilgan yoki diskda hech qanday ilovalar o‘rnatilmagan va kompyuterni «nol»dan jihozlash kerak bo‘lsa, u holda bitta o‘rnatishda ketma-ket bir necha ilovalarni o‘rnatishga to‘g‘ri keladi. Bunda ilovalarni o‘rnatishning optimal tartibi ularning chiqish tartibi bilan ustma- ust tushadi. Bir necha ilovani birin-ketin o‘rnatayotganda tartib bilan harakat qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bitta ilovani o‘rnatgandan so‘ng, kompyuterni qayta yuklash kerak; agar lozim bo‘lsa, shu ilova tegishli ma’lumotlar faylini, sozlovchi fayllarni zaxirali nusxasidan nusxa oling. So‘ngra ilovani ishga tushiring va yuz berishi mumkin bo‘lgan muammolarning yo‘qligiga amin bo‘lib, uning ishlash xususiyatini tekshiring. Ilovalarni o‘chirish. Ilovalarni o‘chirish uchun operatsion tizim dasturlar katalogining maxsus faylida saqlanuvchi o‘rnatish protokolidan foydalanadi.

Ilovalarni o‘chirishni boshqaradigan dasturlarni ishga tushirish uchun « Свойства : Установка и удаление программ » (Xossa: Dasturlarni o‘rnatish va o‘chirish) muloqat oynasidan foydalaniladi (5-rasm). Uning tarkibida, operatsion tizim ularning to‘g‘ri o‘rna- 5-rasm. Avval o‘rnatilgan ilovalarni o‘chirish. tilganiga va avtomatik tarzda o‘chirilishi mumkinligiga ishonch hosil qilgan dasturlarning to‘liq ro‘yxati bo‘ladi. Zamonaviy ilovalar uchun o‘chirish buyruqlari bevosita asosiy menyuning dasturlarni ishga tushirish buyruqlari joylashgan bandga qo‘shiladi. Menyuning dasturlarni o‘chirish bandidan foydalanish to‘g‘ri bo‘ladi. Operatsion tizim qayd qilingan ilovalar uchun dasturlarni o‘chirish vositalarini qaerdan topish va undan qanday foydalanishni biladi. Avtomatik tarzda o‘chirish muolajasi o‘rnatish jarayonida yaratilgan fayllarni yo‘q qilib yuboradi. Dastur bilan ishlash jarayonida yaratilgan fayllarni avtomatik tarzda o‘chirish mumkin emas. O‘chirish dasturi quyida keltirilgan fayl va kataloglarni, ularning tarkibini yo‘q qilib yubormaydi: – dastur bilan ishlash vaqtida yaratilgan hujjatlar fayli; – dasturlarning foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilgan soz lash ko‘rsatkichlari saqlangan fayllar; – maslahat tizimining qo‘shimcha indeksli fayllari; – dastur versiyasining o‘zgarishi natijasida qo‘shimcha qilingan yoki o‘zgartirilgan fayllar;

– maxsus fayllar, masalan, kompyuter o‘yinlarini saqlash natijasida olingan yozuvlar; – dastur tomonidan ko‘zda tutilmagan joylarda mustaqil ravishda yaratilgan qo‘shimcha yorliqlar; – o‘zining joylashgan o‘rnini almashtirgan fayllar, masalan, Bosh menyu tuzilishining foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilishi. 6. Windows XP/2003 Server operatsion tizimi Windows Server 2003 ga mansub mahsulotlar oilasi Windows 2000 Server operatsion tizimi texnologiyasining eng yaxshi xususiyatlarini olgan. Windows Server 2003 texnologiyasi tarkibida server uchun mo‘ljallangan Windows OTdan foydalanuvchi kutgan xavfsizlik, ishonchlilik, erkin foydalanish va masshtablanish kabi muhim masalalarni yechish uchun foydalaniladigan hamma funksiyalar mavjud. Windows Server 2003 ko‘p masalali operatsion tizim bo‘lib, markazlashtirilgan yoki tarqoq holda turli funksiyalar to‘plamini boshqarish xususiyatiga ega. Server bajaradigan vazifalariga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: – fayl serveri va bosmaga chiqarish serveri; – veb-server va ilovalar veb-serveri; – pochta serveri; – terminallar serveri; – masofaviy foydalanish serveri/virtual shaxsiy tarmoq serveri (VPN); – kataloglar xizmati, domen nomlar tizimi (DNS), bog‘lamalarni dinamik sozlash protokollari serveri (DHCP) va Windows Internet Naming Service (WINS) xizmati. Windows Server 2003 ga mansub mahsulotlar oilasining afzalligi. Windows Server 2003 dan foydalanish quyidagi afzalliklarga ega. Ishonchlilik . Windows Server 2003 serverli Windows OT oilasidagi eng tez, ishonchli va xavfsiz operatsion tizim hisoblanadi. Tizimning ishonchliligi quyida keltirilgan ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi: – integrallangan infratuzilish bilan;

– ishonchlilik bilan; – erkin foydalanish bilan; – tarmoq infra tuzilishining masshtablanishi bilan. Unumdorlik. Windows Server 2003 maksimal unumdorlik bilan tarmoq infratuzilishini ochish, boshqarish va qo‘llash imkonini beruvchi vositalarni taqdim qiladi. Aloqa. Windows Server 2003 xodimlar, hamkasabalar, tizimlar va buyurtmachilar bilan o‘zaro aloqani yaxshilash uchun biznes-qaror infratuzilishini yaratishga yordam beradi. Windows Server 2003 operatsion tizimining bir necha turlari mavjud. Windows Server 2003 Standard Edition. Bu ishonchli biznesqarorlarni tez yaratish uchun ishonchli tarmoq operatsion tizimdir. Windows Server 2003 Standard Edition operatsion tizimi: – fayl va printerlardan birgalikda foydalanishni qo‘llab-quvvatlaydi; – internetga xavfsiz ulanishni taqdim qiladi; – ishchi stol ustidagi ilovalarning ochilishini markazlashtirish imkonini beradi. Windows Server 2003 Enterprise Edition ilovalar , veb-xizmatlar va infratuzilish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, yuqori ishonchlilikni, unumdorlikni va a’lo darajadagi iqtisodiy ko‘rsat kichlarni ta’minlaydi. Windows Server 2003 Enterprise Edition operatsion tizimi : – sakkiztagacha protsessorni qo‘llab-quvvatlaydigan to‘liq funksionalli server operatsion tizim; – sakkiz bog‘lamali klasterlash kabi korxona darajasidagi vazifani taqdim qiladi va 32 GBayt xotiragacha quvvatlaydi; – Intel Itanium protsessorlari asosidagi kompyuterlar uchun qo‘llaniladi; – 8 tagacha protsessor va 64 Gbayt tezkor xotirani quvvatlash imkoniga ega bo‘lgan 64 razryadli hisoblash platformalari uchun qo‘llanishi mumkin. Windows Server 2003 Datacenter Edition yuqori darajadagi kirishni va masshtablashni talab qiluvchi masalalarni yechish uchun foydalaniladigan muhim

biznes-ilovalar va ilovalar uchun ishlab chiqarilgan. Windows Server 2003 Datacenter Edition operatsion tizimi: – Microsoft korporatsiyasi tomonidan taqdim qilingan eng quvvatli va funksional serverli operatsion tizim; – 32 tagacha oqimli ko‘p protsessorli ishlov berishni SMP va 64 Gbaytgacha tezkor xotirani qo‘llab-quvvatlaydi; – sakkiz bog‘lamali klasterlash va yuklamani muvozanatlash xizmatlari kabi standart funksiyalarni taqdim qiladi; – 32 tagacha protsessor va 128 Gbayt tezkor xotirani quvvatlash imkoniga ega bo‘lgan 64 razryadli hisoblash platformalari uchun qo‘llanishi mumkin. Windows Server 2003 Web Edition Windows operatsion tizim oilasining yangi mahsuloti bo‘lib, veb-server sifatida foydalanish uchun mo‘ljallangan. Windows 2003 SErvEr TIzIMIga Bo‘LgaN TaLaBLar Talablar Standar d Edition Enterpris e Edition Datacente r Edition Web Editio n Protsessornin g minimal chastotasi 133 MHz x86 protsessor asosida 133 MHz Itanium* protsessori asosida733 MHz x86 protsessor asosida 400 MHz Itanium* protsessori asosida733 MHz 133 MHz Protsessornin g tavsiya etiladigan chastotasi 550 MHz 733 MHz 550 MHz TXning minimal 128 MB 128 MB 512 MB 128 MB

hajmi TXning tavsiya etiladigan hajmi 256 MB 256 MB 1 GB 256 MB TXning maksimal hajmi 4 GB x86 protsessor asosida 32 GB Itanium* protsessori asosida 64 GB x86 protsessor asosida 64 GB Itanium* protsessori asosida 512 GB 2 GB Bir necha protsessorlarn i qo‘l lashni quvvatlashi 4 tagacha 8 tagacha 8 dan 32 tagacha 2 tagacha O‘rnatish uchun diskdagi bo‘sh joy 1,5 GB x86 protsessor asosida 1,5 GB Itanium* protsessori asosida 2,0 GB 1,5 GB

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

O'xshashlar

MS Excеl dasturini ishga tushirish

Prezentatsiyalar tayyorlash dasturlari

DNCP va DN serverlarini ishga tushirish va sozlash

FTP va WEB serverlarni ishga tushirish va sozlash