HTMLни белгилаш тили тўғрисида умумий тушунча

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Hyper Text Markup Lanquage (HTML)ни белгилаш тили тўғрисида умумий маълумот 2. HTML нинг асосий теглари 3. Гиперматнли ҳужжатларни, гипербоғланиш (ссылка) ва графикларни яратиш 4. HTML тилида н омерланган ва маркерланган рўйхатлар 5. Жадваллар ҳосил қилиш 6. Фреймлар ва формалар

www.arxiv.uz 1. Hyper Text Markup Lanquage (HTML)ни белгилаш тили тўғрисида умумий маълумот Бутун дунё ўргимчаги–World Wide Web (WWW) HTML гиперматн боғланиш тили ёрдамида тузилган Web-саҳифалардан иборат HTML анча мураккаб тил (Standart Generalived Marnup Language SGMLнинг ҳисобланади. Аньанавий тушунча бўйича HTML бутунлай дастурлаш тили ҳисобланмайди. HTML– ҳужжатни белгилаш тили. HTML–ҳужжатни тадқиқ қилишда матнли ҳужжатлар тег(tag)лар билан белгиланади. Улар махсус бурчакли ишоралар билан ўрлаган бўлади, (< ва >). Теглар матнларни форматлашда ва матнга ҳар хил номатн элементларни масалан, графиклар, қўшимча объектлар ва шу кабиларни ўрнатишда ишлатилади. HTML тилининг асосий қоидалари қуйидагича: 1 − қоида. HTMLдаги истаган ҳаракат теглар билан аниқланади. Битта тег (чап) ҳаракатнинг бош қисмида, иккинчиси эса, (ўнг) охирида туради. Бунда теглар « < » ёки « > » ишоралар билан ёнма-ён туради. Ёлғиз ўзи ишлатиладиган теглар ҳам мавжуд. 2 − қоида. Браузер дарчасидаги бурчакли қавс ичига жойлаштирилган истаган тег ёки бошқа инструкция ташқарига чиқарилмайди ва HTML–файл учун ички буйруқ ҳисобланади,[19;56-68]. Шакл: <HTML>......саҳифа матни...<|HTML> бунда чапки тег <HTML> HTMLдаги ҳужжатнинг бошланишини, <|HTML> тег эса охирини англатади. Агар браузер чапки тегга дуч келса, навбатдаги матн–бу HTMLдаги код эканлиги маълум бўлади. Браузер ўз дарчасида тегни эмас, балки теглар ўртасидаги матнни кўрсатади. Бу теглар билан HTML даги истаган ҳ ужжат бошланади ва тамом бўлади. HTML қоидаларига кўра , ёпувчи (ўнг) тег худди очувчи (чап) тег сингари ёзилади, лекин тег номи олдига «|» (т ўғ ри слэш) символи қўшиб қўйилади. Қўшалоқ теглар орасида ягона принципиал фарқ шундаки, ёпувчи теглар параметрлардан фойдаланмайдилар. Мос якунловчи тегларга мухтож бўлган теглар контейнер теглар дейилади. Очувчи ва ёпувчи теглар орасида ёзилганларнинг барчаси тег-контейнер га тегишли бўлади. Баъзида якунловчи тегни тушириб қолдирса ҳам бўлади. Масалан, < TD > жадвалининг ячейкасидаги маълумотларни ифодаловчи тег учун унга мос бўлган ёпувчи тег <| TD > ни доимо тушириб қолдириш мумкин, жадвал ячейкаси учун маълумотларнинг тугалланганлиги навбатдаги < TD > тегнинг пайдо бўлиши орқали аниқланади.

www.arxiv.uz Қатор теглар якунловчи тегларга мухтож бўлмайди. Мисол тариқасида қуйидагиларни келтириш мумкин: < IMG > тасвирни ўрнатиш теги; < BR > сатрининг мажбурий равишда узатилиши; < BASEFONT > базавий шрифтнинг кўрсатмаси ва бошкалар. Кўпинча тегнинг мо ҳ иятига қараб унинг якунланишига му ҳ тожлиги тў ғ рисида фикр қ илиш мумкин. HTML да тегларнинг нотўғри ёзилишига эътибор бериш одат тусига кирмаган. Нотўғри ёзилган тег ёки унинг параметрини браузер аниқланиши керак. Бу барча браузерлар учун умумий қоидадир. Баъзан браузерлар таъсири остига хато ёзилган теглар билан бирга, браузернинг маълум версияси англанмаган теглар ҳ ам тушиб қ олади. HTML теглари « ҳ исса қў шиш» даражаси бўйича ажралиб туради. Мураккаб HTML – ҳ ужжатларда баъзи элементларнинг хисса қўшиш даражаси 10дан ҳам ошиши мумкин. Бунда олдинги ҳ исса қў шиш даражасида бўлган теглар мавжуд тегларга нисбатан Бош (родительский) тег дейилади. Мавжуд тег эса , тармо қ ланиб чи ққ ан (дочерний) ёки ш ў ъба тег ҳисобланади. Ўз навбатида, ш ў ъба–тег ўз ҳ иссасини қўшган бошқа тегларга нисбатан бош тег ҳисобланиши мумкин. Теглар параметрлар ёки атрибутлар (анг. attribute ) билан ёзилиши мумкин. Рухсат этилган параметрлар йиғиндиси ҳар бир тег учун индивидуал ҳисобланади. Параметрлар ёзишининг умумий қоида си қуйида келтирилган. Теглар номидан кейин бир-бирлари билан пробеллар билан ажралиб турадиган теглар ёзилиши мумкин. Тег параметрларининг кетма-кетлиги ихтиёрий равишда бўлади. Кўп параметрлар уларнинг мо ҳ иятини (значение) кўрсатишни талаб қилади, лекин баъзи параметрлар уларсиз ёзилиб фикр билдирмаслик (жим туриш)ни маъ қ ул кўради. Агар параметр мо ҳ ият талаб қилса, у ҳ олда параметр номидан кейин тенглик (қ) ишораси орқали кўрсатилади. Параметр мо ҳ ияти қ авс ичида ёки кавссиз ёзилиши мумкин. Агар параметр мо ҳ иятида пробел иштирок этган б ў лса, у ҳ олда қ авс, албатта ёзилади. Параметр мо ҳ иятида (тег ва параметрлар номидан фарқли равишда) баъзида ёзув регистри му ҳ им бўлади. Тегнинг параметр билан ёзилишига мисол: < TABLE BORDER ALIGN қ “ left ”> Бу ерда < TABLE > теги учун иккита параметр берилган. Мохиятсиз к ў рсатилган биринчи параметр BORDER . Иккинчи параметр ALIGN left мо ҳ иятига эга. HTML теглари турли хил параметрга эга б ў лиши мумкин, лекин барча тегларга мос тушадиган қ атор параметрлар ҳам мавжуд. Масалан, HTML ҳ ужжатидаги < BODY > булимида фойдаланишга рухсат этилган барча теглар қ уйидаги параметрларга эга б ў лиши мумкин: CLASS , ID , LANG , LANGUAGE , STILE ва TITLE . Параметрлар CLASS , ID , STILE лар Internet Explorer нинг 3.0 версиясидан бошлаб ва Netscape нинг 4.0 версиясидан бошлаб кувватланиб келади.

www.arxiv.uz Бу параметрлар услуб (стиль)лардан фодаланилганда керак бўлади. Параметрлар LANG , LANGUAGE , TITLE лар фа қ ат Internet Explorer нинг 4.0 версиясидан бошлаб қувватланиб келади. Бу параметрлар мос келган фойдаланадиган тилларни кўрсатадилар (масалан, Россия учун LANG қ ru ), скрипт ёзиш тилини (масалан, LANGUAGE қ Java Script ) ва бошқалар. Замонавий HTML да тил теглари ва унда кўрсатилган қийматлар билан бирга, бошланғич HTML -кодда сценарий кодлари ( Java Script ёки VB Script ) ҳ ам ёзилади. Улар тў ғ рисида 8-бобда батафсил гапирилади , [19;88-97] . 90-йилларнинг ўрталарида и нтернет тармоғининг экспоненциал ўсиши о қ ибатида HTML тили оммавий тус олди. Бу вактга келиб , тилни стандартизациялаш зарурати туғилди, чунки кўп компаниялар Internet га кириш учун кўплаб дастурий таъминотлар ишлаб чиқдилар, тўхтовсиз ўсиб бораётган ( HTML инструкцияси бўйича) ўзларини вари а нтларини тавсия қилдилар. HTML тили тегларини қўллаш бўйича ягона бир қарорга келиш пайти я қ инлашган эди. World Wide Web Consortium ( қ ис қ ача– W ЗС) деб номланган ташкилот HTML стандарти (спецификация)ни яратиш ишларини ў зига олди. Унинг вазифасига браузерлар тад қ и қ отчи компанияларнинг ҳар хил таклифларини ҳисобга олган ҳ олда тилнинг замонавий ривожланиш имкониятлари даражасини акс эттирувчи стандартни яратиш киради. Спецификациянинг тасдиқлаш схемаси қуйидагилардан иборат: W ЗС к o нсoрциуми стандарт лойи ҳ асини тайёрлайди. Му ҳ окама қилингандан сўнг , унинг ишчи (draft) варианти чиқарилади, сўнгра уни маълум бир даврга яна му ҳ окама қилиш учун тавсия қилинади. Истаган хо ҳ ловчи одам HTML стандартининг янги тег ва версиялари му ҳ окамасида иштирок этиши мумкин. Му ҳ окама даври тугагандан кейин , стандартнинг ишчи варианти тавсифнома ҳисобланади, яъни HTML спецификациянинг расмий тан олинган варианти бўлади. Қ абул қилинган стандарт Document Type Definition (ҳужжат хилини аниклаш) ёки DTD деб аталади. Интернетда биринчи марта к ў рсатилган (та қ дим қилинган) HTML даги DTD – стандартнинг 1.0 версияси бўлди. Сўнгра 1995 йил ноябр ойида WWW учун анча аниқ ва ўйлаб қилинган 2.0 версия яратилди. 1996 йил сентябр ойида бир неча ойлик мухокамадан сўнг 3.2 версия тасдиқланди (3.0 версия нашр қилинмади). 1997 йил июн ойида HTML –стандарт и нинг 4.0 версияси эълон қилинди ва 1997 йил декабрида расмий стандартга айланди. Бугун бу қабул қилинган стандартларнинг энг охиргисидир. Умуман, HTML ҳ ужжат стандарт ҳисобланиши учун яна пролог (муқаддима) ҳ ам керак. Ҳ ужжатга қандай ишлов беришига қараб у ўрнатилади. Пролог қуйидаги кўринишга эга: </DOCTYPE HTML PUBLIC “-||W ЗС ||DTDHTML<4.0||EN”>

www.arxiv.uz Пролог бу махсус кўриниш га эга бўлган ёлғиз тег . Бу тег очувчи <HTML> олдида HTML– ҳ ужжатнинг энг олдига ўрнатилади ва HTML 4.0– спецификациясига қ атъий мос келган ҳ олда расмийлаштирилган ҳ ужжат ҳисобланади . HTML– ҳ ужжатга прологни ўрнатиш – бу W ЗС талабидир , ( Интернетдаги кўпчилик HTML ҳ ужжатларда пролог қўйилмайди ). HTML 4.0 спецификациясида монитор экранида тақдим этилган таърифдан ҳ ужжат структураси таърифини ажратиш асосий ( ключевой ) ғояга айланди . Тажриба кўрсатиши бўйича ҳ ужжатнинг бу иккала таърифини бир - биридан ажратиш платформа , му ҳ ит ва шу кабиларни кенг ми қ ёсда қ увватлашга қ илинадиган сарф - ҳаражатларни анча камайтирар экан , шу билан бирга ҳ ужжатларга ўзгаришлар киритишни осонлаштирар экан . Бу ғояга асосан , стил ( услуб ) жадвали ёрдамида , ужжатларни тақдим қилиш усулидан кўплаб фойдаланиш мақсадга мувофиқ келади . HTML– стандарти тўғрисидаги расмий маълумотларни W ЗС канс o рциумининг –Web– сайтидан қуйидаги адрес бўйича олиш мумкин : http :| www . W З . org | TR |. 4.0 спецификацияси қуйидаги адресда тайинланган: http:||www.W З .org|TR|REC.html 4u-971218 2. HTML нинг асосий теглари Олдинги бобда айтиб ўтилганидек, HTML ҳужжатлари–бу матнли файллар бўлиб, уларга белгилаш теглари деб номланган махсус кодлар киритилган. Бу теглар Web- браузерларга матн ва графикларни қ андай қ илиб шарҳлаш ва акс эттириш лозимлигини кўрсатиб туради . HTML- файл – бу оддий матнли файл . Шунинг учун уни истаган матн редакторида , масалан MS Word ёки оддий « Блокнот » да яратиш мумкин . Ҳужжат яратилгач , уни матн форматида са қ лаш керак . Лекин , бу ишни бажаришда олдин унинг кенгайишини ўзгартириш , яъни ТХТ ўрнига HTML ёки HTM ни қ ўйишни эсдан чи қ армаслик керак . HTML ва НТМ кенгайиши HTML- файл учун стандарт ҳисобланади . Бундан таш қ ари , бу кенгайишлар компьютерга файлда матнлардан таш қ ари HTML кодлари ҳам мавжудлигини кўрсатиб туради . HTML тили ҳарфлар размерига бефар қ дир , яъни бош ва кичик ҳарфлар бир хил қ абул қ илинади . Лекин тегларни ёзишда кўпинча бош ҳарфлардан фойдаланилади . Web- саҳифа кўриниши ва акс эттирилаётган ахборотнинг қ ана қ алигидан қ атъий назар , HTML ва WWW спецификациясига асосан ҳар бир Web- саҳифада иштирок этиши зарур бўлган қ уйидаги тўртта теглар мавжуд :

www.arxiv.uz 1. <HTML> браузерга ҳужжат HTML тилида ёзилганлиги тўғрисида хабар беради . 2. < НЕ AD> HTML– ҳужжатнинг кириш ва бош қ исмини белгилайди . 3. <ВО DY > а сосий матн ва ахборотни белгилайди. 4. <ADRESS> бу Web-саҳифа тўғрисида кўпроқ тўла-тўкис ахборот олиш учун керак бўладиган электрон почта манзилига эга. Бу теглар Web-браузерга HTML–ҳужжатнинг ҳар хил қисмларини аниқлаш учун жуда зарурдир, лекин улар Web-саҳифанинг ташқи кўринишига тўғридан- тўғри таъсир этмайди. Улар HTMLга киритилган навбатдаги янги маълумотлар уй саҳифаларида тўғри шарҳлаш, шу билан бирга барча Web-браузерларда бир хил кўринишга эга бўлиши учун жуда зарурдир. Масалан, сизнинг Web-серверингизда барча HTML-ҳужжатларни кўрадиган ва уларнинг рўйхатини тузадиган дастур ишга туширилган. У <НЕAD> теглари ичида жойлашган матнларни кўради, холос (бу ерда ҳужжатлар номи ҳам жойлаштирилган бўлади). Шундай қилиб, агар уй саҳифаларида <НЕAD> ва </НЕАD> теглари бўлмаса, у ҳолда у рўйхатга киритилмайди. Анчагина номи чиққан Web -серверлар–қидирув воситаларининг кўпчилиги мана шундай ишлайди. Улар ахборотларни <НЕА D > тегларидан олади. < HTML > ва </ HTML > теглари Бу теглар браузерларга улар орасидаги матнни худди HTML матни каби шарҳлаш (изоҳлаш) зарурлиги тўғрисида хабар беради, чунки HTML -ҳужжатлари фақат матнлидир. < HTML > тег эса , файлнинг гипермат н боғланиш тилида ёзилганлигини гапириб туради. < HEAD > ва </ HEAD > теглари Улар Web -саҳифалар номларини белгилайди. Бунинг учун < HEAD > ва </ HEAD > теглар орасида Web -саҳифа номи киритилади. *. Ҳар бир HTML –ҳужжат фақатгина битта номга эга бўлади. Сўнгра унинг олди ва орқа томонларини < TITLE > ва </ TITLE > теглари билан белгиланг. У, одатда браузер дарчаси сарлавҳасида кўрсатилади. Контейнер < TITL Е> тегини ҳужжат файлининг номи билан адаштирмаслик керак. Аксинча у файл номи ва манзилига бутунлай боғлиқ бўлмаган матн сатридир. Файл номи компьютернинг операцион тизими (ОТ) орқали қатъий равишда аниқланади. Шу билан бирга , ҳужжатлар номи (тег < TITLE > билан бирга)ни ҳужжат ичидаги кўпинча < H > теглари билан жойлашадиган сарлавҳалардан фарқлаш керак бўлади. < BODY > ва </ BODY > теглари <BODY> ва </BODY> теглари <HEAD> каби HTML–ҳужжатнинг махсус қисмларини белгилашда ишлатилади. <BODY> теглари эгаллаб олган матн ҳужжатнинг асосий қисми ҳисобланади. Матннинг катта қисми ва бошқа ахборотлар ҳам унинг таркибига киритилади.

www.arxiv.uz <ADDRESS> ва </ADDRESS> теглари Бу теглар мазкур саҳифага нисбатан кимдадир савол ёки фикр туғилиб қолган тақдирда кимга мурожаат қилиш кераклиги тўғрисидаги ахборотларни ўз ичига олади. <ADDRESS> теглари бу ахборотларни асосий блокдан ажратиб олиш учун ишлатилади. Уй саҳифасига бу тегларни киритиш учун қуйидаги қадамларни бажаринг: 1. < BODY > ва </ BODY > теглари орасида исмингизни ва электрон почта адресини теринг. 2. Сўнгра исмингиз ва адресингизга < ADDRESS > тегини киритинг. 3. Исм(ном) ва адресдан сўнг , ёпувчи </ ADRESS > тегни киритинг. Энди Web -саҳифа (мисол тариқасида) ни кўриб чиқамиз: <HTML> <HEAD> <TITLE> Web- саҳифа мисоли </TITLE> </HEAD> <BODY> <H1> бизнинг Web- саҳифамиз </H1> <P> бу Web- саҳифа Web- дизайнер бўлиш и мумкинлигини намойиш қ илиш ма қ садида яратилгандир . Бунинг учун Web- серверга созланиши қ ийин дастур талаб қ илинмайди . Бунда сизнинг операцион тизимингиз муваффа қ ият билан унинг ўрнини босаолади . <P> </BODY> </HTML> Бу ерда терминология тўғрисида бироз олдиндан келишиб олишимиз керак. HTML –ҳужжатда хато бўлса, лекин барибир бр а узер томонидан чидаб бўларли даражада кўрсатилса, бундай ҳужжатни яхши расмийлаштирилган ҳужжат дейилади. Аксинча, расмийлаштиришда хатоси бўлмаган HTML –ҳужжат стандарт ҳужжат дейилади. Саҳифамиз кодига яна бир бор нигоҳ ташлаймиз. Барча HTML –ҳужжат жуфт теглар–< HTML > ва </ HTML > ичида жойлашганлиги маълум бўлади. Бу стандарт HTML –ҳужжатларни расмийлаштиришнинг биринчи қоидасидир. Иккинчи қоида бўйича HTML –ҳужжат иккита бир-бирига тенг бўлмаган секцияга бўлинган бўлади. Биринчи (кичик) секция–бу HTML -сарлавҳа. HTML -сарлавҳа жуфт теглар– < HELD > ва </ HEAD > билан ажралиб туради. У браузер дарчасида акс этмайди, лекин браузер ўз эҳтиёжлари учун фойдаланадиган хизмат ахборотларини ўз ичига олади.

www.arxiv.uz Иккинчи (катта) секция–бу ҳужжат жисми деб аталадиган шахсий ҳужжат. Худди мана шу ҳужжат жисми браузер дарчасида акс эттирилади. Жисм жуфт теглар–< BODY > ва </ BODY > билан ажралиб туради. Бу ердан стандарт HTML – ҳужжатларни расмийлаштиришнинг иккинчи қоидаси келиб чиқади: ҳар бир ҳужжатда HTML –сарлавҳа ва тест ссылкалари бўлиши ва бу иккала секциялар тўғри расмийлаштирилган бўлишл и шарт. < BODY > тегида матн ва фан ранги тўғрисидаги ахборот мавжуд бўлиши мумкин. Бунинг учун чап тег форматини озгина ўзгартириш керак бўлади. Масалан: < BODY BGCOLOR қ « FFFFOO » TEXT қ «ОООООО»>. Бу ерда BGCOLOR параметри ф o н рангини, TEXT эса матн рангини аниқлаб беради. Бу мисолда фoн учун сариқ, матн учун қора ранглар танланган , [25;78-86] . HTML тилида ранглар ўн олтилик кодининг рақамлари билан аниқланади. Ранглар системаси қуйидаги учта асосий ранглардан иборат, яъни қизил, барг ранг ва кўк ва улар RGB (Red Green Bluc) деб белгиланади. Ҳар бир ранг учун ООдан FFгача бўлган оралиқдаги ўнолтилик қийматлари берилади. Улар 0-255 диапазонидаги ўнлик саноқ системасига мос келади. Сўнгра, бу қийматлар олдига # (решетка) символи қўйиб ёзиладиган битта сон (рақам)га бирлаштирилади. Масалан, # 800080 сони бинафша ранг билан белгиланади. Рақамлар йиғиндисини ёдда қолдириш қийин. Шунинг учун қуйидаги илова 1−сонида ранглар номи батафсил кўрсатилган: броузерларнинг олдинги версияси фақатгина 16 та стандарт рангларни (жадвал 3.1) қабул қилишган бўлса, замонавий версиялари эса, 140 та ранглар номи қабул қилинган. 16 та ранглар номи 1− жадвал № Ранглар номи 16 лик қийматлар–RGB Ўнлик қийматлар Инглизча Ўзбекча R G B 1 2 3 4 5 6 7 1. Aqua Мовий р. #OOFFFF 0 255 255 2. Black Қора р. # OOOOOO 0 0 0 3. Blue Кўк р. #OOOOFF 0 0 255 4. Fuchsia Пушт и р. #FFOOFF 255 0 255 5. Gray Тўқ кўк р. #808080 128 128 128 6. Green Тўқ барг р. #008000 0 128 0 7. Lime Барг р. #OOFFOO 0 255 0 8. Maroon Малина р. #800000 128 0 0 9. Nary Тўқ кўк р. #OOOO80 0 0 128 10. Olive Алиф р. #8080OO 128 128 0 11. Purple Сирен р. #800080 128 0 128 12. Red Қизил р. #FFOOOO 255 0 0 13. Silver Оч кул р. #COCOCO 192 192 192 14. Teal Ҳаво р. #OO8080 0 128 128 15. Wife Оқ р. #FFFFFF 255 255 255 16. Yellow Сариқ р. #FFFFOO 255 255 0

www.arxiv.uz <FONT> тегининг COLOR калит сўзидан фойдаланиш матнни акс эттиришда бир нечта ранглар ичидан биттасини танлаш иккинчисини яратади . <FONT COLOR RED> қ изил матн </FONT> экранда матннинг стандарт рангини ўзгартириш учун <BODY> тегидаги TEXT қ калит сўзидан фойдалани б <BODY TEXT қ Gray> <FONT> тегидаги COLOR қ ва <BODY> тегидаги TEXT калит сўзларидан фойдаланишнинг яна бир усули мавжуд ( бу ерда 16- лик кодининг 6- та ра қ ами ишлатилади ). Масалан , <FONT COLOR қ # OOOOFF> кўк матн </FONT> Дастур тайёрлаш жараёнида турли хил комментария ва қўшимчалар қилишга зарурият туғилишини дастурчилар (программистлар) яхши биладилар . Бу ишлар файлни навбатдаги лидернизация қ илиш учун зарур . Бр а узерда кўринмаслиги учун улар қ уйидаги теглар билан куза тил ади . < !–– комментария матни ––> HTML тилининг иккинчи қ оидасига асосан учбурчак қ овслар ичидагилар броузер дарчасида кўринмайдилар . Ҳужжатларни қисмларга ажратиш усулларидан бири гориз о нтал чизиқларни ўтказишдир . Бунинг учун тег <HR> (horizontal ruler) ишлатилади . Бу тег к о нтейнер ҳисобланмайди . Чизиқлар олдига ва охирига автоматик равишда очиқ сатр қўйилади . <HR> теги параметрлари 3.2 жадвалда келтирилган . Тег < HR > параметрлари 2− Жадвал Параметрлар Вазифаси ALIGN Қирраси ва марказни текислайди. LEFT , CENTER , RIGHT қийматларга эга. WIDTH Браузер дарчасининг энидан фоиз ёки пикселларда чизи қ узунлигини қ ўяди . SIZE Чизиқ қалинлигини (пикселларда) қўяди. NOSHADE Чизиқ рельефлигини инкор қилади. COLOR Чизиқ рангини кўрсатади. RGR ёки стандарт номдан фойдаланилади. Мисол : <HTML> <HEAD> <TITLE> First Document </TITLE> </HEAD> < !–– ф o н учун оқ ранг танлаймиз , шрифт учун эса қора ранг ––> <BODY BGCOLOR қ «FFFFFF” TEXT қ “OOOOОО”>

www.arxiv.uz Бизнинг Web- саҳифамизга ташриф буюру в чиларни табриклаймиз ! < !–– ярим бет кенгликдаги чизи қ ва ўнг > <HR WIDTH қ 50 %. ALIGN қ “RIGHT” > . Т ў ғ ри эмасми , Internet да саҳифа яратиш жуда қ изи қ арли ! < !––чорак бет кенглигидаги чизиқ ва чап > <HR WIDTH қ 25 % ALIGN қ «LEFT» > </BODY> </HTML> Энди first, html номли файлни са қ лаш зарур . Уни очгандан сўнг , браузер дарчасида ўз ҳужжатингизни кўра с из . Бу мисолда иккала жумла (фраза) бир хил ҳарфлар размерига эга бўлади. Агар сиз фонт размерини ўзгартиришни истасангиз 6 тегдан иборат тўплам (набор) дан фойдаланинг: < H 1>–-–матн–-–</ H 1>–энг катта шрифт < H 2>–-–матн–-–</ H 2> -–-–-–– < H 6>–-–матн–-–</ H 6>–энг кичик шрифт . Яна бир муҳим тег < P > янги абзацни англатади. Унинг орқасидаги матн навбатдаги сатр бошига ўтказилади ва олдинги матндан қўшимча оралиқ билан ажратилади. Янги сатрга ўтказувчи махсус тег ҳам мавжуд–бу ёлғиз тег < BR > (brace- разрўв). Баъзида сизда баъзи символларни Web -саҳифада акс эттиришда муаммолар пайдо бўлиши мумкин.&, //, <,>, қ каби символлар баъзи бир тегларни ёзишда ишлатилади. Бошқа символлар одатий алфавитда учрамайди. Бундан ташқари чет тилларда қўлланадиган, лекин инглиз тилида бўлмаган символлар учраб туради. Масалан, Web -саҳифада frangais с ў зи ўрнида седиль деб номланган символ ишлатишга тўғри келади . Бундай ҳолларда HTML–ҳужжатингизга махсус кодлар орқали керакли символларни киритиш мумкин. Бу кодлар амперсанд (&) символидан ва кетма-кет келадиган символ номидан ёки ўнлик ёки 16 лик қийматлардан иборат бўлади. Махсус символ «нуқта ва вергуль» белгиси билан тугалланади,[23; 153-162]. HTML спецификациясида махсус символлар ва уларнинг қийматини кўрсатувчи қатор жадваллар келтирилади. Улар 2 − иловада мавжуд. Бу ерда фақат қўлланилиши фаол бўлган ва браузерлар томонидан қувватлаб туриш таъминланган символлар кўрсатилган, ( 3.3.− жадвал).

www.arxiv.uz Символик номлар 3 − ж адвал Резервланган символ Символик номлар Қавс («») & qnot ; Амперсанд ( S ) & mp; Кичик (<) & it; Катта (>) & t ; Узлуксиз проб е л (матн сатрларга бўлиниб кетмайди) & nbsp ; Ҳ уқуқ (©) & copy ; Тижорат маркаси (®) & red ; Барча символлар ўз қолдиқларига эга бўлишлари мумкин. Масалан, узлуксиз пробел символи коди 160 бўлади. У ўнлик кодида & # 160 кўринишида ёзилади. Бир нечта мисоллар келтирамиз: & quot ; қ а всдаги матн Squot ; 2 & it ; 3 Microsoft & red ; 3. Гиперматн ли ҳ ужжатларни, гипербоғланиш (ссылка) ва графикларни яратиш Гиперматн ҳ ужжат –бу бошқа ҳужжатларга ўтиш учун алоқа боғловчи (ссылка)ни ўзида сақлайдиган ҳ ужжат. У сичқонча тугмасини босиш орқали бир ҳ ужжатдан иккинчи ҳ ужжатга тезлик билан ўтишни таъминлайди. Бундай алоқаларни замонавий ма ҳ сулотлар дастурлари файлларида кўплаб учратиш мумкин. Гиперматнга асос қилиб , кўп мақолаларида бошқасига ҳавола (ссылка) қилинадиган энциклопедик словарларни ташкил этиш принципи олинган. Web –саҳифаларга жойлаштириш мумкин бўлган кўплаб мультимедиа объектлари мавжуд. Замонавий гиперматн ҳ ужжатлар и да матннинг ўзига қўшимча қилиб кўпинча ҳар хил графика, видео ва аудиообъектлардан фойдаланилади. Алоқа (ссылка) сифатида эса , тасвир ишлатилади. Гипералоқа (ссылка)– бу махсус HTML теги бўлиб, унда параметр сифатида зарурий ҳужжат адреси сақланади. Гипералоқа активлашганда (замонавий график браузерларда бу иш сичқончанинг чап тугмаси чиқилатиб амалга оширилади) зарурий Web –серверга HTTP –талаб (керакли ҳ ужжат номи билан) юборилади. Қуйида гипералоқа тегининг формати кўрсатилган: Якорь тег URL < AHREF = “ http :”// www . press – service . UZ / folder гиперматнли алоқанинг

www.arxiv.uz калит сўзи URL Бу матн ажратилади Forder / file . html / >Бу матн </ A > ссылканинг к ў рсаткичи ҳисобланади Ёпувчи якор теги 1.− р асм Уй саҳифасидаги гипералоқа Гипералоқа (гиперссылка)нинг икки қисмдан иборатлиги 3.1 −расмдан кўриниб турибди. Унинг биринчи қисмини ссылка кўрсаткичи ( anchor ), браузерга инструкция берадиган иккинчи қисми эса , ссылканинг адрес қисми ( URL –адрес) дейилади. Агар фойдаланувчи сичқонча курсорини ссылка кўрсаткичига олиб келса, у ҳолда у кўрсатувчи белгига айланади , (гипералоқанинг биринчи белгиси). Фойдаланувчи ссылка кўрсаткичи бўйича чиқиллатиб ссылка ҳавола қилинаётган ҳ ужжатни олади. Ссылка кўрсаткичи сўз, сўзлар гуруҳи ёки тасвир б ў лиши мумкин. Ссылка ташқи кўриниши унинг хилига, яратиш усулига ва браузер кўриб чиқиш дастурининг қўйилишига боғлиқ бўлади. Кўрсаткичларнинг матнли ва графикли хиллари мавжуд. Матн кўрсаткичлари бир ёки бир неча сўзлардан иборат бўлиб , сўз остига чизиш билан ажралиб туради. Кўрсаткич рангини муаллим ва кўриб чиқиш дастурининг қўйилиши бошқариб боради. Ссылка матн кўрсаткичининг ёзилиши қуйидаги мисолда кўрсатилган: < AHREF қ « sample . html »> бу матн </ A > ссылка кўрсаткичи ҳисобланади. Ссылка сифатида график тасвирлардан ҳам фойдаланиш мумкин. График ссылкалар ҳаракат қилиш принципи бўйича матн ссылкаларидан ҳеч қандай фарқланмайди. Улар тагига чизилмайди ва ранглари ажралиб турмайди. Браузернинг ажралиб кўриниши учун, одатда тасвир атрофига рамка расми чиз ил ади. Ссылка график кўрсаткичи учун мисол: < AHREF қ « sample . html »> < IHGSRC қ « picture . qit »> </ A > Гипералоқа иккинчи қисми–бу URL –адрес. Web –саҳифанинг бу адреси кўрсаткичда сичқон ч а чиқиллатилганда юкланади. Адрес кўрсатиш нисбий ва абсолют бўлиши мумкин. Агар URL –адресда файлга бериш йўли тўла кўрсатилмаса , бундай ссылка нисбий дейилади. Бу ҳолда файл ўрнашган файл аниқлаш шу каби ссылкаларга мавжуд бўлган ҳ ужжатнинг ўрнашган жойини инобатга олиб бажарилади. Масалан, агар http : // www . quv . uz / paqe манзл бўйича браузер саҳифани юклаган бўлса, у ҳолда нисбий кўрсаткич http : // www . quv . uz / paqe / picture адреси деб тушунади, яъни шу машинада жойлашган каталогча (подкаталог).

www.arxiv.uz Нисбий кўрсаткичлар ишлатишда жуда кулайдир. Компьютер, каталог ва файлни тўла–тўкис ани қ ловчи URL –адрес абсолют кўрсаткич дейилади. Абсолют кўрсаткичлар нисбийлардан фарқли равишда бошқа компьютерлардаги файлларга ҳавола қилаолади. Ссылкани уюштириш учун браузерга унинг ссылка кўрсаткичи ҳисобланганлиги ва сиз ҳавола этаётган ҳ ужжат адресини кўрсатиш зарурлиги тўғрисида хабар бериш керак бўлади. Иккала ҳаракат ҳам < A > теги ёрдамида бажарилади. Тег < A > мо ҳ ияти (маъноси) URL –адрес ҳисобланган ягона HREF параметрига эга. Кўрсаткич эга нисбий ёки абсолют бўлиши мумкин. Бу тег контейнер ҳисобланганлиги боис , ёпувчи тег </ A >ни, албатта ўрнатиш керак бўлади. Масалан, < AHREF қ “ http : // www . Ictcouncil . qov . uz ”> ссылка матн кўрсаткичи </ A >. Нисбий кўрсаткичлар билан ишлашни осонлаштириш мақсадида тег < BASE > киритилган. У ҳ ужжат бошидаги HEAD бўлимида жойлашган ва URL –адресига эгадир , (унга нисбатан ҳ ужжатда ҳамма адресация мавжуд). Бу кўрсатма нисбий адресациялар ишлатиладиган ҳ ужжатдаги истаган тегга таъсир этади. Агар тег < BASE > бўлмаса, у ҳолда адресация жорий ҳ ужжатлар адресига нисбатан қурилади. Энди–нисбий адресацияга мўлжалланган ан ь анавий мисол. Қуйидаги ситуация ( ҳ олат)ни кўриб чиқамиз: Биз , яратмоқчи бўлган жорий файлдан илгари яратилган амалдаги first . html файлига ҳавола (ссылка) қиламиз, яъни; <HTML> <HEAD> <TITLE> Гиперало қ а < / TITLE> </HEAD> <BODY> <H/><CENTER><FONTCOLORқ#FF000> сайтингизнинг хурматли ташриф буюрувчилари ! </FONT> </CENTER></H1><BR> <H4> Сизга хизмат қ илаётган бизнинг компаниямиз сервисларини иложи борича яхшилаш тў ғ рисидаги сизнинг иста к ларингизни кўпро қ билишни хо ҳ лаймиз . Бунинг учун , мар ҳ амат , < AHREFқ “first.html” > анкетамизни тўлдиринг </A> миннатдорчилигизнинг чеки бўлмайди </H4> </BODY> </HTML> Сўнгра , файлни са қ ланг (second.html каби ) ва браузерда очинг .

$www.arxiv.uz Баъзида бош қ а ҳ ужжатга эмас , балки жорий ҳ ужжатнинг бош қ а қ исмига кўчиб ўтиш жуда керак бўлиб қ олади . Масалан , катта ҳ ужжат яхши ўқилади , агар унда бўлишларга мос келган ссылкани мундарижа бўлса , [23; 167-178] . Ички ссылкани қуриш учун, аввало тайинланган жойни аниқловчи кўрсаткични яратиш керак. Бунинг учун махсус гипербоғланиш («якорь»), жорий ҳужжатдаги қандайдир жойни кўрсатиб берувчи калька (“anchors”) лар ишлатилади. < A NAME қ {“Якорь номи”}>-</А> Якорь одатий гипербоғланиш сингари жуфт тег < A > билан белгиланади. Атрибут NAME эса кейинчалик бошқа гипербоғланишлар ҳ авола этиладиган «якорь» номини беради. <A NAME қ ”chapter _1” Боб 1 < / A> Ю қ орида кўрсатилган « якорь » га далил келтирмо қ учун куйидаги гиперало қ ани ёзамиз : <AHREF қ «#chapter_1» > 1– Бобга ўтиш < / A> Демак , ҳ ужжат адресининг HREF параметрида кўрсаткич ўрнига , худди ю қ оридаги каби , ички ссылка эканлигини англатиб турувчи префикс # билан бирга ссылка номи жойлаштирилди . Энди , агар фойдаланувчи сичқончани чиқилатса , браузер жорий документда ch о pter–1 номли « якорь » ни қ идиради . Агар тополса , у ҳолда ўзи аниқланган ҳ ужжатнинг ў ша қисмига ўтиб олади . Маълум бўлдики , бу жуда керак бўлиши мумкин , агар ҳар бир саҳифанинг бошига мундарижа ёзилса . У ҳолда мундарижанинг ҳар бир пункти керакли « якорь » га ҳ авола қилувчи гипербоғланиш эканлигини билдиради . <HTML> <HEAD> <TITLE> саҳифа – мисоллар рўйхати </TITLE> </HEAD> <BODY> < / H> ма қ ола </H1> < P > мундарижа </ P > < P > </ P > <P> < AHREF қ ”# chapter–1”> Боб 1 </A></P> <P> < AHREF қ ”# chapter–2”> Боб 2 </A></P> <P> < AHREF қ ”# chapter–3”> Боб 3 </A></P> <HR> <H2>< A NAME қ “chapter–1”> Боб 1 </A></P> <H2>< A NAME қ “chapter–2”> Боб 2 </A></P> <H2>< A NAME қ “chapter–3”> Боб 3 </A></P>$