Binary fayllar bilan ishlash operatorlari

Yuklangan vaqt:

01.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.1650390625 KB

Ko'chirib olish

Binary fayllar bilan ishlash operatorlari Reja: 1. Matn va binar fayllar ; 2. O’qish-yozish oqimlari. Standart oqimlar ; 3. Belgilarni o’qish-yozish funksiyalari ; 4. Satrlarni o’qish - yozish funksiyalari ; 5. Fayldan o’qish-yozish funksiyalari ; 6. Formatli o’qish va yozish funksiyalari ; 7. Fayl ko’rsatkichini boshqarish funksiyalari

$1. Matn va binar fayllar C++ tili S tilidan o’qish-yozish amalini bajaruvchi standart funksiyalar kutubxonasini vorislik bo’yicha olgan. Bu funksiyalar <stdio.h> sarlavha faylida e’lon qilingan. O’qish-yozish amallari fayllar bilan bajariladi. Fayl matn yoki binar (ikkilik) bo’lishi mumkin. Matn fayl - ASCII kodidagi belgilar bilan berilganlar maj-muasi. Belgilar ketma-ketligi satrlarga bo’lingan bo’ladi va satr-ning tugash alomati sifatida CR (karetkani qaytarish yoki ‘\r’) LF (satrni o’tkazish yoki ‘\n’) belgilar juftligi hisoblanadi. Matn fayldan berilganlarni o’qishda bu belgilar juftligi bitta CR belgisi bilan almashtiriladi va aksincha, yozishda CR belgisi ikkita CR va LF belgilariga almashtiriladi. Fayl oxiri #26 (^Z) belgisi bilan belgilanadi. Matn faylga boshqacha ta’rif berish ham mumkin. Agar faylni matn tahririda ekranga chiqarish va o’qish mumkin bo’lsa, bu matn fayl. Klaviatura ham kompьyuterga faqat matnlarni jo’natadi. Boshqacha aytganda programma tomonidan ekranga chiqariladigan barcha ma’lumotlarni stdout nomidagi matn fayliga chiqarilmoqda deb qarash mumkin. Xuddi shunday klaviaturadan o’qilayotgan har qanday berilganlarni matn faylidan o’qilmoqda deb hisoblanadi. Matn fayllarining komponentalari satrlar deb nomlanadi. Satrlar uzluksiz joylashib, turli uzunlikda va bo’sh bo’lishi mum kin. Faraz qilaylik, T matn fayli 4 satrdan iborat bo’lsin: 1- satr#13#10 2- satr uzunroq #13#10 #13#10 4- satr#13#10#26 12.3-rasm. To’rtta satrdan tashkil topgan matn fayli Matnni ekranga chiqarishda satr oxiridagi #13#10 boshqaruv belgilari juftligi kursorni keyingi qatorga tushiradi va uni satr boshiga olib keladi. Bu matn fayl ekranga chop etilsa, uning ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: 1- satr[13][10] 2- satr uzunroq[13][10] [13][10] 4- satr[13][10]$

[26] Matndagi [n] - n- kodli boshqaruv belgisini bildiradi. Odatda matn tahrirlari bu belgilarni ko’rsatmaydi. Binarfayllar - bu oddiygina b ayt lar ketma-ketligi. Odatda binar fayllardan berilganlarni foydalanuvchi tomonidan bevosita «ko’rish» zarur bo’lmagan hollarda ishlatiladi. Binar fayllardan o’qish-yozishda baytlar ustida hech qanday konvertatsiya amallari baja-rilmaydi. 2. O’qish-yozish oqimlari. Standart oqimlar Oqim tushunchasi berilganlarni faylga o’qish-yozishda ularni belgilar ketma-ketligi yoki oqimi ko’rinishida tasavvur qilishdan kelib chiqqan. Oqim ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin:  oqimdan berilganlar blokini operativ xotiraga o’qish;  operativ xotiradagi berilganlar blokini oqimga chiqarish;  oqimdagi berilganlar blokini yangilash;  oqimdan yozuvni o’qish;  oqimga yozuvni chiqarish. Oqim bilan ishlaydigan barcha funksiyalar buferli, format-lashgan yoki formatlashmagan o’qish-yozishni ta’minlaydi. Programma ishga tushganda o’qish-yozishning quyidagi standart oqimlar ochiladi: stdin - o’qishning standart vositasi; stdout - yozishning standart vositasi; stderr - xatolik haqida xabar berishning standart vositasi; stdprn - qog’ozga chop qilishning standart vositasi; stdaux - standart yordamchi qurilma. Kelishuv bo’yicha stdin - foydalanuvchi klaviaturasi, stdout va stderr - terminal (ekran), stdprn - printer bilan, hamda stdaux - kompьyuter yordamchi portlariga bog’langan hisoblanadi. Berilgan-larni o’qish-yozishda stderr va stdaux oqimidan boshqa oqimlar bufer-lanadi, ya’ni belgilar ketma-ketligi operativ xotiraning bufer deb nomlanuvchi sohasida vaqtincha jamlanadi. Masalan,

belgilarni tashqi qurilmaga chiqarishda belgilar ketma-ketligi buferda jamlanadi va bufer to’lgandan keyingina tashqi qurilmaga chiqariladi. Ho zirdagi operatsion sistemalarda klaviatura va displeylar matn fayllari sifatida qaraladi. Haqiqatdan ham berilganlarni klaviaturadan programmaga kiritish (o’qish) mumkin, ekranga esa chiqarish (yozish) mumkin. Programma ishga tushganda standart o’qish va yozish oqimlari o’rniga matn fayllarni tayinlash orqali bu oqim-larni qayta aniqlash mumkin. Bu holatni o’qishni (yozishni) qayta adreslashro’y berdi deyiladi. O’qish uchun qayta adreslashda ‘<’ belgisidan, yozish uchun esa ‘>’ belgisidan foydalaniladi. Misol uchun gauss.exe bajariluvchi programma berilganlarni o’qishni klaviaturadan emas, balki massiv.txt faylidan amalga oshirish zarur bo’lsa, u buyruq satrida quyidagi ko’rinishda yuklanishi zarur bo’ladi: gauss.exe < massiv.txt Agar programma natijasini natija.txt fayliga chiqarish zarur bo’lsa gauss.exe > natija.txt satri yoziladi. Va nihoyat, agar berilganlarni massiv.txt faylidan o’qish va natijani natija.txt fayliga yozish uchun gauss.exe < massiv.txt > natija.txt buyruq satri teriladi. Umuman olganda, bir programmaning chiqish oqimini ikkinchi programmaning kirish oqimi bilan bog’lash mumkin. Buni konveyrli jo’natish deyiladi. Agar ikkita junat.exe programmasi qabul.exe programmasiga berilganlarni jo’natishi kerak bo’lsa, u holda ular o’rtasiga ‘|’ belgi qo’yib yoziladi: junat.exe | qabul.exe Bu ko’rinishdagi programmalar o’rtasidagi konveyrli jo’na-tishni operatsion sistemaning o’zi ta’minlaydi. Belgilarni o’qish-yozish funksiyalari Belgilarni o’qish-yozish funksiyalari makros ko’rinishida amalga oshirilgan.

$getc() makrosi tayinlangan oqimdan navbatdagi belgini qayta-radi va kirish oqimi ko’rsatkichini keyingi belgini o’qishga mos-lagan holda oshiradi. Agar o’qish muvaffaqiyatli bo’lsa getc() funksiyasi ishorasiz int ko’rinishidagi qiymatni, aks holda EOF qaytaradi. Ushbu funksiya prototipi quyidagicha: int getc(FILE * stream) EOF identifikator makrosi #define EOF(-1) ko’rinishida aniqlangan va o’qish-yozish amallarida fayl oxirini belgilash uchun xizmat qiladi. EOF qiymati ishorali char turida deb hisoblanadi. SHu sababli o’qish-yozish jarayonida unsigned char turidagi belgilar ishlatilsa, EOF makrosini ishlatib bo’lmaydi. Navbatdagi misol getc() makrosini ishlatishni namoyon qiladi. #include <iostream.h> #include <stdio.h> int main() { char ch; cout<<”Belgini kiriting: “; ch=getc(stdin); cout<<”Siz ”<<ch<<” belgisini kiritdingiz.\n”; return 0; } getc() makrosi aksariyat holatlarda stdin oqimi bilan ishlatil ganligi sababli, uning getc(stdin) ko’rinishiga ekvivalent bo’lgan int getchar() makrosi aniqlangan. YUqoridagi misolda «ch=getc(stdin);» qatorini «ch=getchar();» qatori bilan almashtirish mumkin. Belgini oqimga chiqarish uchun putc() makrosi aniqlangan va uning prototipi int putc(int c, FILE*stream)$ $ko’rinishida aniqlangan. putc() funksiyasi stream nomi bilan berilgan oqimga s belgini chiqaradi. Funksiya qaytaruvchi qiymati sifatida int turiga aylantirilgan s belgi bo’ladi. Agar belgini chiqarishda xatolik ro’y bersa EOF qaytariladi. putc() funksiyasini standart stdout oqimi bilan bog’langan holati - putc(c,strout) uchun putchar(c) makrosi aniqlangan. Satrlarni o’qish - yozish funksiyalari Oqimdan satrni o’qishga mo’ljallangan gets() funksiyasining prototipi char * gets(char *s); ko’rinishida aniqlangan. gets() funksiyasi standart oqimdan satrni o’qiydi va uni s o’zgaruvchisiga joylashtiradi. Joylashtirish payti-da oqimdagi ‘\n’ belgisi ‘\0’ belgisi bilan almashtiriladi. Bu funksiyani ishlatishda o’qilayotgan satrning uzunligi s satr uchun ajratilgan joy uzunligidan oshib ketmasligini nazorat qilish kerak bo’ladi. puts() funksiyasi int puts(const char *s); ko’rinishida bo’lib, u standrat oqimga argumentda ko’rsatilgan satrni chiqaradi. Bunda satr oxiriga yangi satrga o’tish belgisi ‘\n’ qo’shiladi. Agar satrni oqimga chiqarish muvaffaqiyatli bo’lsa puts() funksiyasi manfiy bo’lmagan sonni, aks holda EOF qaytaradi. Satrni o’qish-yozish funksiyalarini ishlatishga misol tariqa-sida qo’yidagi programmani keltirish mumkin. #include <stdio.h> int main() { char *s; puts(”Satrni kiriting: “); gets(s); puts(”Kiritilgan satr: ”); puts(s);$ $return 0; } Formatli o’qish va yozish funksiyalari Formatli o’qish va yozish funksiyalari - scanf() va printf() funksiyalari S tilidan vorislik bilan olingan. Bu funksiyalarni ishlatish uchun «stdio.h» sarlavha faylini programmaga qo’shish kerak bo’ladi. Formatli o’qish funksiyasi scanf() quyidagi prototipga ega: int scanf(const char * <format>[<adres>,...]) Bu funksiya standart oqimdan berilganlarni formatli o’qishni amalga oshiradi. Funksiya, kirish oqimidagi maydonlar ketma-ket-ligi ko’rinishidagi belgilarni birma-bir o’qiydi va har bir maydonni <format> satrida keltirilgan format aniqlashtiruvchi-siga mos ravishda formatlaydi. Oqimdagi har bir maydonga format aniqlashtiruvchisi va natija joylashadigan o’zgaruvchining adresi bo’lishi shart. Boshqacha aytganda, oqimdagi maydon (ajratilgan belgilar ketma- ketligi) ko’rsatilgan formatdagi qiymatga akslanti-riladi va o’zgaruvchi bilan nomlangan xotira bo’lagiga joylashti-riladi (saqlanadi). Funksiya oqimdan berilganlarni o’qish jarayo-nini «to’ldiruvchi belgini» uchratganda yoki oqim tugashi natijasida to’xtatishi mumkin. Oqimdan berilganlarni o’qish muvafaqqiyatli bo’lsa, funksiya muvafaqqiyatli aylantirilgan va xotiraga saqlangan maydonlar sonini qaytaradi. Agar hech bir maydonni saqlash imkoni bo’lmagan bo’lsa, funksiya 0 qiymatini qaytaradi. Oqim oxiriga kelib qolganda (fayl yoki satr oxiriga) o’qishga harakat bo’lsa, funksiya EOF qiymatini qaytaradi. Formatlash satri - <format> belgilar satri bo’lib, u uchta toifaga bo’linadi:  to’ldiruvchi belgilar;  to’ldiruvchi belgilardan farqli belgilar;  format aniqlashtiruvchilari. To’ldiruvchi-belgilar – bu probel, ‘\t’, ‘\n’ belgilari. Bu belgi lar formatlash satridan o’qiladi, lekin saqlanmaydi. To’ldiruvchi belgilardan farqli belgilar – bu qolgan barcha ASCII belgilari, ‘%’ belgisilan tashqari. Bu belgilar formatlash satridan o’qiladi, lekin saqlanmaydi.$

12.1–jadval. Format aniqlashtiruvchilari va ularning vazifasi Komponenta Bo’lishi shart yoki yo’q Vazifasi [*] Yo’q Navbatdagi ko’rib chiqilayotgan maydon qiymatini o’zgaruvchiga o’zlashtirmaslik belgisi. Kirish oqimidagi maydon ko’rib chiqiladi, lekin o’zgaruvchida saqlanmaydi. [<kenglik>] Yo’q Maydon kengligini aniqlashtiruvchisi. O’qiladigan belgilarning maksimal sonini aniqlaydi. Agar oqimda to’ldiruv–chi belgi yoki almashtirilmaydigan belgi uchrasi funksiya nisbatan kam sondagi belgilarni o’qishi mumkin. [F|N] Yo’q O’zgaruvchi ko’rsatkichining (adresining) modifikatori: F– far pointer; N- near pointer [h|l|L] Yo’q Argument turining modifikatori. <tur belgisi> bilan aniqlangan o’zgaruvchining qisqa (short - h) yoki uzun (long –l,L) ko’ri–nishini aniqlaydi. <tur belgisi> Ha Oqimdagi belgilarni almashtiriladigan tur belgisi Format aniqlashtiruvchilari – oqim maydonidagi belgilarni ko’rib chiqish, o’qish va adresi bilan berilgan o’zgaruvchilar turiga mos ravishda almashtirish jarayonini boshqaradi. Har bir format aniqlashtiruvchisiga bitta o’zgaruvchi adresi mos kelishi kerak. Agar format aniqlashtiruvchilari soni o’zgaruvchilardan ko’p bo’lsa, nati-ja nima bo’lishini oldindan aytib bo’lmaydi. Aks holda, ya’ni o’zgaruvchilar soni ko’p bo’lsa, ortiqcha o’zgaruvchilar inobatga olinmaydi. Format aniqlashtiruvchisi quyidagi ko’rinishga ega: % [*][<kenglik>] [F|N] [h|l|L] <tur belgisi> Format aniqlashtiruvchisi ‘%’ belgisidan boshlanadi va undan keyin 12.1– jadvalda keltirilgan shart yoki shart bo’lmagan komponen-talar keladi.

12.2–jadval. Almashtiriladigan tur alomati belgilari Tur alomati Kutilayotgan qiymat Argument turi Son turidagi argument d, D O’nlik butun int * arg yoki long * arg E,e Suzuvchi nuqtali son float * arg F Suzuvchi nuqtali son float * arg G,g Suzuvchi nuqtali son float * arg O Sakkizlik son int * arg O Sakkizlik son long * arg I O’nlik, sakkizlik va o’n oltilik butun son int * arg I O’nlik, sakkizlik va o’n oltilik butun son long * arg U Ishorasiz o’nlik son Unsigned int * arg U Ishorasiz o’nlik son Unsigned long * arg X O’n oltilik son int * arg X O’n oltilik son int * arg Belgilar S Satr char * arg (belgilar massivi) C Belgi char * arg (belgi uchun maydon kengligi berilishi mumkin (masalan, %4s). N belgidan tashkil topgan belgilar massiviga ko’rsatkich: char arg[N]) % ‘%’ belgisi Hech qanday almashtirishlar baja– rilmaydi, ‘%’ belgisi saqlanadi. Ko’rsatkichlar N int * arg %n argumentigacha muvaffaqiyatli o’qilgan belgilar soni, aynan shu int ko’rsatkichi bo’yicha adresda saqlanadi. P YYYY:ZZZZ yoki ZZZZ ko’rinishidagi Ob’ektga ko’rsatkich (far* yoki near*).

o’n oltilik Oqimdagi belgilar bo’lagini almashtiriladigan tur alomati-ning qabul qilishi mumkin bo’lgan belgilar 12.2-jadvalda keltirilgan. 12.3–jadval. Format aniqlashtiruvchilari va ularning vazifasi Komponenta Bo’lishi shart yoki yo’q Vazifasi [bayroq] Yo’q Bayroq belgilari. CHiqarilayotgan qiy-matni chapga yoki o’nga tekislashni, sonning ishorasini, o’nlik kasr nuqta-sini, oxirdagi nollarni, sakkizlik va o’n oltilik sonlarning alomatlarni chop etishni boshqaradi. Masalan, ‘-’ bayrog’i qiymatni ajratilgan o’ringa nisbatan chapdan boshlab chiqarishni va kerak bo’lsa o’ngdan probel bilan to’ldirishni bildiradi, aks holda chap tomondan probellar bilan to’ldiradi va davomiga qiymat chiqariladi. [<kenglik>] Yo’q Maydon kengligini aniqlashtiruvchisi. CHiqariladigan belgilarning minimal sonini aniqlaydi. Zarur bo’lsa qiymat yozilishidan ortgan joylar probel bilan to’ldiriladi. [.<xona > ] Yo’q Aniqlik. CHiqariladigan belgilarning maksimal sonini ko’rsatadi. Son dagi raqamlarning minimal sonini. [F|N|h|l|L] Yo’q O’lcham modifikatori. Argumentning qisqa (short - h) yoki uzun (long –l,L) ko’ri- nishini, adres turini aniqlaydi. <tur belgisi> Ha Argument qiymati almashtiriladigan tur alomati belgisi Formatli yozish funksiyasi printf() quyidagi prototipga ega: int printf(const char * <format>[,< argument > ,... ] ) Bu funksiya standart oqimga formatlashgan chiqarishni amalga oshiradi. Funksiya argumentlar ketma-ketligidagi har bir argument qiymatini qabul qiladi va

unga <format> satridagi mos format aniqlashtiruvchisini qo’llaydi va oqimga chiqaradi. 12.4–jadval. printf() funksiyasining almashtiriladigan tur belgilari Tur alomati Kutilayotgan qiymat CHiqish formati Son qiymatlari D Butun son Ishorali o’nlik butun son I Butun son Ishorali o’nlik butun son O Butun son Ishorasiz sakkizlik butun son U Butun son Ishorasiz o’nlik butun son X Butun son Ishorasiz o’n oltilik butun son (a,b,c,d,e,f belgilari ishlatiladi) X Butun son Ishorasiz o’n oltilik butun son (A,B,C,D,E,F belgilari ishlatiladi) F Suzuvchi nuqtali son [-]dddd.dddd ko’rinishidagi suzuvchi nuqtali son E Suzuvchi nuqtali son [-]d.dddd yoki e[+/-]ddd ko’rini– shidagi suzuvchi nuqtali son G Suzuvchi nuqtali son Ko’rsatilgan aniqlikka mos e yoki f shaklidagi suzuvchi nuqtali son E, G Suzuvchi nuqtali son Ko’rsatilgan aniqlikka mos e yoki f shaklidagi suzuvchi nuqtali son. e format uchun ‘E’ chop etiladi. Belgilar S Satrga ko’rsatkich 0-belgisi uchramaguncha yoki ko’rsa- tilgan aniqlikka erishilmaguncha belgilar oqimga chiqariladi. C Belgi Bitta belgi chiqariladi % Hech nima ‘%’ belgisi oqimga chiqariladi. Ko’rsatkichlar N int ko’rsatkich ( int* arg ) %n argumentigacha muvaffaqiyatli chiqarilgan belgilar soni, aynan shu int ko’rsatkichi bo’yicha adresda saqlanadi.

$P Ko’rsatkich Argumentni YYYY:ZZZZ yoki ZZZZ ko’rinishidagi o’n oltilik songa aylantirib oqimga chiqaradi. Har bir format aniqlashtiruvchisiga bitta o’zgaruvchi adresi mos kelishi kerak. Agar format aniqlashtiruvchilari soni o’zgaruvchi-lardan ko’p bo’lsa, natijada nima bo’lishini oldindan aytib bo’lmaydi. Aks holda, ya’ni o’zgaruvchilar soni ko’p bo’lsa, ortiqcha o’zgaruvchilar inobatga olinmaydi. Agar oqimga chiqarish muvaf-faqiyatli bo’lsa, funksiya chiqarilgan baytlar sonini qaytaradi, aks holda EOF. printf() funksiyasining <format> satri argumentlarni almash-tirish, formatlash va berilganlarni oqimga chiqarish jarayonini boshqaradi va u ikki turdagi ob’ektlardan tashkil topadi: oqimga o’zgarishsiz chiqariladigan oddiy belgilar; argumentlar ro’yxatidagi tanlanadigan argumentga qo’llani-ladigan format aniqlashtiruvchilari. Format aniqlashtiruvchisi quyidagi ko’rinishga ega: % [<bayroq>][<.kenglik>] [.<xona>][F|N|h|l|L] <tur belgisi> Format aniqlashtiruvchisi ‘%’ belgisidan boshlanadi va undan keyin 12.3– jadvalda keltirilgan shart yoki shart bo’lmagan kompo-nentalar keladi. Almashtiriladigan tur belgisining qabul qilishi mumkin bo’lgan belgilar 12.4- jadvalda keltirilgan. Berilganlar qiymatlarini oqimdan o’qish va oqimga chiqarishda scanf() va prinf() funksiyalaridan foydalanishga misol: #include <stdio.h> int main() { int bson, natija; float hson; char blg, satr[81]; printf("\nButun va suzuvchi nuqtali sonlarni,"); printf("\nbelgi hamda satrni kiriting\n");$ $natija=scanf("%d %f %c %s", &bson, &hson,&blg,satr); printf("\nOqimdan %d ta qiymat o'qildi ",natija); printf("va ular quyidagilar:"); printf("\n %d %f %c %s \n",bson, hson, blg, satr); return 0; } Programma foydalanuvchidan butun va suzuvchi nuqtali sonlarni , belgi va satrni kiritishni so’raydi. Bunga javoban foydalanuvchi tomonidan 10 12.35 A Satr qiymatlari kiritilsa, ekranga Oqimdan 4 ta qiymat o'qildi va ular quyidagilar: 10 12.35 A Satr satrlari chop etiladi. Fayldan o’qish-yozish funksiyalari Fayl oqimi bilan o’qish-yozish amalini bajarish uchun fayl oqimini ochish zarur. B u ishni , prototipi FILE * fopen(const char* filename, const char *mode) ; ko’rinishida aniqlangan fopen() funksiyasi orqali amalga oshiri-ladi. Funksiya filename nomi bilan faylni ochadi, u bilan oqimni bog’laydi va oqimni identifikatsiya qiluvchi ko’rsatkichni javob tariqasida qaytaradi. Faylni ochish muvaffaqiyatsiz bo’lganligini fopen() funksiyasining NULL qiymatli javobi bildiradi. Parametrlar ro’yxatidagi ikkinchi - mode parametri faylni ochish rejimini aniqlaydi. U qabul qilishi mumkin bo’lgan qiymat-lar 12.5- jadvalda keltirilgan. 12.5-jadval. Fayl ochish rejimlari Mode qiymati Fayl ochilish holati tavsifi R Fayl faqat o’qish uchun ochiladi W Fayl yozish uchun ochiladi. Agar bunday fayl mavjud bo’lsa, u qaytadan yoziladi (yangilanadi).$ $A Fayl ga yozuvni qo’shish rejimi. Agar fayl mavjud bo’lsa, fayl uning oxiriga yozuvni yozish uchun ochiladi, aks holda yangi fayl yaratiladi va yozish rejimida ochiladi. r+ Mavjud fayl o’zgartirish (o’qish va yozish ) uchun ochiladi. w+ YAngi fayl yaratil ib , o’ zgartirish (o’qish va yozish ) uchun ochiladi. Agar fayl mavjud bo’lsa, undagi oldingi yozuvlar o’chiriladi va u qayta yozishga tayyorlanadi. a+ Faylgayozuvni qo’shish rejimi. Agar fayl mavjud bo’lsa, uning oxiriga (EOF alomatidan keyin) yozuvni yozish (o’qish) uchun ochiladi, aks holda yangi fayl yaratiladi va yozish rejimida ochiladi. Matn fayli ochilayotganligini bildirish uchun fayl ochilish rejimi satriga ‘t’ belgisini qo’shib yozish zarur bo’ladi. Masalan, matn fayl o’zgartirish (o’qish va yozish) uchun ochilayotganligini bildirish uchun “rt+” satri yozish kerak bo’ladi. Xuddi shunday binar fayllar ustida ishlash uchun ‘b’ belgisini ishlatish kerak. Misol uchun fayl ochilishining “wb+” rejimi binar fayl yangilan ishini bildiradi. Fayl o’zgartirish (o’qish-yozish) uchun ochilganda, berilganlarni oqimdan o’qish, hamda oqimga yozish mumkin. Biroq yozish amalidan keyin darhol o’qib bo’lmaydi, buning uchun o’qish amalidan oldin fseek() yoki rewind() funksiyalari chaqirilishi shart. Faraz qilaylik «C:\\USER\\TALABA\\iat1kuz.txt» nomli matn faylni o’qish uchun ochish zarur bo’lsin. Bu talab FILE *f=fopen( ” C:\\USER\\TALABA\\iat1kuz.txt”, ” r+”); ifodasini yozish orqali amalga oshiraladi. Natijada diskda mavjud bo’lgan fayl programmada f o’zgaruvchisi nomi bilan aynan bir narsa deb tushuniladi. Boshqacha aytganda, programmada keyinchalik f ustida bajarilgan barcha amallar, diskdagi «iat1kuz.txt» fayli ustida ro’y beradi. Fayl oqimi bilan ishlash tugagandan keyin u albatta yopilishi kerak. Buning uchun fclose() funksiyasidan foydalaniladi. Funksiya prototipi quyidagi ko’rinishga ega: int fclose(FILE * stream);$ $fclose() funksiyasi oqim bilan bog’liq buferlarni tozalaydi (masalan, faylga yozish ko’rsatmalari berilishi natijasida buferda yig’ilgan berilganlarni diskdagi faylga ko’chiradi) va faylni yopadi. Agar faylni yopish xatolikka olib kelsa, funksiya EOF qiymatini, normal holatda 0 qiymatini qaytaradi. fgetc() funksiyasi prototipi int fgetc(FILE *stream); ko’rinishida aniqlangan bo’lib, fayl oqimidan belgini o’qishni amalga oshiradi. Agar o’qish muvafffaqiyatli bo’lsa, funksiya o’qilgan belgini int turidagi ishorasiz butun songa aylantiradi. Agar fayl oxirini o’qishga harakat qilinsa yoki xatolik ro’y bersa, funksiya EOF qiymatini qaytaradi. Ko’rinib turibdiki, getc() va fgetc() funksiyalari deyarli bir xil ishni bajaradi, farqi shundaki, getc() funksiyasi belgini standart oqimdan o’qiydi. Boshqacha aytganda, getc() funksiyasi, fayl oqimi standart qurilma bo’lgan fgetc() funksiyasi bilan aniqlangan makrosdir. fputc() funksiyasi int fputc(int c, FILE *stream) ; prototipi bilan aniqlangan. fputc() funksiyasi fayl oqimiga argu-mentda ko’rsatilgan belgini yozadi (chiqaradi) va u amal qilishida putc() funksiyasi bilan bir xil. Fayloqimidansatro’qishuchun char * fgets(char * s, int n, FILE *stream) prototipi bilan fgets() aniqlangan. fgets() funksiyasi fayl oqimidan belgilar ketma-ketligini s satriga o’qiydi. Funksiya o’qish jarayoni-ni oqimdan n-1 belgi o’qilgandan keyin yoki keyingi satrga o’tish belgisi (‘\n’) uchraganda to’xtatadi. Oxirgi holda ‘\n’ belgisi ham s satrga qo’shiladi. Belgilarni o’qish tugagandan keyin s satr oxiriga, satr tugash alomati ‘\0’ belgisi qo’shiladi. Agar satrni o’qish muvaf-faqiyatli bo’lsa, funksiya s argument ko’rsatadigan satrni qaytaradi, aks holda NULL. Fayl oqimiga satrni fputs() funksiyasi yordamida chiqarish mum-kin. Bufunksiyaprototipi$ $int fputs (const char *s, FILE *stream); ko’rinishida aniqlangan. Satr oxiridagi yangi satrga o’tish belgisi va terminatorlar oqimga chiqarilmaydi. Oqimga chiqarish muvaffa-qiyatli bo’lsa, funksiya nomanfiy son qaytaradi, aks holda EOF. foef() funksiyasi aslida makros bo’lib, fayl ustida o’qish-yozish amallari bajarilayotganda fayl oxiri belgisi uchragan yoki yo’qligini bildiradi. Funksiya int feof(FILE *stream); prototipiga ega bo’lib u fayl oxiri belgisi uchrasa, noldan farqli sonni qaytaradi, boshqa holatlarda 0 qiymatini qaytaradi. Quyida keltirilgan misolda faylga yozish va o’qishga amallari ko’rsatilgan. #include <iostream.h> #include <stdio.h> int main() { char s ; FILE *in,*out; if((in=fopen("D:\\ USER \\ TALABA . TXT ","rt"))==NULL) { cout<<" Talaba . txt faylini ochilmadi!!\n"; return 1; } if((out=fopen("D:\\ USER \\ TALABA .DBL","wt+"))==NULL) { cout<<" Talaba . dbl faylini ochilmadi!!\n"; return 1; } while (!feof(in)) { char c=fgetc(in);$

cout<<c; fputc(c,out); } fclose(in); fclose(out); return 0; } Programmada «talaba.txt» fayli matn fayli sifatida o’qish uchun ochilgan va u in o’zgaruvchisi bilan bog’langan. Xuddi shunday, «talaba.dbl» matn fayli yozish uchun ochilgan va out bilan bog’langan. Agar fayllarni ochish muvaffaqiyatsiz bo’lsa, mos xabar beriladi va programma o’z ishini tugatadi. Keyinchalik, toki in fayli oxiriga etmaguncha, undan belgilar o’qiladi va ekranga, hamda out fayliga chiqariladi. Programma oxirida ikkita fayl ham yopiladi. Masala. G’alvirli tartiblash usuli. Berilgan x vektorini pufakcha usulida kamaymaydigan qilib tartiblash quyidagicha amalga oshiriladi: massivning qo’shni elementlari x k va x k+1 (k=1,..,n- 1) solishtiriladi. Agar x k >x k+1 bo’lsa, u holda bu elementlar o’zaro o’rin almashadi. SHu yo’l bilan birinchi o’tishda eng katta element vektorning oxiriga joylashadi. Keyingi qadamda vektor boshidan n-1 o’rindagi elementgacha yuqorida qayd qilingan yo’l bilan qolgan elementlarning eng kattasi n-1 o’ringa joylashtiriladi va h.k. G’alvirli tartiblash usuli pufakchali tartiblash usuliga o’xshash, lekin x k va x k+1 (k=1,2,3,..,n-1) elementlar o’rin almashgandan keyin «g’alvirdan» o’tkazish amali qo’llaniladi: chap tomondagi kichik element imkon qadar chap tomonga tartiblash saqlangan holda ko’chiriladi. Bu usul oddiy pufakchali tartiblash usuliga nisbatan tez ishlaydi. Programma matni: #include <stdio.h> #include <alloc.h> int * Pufakchali_Tartiblash(int*,int);

$int main() { char fnomi[80]; printf("Fayl nomini kiriting:"); scanf("%s", &fnomi); int Ulcham,i=0,* Massiv; FILE * f1, *f2; if((f1=fopen(fnomi,"rt"))==NULL) { printf("Xato:%s fayli ochilmadi!",fnomi); return 1; } fscanf(f1,"%d",&Ulcham); Massiv=(int *)malloc(Ulcham*sizeof(int)); while(!feof(f1)) fscanf(f1,"%d",&Massiv[i++]); fclose(f1); Massiv=Pufakchali_Tartiblash(Massiv,Ulcham); f2=fopen("natija.txt","wt"); fprintf(f2,"%d%c",Ulcham,' '); for(i=0; i<Ulcham; i++) fprintf(f2,"%d%c",Massiv[i],' '); fclose(f2); return 0; } int * Pufakchali_Tartiblash(int M[],int n) { int almashdi=1, vaqtincha; for(int i=0; i<n-1 && almashdi;i++) { almashdi=0;$

for(int j=0; j<n-i-1;j++) if (M[j]>M[j+1]) { almashdi=1; vaqtincha=M[j]; M[j]=M[j+1]; M[j+1]=vaqtincha; int k=j; if(k) while(k && M[k]>M[k-1]) { vaqtincha=M[k-1]; M[k-1]=M[k]; M[k]=vaqtincha; k--; } } } return M; } Programmada berilganlarni oqimdan o’qish yoki oqimga chiqarishda fayldan formatli o’qish - fscanf() va yozish - fprintf() funk siyalaridan foydalanilgan. Bu funksiyalarning mos ravishda scanf() va printf() funksiyalaridan farqi - ular berilganlarni birinchi argument sifatida beriladigan matn fayldan o’qiydi va yozadi. Nomi foydalanuvchi tomonidan kiritiladigan f1 fayldan butun sonlar massivining uzunligi va qiymatlari o’qiladi va tartiblangan massiv f2 faylga yoziladi.

Vektorni tartiblash Pufakchali_Tartiblash() funksiyasi tomoni-dan amalga oshiriladi. Unga vektor va uning uzunligi kiruvchi para metr bo’ladi va tartiblangan vektor funksiya natijasi sifatida qaytariladi. Navbatdagi ikkita funksiya fayl oqimidan formatlashmagan o’qish-yozishni amalga oshirishga mo’ljallangan. fread() funksiyasi quyidagi prototipga ega: size_t fread(void * ptr, size_t size, size_t n, FILE *stream); Bu funksiya oqimdan ptr ko’rsatib turgan buferga, har biri size bayt bo’lgan n ta berilganlar blokini o’qiydi. O’qish muvaffaqiyatli bo’lsa, funksiya o’qilgan bloklar sonini qaytaradi. Agar o’qish jarayo-nida fayl oxiri uchrab qolsa yoki xatolik ro’y bersa, funksiya to’liq o’qilgan bloklar sonini yoki 0 qaytaradi. fwrite() funksiyasiprototipi size_t fwrite(const void*ptr,size_t size, size_t n,FILE *stream); ko’rinishi aniqlangan. Bu funksiya ptr ko’rsatib turgan buferdan, har biri size bayt bo’lgan n ta berilganlar blokini oqimga chiqaradi. YOzish muvaffaqiyatli bo’lsa, funksiya yozilgan bloklar sonini qayta-radi. Agar yozish jarayonida xatolik ro’y bersa, funksiya to’liq yozilgan bloklar sonini yoki 0 qaytaradi. Fayl ko’rsatkichini boshqarish funksiyalari Fayl ochilganda, u bilan «stdio.h» sarlavha faylida aniqlangan FILE strukturasi bog’lanadi. Bu struktura har bir ochilgan fayl uchun joriy yozuv o’rnini ko’rsatuvchi hisoblagichni - fayl ko’rsatkichini mos qo’yadi. Odatda fayl ochilganda ko’rsatkich qiymati 0 bo’ladi. Fayl ustida bajarilgan har bir amaldan keyin ko’rsatkich qiymati o’qilgan yoki yozilgan baytlar soniga oshadi. Fayl ko’rsatkichini boshqarish funksiyalari - fseek(), ftell() va rewind() funksiyalari fayl ko’rsatkichini o’zgartirish, qiymatini olish imkonini beradi. ftell() funksiyasiningprototipi long int ftell(FILE *stream);

$ko’rinishida aniqlangan bo’lib, argumentda ko’rsatilgan fayl bilan bog’langan fayl ko’rsatkichi qiymatini qaytaradi. Agar xatolik ro’y bersa funksiya -1L qiymatini qaytaradi. int fseek(FILE *stream, long offset, int from); prototipiga ega bo’lgan fseek() funksiyasi stream fayli ko’rsatkichini from joyiga nisbatan offset bayt masofaga surishni amalga oshiradi. Matn rejimidagi oqimlar uchun offset qiymati 0 yoki ftell() funksiyasi qaytargan qiymat bo’lishi kerak. from parametri quyidagi qiymat-larni qabul qilishi mumkin: SEEK_SET (=0) - fayl boshi; SEEK_CUR (=1) - fayl ko’rsatkichining ayni paytdagi qiymati; SEEK_END (=2) - fayl oxiri. Funksiya fayl ko’rsatkichi qiymatini o’zgartirish muvaffaqiyat-li bo’lsa, 0 qiymatini, aks holda noldan farqli qiymat qaytaradi. rewind() funksiyasi void rewind(FILE *stream); prototipi bilan aniqlangan bo’lib, fayl ko’rsatkichini fayl boshla-nishiga olib keladi. Quyida keltirilgan programmada binar fayl bilan ishlash ko’rsatilgan. #include <iostream.h> #include <stdio.h> #include <string.h> struct Shaxs { char Familiya[20]; char Ism[15]; char Sharifi[20]; }; int main() { int n,k;$ $cout<<"Talabalar sonini kiriting: ";cin>>n; FILE *oqim1,*oqim2; Shaxs *shaxs1, *shaxs2, shaxsk; shaxs1=new Shaxs[n]; shaxs2=new Shaxs[n]; if ((oqim1=fopen("Talaba.dat", "wb+"))==NULL) { cout<<"Talaba.dat ochilmadi!!!"; return 1; } for(int i=0; i<n; i++) { cout<<i+1<<"- shaxs ma'lumotlarini kiriting:\n"; cout<<"Familiysi: ";gets(shaxs1[i].Familiya); cout<<"Ismi: ";gets(shaxs1[i].Ism); cout<<"Sharifi: ";gets(shaxs1[i].Sharifi); } if (n==fwrite(shaxs1,sizeof(Shaxs),n,oqim1)) cout<<"Berilganlarni yozishamalga oshirildi!\n"; else { cout<<"Berilganlarni yozish amalga oshiril ma di ! \n"; return 3; } cout<<" Fayl uzunligi: "<<ftell(oqim1)<<'\n'; fclose(oqim1); if((oqim2=fopen("Talaba.dat", "rb+"))==NULL) { cout<<"Talaba.dat o'qishga ochilmadi!!!"; return 2;$ $} if (n==fread(shaxs2,sizeof(Shaxs),n,oqim2)) for(int i=0; i<n; i++) { cout<<i+1<<"- shaxs ma'lumotlari:\n"; cout<<"Familiysi: "<<shaxs2[i].Familiya<<'\n'; cout<<"Ismi: "<<shaxs2[i].Ism<<'\n'; cout<<"Sharifi: "<<shaxs2[i].Sharifi<<'\n'; cout<<"****************************\n"; } else { cout<<"Fayldan o'qish amalga oshiril ma di ! \n" ; return 4; } do { cout<<" Y o'zuv nomerini kiriting(1 .. "<<n<<"):"; cin>>k; } while (k<0 && k>n); k--; cout<<"Oldingi Familiya: " ; cout <<shaxs2[k] .Familiya <<'\n'; cout<<"Yangi Familiya: "; gets(shaxs2[k].Familiya); if (fseek(oqim2, k*sizeof(Shaxs),SEEK_SET)) { cout<<"Faylda"<<k+1; cout<<"-yo'zuvga o'tishda xatolik ro'y berdi???\n"; return 5 ; }$ $fwrite(shaxs2+k,sizeof(Shaxs),1,oqim2); fseek(oqim2, k*sizeof(Shaxs),SEEK_SET); fread(&shaxsk,sizeof(Shaxs),1,oqim2); cout<<k+1<<"- shaxs ma'lumotlari:\n"; cout<<"Familiysi: "<<shaxsk.Familiya<<'\n'; cout<<"Ismi: "<<shaxsk.Ism<<'\n'; cout<<"Sharifi: "<<shaxsk.Sharifi<<'\n'; fclose(oqim2); delete shaxs1; delete shaxs2; return 0; } YUqorida keltirilgan programmada, oldin «Talaba.dat» fayli binar fayl sifatida yozish uchun ochiladi va u oqim1 o’zgaruvchisi bilan bog’lanadi. SHaxs haqidagi ma’lumotni saqlovchi n o’lchamli dinamik shaxs1 strukturalar massivi oqim1 fayliga yoziladi, fayl uzunligi chop qilinib fayl yopiladi. Keyin, xuddi shu fayl oqim2 nomi bilan o’qish uchun ochiladi va undagi berilganlar shaxs2 struk- turalar massiviga o’qiladi va ekranga chop qilinadi. Programmada fayldagi yozuvni o’zgartirish (qayta yozish) amalga oshirilgan. O’zgar-tirish qilinishi kerak bo’lgan yozuv tartib nomeri foydalanuvchi tomonidan kiritiladi (k o’zgaruvchisi) va shaxs2 strukturalar massividagi mos o’rindagi strukturaning Familiya maydoni klavia-turadan kiritilgan yangi satr bilan o’zgartiriladi. oqim2 fayl ko’rsatkichi fayl boshidan k*sizeof(Shaxs) baytga suriladi va shaxs2 massivning k - strukturasi (shaxs2+k) shu o’rindan boshlab faylga yoziladi. Keyin oqim2 fayli ko’rsatkichi o’zgartirish kiritilgan yozuv boshiga qaytariladi va bu yozuv shaxsk strukturasiga o’qiladi hamda ekranga chop etiladi. Masala. Haqiqiy sonlar yozilgan f fayli berilgan. f fayldagi elementlarning o’rta arifmetigidan kichik bo’lgan elementlar miqdorini aniqlansin. Masalani echish uchun f faylini yaratish va qaytadan uni o’qish uchun ochish zarur bo’ladi. YAratilgan faylning barcha elementlarining yig’indisi s$ $o’zgaruvchisida hosil qilinadi va u fayl elementlari soniga bo’linadi. Keyin f fayl ko’rsatkichi fayl boshiga olib kelinadi va elementlar qayta o’qiladi va s qiymatidan kichik elementlar soni - k sanab boriladi. Faylni yaratish va undagi o’rta arifmetikdan kichik sonlar miqdorini aniqlashni alohida funksiya ko’rinishida aniqlash mumkin. Programmamatni : #include <iostream.h> #include <stdio.h> #include <string.h> int Fayl_Yaratish() { FILE * f; double x; // f fayli yangidan hosil qilish uchun ochiladi if ((f=fopen("Sonlar.dbl", "wb+"))==NULL)return 0; char *satr=new char[10]; int n=1; do {cout<<"Sonni kiriting(bo'sh satr tugatish): "; gets(satr); if(strlen(satr)) {x=atof(satr); fwrite(&x,sizeof(double),n,f); } } while(strlen(satr));// satr bo’sh bo’lmasa,takrorlash fclose(f); return 1; } int OAdan_Kichiklar_Soni()$ ${ FILE * f; double x; f=fopen("Sonlar.dbl", "rb+") ; double s=0; // s - f fayl elementlari yig’ind i si while (!feof(f)) { if (fread(&x,sizeof(double),1,f)) s+=x; } long sonlar_miqdori=ftell(f)/sizeof(double); s/=sonlar_miqdori;// s- o’rta arifmetik cout<<"Fayldagi sonlar o'rta arifmetiki="<<s<<endl; fseek(f,SEEK_SET,0); // fayl boshiga kelinsin int k=0; while (fread(&x,sizeof(x),1,f)) { k+=(x<s); //o’rta arifmetikdan kichik elementlar soni } fclose(f); return k; } int main() { if( Fayl_Yaratish() ) { cout<<"Sonlar.dbl fayli dag i \n "; int OA_kichik=OAdan_Kichiklar_Soni(); cout<<"O'rta arifmetikdan kichik sonlar miqdori=" ; cout <<OA_kichik;$ $} else // f faylini yaratish muvaffaqiyatsiz bo’ldi. cout<<" F aylini ochish imkoni bo'lmadi!!!"; return 0; } Programmada bosh funksiyadan tashqari ikkita funksiya aniqlangan: int Fayl_Yaratish() - diskda «Sonlar.dbl» nomli faylni yaratadi. Agar faylni yaratish muvaffaqiyatli bo’lsa, funksiya 1 qiymatini, aks holda 0 qiymatini qaytaradi. Faylni yaratishda klaviaturadan sonlarning satr ko’rinishi o’qiladi va songa aylantirilib, faylga yoziladi. Agar bo’sh satr kiritilsa, sonlarni kiritish jarayoni to’xta-tiladi va fayl yopiladi; int OAdan_Kichiklar_Soni() - diskdagi «Sonlar.dbl» nomli fayli o’qish uchun ochiladi va fayl elementlarining s o’rta arifmetigidan kichik elementlari soni k topiladi va funksiya natijasi sifatida qaytariladi. Bosh funksiyada faylni yaratish muvaffaqiyatli kechganligi tekshiriladi va shunga mos xabar beriladi. Nazorat savollari 1. Agar in_file.open("")ni belgilasangiz nima sodir bo;ladi ? 2. Quyidagi kod bilan nima xatolik bor? ifstream out_file; out_file.open("output.txt"); out_file << "Hello, World!" << endl; 3. Quyidagi funksiya bilan nima xatolik bor? double sum(ifstream in) { double total = 0; Adabiyotlar:$

1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Mantli fayllar bilan ishlash operatorlari

C++ da fizik fayllar bilan ishlash

Yacheykalar, fayllar va kataloglar bilan ishlash

MS DOS Otda fayllar papkalar va disklar bilan ishlash

MATLAB dasturida funktsiyalar grafiklarini qurish. M-fayllar bilan ishlash