Жазонинг шафқатсизлиги эмас, балки унинг муқаррарлиги афзал - Huquqshunoslik - Referatlar

Жазонинг шафқатсизлиги эмас, балки унинг муқаррарлиги афзал

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Жазонинг шафқатсизлиги эмас, балки унинг муқаррарлиги афзал Кейинги йилларда жаҳон ҳамжамияти доирасида ўлим жазоси бора сида турли фикр-мулоҳазалар авж олаётганлиги мазкур жазо турини ўрганиб, чуқурроқ таҳлил қилишни тақозо этмоқда. Шундай экан, жаҳон тажрибасида ўлим жазосининг тарихи, бу борада наза риётчилар нинг фикрлари нималардан иборат ва жазонинг бу тури алоҳида давлатлар тажрибасида қ андай қўлланилмоқда, деган са воллар кўпчиликни қизиқтириши табиийдир. Жазонинг бу тури тарихига тўхталадиган бўлсак, у кишилик тарихи каби узоқ даврларга бориб тақалади. Бундай жазо турли хилдаги жиноятларга, кўпроқ қотиллик, хиёнат, хоинлик каби жи ноятлар учун қўлланилган. Бу жазони амалга ошириш шакллари эса одатда, тошбўрон қилиш, сувда чўктириш, осиш, бошини танасидан жудо қилиш, Европада омма олдида чормихга тортиш каби усул ларда ижро этилган. Хўш, инсоният тараққиётининг янги босқичи сифатида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият сифатида эътироф этилаётган бугунги кунда жазонинг бу турига нисбатан қандай муносабатда бўлинмокда? Шуни айтиш керакки, бу борада дунё давлатлари тажрибаси турличадир. Жаҳондаги 90 га яқин давлатларда ўлим жазоси расмий равишда бекор қилинган бўлса, яна шунча давлатда ушбу жазо амалда қўлланилади. Жазонинг бу тури бекор қилинган давлатларда бир умрлик озодликдан маҳрум қилиш жазоси жорий қилинган. Жазонинг бу тури хусусидаги дастлабки мунозаралар XVIII аср ўрталарида юзага келган. Италиялик таниқли файласуф Чезаре Беккарианинг 1764 йилда ёзилган "Trftto dei delitti e delle penel” ("Жиноят ва жазолар баёни") асари бу борада яратилган етакчи назарий манба сифатида тан олинади. Албатта, жазонинг бу турини танқид қилувчилар уни шафқат сиз ва инсон қадр-қимматини камситувчи жазо сифатида таъкид лашса, ҳимоя қилувчилар

www.arxiv.uz эса уни бошқа фуқароларнинг ҳуқуқлари ни ҳимоя қилиш ва жиноятчиликнинг олдини олиш борасидаги энг самарали усул сифатида қўллаб-қувватлайди. Бироқ жазонинг бу тури жиноятчиликнинг олдини олиш борасидаги таъсири ҳақидаги фикрлар асосли мунозарани келтириб чиқаради. Чунки сўнгги пайт - ларда ўтказилаётган ижтимоий таҳлиллар ва статистик маълумот лар шуни кўрсатмоқдаки, кўп давлатлар тажрибасида ўлим жазо сининг жорий қилиниши жиноятчилик кўламининг пасайишига олиб келмаяпти. Бу ҳақда Ч.Беккариа ўзининг "Жиноят ва жазолар баё ни" асарида шундай таъкидлайди: "Жиноятчиликнинг олдини олишда жазонинг шафқатсизлиги эмас, балки унинг муқаррарлиги кўпроқ аҳамиятга эга". Яъни шахс содир қилмоқчи бўлган жинояти учун шафқатсиз жазо мавжудлигини эмас, балки жиноий қилмиш учун, албатта, жазосиз қолмаслигини англаши лозим. Шундагина жиноятчиликнинг олдини олиш борасидаги кураш самара бериши мумкин. Жаҳондаги кўп давлатлар ўлим жазосини қўллашнинг чеклан ган тизимини ишлаб чиққан бўлса-да, мазкур жазо биринчи бўлиб 1846 йил АҚШнинг Мичиган штатида бекор қилинди. Шундан сўнг кейинги 20 йил ичида Венесуэла (1863), Португалия (1867) давлат лари ҳам жазонинг бу тури амалиётига расмий равишда чек қўйди лар. XX аср бошларига келиб, бошқа бир қатор давлатларда ҳам ўлим жазоси бекор қилинди. Бразилия, Монако, Исландия, Панама давлатларида эса ўлим жазоси расмий бекор қилинмаган бўлса-да, бу жазо мазкур давлатлар судлов амалиётида бутунлай қўлланил - майди. 1990 йилга келиб тарихда биринчи марта жаҳон давлатлари ўлим жазоси аҳамиятига кўра тенг иккига бўлинди. 2000 йилга келиб эса, 72 давлатда ўлим жазоси расмий равишда тугатилган ва 13 давлатда мазкур жазо фавқулодда жиноятлар учун тайинланиши белгилаб қўйилди. Халқаро Амнистия Ташкилоти 23 давлатни ўлим жазосини "De Facto " бекор қилган давлатлар сифатида тан олди, чунки бу давлатлар қонунчилигида ўлим жазоси расмий мавжуд бўлса-да, сўнгги 10 йил мобайнида амалиётда умуман қўлланилмай келинаётган эди.

www.arxiv.uz Бугунги кунда дунёнинг 87 давлати қонунчилигида мазкур жа зо амалда бўлиб, ўта оғир ва шафқатсизлик билан содир қилинган жиноятлар учун қўлланилмоқда. Лекин баъзи давлатлар тажриба сида ўлим жазоси ўта оғир бўлмаган жиноятларга нисбатан ҳам қўлланилаётанини кузатиш мумкин. Масалан, Ливия жиноят қону нида алкоголь импорти ва хорижий валютада савдо қилиш учун ҳам ўлим жазоси назарда тутилган. Халқаро Амнистия Ташкилоти маълумотларига кўра, 1999 йилда дунёнинг 31 давлатида 1813 марта ўлим жазоси ижро этил ган. Унинг 85 фоизи беш давлат, яъни Хитой, Эрон, Саудия Араби стони, Конго Демократик Республикаси, АҚШга тўғри келиши таъкидланган. Юқоридаги маълумотлар шундан дарак берадики, жазонинг бу тури амалиётини қисқартириш ва уни бекор қилиш борасида жаҳон ҳамжамияти ҳамда давлатларнинг ички сиёсати доирасида кўзга кўринарли ишлар олиб борилмокда. Мамлакатимиз мустақилликка эришгач, суд-ҳуқуқ соҳасида олиб борилган ислоҳотлар инсонпарварлик нуқтаи-назаридан жи ноий жазоларни либераллаштиришга кенг йўл очиб берди. Биргина ўлим жазосини бекор қилиш борасидаги ислоҳотларни шартли ра вишда тўрт босқичга бўлиб ўрганиш мумкин. Дастлабки босқичда, яъни Жиноят кодекси (1994 йил 22 сен тябрь) қабул қилинган даврда 13 моддада ўлим жазоси белгиланган эди. Унгача амалда бўлган собиқ иттифоқ даври Жиноят кодексида 30 моддада ўлим жазоси назарда тутилган эди. Ислоҳотларнинг иккинчи босқичи 1998 йилга тўғри келади. Бу даврга келиб Жиноят кодексининг яна 5 моддасидан ўлим жазоси чиқариб ташланди ва озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан ал маштирилди. 2001 йил 29 августда маъмурий ва жиноий жазолар тизимини либераллаштириш юзасидан қабул қилинган қонунга мувофиқ Жи ноят кодексининг фақат тўрт моддасида, яъни қасддан одам ўл дириш, агрессия, геноцид, терроризм жиноятлари учунгина мазкур жазо қўлланиши белгиланди.

www.arxiv.uz 2003 йил 14 декабрда киритилган ўзгарти ришларга мувофиқ, Жиноят кодексининг фақат икки моддасида, яъни қасддан одам ўлдириш ва терроризм жиноятлари учун ўлим жазоси қўлланилиши қайд этилганди. 2008 йил 1 январдан Ўзбекистон Республикасида ўлим жазоси бекор қилинди ҳамда унинг ўрнига умрбод ёки узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш жазоси белгиланди. Бундан шу нарса англашиладики, юртимизда босқичма-босқич ўлим жазо си Ўзбекистон Республикасининг жиноий жазолар тизимидан бутун лай олиб ташланди.

O'xshashlar

Жазонинг адолатсизлигини текшириш

Жиноят окибатлари ва жазонинг мутаносиблиги

Суд-ҳуқуқ ислоҳотларини ривожлантиришда жиноий жазо тизимининг ўрни

Жиноятларнинг олдини олиш чоралари

Жиноят ва жазо тайинлаш тўғрисидаги қоидаларни либераллаштириш масалалари