Жамоа шартномалари ва жамоа келишувлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Жамоа шартномалари ва жамоа келишувлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ж амоа шартномалари ва жамоа келишувлари Режа : 1. Жамоа шартномаси ва жамоа келишувлари тушунчаси, уларнинг меҳнат ҳуқуқий муносабатларни тартибга солинишидаги ўрни 2. Жамоа шартномаси тарафлари ва шартноманинг тузилиш тартиби 3. Жамоа шартномасининг мазмуни ва таркибий тузилиши 4. Жамоа келишуви томонлари, тузилиш тартиби ва мазмуни

www.arxiv.uz Янги иқтисодий муносабатлар қарор топаётган ва тез суръатлар билан ривожланиб бораётган ҳозирги пайтда корхоналардаги ходимлар ва иш берувчилар манфаатларини мувофиқлашнинг, зарур ишлаб чиқариш шароитлари яратилишини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий воситаларидан бири жамоа шартномаси ва жамоа келишувидир. Жамоа шартномаси ва жамоа келишуви ходимларнинг ҳам, иш берувчиларнинг ҳам фаолликларини оширишга ёрдам беради. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 29- моддасида таъкидланганидек, жамоа шартномаси ва жамоа келишуви корхоналарда, муайян касб ходимлари, тармоқ, ҳудуд ходимларининг меҳнатга оид ижтимоий-иқтисодий, касбга оид муносабатларни тартибга солувчи, меҳнат шартлари ва ижтимоий кафолатлар белгилашга қаратилган меъёрий ҳужжат ҳисобланади. Жамоа шартномалари ва келишувлари ходимлар ва иш берувчиларнинг меҳнатга оид муносабатларини шартнома асосида тартибга солишга, уларнинг ижтимоий-иқтисодий манфаатларини мувофиқлаштиришга ёрдам бериш мақсадида тузилади. Жамоа шартномаси – корхона, унинг филиали, ваколатхонаси ходимлари билан иш берувчи ўртасида тузиладиган ва социал-меҳнат муносабатларини тартибга солишга хизмат қилувчи ҳуқуқий актдир. Ўзбекистонда меҳнат бозорининг вужудга келиши ва меҳнат соҳасида янги ижтимоий алоқаларни пайдо бўлиши муносабати билан жамоа шартномаси моҳияти ва мазмуни ўзгариб бормоқда. Ҳозирги пайтда жамоа шартномалари ходимлар ва иш берувчилар ўртасидаги социал-шерикчилик муносабатларининг, бевосита меҳнат муносабатларининг тартибга солишнинг асосий шаклларидан бирига айланмоқда. Бугунги кундаги жамоа шартномаси конкрет корхона ва ташкилотларда Меҳнат Кодекси вазифасини бажарувчи локал норматив ҳужжат тусини олиб бораётир. Унинг воситасида айрим олинган бир корхона-ташкилотда унинг мулкчилик шаклидан қатъи назар меҳнат шароитларининг автоном тизимига эришиш таъминланмоқда. Бозор муносабатлари шароитида жамоа шартномаларининг ҳуқуқий моҳияти бир хил бўлмасдан, икки томонлама тамойи лга асосланади. Биринчидан, корхона мулкдори, тадбиркорнинг корхонани бошқаришдаги

www.arxiv.uz автономлиги, иккинчидан эса меҳнат, социал-иқтисодий ва касбий масалаларнинг ҳал этилишида касаба уюшмалари фаол иштирок этиши тамойиллари амал қилади. Жамоа шартномаси ўз мақсадлари тарқаладиган шахслар доираси, норматив-юридик кучига кўра одатдаги фуқаролик-ҳуқуқий шартномалардан тубдан фарқ қилади. Социал-шерикчилик муносабатларини корхона, ташкилот даражасида тартибга солувчи локал норматив-ҳуқуқий ҳужжат сифатида жамоа шартномаси икки томон: ёлланма ходимлар ва иш берувчилар манфаатини ўзида ифодалайди. Шу сабабли бундай ҳамкорлик шакли бипартизм номини олди. Социал шерикчиликнинг бошқа шакллари минтақа, тармоқ даражасида – минтақавий жамоа келишувлари, умумдавлат миқёсида – бош жамоа келишувлари кўринишида амалга оширилиши мумкин. Бундан социал ҳамкорлик кўпчилик ҳолларда нафақат икки томон (ходим ва иш берувчи) манфаатларини балки унда учинчи томон сифатида қатнашувчи давлат манфаатларини ифодалайди. Жамоа шартномаси меҳнат ҳуқуқининг муҳим институтларидан бири сифатида қонунлар, қонун ҳужжатлари, тармоқ локал норматив-ҳуқуқий ҳужжатларини кенг камраб олади. Булар қаторига Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодекси (29-56-моддалар), Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисидаги қонун ва бошқа қонунлар; Ўзбекистон Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашнинг 2000 йил 10 январдаги 35-05/11-сонли «2000 йил учун жамоа шартномаларини тузиш бўйича тавсиялар», кўплаб тармоқ ва минтақа келишувлари, касаба уюшмалари фаолияти ва бошқаларни киритиш мумкин. Корхоналарда жамоа шартномалари тузилиши қуйидаги тамойилларга таянади: а) қонунларга амал қилиш шартлиги; б) тарафлар вакилларининг ваколатлилиги;

www.arxiv.uz в) тарафларнинг тенг ҳуқуқлилиги; г) жамоа шартномаси таркибига кирувчи масалалар танланишининг ва муҳокама этилишининг эркинлиги; д) мажбуриятларни зиммага олинишининг ихтиёрийлиги; е) олинган мажбуриятлар бажарилишининг таъминланиши ; ж) жамоа шартномаси шартларини бажарилиши устидан назорат оли б борилиши ва жавобгарликнинг муқаррарлиги. Жамоа шартномаси шартлари ва унда кўзда тутилган норматив-ҳуқуқий қоидалар тегишли корхона иш берувчиси ҳамда ходимлари учун мажбурий кучга эга. Аммо ундаги қоидалар ходимлар аҳволини қонунда белгиланганидан ёмонлашувини кўзда тутадиган бўлса, унинг қоидалари ўз- ўзидан ҳуқуқий ҳисобланмайди. Жамоа шартномалари тузишнинг бугунги кунги ғояси қонунлар доирасидан ташқарида, қонунчиликка ва давлат манфаатларига зиён етказмаган ҳолда меҳнат муносабатларини тартибга солишда социал-шерикчиликни кучайтиришга қаратилгандир. 2-§. Жамоа шартномаси тарафлари ва шартноманинг тузилиш тартиби Жамоа шартномаси тарафлари сифатида бир томондан – ўз вакиллик органи (касаба уюшмаси қўмитаси) орқали корхона меҳнат жамоаси аъзолари бўлган ходимлар, иккинчи томондан эса ўз раҳбар орқали корхона иш берувчиси қатнашади. Жамоа шартномаси тарафи сифатида айрим олинган ходим эмас, бал ки корхона ёки таркибий бўлим (цех, бўлим ва ҳ.к.) меҳнат жамоаси яхлит ҳолда қатнашади. Ходимлар ёки меҳнат жамоаси жамоа шартномаси қабул қилинишда бевосита қатнашмайди ва бу вазифа касаба уюшмаси қўмитаси томо нидан бажарилади. Амалдаги меҳнат қонунчилиги нормаларига кўра жамоа шартномаси ишлаб чиқиш ва қабул қилишнинг мажбурий қоидалари (процедураси)

www.arxiv.uz назарда тутилган. Музокоралар олиб бориш жамоа шартномаси ишлаб чиқишдаги дастлабки босқич саналади ва Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 31-моддасига кўра: «Ҳар қайси тараф жамоа шартномаси, келишувини тузиш ва ўзгартириш юзасидан музокоралар олиб бориш ташаббуси билан чиқиш ҳуқуқига эга». Бунинг учун манфаатдор томон иккинчи томонга ёзма хабар юборади. Тегишли ёзма хабар олганидан кейин етти кун ичида таклифни олган тараф музокораларга кириши лозим. Ходимлар номидан иш берувчи вакили саналувчи шахслар томонидан му зокаралар олиб боришга йўл қўйилмайди. Музокаралар олиб бориш жараёнида томонлар ўртасида тортишув юз берадиган бўлса, бу ҳолда тегишли баённома тузилади ва 3 кун ичида келиштириш комиссияси тузилади. Комиссия қарама- қаршиликларни бартараф эта олмаса, ундай ҳолда низони ҳал этиш учун томонлар ўзаро келишиб белгилайдиган органга мурожаат қилинади. Музокаралар олиб боришда бевосита иштирок этувчи шахслар учун қўшимча кафолатлар белгиланган бўлиб, уларнинг ўртача иш ҳақлари сақланган ҳолда вазифаларини бажаришдан озод қилиб қўйилади. Бўлажак жамоа шартномаси қоидалари ҳақида аниқ музокаралар олиб боришлик учун томонлар тенглик асосида зарур ваколатларга эга бўлган комиссия тузади. Комиссия мустақил равишда иш олиб боради ва иш берувчи унинг самарали ишлаши учун зарур шароитни яратиб беришга мажбур саналади. Жамоа шартномаси тузишга доир музокараларни олиб бориш тартиби Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 32-моддасида белгиланган. Қонунда музокаралар чоғида юз берган келишмовчиликларни ҳал этиш, ягона хулосага келиш имкони бўлмаганида муаммони ҳал этиш тартиблари белгилаб қўйилган. 3-§. Жамоа шартномасининг мазмуни ва таркибий тузилиши

www.arxiv.uz Жамоа шартномасининг мазмуни деганда социал-меҳнат муносабатларини тартибга солиш мақсадини кўзловчи ва тарафлар келишиб белгилайдиган шартлар (қоидалар) йиғиндиси назарда тутилади. Таркибий жиҳатдан бу шартлар уч турга: а) норматив; б) мажбурий; в) ахборотга оид шартларга бўлини ши мумкин. Норматив шартлар – жамоа шартномаси томонлари ўзаро келишиб белгилайдиган ва мазкур корхона ходимлари учун мажбурий кучга эга бўлган локал норматив ҳуқуқий қоидалар ҳисобланади. Жамоа шартномасининг норматив қоидалари ҳуқуқий масалаларнинг уч гуруҳини ҳал қилишга қаратилган бўлиб, улар: 1) қонун ҳужжатларида бу масалани ҳал қилишнинг жамоа шартномаси тузиш тартиби назарда тутилган бўлса; 2) қо нунда нуқсонлар (пробела) мавжуд бўлса ва уларни жамоа шартномаси воситасида ҳал қилиш қонунларга зид келмаса; 3) қонун ҳужжатларининг айрим қоидаларини аниқлаштириш зарур бўлса ва уни жамоа шартномаси орқали амалга ошириш имкони бўлса. Меҳнат Кодекси ва бошқа меҳнат қонунлари жамоа шартномаси норматив қоидалари билан қонунчилик ўртасидаги нисбатни белгилаган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 4-моддасида айтилишича: «Ходимлар учун меҳнат ҳуқуқларининг ва кафолатларининг энг паст даражаси қонунлари билан белгилаб қўйилади. Қонунлардагига нисбатан қўшимча меҳнат ҳуқуқлари ва кафолатлари бошқа норматив ҳужжатларда, шу жумладан шартнома йўсинидаги ҳужжатлар (жамоа келишувлари, жамоа шарномалари, бошқа локал ҳужжатлар), шунингдек ходим ва иш берувчи ўртасида тузилган меҳнат шартномалари билан белгиланиши мумкин». Бу қоидалар қўшимча меҳнат таътили бериш, пенсияга устамалар қўшиб бериш, йўл-транспорт харажатларини қоплаб бериш, овқат пулини тўлаш, бошқа қўшимча тўлов ва компенсациялардан иборат бўлиши мумкин. Корхонада мавжуд бўлган зарарли ва оғир ишлар, касблар рўйхати, моддий жавобгар шахслар доираси, меҳнат интизомини қўпол тарзда бузиш

www.arxiv.uz тушунчаси ва бошқа кўплаб масалалар жамоа шартномасида назарда тутилиши мумкин. Жамоа шартномасининг мажбурий шартлари тарафларнинг у ёки бу масалага оид аниқ мажбуриятларини, бу мажбуриятларни кўп марта такрор- такрор ижро этилишини ўз ичига олади. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 37-моддасига кўра: «Жамоа шартномасига иш берувчи ва ходимларнинг қу йидаги масалалар бўйича ўзаро мажбуриятлари киритилиши мумкин:  меҳнатга ҳақ тўлаш шакли, тизими ва миқдори, пул мукофотлари, нафақалар, компенсациялар, қўшимча тўловлар;  нархларнинг ўзгариб бориши, инфляция даражаси, жамоа шартномаси билан белгиланган кўрсаткичларнинг бажарилишига қараб меҳнатга ҳақ тўлашни тартибга солиш механизми;  ходимларни иш билан таъминлаш, қайта ўқитиш, ишдан бўшатиб олиш шартлари;  иш вақти ва дам олиш вақти, меҳнат таътилларининг муддати;  ходимларнинг, шу жумладан аёллар ва 18 ёшга тўлмаган шахсларнинг меҳнат шароитлари ва меҳнат муҳофазасини яхшилаш, экология жиҳатидан хавфсизликни таъминлаш;  корхонани ва идорага қарашли турар жойни хусусийлаштиришда ходимларнинг манфаатига риоя қилиш;  ишни таълим билан қўшиб олиб борувчи ходимлар учун имтиёзлар;  ихтиёрий ва мажбурий тарздаги тиббий ҳамда ижтимоий суғурта;  жамоа шартномасининг бажарилишини текшириб бориш, тарафларнинг жавобгарлиги, ижтимоий шерикчилик, касаба уюшмалари, ходимларнинг бошқа вакиллик органларига фаолият кўрсатиш учун тегишли шароит яратиб бериш». Жамоа шартномасига бошқа шартлар, шу жумладан ходимлар аҳволини қонунларда белгиланадиган яхшилашга, қўшимча имтиёзлар беришга қаратилган шартлар киритилиши мумкин.

www.arxiv.uz Жамоа шартномасининг ахборотга оид шартлари Меҳнат Кодексидан, бошқа қонун ҳужжатларидан олинган нормалардан иборат бўлиб, уларнинг ҳажми кўпайиб кетиши мумкин эмас. 4. Жамоа келишуви томонлари, тузилиш тартиби ва мазмуни Жамоа келишувлари – бу ходимлар вакиллик органлари ва иш берувчилар вакиллик органлари иштирокида тузиладиган, социал-меҳнат муносабатларини мамлакат, тармоқ ёки минтақа доирасида тартибга солишга қаратилган ҳуқуқий- норматив актдан иборат. Жамоа келишуви ҳам жамоа шартномаси сингари социал-шерикликнинг ҳуқуқий шакли бўлсада, аммо унинг қўлланилиш соҳаси ва хусусияти ўзгачадир. Меҳнат Кодексининг 47-моддасида айтилганидек, жамоа келишуви қўлланиш доирасига кўра бош, тармоқ ва ҳудудий (минтақавий) келишувлардан иборат бўлиши мумкин. Жамоа келишуви тузишдан кўзланадиган асосий мақсад – мамлакат, тармоқ, минтақа миқёсида социал-меҳнат муносабатларини тартибга солишда умумий тамойилларни белгилашдан иборат. Жамоа келишуви тузилишида икки ёки уч томон (марказий ёки маҳаллий давлат органи) иштирок этади. Бош келишув Ўзбекистон Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши (ходимларнинг бошқа вакиллик органи) ва иш берув чиларнинг республика миқёсидаги бирлашмалари ўртасида, тарафларнинг таклифига кўра эса Ўзбекистон Республикаси ҳукумати билан ҳам тузилади. Бош келишув ижтимоий- иқтисодий масалалар хусусида келишиб сиёсат олиб боришнинг умумий принципларини белгилаб беради. Тармоқ келишувлари тегишли касаба уюшмалари (бошқа ходимлар вакиллик органлари) ва иш берувчилар (уларнинг бирлашмалари) ўртасида, тарафлар таклифи билан Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги билан тузилади. Тармоқни ижтимоий-иқтисодий

www.arxiv.uz ривожлантиришнинг асосий йўналишларини, меҳнат шартномалари ва унга ҳақ тўлашни, тармоқ ходимларининг (касбдошлар гуруҳларининг) ижтимоий кафолатларини белгилаб беради. Минтақавий келишувлар тегишли касаба уюшмалари (бошқа вакиллик органлари) ва иш берувчилар (уларнинг бирлашмалари) ўртасида, тарафларнинг таклифи билан эса маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари билан ҳам тузилади. Унда ҳудуднинг хусусиятлари билан боғлиқ ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш йўллари белгиланди. Жамоа келишувлари юзасидан музокаралар бошлаш, унинг лойиҳасини ишлаб чиқиш, муҳокама қилиш ва қабул қилиш т артиблари жамоа шартномалари тузиш тартибларига ўхшашдир. Тарафлар тамонидан имзоланган жамоа келишуви ва унинг иловалари етти кун муддатида келишув иштирокчиларига, шунингдек билдириш рўйхатидан ўтказиш у чун Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг тегишли органларига юборилади. Жамоа келишувлари тамонлар келишуви билан қўшимча ва ўзгартиришлар киритилиши мумкин. Жамоа келишуви тарафлар имзолагач кучга киради ва томонлар белгилаган муддат давомида амал қилади. Жамоа келишувининг муддати уч йилдан кўп бўлмаслиги керак. 5-§. Жамоа шартномалари ва жамоа келишувининг бажарилишини таъминлаш ҳамда улар амал қилиши устидан назорат фаолияти Жамоа шартномаси ва жамоа келишувлари бажарилиши лозим. Жамоа шартномаси ва жамоа келишувини бажариш деганда уларнинг мазмунини ташкил этувчи вазифалар, шартларни амалга оширилиши тушунилади. Юридик нуқтаи назардан жамоа шартномаси ва келишувларни бажарилиши ходимлар ва иш берувчилар ўртасида ижтимоий-шерикчилик кайфиятлари қарор топиши учун ҳуқуқий муҳитни яратиш, социал келишмовчиликларни бартараф қилиш, ишловчилар учун қулай инфратузилмалар яратилишини

www.arxiv.uz таъминлаш, ходимлар ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини самарали тарзда ҳимоя қилишга қаратилади. Жамоа шартномаси томонлар вакиллари имзолаган пайтдан кучга киради ва унда кўрсатилган муддат давомида амал қилади. Унинг энг кўп муддати қонунларда белгилаб қўйилган эмас. Корхона қайта ташкил этилганида қайта ташкил этиш даврида жамоа шартномаси ўз кучини сақлаб колади ва кейинчалик қайта тузилиши мумкин. Корхона мол-мулкининг эгаси ўзгарганда жамоа шартномаси ўз кучини олти ой давомида сақлаб қолади. Жамоа шартномаси ва жамоа келишувларининг бажарилиши тарафлар вакиллари, меҳнат жамоаси, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг тегишли органлари томонидан текшириб борилади . Жамоа шартномаси ва жамоа келишувини имзолаган шахслар ҳар йили ёки шартноманинг ўзида кўрсатилган муддатларда ундаги мажбуриятларнинг бажарилиши ҳақида меҳнат жамоасига (умумий мажлис ёки меҳнат жамоалари конференциясига) ҳисобот бериб туради. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 34-моддасига мувофиқ жамоа шартномалари ва жамоа келишувлари тўғрисидаги қонунларни бузишда айбдор бўлган шахслар тегишли ҳуқуқий жавобгарликка тортилишлари мумкин .

O'xshashlar

Жамоа шартномаси ва келишуви, уларнинг хукукий холатлари

Ибтидоий жамоа тузумининг емирилиши ва давлатнинг пайдо булиши

Жамоа бирлашмалари (носиёсий жамоат бирлашмалар) сиёсий тизимнинг элементи сифатида

Мехнат жараёни субъектларининг вакиллик органлари

Меҳнат ҳуқуқининг манбалари