Ўзбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўзбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари РЕЖА: Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумининг иқтисодий негизлари 1. Ўзбекистонда мулк шакллари 2.Ўзбекистонда молия ва пул кредит тизими 3. Ўзбекистон Республикасида фуқаролик жамиятининг конституциявий асослари 4. Жамоат бирлашмалари 5.Ўзбекистон Республикасида оиланинг муҳофаза қилиниши

1. Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумининг иқтисодий негизлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 53 – моддасида кўрсатилишича: “Бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма – хил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг ҳуқуқи устунлигини ҳисобга олиб, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилигини ва ҳуқуқий жиҳатдан баб – баравар муҳофаза этилишини кафолатлайди. Хусусий мулк бошқа мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат ҳимоясидадир. Мулкдор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибдагина мулкидан маҳрум этилиши мумкин” 1 . Бу конституциявий норма ўта муҳим аҳамиятга эга бўлиб, биринчидан давлат иқтисодий сиёсатининг асосий тамойилларини белгилаб бериш билан бирга, иккинчидан, давлат томонидан олиб борилиши лозим бўлган иқтисодий сиёсатнинг мазмун – моҳияти, асосий йўналишларини Конституция даражасида эътироф этади, мамлакат иқтисодиёти бозор муносабатларига асосланганлигини конституциявий ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлайди. Ўзбекистон Республикаси янги жамият сари интилишида, авваламбор бу жамиятнинг иқтисодий негизини, ҳуқуқий асосларини яратди ва аниқ тамойилларини белгилаб берди. Бу жараёнларда давлат – Бош ислоҳотчи сифатида иштирок этиши жамиятимизни эволюцион йўл билан янги жамият сари интилишимизни таъминлади. Қонун устуворлиги тамойили эса барча ҳаракатлар халқ иродасининг ифода этувчи вакиллар ва ҳукумат ишлаб чиққан қоидалар асосида амалга ошишини таъминлади. Бу тўғрисида юртбошимиз И.А.Каримов шундай фикр билдирадилар: «Ҳуқуқий 1 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11 - бет

давлатнинг асосий белгиси барча фуқароларнинг қонун олдидаги тенглиги, Конституция ва қонунларнинг устунлиги таъминланишидир». 2 Жамиятнинг иқтисодий негизи ундаги мулкчилик муносабатларига асосланади. Шу сабабли мулк нафақат юридик мазмунга, балки иқтисодий маънога ҳам эга. Кишилар меҳнати билан яратилган ёки табиат томонидан инсонларга “инъом этилган” бойликлар ҳар доим мулк бўлиб келган. Мулк эгаси бўлиш ёки бўлмаслигига қараб, кишиларнинг жамиятдаги мавқеи, аниқроғи ижтимоий – иқтисодий мақоми белгиланади. Мулкий муносабатларсиз иқтисодий муносабатлар, ишлаб чиқариш жараёни ўз мазмунига эга бўлмайди. Мулк биринчидан, кишининг ашёга нисбатан эгалик ҳис туйғуси билан боғлиқ, иккинчидан, ушбу ашё хусусида кишилар ўртасида вужудга келадиган муносабатдир. Демак, бир сўз билан айтганда, мулк ашё ва унга нисбатан эгалик ҳисси билан боғлиқ муносабатдир. 2. Ўзбекистонда мулк шакллари Юқоридаги бандда қайд этиб ўтганимиздек, бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон Республикасида " иқтисодиётнинг негизини хилма-хил шаклларидаги мулк ташкил этади 3 ". Ўзбекистон Республикасида бозор иқтисодиёти шаклланиб бориш жараёнида мулкчиликнинг турли шакллари юзага келмоқда. Бу жараён Ўзбекистонда ҳам бошқа ривожланган мамлакатлардаги каби мулкдорлар синфининг вужудга келишига асос бўлаётир. Мустақилликнинг дастлабки кунларигача республикамиз аҳолисининг маълум қатлами тасаввурида давлат тасарруфидан ташқари бўлган мулк шакли ҳисобланган хусусий мулк эксплуатация қилувчи синф қўлидаги қурол сифатида тушунилган. 2 И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.: «Ўзбекистон». 1996, 123-128 бетлар. 3 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11 – бет.

Мустақиллик даврида амалга оширилган ислоҳотлар, бир қатор қонун ҳужжатларининг қабул қилиниши бу тасаввур нотўғри эканлигини, мулк кишиларга энг яқин турувчи тушунча эканини исботлаб берди. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, бозор иқтисодиётига ўтиш босқичини кечираётган бошқа қўшни давлатларга нисбатан, Ўзбекистонда тинчлик ва барқарорлик ҳукмрон, фуқароларнинг эркин фаолият кўрсатишларини таъминлаш мақсадида давлат томонидан мулкдорларни қўллаб-қувватлаш бўйича талайгина норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Ўзбекистоннинг тарихий тажрибага эгалиги ўз навбатида республикамизда мулкдорлар синфининг тез суръатлар билан шаклланишига ҳам ривожланишига катта туртки бўлмоқда. Иккинчи чақириқ Олий Мажлиснинг биринчи сессиясида қилган маърузасида, Президентимиз И.А.Каримов бу масалага эътибор қилиб, "... биз-хусусий мулкнинг миқёси ва улуши узлуксиз ўсиб борадиган кўп укладли иқтисодиётни ривожлантириш тарафдоримиз. Дунё тажрибаси шундан далолат берадики, жамиятда том маънодаги мулкдорлар синфининг кўпчилигининг ташкил этиши ижтимоий ҳаётдаги барқарорлик ва фаровонликнинг кафолати бўлиб хизмат қилади, " деб таъкидлади. 4 Мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ Ўзбекистон кучли ҳуқуқий демократик давлат, фуқаролик жамияти қуришни, бозор муносабатлари орқали мустаҳкам моддий заминни шакллантиришни ва ҳақиқий мулкдорлар синфини вужудга келтиришни мақсад қилди. Шубҳасиз, “бозор муносабатларига ўтишнинг асосий шарти кўп укладли иқтисодиётни ва рақобатлашиш муҳитини шакллантиришнинг ҳуқуқий, ташкилий шарт- шароитларини вужудга келтиришдан иборат” 5 эди. “Шу сабабли иқтисодий ислоҳотлар биринчи босқичининг ғоят муҳим вазифаси давлат мулки 4 Каримов. И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз, Т.8. -Т.: 2000 . 338-бет. 5 И.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., “Ўзбекистон”, 1995 йил, 45- бет.

монополизмини тугатиш ва бу мулкни хусусийлаштириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиётни реал шакллантиришдан иборат” 6 бўлди. Ўзбекистон Республикасида изчил амалга оширилаётган туб иқтисодий ислоҳотларда мулк ва мулкчиликни ҳуқуқий кафолатлаш масаласи марказий ўринни эгаллайди. Гарчи мулк бўйича дастлабки ҳуқуқий ислоҳотлар 1990 йил 31 октябрдаги Ўзбекистон Республикасининг “Мулкчилик тўғрисида”ги қонуни қабул қилиниши натижасида бошланган бўлса – да Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг қабул қилиниши ва унда мулкдорларнинг ҳуқуқлари кафолатланиши тарихий воқеа бўлди. Ўзбекистонда мулкдорларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимояловчи иқтисодий - ҳуқуқий кафолатлар тизими негизини Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси 1995 йил 29 августда ушбу Кодекснинг иккинчи қисмини тасдиқлади ва 1997 йил 1 мартдан бошлаб кучга киритиш ҳақида қарор қабул қилди. Кодекснинг 1-моддасиданоқ инсон ҳуқуқларини кафолатлашга доир тегишли нормаларни учратиш мумкин. Жумладан Кодекснинг 1-модда 1-қисмига мувофиқ "Фуқаролик қонун ҳужжатлари улар томонидан тартибга солинадиган муносабатлар иштирокчиларининг тенглигини эътироф этишга, мулкнинг дахлсизлигига, шартноманинг эркинлигига, хусусий ишларга бирон-бир кишининг ўзбошимчалик билан аралашишга йўл қўйилмаслигига, фуқаролик ҳуқуқлари тўсқинликсиз амалга оширилишини, бузилган ҳуқуқлар тикланишини, уларни суд орқали ҳимоя қилишни таъминлаш зарурлигига асосланади" 7 . Ривожланган мамлакатлар тажрибасидан маълумки, мулкдорлар синфини шакллантиришнинг энг оммавий усулларидан бири кичик ва хусусий корхоналар ташкил этишдир. Мулкдорнинг мулкка бўлган ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 164 – моддасида назарда тутилган бўлиб, унга 6 И.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида. Т., “Ўзбекистон”, 1995 йил, 46- бет. 7 Жуманазаров К. Мулкдорлар синфи: шаклланиш сари. // Мулкдор, 1998. 3-б.

асосан шахснинг ўзига қарашли мол – мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек, ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқига эгадир 8 . Мулк ҳуқуқи муддатсиздир. Мол – мулк мулк ҳуқуқи асосида бир шахсга ёки икки ва ундан ортиқ шахсларга қарашли бўлиши мумкин. Ўзбекистон Республикасида мулк - хусусий мулк ва оммавий мулк шаклларида намоён бўлади (Фуқаролик Кодексининг 167-моддаси). Фуқаролик қонунчилигига кўра, фуқаролик муносабатларининг ҳар бир субъектининг (фуқаролар, юридик шахслар ва давлат), мулк ҳуқуқининг объектлари бўлган - ер, ер ости бойликлари, сувлар, ҳаво бўшлиғи, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий ресурслар, корхоналар, ашёлар, шу жумладан бинолар, квартиралар, иншоотлар, асбоб-ускуналар, хом ашё ва маҳсулот, пул, қимматли коғозлар ва бошқа мол-мулк, шунингдек, интеллектуал мулк объектларига бўлган ҳуқуқини кафолатлайди. Конституцияда белгиланган шахс ибораси фуқаролик ҳуқуқининг барча субьектларини ўзида мужассам этувчи атама ҳисобланади. Мулк ҳуқуқи субьектлари ичида марказий ўринни фуқаролар ташкил этади 9 . Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 54 – моддасида кўрсатилишича: “ Мулкдор мулкига ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мулкдан фойдаланиш экологик муҳитга зарар етказмаслиги, фуқаролар юридик шахслар ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт ” 10 . Ушбу моддада белгиланганидек, республика фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар, чет эл тадбиркорлари республикамизнинг мулкчилик муносабатларида турли хил мулкчилик шакллари воситасида 8 Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодекси. Т. Адолат 2003 йил. 9 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т. 2008 йил. 161 - бет 10 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11- бет

тадбиркорлик фаолиятини юритиб, ўз мулкини амалдаги қонунларга биноан тасарруф қилишлари, ҳисоб-китоб асосида фойда олиш эвазига хусусий мулкдан фойдаланиш, мулк яратиш ҳуқуқига эгадирлар. Хусусий мулкдор, меҳнат қилиш эркинлиги қонунда мустаҳкамланганлигини эътиборга олиб, унга мувофиқ тузилган меҳнат шартномаси асосида, ёлланма ишчи кучидан фойдаланишлари мумкин. Ўзбекистонда изчил амалга оширилаётган туб иқтисодий ислоҳотларда, мулк ва мулкчиликнинг ҳуқуқий кафолатланиши масаласи марказий ўринда туради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 55 – моддасида кўрсатилишича: “ Ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир ” 11 . Конституцияда шахс, жамият ва давлатнинг, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий – ҳуқуқий, маданий – маърифий соҳалардаги асослари мустаҳкамланган бўлиб, бу ҳолат атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона мақсадга мувофиқ фойдаланиш ва аҳолининг экологик хавфсизлигини таъминлаш бўйича давлат – ҳуқуқий механизмини шакллантиришда муҳим аҳамиятга эга. Конституцияда давлат экология сиёсатининг асосий йўналишлари белгиланса, ушбу конституциявий қоидаларга мос равишда қабул қилинадиган қонунчилик ҳужжатларида атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва аҳолининг экологик хавфсизлигини таъминлаш қоида – талаблари, механизми мустаҳкамланади 12 . 3.Ўзбекистонда молия ва пул кредит тизими 11 Ўша жойда. 12 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т. 2008 йил. 225 - бет

Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин асосий вазифалардан бири давлатнинг мустаҳкам, рақобатбардош молия ва пул – кредит тизимини шакллантириш эди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 122 – моддасида кўрсатилишича: “ Ўзбекистон Республикаси ўз молия ва пул – кредит тизимига эга. Ўзбекистоннинг Давлат бюджети республика бюджетидан, Қорақалпоғистон Республикаси бюджетидан ва маҳаллий бюджетлардан иборат ” 13 . Молия – пул тўловлари билан боғлиқ бўлган муносабатларни англатиб, у давлат функцияларининг бажарилишини таъминлашда, миллий даромадни тақсимлаш ва қайта тақсимлашда катта аҳамиятга эга 14 . Молия тушунчаси кенг тушунча бўлиб, ўз моҳиятига кўра иқтисодий категориялардан бири бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси молиясини ягона тизимга кирувчи давлат ва маҳаллий марказлашган, ҳамда марказлашмаган пул маблағлари жамғармалари ташкил этади. Булар қуйидагилардир: IV. бюджет тизими; V. бюджетдан ташқари (давлат мақсадли) жамғармалар; VI. давлат ва банк кредити; VII. суғурта; VIII. корхона, муассаса ва ташкилотларнинг пул жамғармалари. Молия тизими ёрдамида давлат ўзига зарур бўлган пул маблағларини йиғиб олади – пул фондини ташкил қилади ва бу тўпланган пул маблағи фондини қайта тақсимлайди. Мамлакатимизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг асосий мақсади аҳоли фаровонлигини ва моддий турмуш тарзини яхшилашдан иборат. Бу борада Ўзбекистон ўзига керакли натижаларга эришмоқда. Президентимиз И.А.Каримов 2005 йил 28 январда Ўзбекистон 13 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11- бет 14 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т. 2008 йил. 460 - бет

Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги "Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир" деган маърузасида бу борада қуйидаги фикрларни билдирган: “бугун мамлакатимизда аҳолининг иш ҳақи ва даромадларини босқичма-босқич ошириб боришни таъминлаш учун зарур шарт - шароитлар яратилди... Ўз навбатида, аҳоли даромадларининг ўсиши унинг харид қобилиятини ошириш, ишлаб чиқариш ҳажмини кенгайтириш ва мамлакатда барқарор иқтисодий ривожланишини таъминлашда муҳим роль ўйнайди. 2004 йил аҳоли даромадлари 15 % га ўсди” 15 . Буюджет тизими – давлатнинг турли даражадаги ташкил этиладиган асосий марказлашган пул маблағлари жамғармасидир. Ўзбекистоннинг Давлат бюджети республика бюджетидан, Қорақалпоғистон Республикаси бюджетидан ва маҳаллий бюджетлардан иборат Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 123 – моддасида кўрсатилишича: “ Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ягона солиқ тизими амал қилади. Солиқлар жорий қилишга фақат Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси ҳақли ” 16 . Ҳозирги кунда давлатнинг ижтимоий ва иқтисодий ҳаётида энг долзарб муаммолардан бири – бу солиқ муносабатларини тартибга солиш масаласидир. Солиқлар, маълум маънода, давлатнинг асосий хусусиятларидан бири ҳисобланади. Солиқлар – юридик шакли жиҳатидан қайтариб берилмайдиган, юридик ва жисмоний шахсларнинг маълум бир ҳажмда ва муддатда тўланиши юқори давлат ҳокимияти органи томонидан белгиланган, тегишли бюджетларга ўтказиладиган мажбурий тўловларидир 17 . 15 Каримов. И.А. Ўзбекистон демократик тараққиётнинг янги босқичида// Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. -Т.: 2005. 47,53- бетлар. 16 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 33 – бет. 17 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т. 2008 йил. 467 - бет

Ўзбекистонда солиқларни жорий этиш Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг биргаликдаги ваколатига киради. Бошқа давлат органлари солиқ жорий этиш ҳуқуқига эга эмас. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 124 – моддасида кўрсатилишича: “ Ўзбекистон Республикасининг банк тизимини Республика Марказий банки бошқаради” 18 . Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин барча соҳаларни қайта ташкил этгани каби банк тизимини ҳам тубдан қайта ташкил қилди. Негаки мустақилликнинг мустаҳкамланиши ва ҳимояланиши кўп жиҳатдан давлат молия тизими, пул кредит ва банк тизими билан ҳам чамбарчас боғлиқ. Ўзбекистонда бу соҳада олиб борилган ислоҳотлар натижасида икки поғонали банк тизими шаклланди. Республика банк тизимининг биринчи поғонасини – Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ва унинг Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва вилоятлардаги ҳудудий бошқармалари ташкил этади. Банк тизимининг иккинчи поғонасини тижорат банклари ташкил этади. 4. Ўзбекистон Республикасида фуқаролик жамиятининг конституциявий асослари. Ўзбекистон Респуликаси Конституциясида умуминсоний қадриятлар теран ифодасини топган. Унда ўзбек давлатчилиги ривожланишининг тарихий тажрибасига таяниб, инсонпарвар, демократик ҳуқуқий давлатни шакллантириш бўйича муҳим вазифа белгиланди. Бугун Ўзбекистон халқи улуғ аждодларининг анъаналарини, урф- одатларини давом эттириб, тақдирини ўз қўлига олиб, қаддини ростлаб, эл- юртимизда осойишталик, барқарорликни, миллатлараро аҳилликни ва фуқароларнинг тотувлигини асраб-авайлаб яъни тарихий шароитда ўз келажагини қурмоқда, миллий давлатчилигини тикламоқда 19 . Ўзбекистон 18 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 33 – бет. 19 Каримов И.А. Биздан озод ва обод ватан қолсин. 2 том. Т. “Ўзбекистон”, 1996, 92 бет.

Республикасида инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат қуриш муҳим мақсадли вазифалардан бири бўлиб, у халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган нормалари асосида, тараққий топган давлатларнинг ҳуқуқий давлат қуришдаги тажрибаларидан етарли меъёрда фойдаланилиб, мамлакатимизда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари таъминланган ҳолда амалга оширилади. Ривожланган фуқаролик жамияти бўлмаган жойда давлат ва шахс зиддияти ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларни тенглаштириш тўғрисида умуман гап ҳам бўлиши мумкин эмас. Қолаверса, ҳуқуқий давлатни ҳам ривожланган фуқаролик жамиятисиз тасаввур қилиш қийин. Чунки, пировард мақсадимиз ижтимоий йўналтирилган барқарор бозор иқтисодиётига асосланган кучли демократик ҳуқуқий давлатни ва фуқаролик жамиятини барпо этишдан иборатдир 20 . Биз фуқаролик жамиятини кенгроқ тасаввур этадиган бўлсак, демократия, қонун устуворлиги ва инсон ҳуқуқлари каби тушунчаларни бу ҳодисанинг белгиловчи категориялари дейиш мумкин. Ислоҳотларнинг амалиётдаги тадбиқи ана шу тушунчаларнинг назарий ишланмаларига асосланади. Фуқаролик жамияти ҳуқуқий давлатнинг негизи, бош заминидир. Фуқаролик жамиятининг моҳияти жамият ва давлат бажарадиган вазифалар тизимининг хилма-хиллиги билан белгиланади. Фақат кенг сиёсий, ижтимоий иқтисодий ҳуқуқларга эга бўлган шахсгина фуқаролик жамиятини ривожлантириши, бинобарин, унинг ривожланиш омили бўлиши мумкин. Зеро, фуқаролик жамиятининг айрим тамойиллари ўтмишда ўтган Шарқнинг буюк мутафаккирларимизнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашларида ўз ифодасини топган. Уларнинг сиёсий-ҳуқуқий концепцияси ҳуқуқнинг сиёсий тартиботлардан устунлиги ҳақидаги ғоя билан йўғрилган. Бу борада IX-XI асрларнинг Муҳаммад ал-Хоразмий, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, А. Навоий сингари мутафаккирлари, 20 Каримов И.А. Кучли давлатдан кучли жамият сари. - Т. Шарқ. 1998. 49 бет.

файласуфлари, Амир Темурдек давлат арбоблари умуман, тараққийпарвар алломаларининг ғоялари алоҳида қизиқиш уйғотади. Уларнинг фикрича, бундай давлатнинг асосий вазифаси ўз фуқароларининг моддий аҳволини яхшилаш, тарбиялаш ҳақида ғамхўр бўлиш, адолат ўрнатиш, халқни маърифатли қилиш, эзгулик ва юксак маънавиятни тарқатиш, ўз фуқароларининг ҳаёти, соғлиги, шаъни, қадр- қиммати, мол-мулкини муҳофаза этиш, фан ривожи учун шароит яратиш, тартибот ва қонунчиликни таъминлаш, лавозимли шахслар фаолияти устидан назоратни амалга ошириш ва ҳоказолардан иборат. Фуқаролик жамияти - кишилар ўртасидаги объектив, ўзаро зарурий таъсир доираси бўлиб, унда ҳуқуқ ҳамда қонун устуворлиги асосида киши бир вақтнинг ўзида бошқа кишиларнинг мақсадларини амалга оширишга хизмат қилиш баробарида, ўз манфаатларини амалга оширади. Фуқаролик ҳолатини бирдамликнинг ижтимоий механизмларисиз тасаввур этиб бўлмайди. Зеро, улар инсон ва жамият муносабатларини уйғунлаштиради. Бинобарин, жамият - гуруҳнинг барча аъзолари учун муштарак бўлган диний эътиқод ҳамда ҳис-туйғуларнинг уюшган мажмуаси ҳамдирки, у жамоавийликнинг моҳиятини ташкил қилади. Бундан ташқари, у - ижтимоий муносабатлар орқали бирлашган турли ижтимоий вазифалар тизимидир. Шундай қилиб, фуқаролик жамиятининг ривожланиши шахс манфаатларининг бошқа барча манфаатлардан устувор даражада ривожланиши билан боғлиқ, яъни бу "шахс-жамият-давлат"га оид конституциявий принципнинг амалий ифодасидир. Бундай ҳолат ҳуқуқсиз, мазкур манфаатларни қонунлар шаклида ифода этадиган ва ҳимоя қила оладиган ҳуқуқий давлатсиз мавжуд бўла олмайди. Ҳуқуқий давлат - инсон ҳуқуқларини амалий таъминлаш тамойилини бажаришга қодир идорадирки, у расмий ҳуқуқларни қайд этиш билангина чекланмайди, балки ана шу ҳуқуқларни кафолатлайди, уларни амалга ошириш воситаларини юзага чиқаради. Бундай давлатда халқ ҳокимияти ёки иродаси шахс манфаатларини амалга оширишнинг асосий йўналишларини

акс эттириб, унинг мажмуаси миллий манфаатларни ташкил этувчи қатъий талабли бўлади. Инсон манфаатлари устувор жамиятда турли қатламларнинг эҳтиёжлари, манфаатлари ва қадриятларидан миллат манфаатлари таркиб топади. Шу асосда қонунлар, жамият ва давлат тартиботлари шаклланади, изчил ислоҳот сиёсати олиб борилади. Фуқаролик жамиятини инсон эркинлиги ва ҳуқуқлари тушунчасидан ажралган ҳолда тасаввур қилиб бўлмайди. Зеро, жамият айнан шулардан таркиб топади ва улар учун ўз тартиботларини ривожлантира боради. Фақат шундай ҳолдагина, айни пайтда, халқнинг ўз-ўзини бошқариши асосида иқтисодий эркинлиги, инсон ҳуқуқлари, шахс қадр-қиммати муайян мазмун билан бойийди, давлат эса тараққиётнинг илгарилаб бориши учун муайян омилга эга бўлади. Шунинг учун "мулкдорлар тоифасига кенг йўл очиш керак, токи у жамиятнинг етакчи харакатлантирувчи кучига, жамиятнинг масъул шахсига айлансин" 21 . Ўзбекистон Республикасида фуқаролик жамиятини шакллантириш жараёнини кўриб чиқишда, алоҳида эътиборга олиш керакки, фақат мамлакатимизда ҳуқуқий ислоҳотларни самарали олиб бориш ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини амалда таъминловчи ҳуқуқий тамойиллар давлат ва жамият ҳаётига тўла сингиб кетгандан кейингина, бизнинг мамлакатимизда инсонпарвар ҳуқуқий давлатга эришилди дейишимиз мумкин. Жамиятда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш таъминланганда у чинакам ҳуқуқий, фуқаролик жамияти бўлади. 22 Ўзбекистон мустақил бўлиб, ўз маданияти, халқининг манфаатларига асосланиб давлатчилигини шакллантираётган бир даврда инсон ҳуқуқлари стандартлари, уларни таъминловчи механизм - ҳуқуқий давлат тамойиллари аниқ белгиланганлиги учун Ўзбекистон тайёр нарсани кўчириб олса олам гулистондек бўлади деб ўйлаш нотўғридир. Чунки бу ғоялар, механизмлар 21 И.А. Каримов. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурмоқдамиз. -Т. “Ўзбекистон” 2000 йил, 159 бет 22 И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» ФМД партиясининг Фидокор рўзномаси 15 апрел, 1999 йил 3 бет.

ривожланган мамлакатлар фуқароларининг узоқ фаолияти оқибатида вужудга келган ва уларни турмуш тарзига айланган. Президентимиз Олий Мажлиснинг XIV-сессиясида сўзлаган нутқларида давлат қурилиши ва фуқаролик жамиятини шакллантириш жараёнларини эркинлаштириш масаласи катта аҳамият касб этишини таъкидлаб ўтдилар. Бу борадаги асосий вазифалар ҳокимият барча тармоқларининг бир-биридан мустақил холда иш юритиш тамойилларини мустаҳкамлаш, ҳокимият ваколатларини нодавлат ва жамоат ташкилотларига, фуқароларни ўз-ўзини бошқириш органларига босқичма- босқич ўтказа бориш, уларнинг хақ-ҳуқуқларини муҳофаза этишни кучайтиришдан иборатлигини белгилаб бердилар. 5.Жамоат бирлашмалари Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 56 – моддасида кўрсатилишича: “ Ўзбекистон Республикасида қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган касаба уюшмалари, сиёсий партиялар, олимларнинг жамиятлари, хотин – қизлар, фахрийлар ва ёшлар ташкилотлари, ижодий уюшмалар, оммавий ҳаракатлар ва фуқароларнинг бошқа уюшмалари жамоат бирлашмалари сифатида эътироф этилади ” 23 . Ўзбекистонда 2005 йилда 5277та жамоат ташкилоти фаолият юритган бўлса 24 ҳозирги кунда 6000 мингдан ошиқ жамоат ташкилотлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолият юритмоқда. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 20- моддасига кўра “ Ҳар бир инсон тинч йиғинлар ўтказиш ва уюшмалар тузиш ҳуқуқига эга”, 23 – моддасининг 4- қисмига кўра “Ҳар бир инсон касаба уюшмалари тузиш ва ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун касаба уюшмаларига кириш ҳуқуқига эга ” 25 . 1966 йил 19 декабрда қабул қилинган “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида” ги халқаро пактнинг 23 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11- бет. 24 Хамидова К. Ўзбекистон Республикасининг конституцияси ва жамоат бирлашмалари. Т. ТДЮИ. 2005 йил. 11- бет. 25 Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. Т. БМТ. 2008 йил.

22- моддасига кўра: “ Ҳар бир инсон бошқалар билан ассоциациялар тузиш, жумладан, касаба уюшмалар ташкил этиш эркинлигига ва ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун шундай уюшмаларга кириш ҳуқуқига эга ” 26 . “Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида”ги қонуннинг муқаддима қисмида қайд этилишича, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясига, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияга асосланиб, бу қонунда фуқароларнинг жамоат бирлашмаларини тузиш эркинлиги уларнинг ажралмас ҳуқуқи сифатида мустаҳкамлаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 58 – моддасида кўрсатилишича: “ Давлат жамоат бирлашмаларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига риоя этилишини таъминлайди, уларга ижтимоий ҳаётда иштирок этиш учун тенг ҳуқуқий имкониятлар яратиб беради. Давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг жамоат бирлашмалари фаолиятига аралашишига, шунингдек, жамоат бирлашмаларининг давлат органлари ва мансабдор шахслар фаолиятига аралашишига йўл қўйилмайди ” 27 . Демократик жамият принципига кўра мамлакат ҳудудида жамоат бирлашмалари эркин ташкил этилиши ва фаолият юрита олиши лозим. Республикамизда жамоат бирлашмалари тузилиши ва фаолият юритиши учун етарли шароит яратилган. Мустақиллик йилларида республикамизда жамоат бирлашмалари сафи янада кенгайиб, улар жамият ҳаётининг турли соҳалари, йўналишлари бўйича фаолият юритмоқдалар. Улар Республика хотин - қизлар қўмитаси ва уларнинг жойлардаги ташкилотлари, касаба уюшмалари, “Камолот” ЁИҲ лари, “Маҳалла” хайрия жамғармаси, “Нуроний”, “Соғлом авлод учун” , “Болалар” жамғармалари кабилардир. 26 Ўзбекистон Республикаси ва инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро шартномалар.Т, Адолат 2002 йил. .62-63 бетлар. 27 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 12 – бет.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 59 – моддасида кўрсатилишича: “ Касаба уюшмалари ходимларнинг ижтимоий – иқтисодий ҳуқуқларини ва манфаатларини ифода этадилар ва ҳимоя қиладилар. Касаба ташкилотларига аъзо бўлиш ихтиёрийдир 28 ”. Касаба уюшмалари ходимларнинг конституция ва бошқа қонунларда акс эттирилган ижтимоий – иқтисодий ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ташкил этилади 29 . 1992 йил 2 июлда қабул қилинган “Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқларининг ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида”ги қонуннинг 1- моддасига кўра, касаба уюшмаси кўнгилли жамоат ташкилоти бўлиб, ҳам ишлаб чиқариш, ҳам ноишлаб чиқариш соҳаларидаги фаолият турига қараб, ўз аъзоларининг меҳнат ва ижтимоий – иқтисодий ҳуқуқларини ҳамда манфаатларини ҳимоя қилиш учун муштарак манфаатлар билан боғланган меҳнаткашларни бирлаштиради. Меҳнаткашлар, шунингдек, олий ва ўрта махсус ўқув юртларида таълим олаётган шахслар ҳеч қандай тафовутсиз ўз хоҳишларига кўра ва олдиндан ижозат олмай туриб, ихтиёрий равишда касаба уюшмалари тузиш ҳуқуқига, шунингдек, уставларга риоя этиш шарти билан касаба уюшмаларига кириш ҳуқуқига эга. Меҳнаткашлар корхоналарда, муассасаларда, ташкилотларда ва бошқа иш жойларида касаба уюшмалари тузишга ҳақлидирлар. Касаба уюшмалари ихтиёрийлик асосида республика ва бошқа ҳудудий ҳамда тармоқ бирлашмалари тузишлари, шунингдек, уларга киришлари мумкин. Касаба уюшмаларининг уставлари “Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида”ги қонунда белгиланган тартибда рўйхатга олинади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 60 – моддасида кўрсатилишича: “ Сиёсий партиялар турли табақа ва гуруҳларнинг 28 Ўша жойда. 29 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т. Ўзбекистон. 2008 йил. 234 – бет.

сиёсий иродасини ифодалайдилар ва ўзларининг демократик йўл билан сайлаб қўйилган вакиллари орқали давлат ҳокимиятини тузишда иштирок этадилар. Сиёсий партиялар ўз фаолиятларини молиявий таъминлаш манбалари ҳақида Олий Мажлисга ёки у вакил қилган органга белгиланган тартибда ошкора ҳисоботлар бериб турадилар ” 30 . Партия (лотинча partio - сўзидан олинган бўлиб – бўламан, ажратаман деган маъноларни англатади) - ғоявий жиҳатдан маслакдош, манфаатлари муштарак бўлган, шунингдек, муайян ишни бажариш мақсадида тузилган кишилар гуруҳидир 31 . 1996 йил 26 декабрда қабул қилинган “Сиёсий партиялар тўғрисида”ги қонуннинг 1- моддасида кўрсатилишича: “сиёсий партия – қарашлари, қизиқишлари ва мақсадлари муштараклиги асосида тузилган, жамият муайян қисмининг давлат ҳокимиятини шакллантиришдан иборат сиёсий иродасини рўёбга чиқаришга интилувчи ҳамда ўз вакиллари орқали давлат ва жамоат ишларини идора этишда қатнашувчи Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг кўнгилли бирлашмасидир”. Сиёсий партиялар тўғрисидаги ушбу қонунда, сиёсий партияларни тузиш ва уларнинг фаолият кўрсатиш принциплари, улар фаолиятининг кафолатлари, уларни тузиш тартиби, назоми, рўйхатга олиш, фаолиятини тўхтатиш тартиби, уларнинг ҳуқуқлари, вакиллик органларидаги партия фракциялари, гуруҳларининг мақсади, вазифалари тўлиқ кўрсатиб ўтилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 61 – моддасида кўрсатилишича: “ Диний ташкилотлар ва бирлашмалар давлатдан ажратилган ҳамда қонун олдида тенгдирлар. Давлат диний бирлашмаларнинг фаолиятига аралашмайди ” 32 . Мустақиллик арафасида 1991 йил 14 июнда республикамизда “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида” қонун қабул қилинди. Бу қонун 1998 йил 1 майда янги таҳрирда қабул қилинди. Бу қонунни қабул қилишдан 30 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 12 бет 31 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 6 – том. Т. 2003 йил. 698 – бет. 32 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 12 бет

мақсад ҳар бир шахснинг виждон эркинлиги ва диний эътиқод ҳуқуқини, динга муносабатидан қатъи назар, фуқароларнинг тенглигини таъминлаш, шунингдек, диний ташкилотларнинг фаолияти билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиб туришдан иборат. Қонуннинг 5 – моддасида қайд этилишича, Ўзбекистон Республикасида дин давлатдан ажратилган. Ҳеч бир динга ёки диний эътиқодга бошқаларига нисбатан бирон – бир имтиёз ёки чеклашлар белгиланишига қўл қўйилмайди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 57 – моддасида кўрсатилишича: “ Конституциявий тузумни зўрлик билан ўзгартиришни мақсад қилиб қўювчи, республиканинг суверенитети, яхлитлиги ва хавфсизлигига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, урушни, ижтимоий, миллий, ирқий ва диний адоватни тарғиб қилувчи, шунингдек ҳарбийлаштирилган бирлашмаларнинг миллий ва диний руҳдаги сиёсий партияларнинг ҳамда жамоат бирлашмаларининг тузилиши ва фаолияти тақиқланади. Махфий жамиятлар ва уюшмалар тузиш тақиқланади ” 33 . Жамоат бирлашмаси камида ўн нафар фуқаронинг ташаббуси билан тузилади. Жамоат бирлашмасини тузиш ташаббуси билан чиққанлар ўз таъсис сеъздини (конференциясини) ёки умумий йиғилишини чақирадилар, унда устав (низом, ўзга асосий ҳужжат) қабул қилинади ва раҳбар идоралар тузилади. Жамоат бирлашмалари тузилишидан олдин ўз олдига муайян мақсадларни қўяди. Лекин бу мақсадлар давлатда ўрнатилган конституциявий тузумга, қонун ва қоидаларга зид бўлмаслиги керак. Ҳаммамизга маълумки ҳеч бир жамият ва ҳуқуқий демократик давлатда ўзи томонидан ўрнатилган қонун қоидаларга амал қилмайдиган, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, уларнинг соғлиғи ва маънавиятига салбий таъсир кўрсатувчи, миллатлар ва турли динга 33 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил. 11 – 12 бетлари.

эътиқод қилувчи шахслар ўртасида адоват ва урушни тарғиб этувчи бирлашмаларнинг мавжуд бўлишига йўл қўйилмайди. “Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида”ги қонунда кўрсатилишича, фаолияти жамиятнинг ахлоқий негизларини, умумбашарий инсонпарварлик қадриятларини бузишга қаратилган, шунингдек, конституциявий тузумни ғайриқонуний йўл билан ўзгартириш ёки Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон ҳудудининг бирлигини бузиш, урушни, зўравонликни ва шафқатсизликни, жамиятни парчалашга олиб борадиган ижтимоий, шу жумладан синфий, шунингдек, ирқий, миллий ва диний адоватни авж олдириш, қонун билан тақиқланган бошқа хатти – ҳаракатлар қилиш мақсадини кўзлайдиган жамоат бирлашмаларининг тузилишига йўл қўйилмайди. Ҳарбийлаштирилган жамоат бирлашмалари ва қуролли тузилмалар, шунингдек, диний характерга эга партиялар, уларнинг филиаллари ва бошқа структура бўлаклари ташкил этиш тақиқланади. Бу чекловлар халқнинг манфаатини ўйлаб, тинч осойишта яшашини таъминлаш мақсадида ўрнатилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 62 – моддасида кўрсатилишича: “ Жамоат бирлашмаларини тарқатиб юбориш, улар фаолиятини тақиқлаб ёки чеклаб қўйиш фақат суд қарори асосидагина амалга оширилади ” 34 . Жамоат бирлашмаларини тарқатиб юбориш, улар фаолиятини тақиқлаб ёки чеклаб қўйиш ваколатининг фақат суд органларига берилиши демократия талабларига тўла мосдир. Жамоат бирлашмаларини тарқатиб юбориш, улар фаолиятини тақиқлаб ёки чеклаб қўйиш қонунда ёки жамоат бирлашмаларнинг низом ва уставларида кўрсатилган тартибда амалга оширилади. 6.Ўзбекистон Республикасида оиланинг муҳофаза қилиниши 34 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, Ўзбекистон. 2010 йил. 12 - бет

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 63 – моддасида кўрсатилишича: ” Оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга. Никоҳ томонларнинг ихтиёрий розилиги ва тенг ҳуқуқлилигига асосланади ” 35 . Конституциямизда қайд этиб ўтилганидек оила жамиятнинг асосий бўғинидир. Негаки, жамият шаклланишида асосий ролни ўйновчи, унинг фаол иштирокчиси бўлмиш шахс оилада камол топади. Яъни оилада инсон нафақат дунёга келади, балки у маънан ва ахлоқан тарбия топади. Мамлакатимизда ҳар йили минглаб никоҳлар расман қайд қилинади ёки шунча оила қурилади. Оила давлат ва жамият ҳимоясидадир. Буни шундай тушуниш лозимки мамлакатимизда оиланинг ҳуқуқий асоси тўлиқ яратилган, шунингдек “Оила йили”, “Она ва бола йили”, “Аёллар йили”, “Ёшлар йили” ва бошқа йиллар муносабати билан давлат дастурлари ишлаб чиқилди ва ҳаётга татбиқ этилди. Ўз навбатида Президент фармонлари ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари қабул қилинди ва амалга оширилмоқда, ҳозирги кунда ҳам бу фаолият давом этмоқда. Никоҳ – оила вужудга келишининг бирдан – бир асоси. Никоҳ эркак ва аёл ўртасидаги ихтиёрий розилик ва тенгликка асосланиб тузилган эркин иттифоқ бўлиб, унинг мақсади оила қуриш, болаларни умуминсоний қадриятлар ва аъаналар асосида тарбиялашдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 64 – моддасида кўрсатилишича: ” Ота – оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбурдирлар. Давлат ва жамият етим болаларни ва ота – оналарининг васийлигидан маҳрум бўлган болаларни боқиш, тарбиялаш ва 35 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т. Ўзбекистон. 2010 йил.

ўқитишни таъминлайди, болаларга бағишланган хайрия фаолиятларни рағбатлантиради ”. Ота – она ва болаларнинг бир – бирига нисбатан ҳуқуқ ва мажбуриятлари болаларнинг насл – насабига қараб белгиланади. Ота – она ва болалар ўртасидаги ҳуқуқий муносабатларни келиб чиқишига асос бўлиб боланинг отадан пайдо бўлганлиги ва онадан туғилганлиги қонун билан белгиланган тартибда амалга оширилади. Аёлнинг никоҳ тузилгандан кейин ёки эрининг ўлими, никоҳдан ажратилганлиги ёхуд никоҳ ҳақиқий эмас деб топилганлиги туфайли никоҳ тугаганидан сўнг 10 ой ичида туғилган боласи ўша никоҳда турган эркакнинг боласи ҳисобланади. Бола билан унинг онаси ўртасидаги ҳуқуқий муносабат уни ота – онаси ўртасидаги қонуний никоҳда бўлган ёки бўлмасликларидан қатъи назар туғилиш фактига асосланади. Амалдаги қонунчиликда болалар дейилганда қуйидаги терминлар ишлатилади: “эмадиган бола”, “гўдак”, “бола”, “ёш болалар”, “кичик ёшдаги бола”, “вояга етмаган бола”. Оила қонунчилиги билан белгиланган болаларнинг ҳуқуқлари туғилиши билан вужудга келади. Оила кодексининг 71 – моддаси ота – онанинг ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга эканлигини белгилайди. Ота – она ўз болаларини тарбиялаш ҳуқуқига эга ва тарбиялаши шарт. Ота – она ўз болаларининг тарбияси камолоти учун жавобгардир. Улар ўз болаларининг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий ва ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилишлари лозим. Ота – она ўз болаларини тарбиялашда бошқа барча шахсларга нисбатан устунлик ҳуқуқига эга. Ота – она болаларининг қонун ҳужжатларида белгиланган зарур даражада таълим олишини таъминлаши лозим.

Мустақилликнинг дастлабки кунидан бошлаб жамиятимизда етим есирларни ижтимоий ҳимоялаш, уларнинг барча кўринишдаги ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича ғамхўрлик қилиб келмоқда.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т., «Ўзбекистон», 2 007 . 2. И.А.Каримов. Юксак маънавият-енгилмас куч. Т., Маънавият, 2008. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон - келажаги буюк давлат». Т., «Ўзбекистон», 1992. 4. И.А.Каримов. «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли». Т., «Ўзбекистон», 1992. 5. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». Т., «Ўзбекистон», 1997. 6. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». Халқ сўзи 1999 й. 15 апрель. 7. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси Т. 1999. 8. Ўзбекистон республикаси «Олий Мажлиси тўғрисида»ги қонуни Т. «Адолат» 1994. 9. Ўзбекистон Республикаси «Судлар тўғрисида»ги қонуни. Т. «Адолат» 1993. 10. Р.К.Қаюмов. «Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий ҳуқуқи». Т., «Ўзбекистон», 1998. 11. Конституции Мира. 1-7-томах. Т., 1997-2000. 12. А.Саидов, У.Тожихонов. «Давлат ва ҳуқуқ асослари». Т.1999. О.Каримова. Ў збекистон Республикаси Конституциявий қ онуни. Т.,

O'xshashlar

Жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари

Узбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий белгилари

Ўзбекистонда жамият иқтисодий тузилишининг конституциявий асослари

Ўзбекистонда инсон ва фуқаролар сиёсий ҳуқуқларининг конституциявий асослари

Конституциявий хукук асослари