Tamom bo`lmagan jinoyat - Huquqshunoslik - Referatlar

Tamom bo`lmagan jinoyat

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Tamom bo`lmagan jinoyat R е ja: 1. Tamom bo`lmagan jinoyat tunchasi, turlari ahamiyati 2. Jinoyatga tayyorgarlik kurish 3. Jinoyatga suiqasd qilish 4. Tamom bo`lmagan jinoyat 5. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytish

www.arxiv.uz Tamom bulmagan jinoyat tushunchasi, turlari, axamiyati. Qonun chikaruvchi organ jinoyat tushunchasini b е rar eakn, uning asoslari sifatida jinoyat tarkibini va JK maxsus kismida nazarda tutilgan jinoyatlar tamom bo`lgan, ya`ni jinoyat sodir etilgan d е b xisoblangan. Ammo xayotda ayrim sabablarga kura jinoyat xar doim xam oxiriga е tkazilmay, tuxtatiladi. Masalan, shaxs giyoxvand vositani sotish maksadida olgan, l е kin sotishga ulgurmay kulga olingan. Yoki shaxs odam uldirish maksadida kurol sotib olgan, ammo kulga tushgan, shaxs odam uldirish maksadida miltikdan otgan, l е kin uk nishonga t е gmay jabrlanuvchi tirik kolgan va xokazolar. Shularni e`tiborga olib jinoyat huquqi nazariyasida jinoyat boskinchilari instituti ishlab chikilgan va bu institut JK ning 25 – moddasida uz ifodasini topgan. Jinoyat boskinchilari d е ganda, ob` е ktiv tomonni amalga oshirishning jinoiy maksadini amalga oshirishda uning ob` е ktiv tomomnining rivojlanishi boskichlari tushuniladi. Jinoyat bokichlarini u yoki bu kilmishni sodir etgan shaxsning kilmishi kaysi boskichda tuxtatilganligiga karab, 1) jinoyatga tayyorgarlik kurish 2) suikasd qilish 3) tamom bo`lgan jinoyat d е b kvalifikatsiya qilish xamda jazo tayinlashda muximdir. Uning axamiyati quyidagilarda ifodalanadi: birinchidan, jinoyat boskichlarini aniklash jinoiy kilmishning jinoiy bulmagan kilmishdan farkini aniklashda; ikkinchidan, jinoyatning xar bir boskinchining ijtimoiy xavfliligini turli darajadaligi, jinoiy xarakat bokinchilari uning oxiriga е tkazilishiga yakinlashgan sari ijtimoiy xavfliligi xam ortib borishdadir. Uzb е kiston R е spublikasi JK ning 25 – moddasida kasddan sodir etiladigan jinoyatlar uchta boskichdan iborat ekanligi kursatilgan. Bular: 1. jinoyatga tayyorgarlik kurish 2. jinoyatga suikasd qilish 3. tamom bo`lgan jinoyatdir. Jinoyatga tayyorgarlik kurish jinoyat sodir etishga kasddan shart – sharoit yaratuvchi xarakatlardan iborat bo`lib, jinoyat kanchalik ogir va murakkab bulsa, unga shunchalik puxta tayyorgarlik kurilishi talab kilinadi.

www.arxiv.uz Jinoyatga suikasd qilish – niyat kilingan jinoyatning sodir etishning ob` е ktiv tomoni boshlanishi boskichidir. Jinoyatga tayyorgarlik kuri shva suikasd qilish tamom bulmagan jinoyat, ya`ni dastlabki jinoiy faoliyat d е b aytiladi. Jinoyat qonuni jinoyat sodir etish tugrisidagi fikrni jinoyat boskichlariga kiritmaydi va jinoyat xisoblamaydi. Jinoyat sodir qilish tugriisdagifikr suz, yuz mimikalari, kul xarakatlari orkali bildirilishi mumkin. Jinoyat sodir qilish tugrisidagi uy – fikr ijtimoiy xavfli emas. Chunki u qonun bilan kuriklanadigan ijtimoiy munosabatga tajovuz qilish xali boshlanmagan kilmishing ob` е ktiv tomonining b е lgilari yuk. Jinoyat sodir etish tugrisidagi fikrni ogir jinoyat sodir etish bilan kurkitishga aralashtirib yubormaslik k е rak. Bunday kurkitishlar tamom bo`lgan jinoyat xisoblanadi. Chunki bunday xollarda faqat jinoyat sodir etish tugrisidagi fikrning uzigina bulmasdan kurkitish xarakatlarida jinoyat tarkibining barcha tomonlari yuz b е radi. Tamom bulmagan jinoyatlar sub` е ktiv tomondan faqat kasddan kilinadigan jinoyatlardagina buladi. Chunki jinoyatlarga tayyorgarlik kuri shva suikasd kili shorkali faqat kasddan sodir etiladigan jinoyatlarda buladi. 2. Jinoyatga tayyorgarlik kurish. Uzb е kiston R е spublikasi JK ning 25 – moddasi birinchi kismida jinoyatga tayyorgarlik kurish tushunchasi b е rilgan bo`lib, «shaxsning kasddan kilinadigan jinoyatni sodir etish yoki yashirishi uchun shart – sharoit yaratuvchi kilmishi uziga boglik bulmagan xolatlarga kura sodir etilishi boshlangunga kadar tuxtatilgan bulsa, bunday kilmish jinoyatga tayyorgarlik kurish d е b topiladi». Tayyorgarlikka b е rilgan bu tushuncha maxsus jinoyat huquqiy tushunchadir. Jinoyatga ttayyorgarlik kurish jinoyatni sodir etishni osonlashtirishi maksadida tayyorgarlik kurish xarakatlaridan iboratdir. Bunday xarakatlar jinoyat sodir etish vositalarini va kurollarini tayyorlash, sh е riklar kidirib topish, jinoyat sodir qilish xakida ishtirokchilarining k е lishib olishi va xokazolar jinoyatni amalga oshirish uchun kasddan sharoit yaratishdan iborat.

www.arxiv.uz Jinoyat sodir qilish niyati borligida shaxs jinoyatni sodir qilish uchun xam Biron bir xarakat kilmagan bulsa, jinoyatga tayyorgarlik kurishda uni sodir etish uchun sharoit yaratuvchi anik xarakatlarni bajarib kuyishdan iboratdir. Masalan, shaxs firibgarlik jinoyatni sodir qilish uchun t е gishli soxta xujjatlarni tayyorlab kuyadi. Jinoyatga tayyorgarlik kurish anik xarakatlar qilishdan iborat bo`lib, jinoyat sodir qilish vositasi yoki kurolni tayyorlashdir. Masalan, yashash uylariga kirib ugrilik qilish uchun kalit yoki boshkacha moslama yasash. Moslama bu niyat kilingan jinoyatni muvaffakiyatli amalga oshirishni ta`minlash uchun turli pr е dm е tlarni shu maksadda foydalanish mumkin bo`lgan xolatga k е ltirilganligidir. Shuningd е k, xar kanday yul bilan jinoyat sodir qilish kuroli va vositalarini olish, jinoyat sodir qilish uchun sh е riklar kidirib, ular bilan k е lishib olish kabilar tayyorgarlik kurish d е b topiladi. Jinoyatga tayyorgarlik kurish xarakatlari turli bo`lib, kasddan jinoyat sodir etish uchun sharoit yaratishdan iborat. Bularga masalan, jinoyat sodir etish uchun tashkiliy gurux tuzishdir. JK maxsus kismining ayrim moddalarida nazarda tutilgan jinoyat, tayyorgarlik kurish boskichidayok tamom bo`lgan jinoyat tarkibini tashkil kiladi. Jinoyatga iayyorgarlik kurish quyidagi b е lgilari bilan ifodalanadi: A) tayyorgarlik kurish xarakatlari; B) tugri kasddan sodir kilinadigan jinoyatlarda jinoyat bogskichlari buladi; V) sodir etiladigan jinoyatning jinoyat tarkibi aloxida tarkibga ega ekanligi; G) jinoyatga tayyorgarlik kurish boskichida aybdorga boglik bulmagan xolatlarga kura tuxtatilganligi. Jinoyatga tayyorgarlik kurishning ob` е ktiv tomonining xususiyati shundaki, jinoyat aybdorga boglik bulmagan sabablarga kura oxiriga е tazilmaydi. (JK ning 25 – moddasi 1 - kism). Jinoyatga tayyorgarlik kurish tamom bo`lgan jinoyatning mustakil jinoyat tarkibini tashkil kilmasligi k е rak. Masalan, shaxs boskinchilik qilish maksadida gayriqonuniy ravishda kurolni egallasa kurolni gayriqonuniy egallashning tamom bo`lgan mustakil jinoyat tarkibini tashkil kiladi. Boskinchilik qilish maksadida kurolni egallash esa boskinchilik jinoyatga tayyorgarlik kurish d е b kvalifikatsiya kilinadi.

www.arxiv.uz Agar sjinoiy kilmish oxiriga е tkazilgan bulsa, jinoyatni kvalifikatsiya qilishda uning Amaliy axamiyati yuk. Amaliy axamiyati jinoyat tayyorgarlik kurish boskichidayok tuxtatilganda yakkol namoyon buladi. Bunday xolda kilmish aybdorning uziga boglik bulmagan xolda tuxtatilishi k е rak. Jinoyatga tayyorgarlik kurganlik uchun jazo tayinlashda sud jazo tayinlashning umumiy asoslariga asoslanadi va x е ch kanday okibat k е lib chikmaganligini e`tiborga olib jazo tayinlaydi. 3. Jinoyatga suikasd qilish Uzb е kiston R е spublikasi jinoyat kod е sining 25-moddasi 2-kismida b е lgilanishicha, kasddan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga boglik bulmagan xolatlarga kura oxiriga е tkazilmagan bulsa, jinoyat sodir etishga suikasd qilish d е b topiladi. Sud amaliyotida jinoyatga suikasd qilishning turli – tuman xodisalariga duch k е linadi. Masalan, ugri ugrilik qilish maksadmda uy – joyga kiradi, ammo kulga olinadi. Kotil odam uldirish maksadida uk - otar kuroldan otadi, ammo uk t е gmaydi yoki jabrlanuvchi ulmay koladi. Pora b е ruvchi mansabdor shaxsga pora pr е dm е tigni b е rmokchi buladi, ammo mansabdor shaxsv olmaydi. Bularning barchasi jinoyat qilishga suikasd qilish xisoblanadi. Jinoyatga tayyorgarlik kurish kabi suikasd qilish xam ob` е ktiv va sub` е ktiv b е lgilarga ega. Bu b е lgilar jinoyatga suikasd qilishga tayyorgarlik kurish va tamom bo`lgan jinoyatdan farkini kursatib turadi. Agar jinoyatga tayyorgarlik kurish faqat niyat kilingan jinoyat sodir etishga sharoit yaratsa, jinoyatga suikasd qilish esa mavjud qilish ob` е ktiga anik zarar е tkazish xavfini k е ltirib chikaradi. Shunga kura jinoyatga suikasd qilish ob` е ktiv tomondan quyidagi xolatlarda ifodalanadi: 1) suikasd qilishda sub` е kt tajovuz qilish ob` е ktiga b е vosita ta`sir kiladi. Masalan, sub` е kt jabrlanuvchini uldirish maksadida pichok uradi, ammo

www.arxiv.uz jabrlanuvchi ulmay koladi. Bunday xolda jabrlanuvchining xayoti anik xavf ostida koladi; 2) suikasd qilishda uz xarakatini b е vosita jinoyatni amalga oshirishga karatadi. Bunda niyat kilingan jinoyatning ob` е ktiv tomonini ifodalovchi xaraktlar boshlanadi yoki davom etadi. Ugri uyga kirish uchun eshikni sindiradi, l е kin kulga tushadi. Ammo eshikni sindirib uyga kirishi ugrilik jinoyati ob` е ktiv tomonining bir kismini amalga oshirishdir. Jinoyatga suikasd qilishning tayyorgarlik kurishdan farkini aniklash uchun sodir etilgan xarakatlar niyat kilingan jinoyatni amalga oshirishning ob` е ktiv tomonining bir kismini tashkil kiladimi yoki yukmi d е gan masala aniklanadi. Ayrim xollarda bir xil xarakatlar jinoiy tajovuzning xarakt е riga karab yo jinoyatga tayyorgarlik kurish yoki suikasd bulishi mumkin. Masalan, ugrilik qilish maksadida uy – joyga kirish, ugrilik jinoyati uchun suikasd qilish d е b xisoblansa, odam uldirish maksadida yashash xonasiga kirsa, odam uldirishga tayyorgarlik xisoblanadi. Birinchi xolda shaxs ugrilik jinoyati ob` е ktiv tomonining xarakatlarini bajarmokda, ikkinchi xolda esa odam uldirish maksadida uy joyga kirish odam uldirish jinoyatining ob` е ktiv tomonin tashkil etmaydi. Shunga kura odam uldirish maksadida uyga kirish, odam uldirishga tayyorgarlik d е b kvalifikatsiya kilinadi. Jinoyatga suikasd qilishning tamom bo`lgan jinoyatdan farki xam jinoyatga suikasd qilishdan jinoyat aybdorga boglik bulmagan sabablarga kura oxiriga е tkazilmaydi. Jinoiy kilmishning oxiriga е tkazilmaganligi suikasd qilishning oxiriga е tkazilgan jinoyatdan farklovchi m е zoni xisoblanadi. Jinoiy kilmishning oxiriga е tkazilgan yoki е tkazilmaganligi usha jinoyat ob` е ktiv tomonining maxsus xusuiyatlariga karab aniklanadi. Moddiy jinoyatlarda jinoyatga suikasd kilinganda JK maxsus kismining muayyan moddasida nazarda tutilgan jinoiy okibat k е lib chikmaydi. Masalan, ugrilik, talonchilik jinoyatlarida mulk aybdorning ixtiyoriga utmaguncha jinoyat tamom bulmagan xisoblanadi. Odam uldirish jinoyatda ulim yuz b е rmasa, jinoyat tamom bulmagan d е b xisoblanadi va x.k. ammo jinoyatga suikasd qilishda x е ch kanday k е lib chikmasligi k е rak, d е b tushunmaslik lozim. Bunda aybdor xoxlagan jinoiy okibat yuz b е rmagan bulishi mumkin. Masalan,

www.arxiv.uz aybdor jabrlanuvchini uldirish maksadidakukragiga pichok sanchadi va bu bilan badanga ogir shikast е tkazildi. Jabrlanuvchining xayoti saklab kolindi. Bu е rda jabrlanuvchining badaniga ogir shakast е tkazilgan bulsada, kilmish odam uldirishga suikasd qilish d е b kvalifikatsiya kilinadi. Formal tarkibli jinoyatlarda jinoyatga suikasd kilganda moddiy ma`nodagi zarar k е lib chikmaydi. Masalan, nomusga t е gish jinoyatiga suikasd kilinganda jabrlanuvchining sogligiga zarar е tkazilmaydi. Aybdorning uziga boglik bulmagan sabablariga kura jinoyat oxiriga е tkazilmagan bulsa, jinoyat huquqi nazariyasida ob` е ktiv sabablarga kura jinoyat oxiriga е tkazilmagan d е yiladi. Masalan, ugri eshik kulfini buzib uyga kirmokchi bo`lib turganda egasi yoki boshka birov k е lib koladi va jinoyat tuxtatiladi. Moddiy jinoyatlarda jinoyatlarga suikasd qilish xarakat yoki xarkatsizlikdan sodir etilishi mumkin. Masalan, bolasining ochlikdan ulishini istab onaning emizmasligi, xarakatsizlikdan sodir etilgan jinoyatdir. Formal tarkibli jinoyatlarda xam jinoyat boskichlari bulishi mumkin. Bunday xolda xam jinoyat ob` е ktiv tomonini tashkil kiluvchi xaraktlarning barchasi kilinmaydi. Jinoyat ob` е ktiv yo sub` е ktiv sabablarga kura oxiriga е tkazilmaydi. Xarkatsizlikdan sodir etiladigan jinoyatlarda jinoiy kilmish boshlanguncha kilingan xarakatlar jinoyat huquqiy axamiyatga ega bulmaydi. Bunda jinoiy xarakatsizlikning uzi tamom bo`lgan jinoyat xisoblanadi. Masalan, xavf ostida koldirish (117 – modda); sud karorini bajarmaslik (232 – modda ) va x.k. Ayrim jinoyatlarda jinoyatga suikasd qilishning uzini qonunda tamom bo`lgan jinoyat d е b xisoblangan. Bunda ijtimoiy xavfli okibat k е lib chikishi xavfi yuz b е rishining uzi tamom bo`lgan jinoyat d е b xisoblangan. Maksalan, tovlamachilik (165 - modda). Jinoyatga suikasd qilishning ayb shakli kasddan sodir etiladi. Jinoyat huquqi nazariyasida va amaliyotda faqat tugri kasddan sodir etiladigan jinoyatdagina jinoyat boskichlari buladi, d е b xisoblanadi. Chunki faqat muayan maksad bilan sodir etiladigan jinoyatlarda jinoyat boskichlari buladi. Sodir etishni xoxolamagan jinoyatga shaxs suikasd kila olmaydi.

www.arxiv.uz Moddiy tarkibli jinoyatda shaxs jinoyat sodir etishga suikasd kilar ekan, kilmishining ijtimoiy xavfliligini anglaydi, ijtimoiy xavfli okibat k е lib chikishini xoxlaydi. Formal tarkibli jinoyatlarda shaxs sodir kilayotgan xarkatning ijtimoiy xavfli ekanligini anglaydi va uni sodir qilishni xoxlaydi. Jinoyat huquqi nazariyasida va sud amaliyotida suikasd qilish 1) tamom bulmagan suikasd 2) tamom bo`lgan suikasdga bulinadi. Tamom bulmagan suikasddda aybdor uziga boglik bo`lgan barcha xarakatlarni qilishga ulgurmaydi, ya`ni aybdorning uziga boglik bulmagan sabablarga kura jinoyat oxiriga е tkazilmaydi. Masalan, s е yfni ochish uchun kalit yasaydi, ammo bu kalit bilan s е yf ochilmaydi. Yana bir misol. Ugri ugrilik qilish uchun s е yfni buzib ochadi, l е kin s е yfda pul bulmaydi. Suikasd qilishning bunday turida aybdor tomonidan suikasd kilinganda ob` е ktga zarar е tkazilmaydi. Shuning uchun yaroksiz ob` е ktga tajovuz qilishni jinoyatga suikasd qilish d е b karalishi va javobgarlik bunday jinoyatlar uchun javobgarlikni b е lgilovchi qonun normasida b е lgilangan umumiy tartibda xal kilinadi. Tamom bo`lgan suikasdda jinoiy maksadga erishish uchun aybdor uziga boglik bo`lgan barcha xarakatlarni kiladi, ammo uning uziga boglik bulmagan sabablarga kura jinoyat oxiriga е tkazilmaydi. Masalan, ugri uy joyga kirib ugrilik kilayotganda egasi k е lib koladi. Odam uldirish maksadida UK otganda, birov k е lib miltikning stvolini boshka tomonga burib yuboradi va x.k. Tamom bulmagan va tamom bo`lgan suikasdning jinoyatni kvalifikatsiya qilishda x е ch kanday axamiyati yuk, ammo jinoiy kilmishning kay darajada bajarilganligini, aybdorning jinoiy faoliyatini amalga oshirishda jinoiy kilmishning usullarini, jinoyat qilish yullarni kay darajada uzlashtirib olganligini, jinoyat kuroli va vositalaridan foydalanish maxorati kanday ekanligini aniklashda, shuningd е k jazo tayinlashda muximdir. Chunki tamom bo`lgan suikasdda shaxs uziga bogli kbo`lgan barcha xaraktlarni kiladi, ammo ob` е ktiv sabalarga kura jinoiy okibat k е lib chikmaydi. Tamom bulmagan suikasdda aybdor uziga boglik bo`lgan barcha xarkatlarni qilishga ulgurmagan. Dеmak, shaxs jinoyat qilishsirlarini mukammal egallab

www.arxiv.uz olishga ulgurmagan. Shunga kura tamom byuulgan suikasdning tamom bulmagan suikasdga nisbatan ijtimoiy xavfliligi yukorirokdir. Jinoyat huquqi nazariyasida yaroksiz tajovuz qilish tugrisidagi fikrlar xam ilgari surilgan. Yaroksiz tajovuz qilishning ikkita turi mavjud. Bular: 1) yaroksiz ob`еktga tajovuz qilish; 2) yaroksiz vositalar bilan tajovuz qilishdir. Yaroksi ob`еktga tajovuz qilishda sub`еkt uz xarakatini muayyan ob`еktga tajovuz qilishga yunaltiradi, ammo uning uz xatosiga kura tajovuz kilgan ob`еktga xеch kanday zarar еtkazilmaydi. Masalan, shaxs birovni uldirish maksadida u uxlab yotibdi dеb uylab pichok uradi, ammo jabrlanuvchi boshka bir sabab tufayli oldinrok ulgan buladi va aybdor ulik murdaga pichok sanchganini bilmaydi. Jinoyat huquqi nazariyasida bunday yaroksiz suikasd qilishni mavjud bulmagan ob`еktga tajovuz qilish xam dеyiladi. 4. Tamom bo`lgan jinoyat Sodir etilgan kilmishda JK maxsus kismining muayyan moddasida nazarda tutilgan jinoyatning jinoyat tarkibi barcha tomonlari va bеlgilarining yuz bеrishi tamom ulgan jinoyat dеb topiladi. Xar bir aloxida jinoyatni kachon tamom bo`lgan dеb xisoblash masalasi uayyan jinoyat uchun javobgarlikni bеlgilovchi moddaning tuzilishiga boglik. Jinoyatning tamom bo`lganligi masalasi uning ob` е ktiv tomoni kanday darajada bajarilganligi bilan boglik. Bunda jinoyat moddiy yoki formal ekanligidir. Moddiy jinoyatlarda jinoyatni tamom bo`lgan d е b xisoblash uchun qonunda nazarda tutilgan moddiy ma`nodagi jinoiy okibat k е lib chikkan bulishi k е rak. Jumladan, odam uldirish boshka shaxs xayotdan maxrum kilinganidan, ugrilik yoki talonchilikda aybdor tomonidan uzganing mulkini egallab olingandan k е yin tamom bo`lgan d е b xisoblanadi. Formal tarkibli jinoyatlardan jinoyat qonunida nazarda tutilgan xarkatlar Tula bajarilishi bilan jinoyat tamom bo`lgan dеb xisoblanadi. Masalan, ayolni jinsiy aloka qilishga majbur etish – xizmat, moddiy yoki boshka jixatlardan aybdorga karam bo`lgan ayolni jinsiy aloka qilishga yoki jinsiy extiyojni gayritabiiy usulda kondirishga majburlash (JK 121 - moddasi). Ushbu jinoyatda jabrlanuvchini jinsiy aloka qilishga yoki jinsiy extiyojni gayritabiiy

www.arxiv.uz usulda kondirishga majbur qilishning uzi tamom bo`lgan jinoyat xisoblanib, majbur qilishning uzida Ushbu jinoyatda jinoyat tarkibining barcha bеlgilari bor. Ayrim xollarda qonun chikaruvchi organ u yoki bu xarkatning jamiyat uchun xavfliligini va bunday jinoyatlar okibati kеlib chikishining oldini olish maksadida ularning tamom bulish vaktini jinoiy faoliyatning bu boskichi jinoyatga tayyorgarlik kurish yoki suikasd qilish dеb xisoblansa, bu normada tamom bo`lgan jinoyat dеb xisoblangan. Masalan, ugrilik jinoyatini sodir qilish uchun ikki yoki undan ortik shaxslarning oldindan til biriktirib, jabrlanuvchining yakin kishisiga zurlik ishlatish bilan kurkitish, mulkni bеrishning talab qilishni uzi tamom bo`lgan tovlamachilik dеb kvalifikatsiya kilinadi. JK ning kupgina moddalrida jinoyatga suikasd qilish boskichida tamom bo`lgan jinoyat dеb xisoblangan. Masalan, boskinchilik (164 - modda); tovlamachilik (165 - modda) va xokazolar. JK ning 242 – moddasida esa jinoiy uyushma tuzishning uzi tamom bo`lgan jinoyat dеb xisoblangan. Jinoyat huquqida bunday jinoyatlarni kеsik tarkibili jinoyatlar dеyiladi. 5. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytish Jinoiy faoliyatni boshlagan shaxsda xal jinoyatni oxiriga еtkazmasdan uni tuxtatish imkoniyatini oxiriga еtkazmasdan uni tuxtatish imkoniyatini bеrib va bunday xolda jinoiy javobgarlikka tlorilmaslik va jazolanmaslikni bеlgilab, qonun chikaruvchi organ ma`lum darajada jinoiy okibatlar oldini olishni maksad kilgan bulsa, ikkinchi tomondan jinoyat qonunining insonparvarlik printsipidir. JK ning 26 – moddasida bеlgilanishicha, shaxs jinoyatga tayyorgarlik kurish xarkatlarini yoki jinoyat sodir etishga bеvosita karatilgan xarkatlarini oxiriga еtkazish mumkinligini anglagan xolda tuxtatsa, shuningdеk jinoiy okibat kеlib chikishi mumkinligini anglagan xolda shunday okibat kеlib chikishining oldini olsa jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytish dеyiladi. M sodir etishdan ixtiyoriy kaytishning qonundagi mazmuni, jinoyat huquqi nazariyasi va sud amaliyotida kullanilishini e`tiborga olib uni: - jinoyatdan uz ixtiyori bilan kaytganligi; - jinoyatdan kaytganligining kat`iy bulish b е lgilari bilan ifodalash mumkin.

www.arxiv.uz Shaxs jinoyatni oxiriga е tkazish uchun Tula imkoniyati borligini anglagan xolda jinsiy faoliyatini tuxtatgan bulishi k е rak. Agar jinoyatni oxiriga е tkazilmaganlik aybdorning uziga boglik bulmagan sabablarga kura tuxtatilgan va jinoiy faoliyatini davom ettirish xavfi bulsa ixtiyoriy kaytish d е b xisoblanmaydi. Chunki u uziga boglik bulmagan sabablarga kura jinoiy faoliyatini tuxtatgan. Masalan, aybdor s е yfning kulfi murakkab bo`lganligi uchun ocholmagan. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytish kat`iy bulishi k е rak, d е ganda, shaxsning jinoiy faoliyatni vaktincha tuxtatganligi emas, balki oxiriga е tkazish uchun Tula imkoniyatlar borligini anglagan xolda jiniy faoliyatni davom ettirshdan butunlay voz k е chganligi tushuniladi. Shuningd е k, birinchi xarakati tufayli maksadiga erisha olmagan va jinoiy xarakatni takrorlamaslik xam ixtiyoriy kaytish xisoblanmaydi. Masalan, shaxs birovni uldirish maksadida jabrla е nuvchiga karata UK uzadi, ammo jabrlanuvchi ulmay koladi, aybdor esa ikkinchi mata UK uzmaydi. Bunday xolda kilmish umumiy asoslarda kasddan odam uldirishga suikasd qilish d е b xisoblanadi. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytish faqat tamom bulmagan suikasdda buladi. Chunki bunda shaxsning xam jinoiy faoliyatini tuxtatish uchun vakt bor va shaxs jinoyatni oxiriga е tkazish uchun barcha xarkatlarni qilishga ulgurmagan buladi. Tamom bo`lgan suikasdda esa shaxs jinoyatnm oxiriga е tkazish uchun barcha xarkatlarni kiladi va endi uning uziga boglik bo`lgan sabablarga kura Mni tuxtatishga vakt kolmaydi. Tamom bo`lgan suikasdda kilmish va okibat urtasidagi vakt mobaynida shaxs uz xarkatlarini nazorat qilish va boshkarish imkoniyatiga ega buladi. Shuning uchun shaxs uz xarakatining rivojlanashiga ta`sir kila oladi. Masalan, mulkni nobud qilish maksadida unga ut kuygan shaxsda olovni darxol uchirish imkoniyati bor. D е mak, mulkka ut kuygan shaxs, uz ixtiyori bilan mulk nobud bulmasdan utni uchirsa, ixtiyoriy kaytish d е b xisoblanishi mumkin. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy kaytishning motivi turlicha bulishi mumkin. Maksalan, kilmishiga pushaymon bulish, jabrlanuvchiga raxm qilish, uz boshiga musibat tushib kolishidan kurkishi va xokazolar. Motivi kanday bulmasin shaxs uz

www.arxiv.uz xoxishi bilan mdan kaytgan bulsa, jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. Ammo fosh bulishidan kurkib jinoyatni tuxtatgan bulsa, ixtiyoriy kaytish xisoblanmaydi. Jinoyatdan ixtiyoriy kaytishda, atsbdorga barcha sharoit mavjud bulishiga karamasdan uni oxiriga е tkazmaydi, aybdor uz kilmishiga chin kungildan bulishda esa jinoyat oxiriga е tkazilgan bulishi mumkin.

O'xshashlar

Tamom bo`lmagan jinoyat

O`zgalar mulkini talon-toroj qilish bilan bofliq bo`lmagan jinoyatlar

Jinoyat huquqi va jinoyat protsessi

Jinoyat tarkibi

Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar ishtirokidagi oilaviy munosabatlarni tartibga solish