Судда вакиллик қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Судда вакиллик қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Режа: 1. Cудда вакиллик қилиш тушунчаси, асослар ва турлари 2. Судда вакиллик қилувчининг ҳуқуқлари (ваколатлари)

Cудда вакиллик қилиш тушунчаси, асослар ва турлари Фуқаролар ва юридик шахслар фуқаролик ишларини судларда, аксарият ҳолларда ўзлари бевосита юргизадилар. Аммо баъзи сабабларга кўра, чунончи: касаллик, командировкада бўлиш, ҳуқуқ нормаларидан етарли даражада хабардор бўлмаслик, муомала лаёқатига эга бўлмаслик ва бошқа сабаблар билан даъвогар ва жавобгар шахслар суд ишини юритишни бошқа шахсга (вакилга) топширишлари мумкин. қонунда (ФПКнинг 50-моддасида) кўрсатилганидек, фуқаролар ўз ишларини судда шахсан ўзлари ёки вакиллари орқали юритишлари мумкин. Фуқаролар суд ишида шахсан қатнашиб туриб, вакилни ҳам ишга жалб этишга ҳақлидир. Юридик шахслар, (ташкилот)нинг суд ишлари ўз хабарлари ёки вакиллари томонидан юритилади. Судда вакиллик қилиш учун қонун фуқаролик ҳуқуқидаги вакиллик каби фуқароларга ва юридик шахсларга уларни тегишли ҳуқуқ ва бурчларни бошқа шахс (вакиллар)лар воситасида амалга ошириш имконини беради. қонунда фуқаролар ва юридик шахсларнинг ўз ишларини судда вакиллар орқали юритиш ҳуқуқи тўғрисида гапирилганда, бундай ҳуқуқдан тарафлар (даъвогар ва жавобгарлар) билан бир қаторда учинчи шахсларнинг ҳам фойдаланиши мумкинлиги назарда тутилади. Шу тариқа қонун даъвогар ва жавобгарга, шерик даъвогарлар ва шерик жавобгарларга, шунингдек учинчи шахсларга фуқаролик процессининг иштирокчилари бўла туриб, ўзларига тегишли процессуал ҳуқуқларни вакиллари орқали амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлишларини ва ўзларига

тегишли процессуал бурчларни вакиллари орқали бажаришлари муминлигини белгилайди. Вакиллар юқорида кўрсатилган шахслар номидан ва уларнинг манфаатини кўзлаб судда иш юритиш билан боғлиқ процессуал ҳаракатларни амалга оширувчи шахслар бўлиб ҳисобланади. Судда вакиллик қилиш деб манфаатдор шахснинг топшириғи бўйича ёки қонунда назарда тутилган барча асосларга кўра процессуал ҳаракатларни амалга оширишга айтилади. Судда вакиллик қилиш институтининг аҳамияти фуқаролар ва ташкилотларнинг ҳуқуқларини ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, ҳолисона ҳақиқатни белгилаш, низонинг мазмуни юзасидан тўғри қарор қабул қилишда судга кўмаклашишдан иборатдир. қонун ҳамма суд инстанцияларида кўриладиган фуқаролик ишларида вакилларнинг қатнашишига йўл қўяди. Баъзан фуқаролик ишларининг судда кўрилишида тарафларнинг шахсан баёнот беришлари лозим деб топилган ҳолларда, масалан, ФПКнинг 261- моддасида кўрсатилганидек, алиментлар ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича суд жавобгарнинг судга келишини мажбурий деб топганида вакилнинг бўлишидан қатъий назар, фуқаролик ишида тараф бўлиб ҳисобланган жавобгар шахс ҳам судга чакирилиши мумкин. Судда фуқаролик ишларини вакиллар орқали юритиш фуқаролик процессуал ҳуқуқ назариясида суд ҳимоясида бўлган ҳуқуқни таъминлаш усулларидан бири бўлиб кўрилади.

Кимларнинг қандай асослар ва мақсадларда судда вакиллик қилишлари мумкинлигини қуйидагилардан аниқлаш мумкин: 1) корхона, муассаса, ташкилотлар, жамоа хўжаликлари ва бошқа кооператив ҳамда жамоат ташкилоларининг ўз раҳбарлари, ходимлари-шу корхона, муассаса ва ташкилотларнинг ишлари бўйича; 2) касаба уюшмаларининг вакллари-ходимларнинг, шунингдек ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш касаба уюшмалари томонидан амалга ошириладиган бошқа шахсларнинг ишлари бўйича; 3) қонун, устав ёки низомда ўз аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи берилган ташкилотларнинг вакиллари; 4) қонун, устав ёки низомда бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи берилган ташкилотларнинг вакиллари; 5) адвокатлар; 6) тарафлар сайлаган ва ишни кўраётган суд шу иш бўйича вакиллик қилишга руҳсат этган шахслар; 7) иштирокчилар (шерик даъвогарларга ёки шерик жавобгарлар)дан бири ФПКнинг 41-моддага кўра, бошқа иштирокчиларнинг топшириғи бўйича вакил бўла оладилар. Шу билан бирга қонун (ФПКнинг 55-моддаси) кимларнинг судда вакил бўла олмасликларини ҳам белгилайди. Бундай шахслар биринчидан, вояга етмаган, яъни ёши ўн саккизга тўлмаган шахслар, айрим ҳолларда Ўзбекистонда қизларга 16 ёшдан никоҳга киришга руҳсат этилиши

муносабати билан улар ўз фарзандларининг манфаатлари юзасидан судда вакиллик қилишлари мумкин. Бу тўғрида ФПКда тўғридан-тўғри кўрсатма бўлмаса ҳам, лекин уларнинг бу ҳуқуқлари Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 22-моддасининг 2-қисми қоидасидан келиб чиқади. Бу қонунда айтилишича, вояга етмасдан аввал қонунга мувофиқ равишда никоҳга кирган фуқаролар, никоҳга киришлари вақтидан эътиборан тўла ҳажмда муомалага лаёқатли бўлиб таниладилар; иккинчидан, васий ёки хомийлар назоратида бўлган шахслар, яъни болалар ва руҳий касаллар; учинчидан, судьялар, прокурорлар, терговчилар суриштирувчилар, улар қонуний вакил (ота-оналар, фарзандликка олинганлар, васийлар, хомийлар) сифатида, шунингдек тегишли суд, прокуратура, суриштирув ва тергов органинг тегишли вакили сифатида қатнашган ҳоллар бундан мустасно эканлиги кўрсатилган. Ваколат берувчи билан вакиллик қилувчи ўртасидаги муносабатлар фуқаролик, оила, меҳнат ва маъмурий ҳуқуқий меъёрлари билан тартибга солинади (масалан, ФКнинг 129-141-моддалари,1 Оила кодексининг 173-193- моддалари, Маъмурий жавобгарлик кодексининг 295-297-моддаларидир). Судда вакиллик турлари тубандагича: қонуний вакиллик; ихтиёрий (шартномали) вакиллик; касаба уюшмалари ва бошқа жамоат ташкилотларининг вакиллари; юридик шахсларнинг вакиллиги ва уставли вакиллик бўлиши мумкин. 1. қонуний вакиллик. Муомалага лаёқатсиз ёки белгиланган тартибда муомалага лаёқати чекланган деб танилган шахсларнинг ишлари бўйича судда уларнинг қонуний вакиллари иштирок этадилар. қонуний вакиллик

болаларга, фарзанд қилиб олинганларга нисбатан ота-оналари ва фарзанд қилиб олганлар бўлади. Булар махсус тайинланмасдан фуқаролик ва Оила қонунчилигида белгиланганидек, ўз болаларига ва фарзанд қилиб олган болаларига нисбатан васий ва хомий бўлиб таниладилар. Агар болаларнинг ота-оналари ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум этилган бўлсалар, бундай шахслар болаларга нисбатан вакил бўла олмайдилар. Улар учун васийлик ёки хомийлик органлари томонидан тайинланган шахслар судда вакиллик қиладилар. Бундай шахслар васийликда бўлган шахсларга яқин кишилар ёки бунинг учун жамоат ташкилоти, касаба уюшмаси ва бошқа жамоат ташкилотлари томонидан тайинланган шахслар, булар бўлмаган ҳолда эса, бошқа бегона кишилар ҳам бўлиши мумкин. қонуний вакилликни вужудга келиши учун турли юридик фактлар- қариндошлик, фарзандликка олиш, васий ва хомий тайинлаш асос бўлади. Белгиланган тартибда васийлар ва хомийлар барча муассасаларда, жумладан суд органларида ҳам, махсус ваколатнома олмасдан, васийликда бўлган шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қиладилар. Она-оналар, болаларни, фарзандликка олганлар муомалага лаёқатсиз шахснинг вакили сифатида судда иштирок этиш учун ўзларининг ота-оналик ҳуқуқларини гувоҳлантирадиган ҳужжатларни, масалан, боласининг туғилиши тўғрисидаги гувоҳномани тақдим этишлари лозим. Хомий васийлик органлари томонидан тайинланган васийлар хомийлар муомалага лаёқатсизларнинг ёки муомалага лаёқати чекланганларни манфаатларини ҳимоя қилиш учун ўзларининг хомий ёки васий сифатида тайинланганликлари тўғрисидаги ҳужжатни судга топширишлари лозим.

Васийлар (хомийлар) муомалага лаёқатли шахслар даъвогар, жавобгар, учинчи шахслар қандай процессуал ҳаракатлар қилишлари мумкин бўлса, ҳудди шундай ҳаракатларни қила оладилар. Аммо даъвонинг асоси ёки предмети тўғрисида буйруқ бериш, даъво предметини бошқаларга ўтказиш билан боғлиқ бўлган процессуал ҳаракатларни қилиш учун васийлик органларининг розиликларини олишлари керак. ФПКнинг 51-моддасида кўрсатилишича, белгиланган тартибда дараксиз йўқолган деб топилган фуқаро иштирок этиши лозим бўлган иш бўйича, унинг вакили сифатида унинг мулкларини қўриқлаш ва бошқариш ҳамда шахсий ҳуқуқларини ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун тайинланган шахс қатнашади. қонуний вакил ФПКнинг 51-моддасида кўрсатилган ишлар бўйича судда иш олиб боришни вакил сифатида ўзи сайланган бошқа шахсга (ўринбосарга) топширишга ҳақли. 2. Шартномали бўйича (ихтиёрий) вакиллик. Тарафлар томонидан ихтиёрий равишда сайланиб, белгиланадиган вакиллик суд амалиётида кўп учрайди. Ихтиёрий вакиллик тарафларнинг ва вакиллик қилувчининг эрклари бўйича белгиланиб, кўпинча топшириқ ёки меҳнат шартномаси билан расмийлаштирилади. Вафот этган ёки ўлган деб эълон қилинган шахснинг вориси қатнашиши лозим бўлган иш бўйича, агар мерос мулки ҳеч ким томонидан қабул қилиб олинмаган бўлса, вориснинг вакили сифатида мерос мулкини сақлаш ва бошқариш учун тайинланган васий қатнашади.

Шартнома бўйича (ихтиёрий) вакилликка биноан ишонч билдирувчи ўз ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича судда иш юритишни бошқа шахсга-вакилга топширади. қуйидагилар шартнома бўйича (ихтиёрий) вакил бўла оладилар: 1) адвокатлар; 2) тарафлар, учинчи шахслар томонидан тайиланган шахслар; 3) биргаликда иштирок этувчилардан бири бошқа иштирок этувчиларнинг топшириғи бўйича. Ихтиёрий вакил сифатида судда, аксарият ҳолларда адвокатлар қатнашадилар. Адвокатлар ҳайъатининг аъзолари ваколатлари бўлса, фуқаролар ва ташкилотларнинг манфаатларини судда ҳимоя қилувчи вакил бўлиб ҳисобланадилар. Адвокатлар тарафларнинг манфаатларини ҳимоя қилувчи вакил бўлибгина қолмасдан, балки ишнинг ҳақиқий ҳолатларини аниқлашда ва унинг тўғри ҳал қилинишида судга кўмаклашиб, одил судловни амалга оширишда ёрдам ҳам берадилар. Адвокатларнинг фаолияти Ўзбекистон Республикасида Адвокатура тўғрисида 1996 йил 27 декабрдаги қонун;1 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 13 мартдаги қарори билан тасдиқланган адвокатлик бюролари, ҳайъатлари, фирмаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси фуқароларига адвокатлик фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқини берувчи лецензияларини бериш тартиби тўғрисидаги Низом; Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳайъати ва Ўзбекистон адвокатлар уюшмаси бошқарувининг 1997 йил 14 мартидаги кушма қарори билан тасдиқланган, қорақалпоғистон Республикаси Адлия вазирлиги, вилоятлар, Тошкент шаҳри ҳокимликлари адлия бошқармалари ҳузуридаги малака комиссиялари

тўғрисидаги Низом ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Олий малака комиссияси тўғрисидаги Низом, Ўзбекистон Республикаси бошқа ҳуқуқий меъёрлари мустақил республикамизда инсон ҳуқуқларини янада ҳимоя қилишга қаратилган ҳужжатлардир. «Адвокатура тўғрисида»ги қонунда адвокатлик фаолиятининг асосий тамойиллари белгиланиши билан бирга, адвокатларнинг мустақиллиги ва дахлсизлигини таъминлаш кафолатлари ҳам назарда тутилган. Олий юридик маълумотга эга бўлган, белгиланган тартибда малака имтихонини топшириб, лецензия олган Ўзбекистон Республикаси фуқароси адвокат бўлиши мумкин. 3. Касаба уюшмалари ва бошқа жамоат ташкилотларининг вакиллиги. Касаба уюшмаларининг вазифаларидан бири ўз аъзоларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ҳимоя қилишдан иборат бўлганлиги сабабли касаба уюшмалари судда жамоатчилик асосида вакиллик қиладилар. Судда касаба уюшмасининг вакилининг тарафлар ёинки учинчи шахслар вакили сифатида иштирок этиши ихтиёрий вакилликнинг бир тури бўлиб саналади. Касаба уюшмалари фақат уюшма аъзоларининг ишлари бўйичагина эмас, балки мазкур ташкилотнинг ҳамма ишчи ва хизматчилари бўйича ҳам судда вакилликни амалга оширишлари мумкин. Касаба уюшмаларининг судда меҳнат масалалари ҳамда маиший ва маданий масалалар бўйича ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга бўлган ҳуқуқлари меҳнат қонунчилигида ҳам назарда тутилган.1

Судда вакиллик қилиш касаба уюшмалари юридик консультацияларда хизмат қилувчи юристконсультлар томонидан ҳам амалга оширилиши мумкин. Ижодий фаолият билан шуғулланувчи шахслар: ёзувчилар, композиторлар, рассомлар ва шу каби бошқа уюшмаларнинг ҳузуридаги муаллифлик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бошқармаларига юклатилган. Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғрисидаги 1994 йил 6 май қонунининг 40-моддасига кўра ихтирочилар ва рационализаторларнинг авторлик ҳуқуқларини судда ҳимоя қилишни уларнинг жамиятлари амалга оширадилар.2 Ижодий меҳнат ходимларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ҳимоя қилиш учун юқорида кўрсатилган ташкилот тегишли топшириқлар беришлари мумкин. 4. Юридик шахсларнинг вакиллиги. Юридик шахсларнинг фуқаролик ишларини судда уларнинг қонун, устав ёки Низом бўйича берилган ваколат доирасида ҳаракат қилувчи органлари ёки уларнинг вакиллари юритади. Юридик шахс органи сифатида ишда қатнашаётган ташкилотларнинг раҳбарлари, ўзларининг хизмат лавозимлари ёки ваколатларини тасдиқлайдиган ҳужжатларни судга тақдим этадилар.Ташкилотлар номидан бериладиган ишончнома ташкилот раҳбари томонидан имзоланиб, имзо ташкилот муҳри билан тасдиқланади. Ташкилотнинг раҳбари судга ўзларининг хизмат лавозимларини тасдиқлайдиган ҳужжатлар тақдим этадилар. Ташкилот раҳбарининг ўз муассасаси ёки корхонасининг иши бўйича бевосита шахсан иштирок этишини, шунингдек ҳайъат орган аъзоларидан

бирининг иштирок этишини юридик шахс вакилининг иштирок этиши сифатида кўрилиши мумкин эмас. Юридик шахсларнинг вакиллигига кўра процессда юридик шахс органларининг эрки бўйича ҳам иштирок этишини фараз қилади, аммо юридик шахсларнинг вакиллик қилишларига асос кўпинча топшириқ шартномаси бўлмасдан, балки меҳнат шартномаси бўлади. Аксарият корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг ходимлари таркибида юристконсультлар ҳам бўлади. Юридик шахсларнинг ишлари бўйича судда вакиллик қилиш бурчи уларга юклатилади. Баъзи ҳолларда юридик шахс вакили топшириқ шартномаси бўйича ҳам фуқаролик ишида иштирок этиши мумкин. Бундай ҳолларда вакилга тегишли ваколат юридик шахс органи томонидан берилган бўлиши керак. Процессда юридик шахс вакилининг иштирок этиши суд мажлисида ташкилот раҳбарининг ҳам бевосита иштирок этишига тўсқинлик қилмайди. 5. Уставли вакиллик. Юқорида кўрсатилганлардан ташқари кооператив ташкилотларнинг уставлари билан назарда тутилган уставли вакиллик деб аталадиган вакиллик ҳам мавжуд. Матлубот жамиятларининг вилоят, республика уюшмаларининг Намунали уставларида белгиланишича, матлубот жамиятлари республика уюшмасининг правлениеси республика матлубот жамиятлари уюшмасининг ҳамда матлубот кооперацияси ташкилотларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадларида суд ва хўжалик судларида шу жумладан давлат, кооператив ва жамоат ташкилотларида ҳамда корхоналарда олиб бориладиган низоли ишлар бўйича вакиллик қилиш мумкинлиги кўрсатилган.

Судда вакиллик қилувчининг ҳуқуқлари (ваколатлари) Судда вакиллик қилувчи ўзига қонун, устав, низомнома ва шартнома билан белгиланган ҳуқуқларга эгадир. Вакил ваколатнома берувчининг манфаатларини кўзлаб процессуал ҳаракатлар қилиш, ишнинг судда кўрилишида муайян далилларни келтириш, уларнинг текширилишини илтимос қилиш далилларни баҳоланиши, фактларнинг белгиланиши, муайян ҳуқуқий меъёрларнинг тадбиқ қилиниши тўғрисида ўз фикрини айтишга ҳақлидир. Судда вакиллик қилувчи баъзи махсус ҳуқуқларни тарафлар (даъвогар, жавобгар, учинчи шахслар) томонидан берилган ваколатномада ифода этилган бўлсагина амалга ошира олади. Чунончи, вакил ФПКнинг 54-модласи мазмунида англашилишича, судда иш юритиш ваколатлари вакилга ҳамма процессуал ҳаракатларни ваколат берувчи номидан амалга ошириш ҳуқуқини беради. Шартнома ва устав бўйича вакиллик қилувчиларнинг, арз қилинган талаблардан бутунлай ёки қисман воз кечиш, уларнинг асосини ёки предметини ўзгартириш, миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш, даъвогарнинг талабларини тан олиш, келишув битими тузиш, ваколатларни бошқа шахсга ўтказиш (бошқа шахсга ишониб топшириш), суднинг ҳал қилув қарори (ажрими) устидан шикоят бериш, ижро варақасини ундирувга қаратиш, даъво тақдим этувчига тегишли деб қарор чиқарилган мол-мулк ёки пулни олиш ваколати тўғрисида ҳар бири алоҳида ваколат берувчи томонидан топширилган ваколатномада махсус кўрсатилган бўлиши керак.

Вакилга бериладиган ваколатнинг расмийлаштирилиши тўғрисида қоидалар ФПКнинг 53-моддасида берилган. Бу ҳуқуқий меъёрларда кўрсатилишича, вакилнинг ваколати қонунга мувофиқ берилган ва расмийлаштирилган ваколатномаларда (ишончномада) ифоданган бўлиши лозим. Фуқаролар томонидан бериладиган ваколатномалар нотариал тартибда тасдиқланади. Шунингдек фуқаролар томонидан бериладиган ваколатномалар шу фуқаро яшаб турган ҳудуддаги ўзини-ўзи бошқарадиган идоралар, фуқаролар ишлаётган ёки ўқиётган муассаса, корхона ёки ташкилот у яшаётган уй-жой бошқармаси, фуқаролар даволанаётган шифохона маъмурияти томонидан тасдиқланиши; ҳарбий хизматчи томонидан бериладиган ваколатнома эса-тегишли ҳарбий қисм қўмондонлиги томонидан тасдиқланиши мумкин. қамоқдаги фуқаролар томонидан бериладиган ваколатнома тегишли қамоқ жойининг маъмурияти томонидан тасдиқланади.1 Юридик шахс номидан, шунингдек ФПКнинг 49-моддаси тартибида ишда қатнашувчи шахс номидан ваколатнома тегишли ташкилот бошлиғининг имзоси билан берилади. Касаба уюшмасининг ва бошқа жамоат ташкилотларининг вакиллари (ФПКнинг 53-моддаси) тегишли ташкилотларнинг мазкур иш бўйича вакилликни амалга ошириш тўғрисидаги топшириғини гувоҳлантирувчи ҳужжатни судга тақдим этишлари керак. Судда иш юритиш учун тарафлар вакилининг ваколати қуйидаги ҳужжатлар билан тасдиқланган бўлиши лозим:

биринчидан, жамоат ташкилотлари вакилларининг ваколати уларнинг хизмат лавозимини гувоҳлантирадиган ҳужжат билан ва судда иш юритишга ваколат берган тегишли бошқарув органининг мажлис баёнидан кўчирма билан; иккинчидан, корхона, муассаса ва ташкилот ходимларининг ваколати корхона, муассаса ва ташкилотлар номидан берилган ваколатнома билан; учинчидан фуқароларнинг ваколати-ваколат берувчининг берган ваколатномаси ёки суд баёнига киритилган оғзаки ариза билан; тўртинчидан, адвокатнинг ваколати-юридик маслахатхона томонидан берилган ордер билан гувоҳлантирилади. Тарафларнинг эрки ифода этилган ваколатнома судда оғзаки равишда берилиб, суд баёнида ифодаланган бўлиши лозим. Касаба уюшмаларининг вакиллари касаба уюшмалари ташкилотлари берган ваколатнома асосида ҳаракат қиладилар. Уларнинг вакиллари ходимларнинг ишлари бўйича, манфаатдор шахслардан махсус ваколатнома олмасдан ҳамма процессуал ҳаракатларни бажаришга ҳақлидирлар. Аммо ФПКнинг 54-моддасида кўзда тутилган ҳаракатларни ўзларига берилган ваколатномада махсус кўрсатилган бўлсагина амалга ошира оладилар.

O'xshashlar

Мехнат ишлари бўйича судда вакиллик

Вакиллик ва ишончнома

Ишни судда куришга тайёрлаш

Хужалик ишларининг судда курилиши

Мехнат жараёни субъектларининг вакиллик органлари