Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

28.3857421875 KB

Ko'chirib olish

Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари Режа: 1. Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари 2. Ўғрилик жиноятлари юзасидан тергов-тезкор гуруҳининг вазифалари

Ўғрилик содир этилганлиги тўғрисидаги ариза ва хабарлар ички ишлар органларининг навбатчилик қисмига асосан жабрланувчи ёки гувоҳларнинг алоқа воситалари орқали берган хабарлари, жабрланувчининг ариза билан бевосита мурожаат қилиши ёки қўриқлаш сигнализация воситаларининг ишлаб кетиши натижасида келиб тушади. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 324-моддасига мувофиқ, шахсларнинг жиноят тўғрисидаги аризалари ёзма ёки оғзаки бўлиши мумкин. Ёзма ариза қонунда белгиланган талабларга жавоб бериши ва реквизитларга эга бўлиши шарт. Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 2016 йил 7 ноябрдаги «Ички ишлар органларида жиноят ва ҳодисаларга оид аризалар, хабарлар ҳамда бошқа маълумотларни қабул қилиш, рўйхатга олиш, криб чиқиш ва ҳисобини юритиш тўғрисидаги йўриқномани тасдиқлаш ҳақида»ги буйруғига мувофиқ, ўғрилик тўғрисидаги ариза (хабар) телефон орқали келиб тушган бўлса, ички ишлар органлари тезкор навбатчиси томонидан у ҳодисалар тўғрисидаги бошқа хабарларни қайд этиш журнали (2-шакл)да, ёзма аризалар эса жиноятларни ҳисобга олиш китоби (1-шакл)да қайд этилиши, сўнгра аризачига навбатчи томонидан хабарнома-қоғози берилиши керак. Шундан сўнг навбатчи зудлик билан шаҳар, туман ИИБ раҳбариятига ахборот бериб, жиноят изларининг сақланишини таъминлаш учун воқеа жойини қўриқлаш ҳамда гувоҳ ва воқеа шоҳидларини аниқлаш мақсадида, ҳудудий профилактика инспекторини воқеа жойига юборади ва тезкор- тергов гуруҳининг ҳодиса жойига тўлиқ таркибда ва экипировка билан чиқишини таъминлайди. Шу билан бирга, ариза ёки хабарни ҳодисанинг бошқа ҳудудда содир этилганлиги, унда жиноят аломатлари бор ёки йўқлигини аниқлаш учун асослар етарли эмаслиги, бошқа давлат муассасасига мурожаат қилиши кераклиги каби важлар билан қабул қилишни рад этиш қатъиян тақиқланади. Шунингдек, жиноят ҳақидаги ариза ёки хабарни ички ишлар

органлари котибиятларида юритиладиган мурожаатларни қайд этиш журналида рўйхатдан ўтказиш мумкин эмас. Ўғрилик жиноятлари юзасидан тергов-тезкор гуруҳининг вазифалари Тергов-тезкор гуруҳи ( бундан кейин ТТГ ) таркибига терговчи, жиноят- қидирув ходими, эксперт-криминалист (зарур ҳолларда бошқа мутахассислар) ва хизмат ити билан кинологлар киради. Кинолог ёрдамида жиноятни тергов қилиш учун муҳим ҳолатларни аниқлаш, жиноятчиларни «иссиқ излар» бўйича ушлаш мумкин. ТТГ раҳбари – терговчи тезкор навбатчидан содир этилган жиноят тўғрисидаги хабарни олганидан сўнг ТТГ таркибининг йиғинини эълон қилиб, тезкор навбатчи билан биргаликда ТТГ аъзоларининг тайёргарлигини, уларнинг тўлалигини текширади, ТТГ аъзоларига содир этилган жиноят бўйича маълумотларни етказади, тезкор навбатчидан ариза (хабар)ларни қайд этиш (2-шакл) журнали ёки 1шакл китобидаги қайд этилган рақамини олиб, ҳодиса жойига чиқишни ташкил қилади. Ҳодиса жойида профилактика инспектори холисларни жалб этиш масаласини ҳал этади. Терговчи ҳодиса жойига келиб, содир этилган жиноят ҳақида дастлабки маълумотларни ўрганади, ТТГ аъзолари – тезкор ходим, профилактика инспектори, ЭКБ мутахассиси ва инспектор-кинологга вазифалар белгилайди. Ўғрилик жиноятини фош этиш бўйича дастлабки чоралар тизимида навбатчи ТТГ томонидан воқеа жойида амалга ошириладиган ишлар катта аҳамият касб этади. ТТГнинг ҳодиса содир бўлган жойидаги ҳаракатлари, биринчи навбатда, иш бўйича жиноят белгилари ва излари, жиноятчи шахсларнинг ўзига хос белгиларини, гувоҳлар ва далилий ашёларни аниқлашга йўналтирилган тергов-тезкор чоралар мажмуини ўзида акс эттириши лозим. ТТГнинг ҳар бир ходими ўғрилик содир этилган жойда амалга ошириши лозим бўлган ҳаракатларини аниқ билиши муҳим.

Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш фаолиятини қидирув итини қўллашдан бошлаш зарур, чунки бу усул жиноятчиларнинг ҳодиса содир бўлган жойдан қайси томонга яширинганини аниқлаш имконини беради. Дастлабки босқичда кинолог-инспекторнинг ҳаракатлари. ТТГнинг воқеа жойида хизмат итларидан фойдаланиши Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг «Ўзбекистон Республикаси ИИВ кинология хизматининг хизмат фаолиятини ташкил этиш ва мувофиқлаштириш тўғрисидаги қўлланмани тасдиқлаш ҳақида»ги 2002 йил 11 апрель буйруғи талабларига мувофиқ амалга оширилади. Дастлабки тергов ҳаракатларида иштирок этаётган инспекторкинолог қуйидагиларни бажаради: 1) қидирув итидан фойдаланишга имкон берадиган турли из ва нарсалар (бошланғич нуқталар)ни излайди; 2) қидирув ити билан биргаликда жиноятчининг излари босилмасдан таъқиб қилинишида иштирок этади; 3) шахслар ва нарсаларни «таниб олиш» учун хизмат итидан фойдаланади; 4) ҳид манбалари бўлган нарсаларни зич қилиб қадоқлайди; 5) жиноятчилар яшириниши ва ўғирланган нарсалар яширилиши мумкин бўлган жойлар – биноларнинг ертўлалари, чордоқлари, қулфланмаган омборхоналар ва саройларни текширишда хизмат ити билан қатнашади; 6) тергов-тезкор гуруҳи иштирокчиларига аниқ ифодаланган алоҳида белгиларга эга пойафзалнинг излари, шунингдек иш учун аҳамиятли бўлиши мумкин бўлган нарсалар топилгани ҳақида хабар беради; 7) қидирув ити қўллангани тўғрисида далолатнома тузади. Тезкор ходим қидирув итининг ҳаракатланиш йўналиши бўйлаб кинолог билан бирга бориши лозим, чунки йўл бўйлаб жиноятчига тегишли буюм ва нарсаларни ҳамда яширилган мулкни топиш эҳтимоли мавжуд. Жумладан, ўғрилик содир этилган жойдан изқувар ит жиноятчиларнинг

яширинган йўналиши бўйича бориб, автомашина қатнов йўли ёқасига қадар бориб тўхтаган. ТТГ таркибида бўлган ходимлар йўлнинг четида қолдирилган изларни кўздан кечириб, пойафзал излари, сигарет қолдиқлари, микрозарраларни аниқлаб олишган. Ушбу излар кейинчалик жиноятни фош этиш ва уни содир этган шахсни ушлашда катта ёрдам берган. Ушбу тадбир тугагач, жиноятчилар кетиши мумкин бўлган йўналиш ҳақидаги тусмол батафсил ўрганилиши лозим ва мазкур ҳудуддаги фуқаролардан бу ҳақида сўраб-суриштириш мақсадга мувофиқдир. Баъзида деразалари қидирув ити ҳаракатланаётган томонга қараган хонадонларда яшовчи шахслардан сўраб-суриштириш керак. Ушбу чоралар жиноятчи(лар)нинг ташқи қиёфаси, сони, яширинган транспорт воситасининг тури ҳамда жиноятнинг очилиши учун муҳим бўлган бошқа ҳолатларни аниқлашга ёрдам беради. Ўғрилик жиноятларини тергов қилишнинг дастлабки босқичида тезкор-қидирув ходимининг ҳаракатлари. Тезкор ходимнинг ҳодиса содир бўлган жойдаги фаолияти содир бўлган воқеанинг барча ҳолатларини энг майда тафсилотларигача аниқлашга; жабрланувчи, шоҳидлар ҳамда терговни қизиқтирувчи маълумотларга эга бўлиши мумкин бўлган бошқа шахсларни топишга; ўғирланган мулкнинг, айрим ҳолларда эса жиноятчиларнинг ҳам алоҳида белгиларини синчковлик билан аниқлашга; далилий аҳамиятга эга излар, нарсалар ва бошқа объектларни топишга қаратилиши лозим. Тезкор ходимнинг ҳаракатлари аниқ мақсадга қаратилган ва ҳужумкор бўлиши керак. Шу билан бирга, у имкони борича содир этилган ўғрилик билан боғлиқ барча ҳолатларни аниқлаш мақсадида жиноятчилар ҳамда ўғирланган нарсаларни топиш учун дастлабки маълумотларни тўплаши, далилий аҳамиятига эга маълумотларни аниқлашга ҳаракат қилиши лозим. Ҳодиса содир бўлган жойда қуйидаги чора-тадбирларни тўлиқ ҳажмда амалга ошириш ниҳоятда муҳим:

– жабрланувчилар ва бошқа шахслардан жиноятнинг барча ҳолат-лари, ўғирланган нарсалар ва жиноятчиларнинг алоҳида белгилари ҳақида батафсил сўраб-суриштириш; – жиноятчилар яшириниши ёки ўғирланган нарса яширилиши мумкин бўлган жойларни текшириш; – содир этилган жиноят ва жиноятчилар, уларнинг ҳодиса жойи-дан қайси томонга кетгани тўғрисида бирон маълумот бериши мумкин бўлган шоҳидлар ва бошқа шахсларни аниқлаш, жиноятчиларни иссиқ изи»дан қидириш ва ушлаш чораларини кўриш; – жиноят изларини аниқлаш бўйича чоралар кўриш; – ўғрилик содир этилган пайтдан у аниқлангунига қадар кўп вақт ўтмаган ва жиноятчи узоққа кетмаган деб ҳисоблаш учун асослар бўлган ҳолларда жиноятчиларни (зарурат туғилганида) таъқиб этиш ва уларнинг қочиш йўлларини тўсиш; – ички ишлар органининг навбатчиси орқали ҳодиса ва қидири-лаётган шахсларнинг ҳамда ўғирланган нарсаларнинг аломатлари тўғрисида ички ишлар органлари таянч пунктлари ва патруль-пост хизматлари, йўл-патруль хизмати ходимлари, транспортдаги ички ишлар органлари ходимлари, қўшни ички ишлар органларига батафсил хабар (ориентировка) бериш; – терговчига тезкор-қидирув чоралари натижасида қўлга кири-тилган иш учун аҳамиятли маълумотларни тақдим этиш. Содир этилган ўғрилик жиноятларини очиш бўйича тезкор-қидирув тадбирлари орасида ўғрилик содир этилиши ҳолатлари, уларга алоқадор шахслар ҳақида маълумот бериши мумкин бўлган жабрланувчи ва гувоҳлардан сўраб-суриштириш алоҳида ўрин тутади. Уни ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш билан бир вақтда ўтказиш мақсадга мувофиқдир, чунки кўпинча ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш вақти соатлаб чўзилиши мумкин. Бу тадбирнинг зудлик билан ўтказилиши жиноят содир этган шахсларни аниқлаш, уларни иссиқ изи»дан таъқиб этиш ва ушлашга; ўғирланган нарсаларнинг алоҳида белгиларини аниқлашга ва

уларни сотиш жойларида текширув ўтказишга имкон беради; ҳодиса тафсилотлари жабрланувчининг эсидан чиқиб кетишининг олдини олади. Тезкор ходим юз берган ўғрилик ҳолатлари ҳақида жабрланувчи билан сўров ўтказиш пайтида жиноятнинг очилиши учун сўралаётган шахсдан иложи борича кенг доирадаги саволларига тўлиқ жавоб олиши лозим. Жабрланувчи билан сўров ўтказиш жараёнида қуйидаги ҳолатлар аниқланиши зарур: – хонадонда содир этилган ўғриликни ким ва қачон, қандай ҳолатда аниқлаган; – жабрланувчининг тахминига кўра ўғрилик қайси вақтда ва қандай ҳолларда юз берган; – тергов-тезкор гуруҳи етиб келишидан аввал ҳодиса содир бўл-ган жойга бирон ўзгариш киритилганми, агар киритилган бўлса, қандай ўзгаришлар, ким томонидан ва қандай мақсадда киритилган; – нима ва қанча миқдорда ўғирланган, уларнинг алоҳида белги-лари, ўзига хослиги ва умумий нархи қандай; – ўғирланган нарсалар ичида алоҳида рақамли буюмлар (DVD, телевизор, фотоаппарат, компьютер, соат, уяли телефон ва бошқалар) бўлганми, бўлган тақдирда уларнинг русуми, типи, завод рақами қандай бўлган; уларнинг техник паспортлари, фабрика ёрлиқлари, этикеткалари, касса чеклари ёки ўғирланган буюмга ўхшаш намуналар борми; – пул ва хорижий валюта ўғирланган тақдирда пулнинг умумий миқдори, купюралар сони, қиймати аниқланади; алоҳида купюраларнинг бирор ўзига хос аломати (бузилишлар, доғлар, ёзувлар ва белгилар) бўлганми; – ўғирланган қимматбаҳо нарсалар қаерда сақланган: барчанинг кўз ўнгидами ёки бегоналар олмаслиги учун бирон яширин жойдами, агар яширин жойда бўлса, қаерга яширилган эди; – ким буни аниқ билган ва ундан фойдалана олган;

– ўғирланган нарсалар сақланган жойда уларни охирги мартда ким, қачон ва қандай ҳолатда кўрган; – жиноятчи ўз ҳаракатлари билан қимматбаҳо нарсаларнинг сақланиш жойига қандай ўзгартишлар киритган; – ўғирланган мулк жабрланувчиникими ёки ўзга шахслар, муассасалар, ташкилотларга тегишлими; – жабрланувчининг моддий аҳволи ўғрилик натижасида унга етказилган зарарнинг умумий миқдорига мос келадими; – ўғирланган нарсалар топилса, жабрланувчи уларни таний оладими; – квартира (хонадон)да истиқомат қилувчиларнинг кун тартиби қандай бўлган; – ўғрилик содир этилишидан аввал уй-жой очиқ қолдирилганми ёки қулфланган ҳолда бўлганми; – агарда қулфланган ҳолда бўлса, кириш эшигининг калитлари кимда, қаерда сақланган ва калитларнинг қаерда туришини кимлар билган; – жабрланувчининг яқин танишларидан кимлар унинг уйига серқатнов бўлган ёки унинг кун тартиби, қимматбаҳо нарсаларининг борлиги ва уларнинг қаерда сақланишига қизиққан ёки кимлар тергов жараёнига ортиқча қизиқиш билдиряпти; – ўғрилик содир этилиши арафасида жабрланувчининг уйига бирон важ билан бегона шахслар келганми; агар келган бўлса, улар кимлар ва ўзларини ким деб таништирган, нима иш қилган, уларнинг ҳаракатида шубҳали жиҳат бўлганми; уларнинг ташқи қиёфасида қандай алоҳида белгилар бор эди; – жабрланувчи ёки унинг оила аъзолари ким билан, нима сабабли низолашган; – жабрланувчи содир этилган ўғриликда бировдан гумон қилаёт-ган, шундай бўлса, гумонлари нимага асосланади; гумон қилмаётган бўлса, унинг қарашлари ва кўрсатувларини ўзгартириш мақсадида унга бирор кимса таъсир кўрсатмаганми;

– жабрланувчининг фикрича, қайси ҳолатлар ўғрилик содир этилишига олиб келди ёки буни осонлаштирди ва бундай қулай шароитдан ким хабардор бўлиши мумкин эди. Ўғриликнинг аниқ ҳолатларини ўрганиш, жабрланувчи билан сўров ўтказиш пайтида юзага келган вазиятдан, шунингдек айбдорларда жиноий қасд юзага келишида жабрланувчининг роли (виктим хулқи)дан, жабрланувчининг қарашлари ва хатти-ҳаракатларидан келиб чиқиб аниқланиши лозим бўлган масалалар рўйхати ўзгартирилиши ва тўлдирилиши мумкин. Жабрланувчи билан сўров ўтказиш жараёнида ўғирланган мулкнинг алоҳида белгиларига эътибор қаратилади, чунки бу ўғирланган мулкни топиш билан боғлиқ тезкор-қидирув чоралари мажмуини зудлик билан ташкил қилиш ва амалга ошириш учун зарур. Зеро, жиноятчилар бундай мулкдан қутулиш учун жиноят содир этилиши биланоқ ёки дастлабки бир неча кун ичида уларни ўзгаларга ўтказиб юборадилар. Энг муҳим дастлабки тезкор-қидирув чораларидан бири ўғрилик содир этилган жой ва теварак-атрофни алоҳида ўрганиб чиқиш ҳамда ўғрилик содир этилган подъездда, қўшни подъездларда ва яқин атрофдаги уйларда яшовчи ҳамда жиноят гувоҳлари бўлиши мумкин бўлган фуқаролар ўртасида сўров ўтказишдир. Бу тоифага ўғрилик фактини биринчи бўлиб аниқлаган жабрланувчининг оила аъзолари, ҳодиса содир бўлган жойга биринчи бўлиб етиб келган фуқаролар ва ички ишлар органлари ходимлари, одатда, ўғрилик содир этилган уйнинг олдида ишлайдиган ёки вақтини ўтказадиган шахслар (ҳовли фаррошлари, уй яқинидаги дўкончаларнинг сотувчилари ва бошқалар) ҳам киради. Масалан, ўғрилик бўлган жой яқинида жойлашган «Матбуот» доконининг сотувчиси билан сўровнинг батафсил ўтказилиши натижасида жиноятчилар «Спарк» русумли автомашинада кетганлиги, кейинчалик автомашина ҳайдовчисидан жиноятчиларни олиб бориб қўйган манзили тўғрисида маълумотлар

олинган. Ушбу маълумотларни текшириш натижасида ўғриликни содир этган шахслар ушланган . Жиноятчи(лар)ни кўрган ёки улар кўрган шахсни хонадон ўғирлигини содир этган бўлиши мумкин, деб гумон қилган шоҳидлар билан сўров ўтказишда қуйидагилар аниқланиши лозим: – улар қачон, қаерда, қандай ҳолатда нимани ва кимни кўрган ҳамда нима учун ушбу жиноятни айнан шу шахс(лар) содир этган деб ҳисоблайдилар; – тахмин қилинган жиноятчилар сони; – улар ҳар бирининг роли ва ҳаракатлари нимадан иборат бўлган; – улар қайси йўналишда ҳаракатланишган; – ўғриликни фош этиш учун аҳамиятли бўлган бошқа маълумотлар. Жиноятчилар ва улар қўлида олиб кетаётган нарсаларнинг алоҳида белгилари тўғрисида кўпроқ маълумот олиш зарур. Бунда оғзаки портрет тузиш учун маълумотлар олишда гумон қилинувчининг ташқи кўринишида кўзга ташланадиган белгиларни аниқлаш ва қайд этиш қоидаларига амал қилиш лозим. Ушбу мақсадда мутахассислар (эксперт-криминалист, портретчи рассом) ёрдамидан фойдаланиб, гумон қилинаётган шахсларнинг оғзаки, композицион, чизма портретларини зудлик билан тузиб олиш керак. Шуниси эътиборлики, жиноятларнинг кўпгина шоҳидлари ёхуд муҳим маълумотларга эга бўлган бошқа шахслар, айрим сабабларга кўра, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан алоқа қилишдан қочиб, бундай маълумотларни айтмайдилар. Шу боис тезкор ходимлар сўровнинг турли тактик усулларни қўллашлари зарур. Дастлабки ахборотни тўплагандан кейин у ёки бу тезкор-қидирув чора- тадбирларининг танланишини белгиловчи дастлабки тезкортактик вазиятни аниқлаш учун уни зудлик билан ўрганиш ва иложи борича қисқа вақт ичида тўпланган маълумотларни бирламчи тактик таҳлилдан ўтказиб, жиноятни фош этишга қаратилган чоратадбирларни белгилаб олиш керак.

ТТГ таркибида фаолият юритган тезкор ходим ҳодиса содир бўлган жойда амалга оширилган ҳаракатлар ва жиноятни очишга қаратилган чора- тадбирлар тўғрисида ички ишлар органлари раҳбариятига батафсил билдирги билан ахборот беради. ТТГ таркибида фаолият юритаётган профилактика (катта) инспекторининг вазифалари. Содир этилган ўғрилик факти бўйича профилактика (катта) инспекторларига хабар икки хил ҳолатда берилиши мумкин: 1. жиноятдан жабр кўрган шахснинг бевосита профилактика инспекторига мурожаат қилиши; 2. ўғрилик тўғрисидаги хабар ИИБ навбатчилик қисмидан берилиши. Ўғрилик факти бўйича профилактика (катта) инспектори жисмоний ва юридик шахслардан хабарни олганда қуйидаги ҳаракатларни амалга оширади: – рация, телефон ва бошқа турдаги алоқа воситалари орқали дар-ҳол ИИБ навбатчилик қисмига хабар қилиш ва маҳалла посбонлари, ҳудудда хизмат олиб боришга бириктирилган бошқа соҳавий хизмат ходимлари (ППХ, ЙХҲ, ЁҲБ, ХЧК ва ФРБ) билан ҳодиса жойига етиб бориш; – ТТГ ҳодиса жойига етиб келгунига қадар жиноят излари йўқо-либ кетишининг олдини олиш, бунинг учун биринчи навбатда, хонадон эгалари ва ушбу уй-жойга етиб келган фуқаролардан иложи борича жойдаги эшиклар, пол ва жиҳозларни ушламасликларини талаб қилиш, зарур бўлса, уларнинг ҳодиса жойидан чиқиб кетишини таъминлаш, шунингдек ҳодиса жойига бегона шахслар киришининг олдини олиш мақсадида эшик олди ёки бошқа кириш мумкин бўлган жойларни маҳалла посбонлари ёрдамида қўриқлаш ва уларнинг вазифаларини белгилаб бериш; – тергов-тезкор гуруҳи етиб келгунча имконият даражасида маз-кур жиноят шоҳидларини, далилий ашёлар ва бошқа маълумотларни аниқлаш.

Содир этилган ўғрилик факти бўйича профилактика (катта) инспектори хабарни ИИБ навбатчилик қисмидан олинганида қуйидаги ҳаракатларни амалга оширади: – зудлик билан ҳодиса жойига етиб бориш; – ТТГ ҳодиса жойига етиб келгунига қадар жиноят излари йўқо-либ кетишининг олдини олиш, бунинг учун аввало хонадон эгалари ва ушбу уй- жойга етиб келган фуқаролардан иложи борича жойдаги эшиклар, пол ва жиҳозларни ушламасликларини талаб қилиш, зарур бўлса, уларни бу ердан чиқиб кетишини таъминлаш, шунингдек, ҳодиса жойига бегона шахслар киришининг олдини олиш мақсадида эшик олди ёки бошқа кириш мумкин бўлган жойларни маҳалла посбонлари ёрдамида қўриқлаш ва уларнинг вазифаларини белгилаб бериш; – ТТГ етиб келганда гуруҳ раҳбарига аниқланган ҳолат юзасидан ахборот бериш шоҳидлар, гумон қилинувчилар, жиноятга оид ашёлар тўғрисида маълумотлар тақдим этиш; – ТТГ раҳбарининг топшириғига биноан содир этилган ўғрилик факти бўйича яқин атрофдаги хонадонлар, корхона, ташкилот ва муассасаларда суриштирув ишларини олиб бориш ва зарур ҳолларда суриштирилган фуқаролардан ёзма тушунтириш хатлари олиш; – хизмат ҳудудида яшовчи муқаддам ўғрилик ёки шунга ўхшаш жиноят содир этганлиги учун судланиб, жазони ижро этиш муассасасидан яшаш жойига қайтиб келган, маъмурий назорат ўрнатилган ёки профилактик ҳисобга олинган шахсларнинг содир этилган жиноятга алоқадорлигини аниқлаш чораларини кўриш, ўғрилик жинояти содир этишга мойил шахслар билан суҳбатлар ўтказиш, уларнинг жиноят содир этилган вақтда қаерда бўлганлигини аниқлаш, зарур ҳолларда улардан тушунтириш хатлари олиш; – ТТГ раҳбарининг топшириғи асосида ҳодиса жойини кўздан кечириш ва тегишли ҳужжатлар расмийлаштирилишида ёрдам кўрсатиш, тўплаган тушунтириш хатлари ва маълумотномаларни тақдим этиш.

Масалан, Бухоро туманида 2017 йил 25 апрель куни Тошкент шаҳар Шайхонтохур туманида 1966 й.т. уй бекаси М.А. ИИБга ариза билан мурожаат қилиб, унда шу куни соат 08.30дан соат 19.30гача бўлган вақт оралиғида номаълум шахс унинг уйига эркин йўл билан кириб, ётоқхонасидаги сейфдан 6200 АҚШ долларини ўғирлаб кетганлигини маълум қилган. Профилактика испекторлари томонидан кўрилган тезкор чоралар натижасида ушбу жиноятни Бухоро шахридан келган, 1995 й.т. Т.А. содир этганлиги аниқланиб ушланган. ТТГ таркибидаги эксперт-криминалистика хизмати мутахассис- криминалистнинг вазифалари. ТТГ таркибида ҳодиса жойини кўздан кечиришга жалб этилган мутахассис-криминалистнинг асосий вазифаси излар ва ашёвий далилларни аниқлаш, мустаҳкамлаш, олиб қўйиш ва расмийлаштиришдан иборат. Бунда у ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда иш учун аҳамиятли из ва нарсаларни топиш, қайд этиш, олиш ва ўраш мақсадида техник-криминалистик воситаларни қўллайди. Ҳодиса жойини кўздан кечириш баённомасини расмийлаштиришда мутахассис-криминалист ўзи аниқлаган ва олиб қўйган излар ва ашёвий далиллар бўйича ва қуйидаги маълумотлар юзасидан тушунтиришлар беради: – аниқланган излар ва ашёвий далилларни топиш учун қўлланган воситалар; – уларни олиб қўйиш усуллари (бутунлай олинган, қуймаси тайёр- ланган, предмет билан ёки унинг бир қисми билан олиб қўйилган ва ҳ.к.); – излар ва ашёвий далилларни топиш жойи (топилган предмет-лар, уларнинг тури ва ҳ.к.); – излар ва ашёвий далилларнинг миқдори, уларнинг тури (таърифи, ясси ёки ҳажмли, статистик ёки динамик, рангсиз ёки рангли ва ҳ.к.); – шакли, ўлчами, индивидуал хусусиятлари;

– изларни қўшимча қайд этиш (мустаҳкамлаш) усуллари (фотосурат-га олиш, схема тузиш, махсус воситалар ёрдамида қайд этиш ва ҳ.к.). Мутахассис-криминалист ҳодиса жойида жиноятни иссиқ изидан» фош этиш ва жиноятчиларни излаш, топиш мақсадида, изларнинг дастлабки тадқиқотини амалга оширади: – дастлабки тадқиқот натижалари ҳақида терговчи ва тезкор ходимга маълумот беради ҳамда кейинчалик ҳодиса жойини кўздан кечиришни тегишли журналда қайд этади; – фотосуратга олиш натижалари махсус бланкаларда фотожад-валлар шаклида расмийлаштирилади ва уларга тушунтириш ёзувлари (изоҳномалар) илова қилинади. Фотожадвалларни ҳодиса жойини кўздан кечиришда иштирок этган мутахассис имзолайди; – фотосуратга олишни бажарган мутахассис терговчига фотожад-вални ва негативларни ҳодиса жойини кўздан кечириш тугаган пайтидан бошлаб бир сутка ичида, рангли фотоматериалларда бажарганда эса икки сутка ичида тақдим этади; – видеоёзувли тасма эксперт-криминалистика тузилмаси видео-текасида сақланади ва терговчи ёки суднинг талабига кўра намойиш этиш учун тақдим этилади. Терговчининг кўрсатмасига биноан ҳодиса содир бўлган жойда жиноят билан боғлиқ бўлмаган ҳолда қўл бармоқ изларини қолдириши мумкин бўлган шахсларнинг бармоқ изларини дактокартага олади ҳамда кейинчалик ҳодиса содир бўлган жойда аниқланган изларни АДИС «Папилон» мажмуаси имкониятлари тизимида мавжуд излар базаси билан солиштиради, зарур ҳолларда эса бошқа электрон криминалистик ҳисоблардан фойдаланади. Масалан, 2016 йил апрель ойидан бошлаб ҳарбий қисмнинг барча биноларида белгиланган капитал таъмирдан ўтказилиши давомида қурувчи фирманинг қурувчи-ишчилари томонидан биноларни бузиш жараёнида

бинонинг том қисмида 579 дона ҳар хил турдаги консерва маҳсулотлари топилган. Ҳолат юзасидан ИИВ ЭКМ нинг 2016 йил 10 майдаги 183-сонли дактилоскопик экспертизаси хулосасига асосан, воқеа жойидаги мазкур консерва махсулотларидан олинган 16 (ўн олти) дона қўл бармоқ излари гумондор А.Д.Бойбутаевнинг ўнг қўл кафти ва ўнг қўлининг бош, ўрта бармоқларидан қолдирилганлиги аниқланган. Шунингдек, ҳодиса жойидан олинган изларнинг айнан қайси жойдан ёки предметдан, қайси ҳолатда ва нечта из олганлиги кўрсатилиши лозим. Чунки, уйга ҳар куни кўчадан олиб келинадиган нарсалардан (шиша идиш, сигарета қутиси ва ҳ.к.) олинган излар ва доим уйда турадиган жиҳоздан олинган излар гумон қилинувчилар доирасининг кенгайишига ёки қисқаришига таъсир этади. ТТГ таркибида терговчининг вазифалари. Терговчи ТТГнинг раҳбари сифатида ҳодиса содир бўлган жойда қуйидаги ҳаракатларни ташкиллаштириши ва амалга ошириши лозим: 1. Ўғрилик қаерда ва қачон содир этилгани, жиноят содир этиш усули, ўғирланган нарсаларнинг алоҳида белгилари, ўғриликдан ким ва қандай вазиятда биринчи бўлиб хабар топганини аниқлайди, ҳодиса содир бўлган жойнинг қўриқланишини таъминлайди. 2. Пост ва патруль гуруҳлари, профилактика нозирлари, пост ва йўналишларда хизмат ўтаётган давлат йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати ходимларини хабардор қилади. Жиноятчи қочиши мумкин бўлган йўлларни тўсиш, ўғирланган нарсалар ўтказилиши (сотилиши) мумкин бўлган жойларни текшириш чораларини кўради. 3. Ҳодиса содир бўлган жойни (иложи бўлса, жабрланувчилар ва уларнинг қариндошлари иштирокида) кўздан кечиради. Ҳодиса жойини кўздан кечиришни бошлашга киришганида, ўғирланган нарсалар ва қимматбаҳо буюмларнинг қаерда сақлангани ва сонини аниқлайди. Тергов ҳаракатида қатнашаётган шахслардан ўғрилик жинояти аниқланганидан

кўздан кечириш бошлангунича ҳодиса содир бўлган жойдаги ҳолат ўзгарган-ўзгармаганлигини сўраб-суриштиради. Ҳодиса жойини кўздан кечириш қуйидагилардан бошланади: а) ҳодиса содир бўлган жойнинг шароитларини (ўғрилик содир этилган уйнинг жойлашуви ва ҳолати, унга олиб келувчи йўлларнинг хусусияти, остоналари, қулфлаш-тамбалаш воситаларининг мавжудлиги ва ҳолатини) ўрганади; б) уй-жой ва унинг атрофида жиноятчи қолдирган из ва пред- метларни у ишлатган ёки теккан нарсаларни (бузиш қуроллари, қўл, тиш, пойафзал излари, қон доғлари, жиноят қуроллари ёки уларнинг қисмлари, транспорт воситаларининг излари, сигарета қолдиқлари ва ш.к.) топади, қайд этади ва олиб қўяди; в) яхлит нарсани ажратиб, ўғирлаш натижасида унинг ҳодиса жойида қолган қисмларини топади ҳамда уларнинг намуналари ёки қолган қисмини олади; г) топилган ва жабрланувчига тегишли бўлмаган қурол ёки асбобларни олиб қўяди, уларда бегона моддалар бор-йўқлигига алоҳида эътибор қаратади; д) жиноятчининг бадани, кийими, пойафзалида, қулфни бузиш қуроллари ва транспорт воситаларида қолиши мумкин бўлган ва унинг ҳодиса содир бўлган жойда бўлганлигини тасдиқлайдиган барча из ва ашёвий далилларни (металл ёки ёғоч қириндилари, бўёқ, сувоқ ёки ғишт парчаларини) топади, улардан намуналар олади; 4. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда ўғрилик содир этилгандек кўрсатишга ҳаракат қилинганидан далолат берувчи тартибсизлик, сочилиб кетган ва носоз ҳолатга келтирилган буюмларга ҳам эътибор қаратади. Жиноят жойига киришнинг ушбу усулида бўлиши шарт ҳисобланган бузиш ва хонага кириш изларининг йўқлиги, бузиб кириш учун шароитнинг атайин яратилганлигидан далолат берувчи белгилар

мавжудлиги, шунингдек бундай жиноятни содир этишга имкон бермайдиган шикаст мавжудлиги кабиларга эътибор қаратади. 5. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш билан бир вақтда (жиноятчининг изларини аниқлаш, у ташлаб кетган ёки йўқотган нарсаларни, жиноят қуроллари, жиноятчи яшириб қўйган ўғрилик буюмларини излаб топиш учун) қидирув итини қўллаш тўғрисида (терговчи ўзи учун тактик) қарор қабул қилади. 6. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш баённомасини расмийлаштиради. 7. Жиноятчиларга тегишли буюмлар топилса, уларнинг ҳидини сақлаб қолиш мақсадида, келгусида жиноятчиларни аниқлаш учун уларни олиб қўяди, ўрайди, қоғоз қопга солади ва муҳрлайди ҳамда баённомага илова қилади. 8. Ҳодиса содир бўлган жойнинг схемасини тузади.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

O'xshashlar

Mеҳнат шартномаси тузиш ва ишга қабул қилишни расмийлаштириш

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш

Прокуратура органларида ариза шикоят ва мурожаатлар бўйича ишлашни ташкил қилиш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш

Суд департаментининг суриштирув олиб бориш ва маъмурий ишларни кўриб чиқиш амалиёти