Ҳокимият бошқарув ва жамоат бирлашмалари органларининг жиноятларни квалификация қилиш масалалари - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳокимият бошқарув ва жамоат бирлашмалари органларининг жиноятларни квалификация қилиш масалалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

Ҳокимият бошқарув ва жамоат бирлашмалари органларининг жиноятларни квалификация қилиш масалалари Режа: 1. Бошқарув тартибига қарши мансабдорлик жиноятларини квалификация қилиш масалалари. 2. Порахўрлик жиноятларини квалификация қилиш масалалари. 3. Давлат органлари ва жамоат бирлашмалари фаолият тартибига тажовуз этувчи жиноятларни квалификация қилиш масалалари.

Ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш жиноятининг юридик таҳлили (ЎзР ЖК 205-моддаси) Жиноят объекти давлат ҳокимияти, бошқарув ва фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг нормал фаолият кўрсатишини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект сифатида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан ҳокимиятни ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш, яъни давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ўз мансаб ваколатларидан қасддан фойдаланиши фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишида ифодаланади. Ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилишнинг субъектив томони қасддан содир этилиши билан тавсифланади. ЖКнинг 205-моддаси 1-қисми бўйича ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш жинояти субъекти мансабдор шахс доимий, вақтинча, ёки махсус ваколат бўйича тайинланадиган ёки сайланадиган, ҳокимият вазифаларини бажарадиган ёхуд давлат органларида, мулк шаклидан қатъи назар,ю корхоналарда, муассасаларда, ташкилотларда ташкилий бошқарув, маъмурий хўжалик вазифаларини амалга оширадиган ва юридик аҳамиятга эга ҳаракатларни содир этишга ваколат берилган шахс, худди шунингдек, халқаро ташкилотда ёхуд чет давлатнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи, маъмурий ёки суд органида мазкур вазифаларни амалга оширувчи шахс. ЖК 205-моддаси 2-қисмида ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилишнинг қуйидаги: а) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилганлиги жазони оғирлаштирувчи ҳолат сифатида кўрсатилган.

Ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш (ЎзР ЖК 206-моддаси) Жиноят бевосита объекти давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари- нинг фаолият юритиши доирасида келиб чиқадиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект сифатида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан жиноят ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш, яъни давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ўзига қонун билан берилган ваколатлар доирасидан четга чиқадиган ҳаракатларни қасддан содир этиши, фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишига сабаб бўлишида ифодаланади. Ҳокимият ёки мансаб ваколат доирасидан четга чиқишнинг субъектив томони айбнинг қасд шакли билан тавсифланади. Ушбу модданинг 2-қисми жазони оғирлаштирувчи ҳолатларда: «Ўша ҳаракат: а) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса»; Мансабга совуққонлик билан қараш (ЎзР ЖК 207-моддаси) Жиноят бевосита объекти давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари- нинг нормал фаолият юритиши доирасида келиб чиқадиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект сифатида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан мансабга совуққонлик билан қараш, яъни давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ўз вазифаларига лоқайдлик ёки

виждонсизларча муносабатда бўлиши оқибатида уларни бажармаслиги ёки лозим даражада бажармаслиги фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишига сабаб бўлишида ифодаланади. Субъектив томондан мансабга совуққонлик билан қараш эҳтиётсизлик билан тавсифланади. Мансабга совуққонлик билан қараш субъекти мансабдор шахслар шахслар бўлиши мумкин Ҳокимият ҳаракатсизлиги (ЎзР ЖК 208-моддаси) Жиноят бевосита объекти давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари- нинг нормал фаолият юритиши доирасида келиб чиқадиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект сифатида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан давлат органи мансабдор шахсининг ўз хизмат вазифаси юзасидан бажариши лозим ёки мумкин бўлган ҳаракатларни қасддан бажармаслиги фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишига сабаб бўлса, худди шунингдек бундай ҳаракатсизлик жиноятга йўл қўйган ҳолда содир этилган бўлишлигида ифодаланади. Ҳокимият ҳаракатсизлиги моддий таркибли жиноятдир. Ҳокимият ҳаракатсизлиги жиноятга йўл қўйиш билан алоқадор бўлган ҳолларда, у жиноят содир этишга йўл қўйилган пайтдан эътиборан тамом бўлган жиноят, деб топилади. Субъектив томони ҳам тўғри, ҳам эгри қасддан содир этилиши мумкин. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишга таъсир қилмайди. Шарҳланаётган модданинг субъекти 18 ёшга тўлган мансабдор шахс.

Мансаб сохтакорлиги (ЎзР ЖК 209-моддаси) Жиноят бевосита объекти давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг нормал фаолият юритиши доирасида келиб чиқадиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча бевосита объект сифатида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Мансаб сохтакорлигининг предмети расмий ҳужжатлардир. Объектив томондан давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатларни кўзлаб расмий ҳужжатларга била туриб сохта маълумотлар ва ёзувлар киритиши, ҳужжатларни қалбакилаштириши ёки била туриб сохта ҳужжатлар тузиши ва тақдим этиши фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига жиддий зарар етказилишига сабаб бўлишлигида ифодаланади. Ўзининг қонунчилик тузилишига кўра, мансаб сохтакорлиги моддий таркибга эга. Модда диспозициясида кўрсатилган ҳужжатга олдиндан ёлғон маълумот ёки тузатишлар киритиш орқали оқибат келиб чиққан вақтдан жиноят тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Субъектив томоннинг зарурий белгиси сохтакорликни амалга оширувчи мансабдор шахснинг ғаразли ёки бошқа манфаати ҳисобланади. Пора олиш (ЎзР ЖК 210-моддаси) Жиноятининг объекти ҳокимият ёки бошқарув органлари-нинг обрўси, нормал фаолият юритиши, фуқароларнинг ҳуқуқлари ёки қонуний манфаатларидир. Пул, валюта, қимматликлари қимматбаҳо буюмлар, автомобиллар ва бошқа ҳар қандай мол-мулк, озиқ-овқат маҳсулотлари, спиртли ичимликлар,

антиқа буюмлар ва ҳ.к., яъни моддий қимматга эга бўлган ҳар қандай нарсалар ёхуд мулкий хусусиятдаги наф кўриш (санаторийга йўлланма, туристик йўлланма, бирон-бир пулли хизматни кўрсатиш кабилар) поранинг предмети бўлиши мумкин. Ҳар қандай моддий қимматликлар: пул, хорижий валюта, қимматбаҳо буюмлар, қимматбаҳо қоғозлар, озиқ-овқат ёки саноат маҳсулотлари ва бошқалар пора предмети бўлиши мумкин . Пора предметига, шунингдек, пора берувчи томонидан текинга ёки паст нархларда амалга ошириладиган мулкий характердаги турли хилдаги хизматлар ҳам киритилади (масалан, таъмирлаш ишларини амалга ошириш). Объектив томондан давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсининг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда содир этиши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни пора бераётган шахснинг манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига шахсан ўзи ёки воситачи орқали қонунга хилоф эканлигини била туриб, моддий қимматликлар олиши ёхуд мулкий манфаатдор бўлишида ифодаланади. Пора олишнинг субъектив томони – тўғри қасд: айбдор (пора олувчи) моддий қимматликлар ёки мулкий фойда унга ўзининг хизмат мавқеидан келиб чиқиб пора берувчи манфаатида бирор-бир ҳаракатни содир этиш ёки этмаслик учун пора сифатида берилаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди. Гарчи кўпгина ҳолларда пора олиш ғаразли мақсадда содир этилса-да, бироқ жиноятнинг мақсади ва мотиви бу қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас.

Мансабдор шахс пора олишнинг субъекти ҳисобланади. ЖК 210-моддасининг 2-қисми пора олишнинг қуйидаги квалификация қилиш таркиблари: а) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ЖК 211 ёки 212- моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган шахс томонидан; б) кўп миқдорда; в) таъмагирлик йўли билан; г) бир гуруҳ мансабдор шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилганлиги учун жавобгарликни назарда тутади. ЖК 210-моддаси 3-қисмида: «Пора олиш: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса»; Пора бериш (ЎзР ЖК 211-моддаси) Жиноятнинг объекти ва предмети пора олиш жинояти таркиби белгилари билан бир хил. Бу ҳақда батафсил ЖК 210 моддаси таҳлилига қаранг. Объектив томондан давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мансабдор шахсига мазкур мансабдор шахснинг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда содир этиши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни пора берган шахснинг манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига қонунга хилоф эканлигини била туриб бевосита ёки воситачи орқали моддий қимматликлар бериш ёки уни мулкий манфаатдор этишда ифодаланади. Агар пора бериш бир неча ҳаракатларда содир этилса, жиноят пора олувчига поранинг ҳеч бўлмаганда бир қисми берилган пайтдан эътиборан тугалланган ҳисобланади. Конвертга солинган пулни мансабдор шахснинг столи ёки кабинетидаги бошқа жойга қўйиш, агар бу пул олинмаган бўлса, пора беришга суиқасд қилиш ҳисобланади.

Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Пора берувчи мансабдор шахсга пора предметини мукофот сифатида, ўзининг мансаб мавқеидан келиб чиқиб унинг манфаати йўлида бирон-бир ҳаракатни содир этиши ёки этмаслиги учун берилаётганлигини англайди ва шуни хоҳлайди. Пора беришнинг мотиви ва мақсади квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноят субъекти – ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 211-моддаси 2-қисмида: а) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари Жиноят кодексининг 210 ёки 212-моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган шахс томони- дан; б) кўп миқдорда содир этилган пора бериш учун жавобгарлик белгилан- ган. Қилмишни такроран пора бериш, деб квалификация қилиш учун пора предметининг бўлиб-бўлиб берилиши давомли жиноят эканлигини эътиборга олиш лозим, бунда айбдорнинг қасди ҳам ҳисобга олиниши керак. Пора бериш: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, қилмиш Ўзбекистон Республикаси ЖК 211-моддаси 3-қисми билан квалификация қилинади. Башартишахсга нисбатан пора сўраб товламачилик қилинган бўлса, ва ушбу Пора олиш-беришда воситачилик қилиш (ЎзР ЖК 212-моддаси) Жиноятнинг объекти ва предмети – пора б ериш ва пора олиш жинояти таркиби белгилари билан бир хил. Бу ҳақда батафсил ЖКнинг 210-211 моддалари таҳлилига қаранг.

Объектив томондан пора олиш-беришда воситачилик қилиш пора олиш ёки бериш хусусидаги келишувга эришишга қаратилган фаолият, шунингдек манфаатдор шахсларнинг топшириғига биноан порани бевосита беришда ифодаланади. Жиноят пора олувчи поранинг ҳатто бир қисмини олган пайтдан эътиборан тугалланган ҳисобланади. Агарда пора мансабдор шахс томонидан олинмаган бўлса, бундай ҳаракат пора олиш-беришда воситачилик қилишга суиқасд, деб топилади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор унинг ҳаракатлари пора олиш-бериш ҳақидаги келишувга эришиш ҳамда пора олувчи ва берувчининг топшириғи билан пора беришга йўналтирилганлигини билади ҳамда буни хоҳлайди. Жиноят субъекти – ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс ҳисобланади. ЖК 212-моддаси 2-қисмида воситачилик: а) такроран, хавфли рецедивист томонидан ёки илгари ЖК 210 ёки 211- моддаларида назарда тутилган жиноятни содир этган шахс томонидан; б) кўп миқдорда пора олиш ёки бериш вақтида; в) бир гуруҳ мансабдор шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб пора олаётганлиги воситачига аён бўлган ҳолда содир этилганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖК 212-моддаси 3-қисмида пора олиш-беришда воситачилик қилиш: «Пора олиш-беришда воситачилик қилиш: а) ҳақ эвазига; б) жуда кўп миқдорда пора олиш ёки бериш вақтида; в) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилганлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. Ўзбекистон Республикаси ЖК 212-моддаси 4-қисмида пора олиш- беришда воситачилик содир этган шахсни жавобгарликдан озод қилиш шартлари кўрсатилган.

Давлат органининг, давлат иштирокидаги ташкилотнинг ёки фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг хизматчисини пора эвазига оғдириб олиш (ЎзР ЖК 213-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти бошқарув органлари, мулк шакл- идан қатъи назар, корхоналар, ташкилотлар, муассасалар, жамоат бирлашма- лари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг обрўйи ва нормал иш фаолияти ҳамда фуқароларнинг манфаатларидир. Жиноятнинг предмети пора олиш-беришнинг предметига ўхшашдир. Объектив томондан давлат органининг, давлат иштирокидаги ташкилотнинг ёки фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг хизматчисига мазкур хизматчининг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда содир этиши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни уни пора эвазига ўзига оғдириб олаётган шахс манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига қонунга хилоф эканлигини била туриб, моддий қимматликлар бериш ёки уни мулкий манфаатдор этиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этишда ифодаланади. ЖК 213-моддаси 2-қисмининг объектив томони ўша ҳаракатлар анча миқдорда содир этишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. ЖК 213-моддаси 1-қисми субъекти ўн олти ёшга тўлган, ўз манфаати ёки бошқа шахслар манфаатини кўзлаб ҳаракат қилган, ҳар қандай ақли расо шахсдир. ЖК 213-моддаси 3-қисми бўйича жавобгарлик келиб чиқади. Ўша ҳаракатлар: а) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ушбу Кодекснинг 210–212- моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган шахс томонидан; б) кўп миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган бўлса жиноий жавобгарлик келиб чиқади.

213-моддаси 4-қисми бўйича жиноий жавобгарлик келиб чиқиш шартлари: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, — 213-моддаси 5-қисмида б ашарти моддий қимматликлар берган ёки мулкий манфаатдор этган шахсга нисбатан моддий қимматликлар ёки мулкий манфаат сўраб товламачилик қилинган бўлса ва ушбу шахс жиноий ҳаракатлар содир этилганидан кейин бу ҳақда ўттиз сутка ичида ўз ихтиёри билан арз қилса, чин кўнгилдан пушаймон бўлиб, жиноятни очишда фаол ёрдам берган бўлса, у жавобгарликдан озод этилади . Давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи хизматчисининг қонунга хилоф равишда моддий қимматликлар олиши ёки мулкий манфаатдор бўлиш и (ЎзР ЖК 214- моддаси) Жиноят объекти – давлат органининг, мулк шаклидан қатъи назар, кор- хона, муассаса ёки ташкилотнинг, жамоат бирлашмасининг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг нормал фаолияти, нуфузи, шунингдек, фуқаро- ларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари. Жиноят предмети моддий қимматликлар ёки мулкий йўсиндаги манфаат бўлиши мумкин. Объектив томондан давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи хизматчисининг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда бажариши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни уни пора эвазига ўзига оғдириб олаётган шахс манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига қонунга хилоф эканлигини била туриб, моддий қимматликлар олиши ёки мулкий манфаатдор бўлиши, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Айбдор шахс ижтимоий хавфли ҳаракат содир қилаётганлигини англайди, ўзинин

ҳаракати фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини бузишини билади (тушунади) ва шуни хоҳлайди. Жиноятнинг мотиви – ғаразли . Жиноят субъекти хизматчи бўлиб, давлат органида, тижорат, нотижорт ташкилотида меҳнат шартномасиёки фуқаролик ҳуқуқий шартнома асосида меҳнат фаолиятини амалга оширувчи, мансабдор шахс аломатларига эга бўлмаган шахс . ЖК 214-моддаси 2-қисмида: а) анча миқдорда; б) тамагирлик йўли билан содир этилган бўлса, — ЖК 214-моддаси 3 -қисмида: а) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ушбу Кодекснинг 210–212- моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир этган шахс томонидан; б) кўп миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; г) тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши муносабати билан шахсга нисбатан тамагирлик йўли билан содир этилган бўлса учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖК 214-моддаси 4 -қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса учун жавобгарлик назарда тутилган. Давлат органлари ва жамоат бирлашмалари фаолият тартибига тажовуз этувчи жиноятларни квалификация қилиш масалалари. Давлат рамзларига ҳурматсизлик қилиш (ЎзР ЖК 215-моддаси) Жиноят объекти – республика шаъни ва обрўйи, шунингдек, суверен дав-латнинг рамзларидан фойдаланиш соҳасидаги ижтимоий муносабатлардир.

Жиноятнинг предмети Ўзбекистон Республикаси ёки Қорақалпоғистон Республикасининг давлат байроғи, давлат герби, давлат мадҳиясидир. Давлат байроғи, герби, мадҳияси республиканинг суверен, мустақил давлат эканлиги тимсоли ҳисобланади. Ҳурматсизлик содир этилган вақтдан бошлаб, яъни давлат рамзларининг моҳияти ва аҳамиятини бузиб талқин этиш, ноқонуний мақсадларда улардан фойдаланиш ва бошқа шу каби бирор-бир ҳаракатларни амалга оширган вақтдан бошлаб жиноят тугалланган деб эътироф этилади. Жиноятни тугалланган деб топиш учун бирор бир жиноий оқибатнинг юзага келиши талаб қилинмайди. Субъектив томондан давлат рамзларига ҳурматсизлик қилиш жинояти айбнинг тўғри қасд шакли билан содир этилади. Жиноят мотивлари турли хил бўлиши мумкин, лекин улар айбдорнинг жавобгарлигига таъсир қилмайди. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган шахс бўлиши мумкин. ЖК 215- моддаси бўйича нафақат Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, балки чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар ҳам жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Жамоат бирлашмалари ёки диний ташкилотларни қонунга хилоф равишда тузиш (ЎзР ЖК 216-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти жамоат бирлашмаларини тузиш ёки фаолиятнинг белгиланган тартиби ҳисобланади. Жиноятнинг факультатив объекти жамиятнинг ахлоқий негизлари, жамият хавфсизлиги, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан ҳимоя қилинадиган манфаатлари ҳисобланади. Жиноят объектив томондан тақиқланган жамоат бирлашмаларини тузиш ёки улар фаолиятини қайта тиклашда, бундай бирлашмалар фаолиятида фаол иштирок этишда ифодаланади. Жиноят тақиқланган жамоат бирлашмаси ёки диний ташкилот тузиш ёки фаолиятини қайта тиклаш, уларнинг фаолиятида фаол қатнашиш

ҳаракатлари содир этилган вақтдан бошлаб тугалланган деб эътироф этилади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор шахс ўзининг тақиқланган жамоат бирлашмаси (диний ташкилот) тузиш ёки фаолиятини қайта тиклаш каби қилмишининг ижтимоий хавфли эканлигини англайди ва ушбу фаолиятни амалга оширишни истайди. Тақиқланган жамоат бирлашмаси (диний ташкилот) фаолиятида фаол иштирок этувчи шахс ўзининг унга мансублигини, унинг таркибидаги амалий ҳаракатларнинг аҳамияти ва ўрнини ва шу кабиларни англаб етади ва унда иштирок этишни истайди. Жиноятнинг мотив ва мақсади квалификация қилишга таъсир қилмайди. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган тақиқланган жамоат бирлашмасининг фақат ташкилотчилари ёхуд фаол қатнашчилари бўла олди. Fайриқонуний жамоат бирлашмалари ва диний ташкилотлар фаолиятида қатнашишга ундаш (ЎзР ЖК 216 1 -моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти – суд томонидан тақиқланган жамоат бирлашмалари ва диний ташкилотлар тузиб ва фаолиятини амалга ошириб, давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг нормал фаолиятини бузиш. Жиноятнинг факультатив объекти – диний тенг ҳуқуқлилик, диний бағрикенглик, фуқароларнинг иродасини эркин билдириши, бирлашмаларга бирлашиш конститутциявий ҳуқуқи тўғрисидаги қоидалардан келиб чиқувчи жамоат хавфсизлиги. Объектив томондан жиноят Ўзбекистон Республикасида тақиқланган жамоат бирлашмалари ёки диний ташкилотлар, оқимлар, сеткалар фаолиятида иштирок этишга ундашда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Айбдор шахс бошқа шахсни ғайриқонуний жамоат бирлашмаси, диний ташкилот, оқим ёки секта фаолиятида қатнашишга ундаётганлигини англайди ва бошқа шахсларни ҳам ундашни хоҳлайди . Жиноятнинг мотив ва мақсади квалификация қилишга таъсир қилмайди.

Ушбу жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган ақли расо ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Диний ташкилотлар тўғрисидаги қонунлар ҳужжатларини бузиш (ЎзР ЖК 216 2 -моддаси) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти диний ёки бошқа ташкилотлар, йиғинларни рўйхатга олиш ва улар фаолиятининг белгиланган тартиби ҳисобланади. Объектив томондан , ЖК 216 2 -моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят, биринчидан, яширин равишда диний фаолиятни амалга оширишда; иккинчидан, диний ташкилот раҳбарларининг ташкилот низомини рўйхатдан ўтказишдан бўйин товлашида; учинчидан, дин арбоблари ва диний ташкилотларнинг аъзолари томонидан махсус болалар ва ўсмирлар йиғинларининг ташкил этилиши ва ўтказилишида; диний маросимларга алоқаси бўлмаган адабиётларни тарқатиш ва бошқа тўгараклар, гуруҳларнинг ташкил этилишида ифодаланади. ЖК 216 2 -моддасининг 2-қисмида бир конфессияга мансуб диндорларни бошқасига киритишга қаратилган ҳаракатлар (прозелитизм) ёки бошқа ҳар қандай миссионерлик ҳаракатлари учун жавобгарлик белгиланган. Субъектив томондан ЖК 216 2 -моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят тўғри қасддан содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади квалификация қилишга таъсир қилмайди. Жиноят субъекти нолегал диний фаолият билан шуғулланувчи диний ташкилотларнинг раҳбарлари ёхуд дин арбоблари ва диний ташкилотларнинг аъзолари, диний маросимга алоқаси бўлмаган болалар ва ўсмирларнинг махсус йиғинларини, меҳнат, адабиёт ва бошқа хилдаги тўгаракларни ҳамда гуруҳларни ташкил этувчи ва ўтказувчи ўн олти ёшга тўлган шахслар бўлиши мумкин.

Йиғилишлар, митинглар, кўча юришлари ёки намойишлар уюштириш, ўтказиш тартибини бузиш (ЎзР ЖК 217-моддаси) Йиғилишлар, митинглар, кўча юришлари ёки намойишлар ўтказишнинг ўрнатилган тартибини ўз ичига олувчи ижтимоий муносабатлар жиноятнинг бевосита объекти ҳисобланади. Давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг бир меъёрда фаолият юритиши, жамият хавфсизлиги шарҳланаётган жиноятнинг факультатив объекти ҳисобланади. Объектив томондан ЖК 217-моддаси 1-қисмида кўзда тутилган жиноят, биринчидан, йиғилишлар, митинглар, кўча юришлари ёки намойишлар уюштириш ёхуд ўтказиш тартибини уларнинг ташкилотчиси томонидан бузишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор йиғилишлар, митинглар, кўча юришлари ёки намойишлар ўтказишнинг белгиланган тартибини бузаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди. Жиноятни содир этиш мотивлари ва мақсадлари турли хил бўлиши мумкин ва улар қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга бўлмайди. Жиноят субъекти махсус субъект ҳисобланади. Қонун мазмуни бўйича йиғилишлар, митинглар, кўча юришлари ёки намойишларнинг фақат ташкилотчилари жиноий жавобгарликка тортиладилар. Таҳлил қилинаётган жиноятнинг 2-қисми диний йиғилишлар, кўча юришлари ва бошқа диний маросимлар ўтказиш қоидаларини бузиш учун жавобгарликни назарда тутади. ЖК 217-моддасининг 2-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан Ўзбекистон Республикасининг “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги 1998 йил 1 майда қабул қилинган Қонунида белгиланган диний йиғилишлар, кўча юришлари ва бошқа диний маросимлар ўтказиш қоидаларини бузиш орқали содир этилади.

Субъектив томондан мазкур жиноят тўғри қасддан содир этилади. ЖК 217-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят субъекти – ўн олти ёшга тўлган, илгари шундай қилмиш учун маъмурий жавобгарликка тортилган шахс. Тақиқланган иш ташлашга раҳбарлик қилиш ёки фавқулодда ҳолат шароитида корхона, муассаса ёхуд ташкилотлар ишига тўсқинлик қилиш (ЎзР ЖК 218-моддаси) Давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг бир меъёрда фаолият юритиши билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар, фуқаролар ва жамият хавфсизлиги таҳлил қилинаётган модданинг бевосита объекти ҳисобланади. Объектив томондан жиноят қуйидаги йўллар билан содир этилиши мумкин: 1. тақиқланган иш ташлашга раҳбарлик қилиш; 2. корхона, муассаса ёхуд ташкилотлар ишига тўсқинлик қилиш. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор фавқулодда вазият ҳолатида тақиқланган иш ташлашга раҳбарлик қилишнинг ижтимоий хавфлилигини англайди, бундай ҳолларда корхона, муассаса, ташкилот ишига тўсқинлик қилишнинг ҳуқуққа хилофлигини билади ва мазкур ҳаракатларни содир этишни хоҳлайди. Иш ташлашнинг раҳбарлари, шунингдек, фавқулодда ҳолат шароитларида корхона, муассаса, ташкилот ишига тўсқинлик қилган ҳар қандай ақли расо шахслар жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Ҳокимият вакилига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсга қаршилик кўрсатиш (ЎзР ЖК 219-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти жамият ва давлат манфаатлари, давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, жамоат бирлашмаларининг бир меъёрда фаолият юритиши, ҳокимият вакили ёки ўзининг фуқаровий бурчини бажараётган шахсий дахлсизлигини таъминлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабаталар ҳисобланади.

Объектив томондан жиноят хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсга фаол қаршилик кўрсатиш орқали содир этилади. Қаршилик кўрсатиш фаол ёки пассив шаклларда бўлиши мумкин. Қонун мазмунига кўра, фақатгина фаол қаршилик кўрсатиш жиноий жавобгарликка тортишга сабаб бўлади. Жиноятнинг субъектив томони айбнинг т ўғри қасд шакли билан тавсифланади. Қаршилик кўрсатиш, яъни хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсга фаол қаршилик кўрсатиш фақат тўғри қасд шаклида содир этилиши мумкин. ЖК 219-моддаси 2-қисми хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсларни қандай шаклда бўлмасин ўзининг хизмат вазифасини бажариш ёки фуқаровий бурчини бажаришдан воз кечишга, шунингдек, қонунга хилоф ҳаракатлар содир этишга мажбур қилганлик учун жавобгарликни назарда тутади. Субъектив томондан ЖК 219-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Бунда хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсларни қандай шаклда бўлмасин ўзининг хизмат вазифасини бажариш ёки фуқаровий бурчини бажаришдан воз кечишга, шунингдек, қонунга хилоф ҳаракатлар содир этишга мажбур қилишга йўналтирилган махсус мақсаднинг мавжудлиги жиноят субъектив томонининг зарурий белгиси ҳисобланади. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай шахс жиноят субъекти бўлиши мумкин.

Жазони ижро этувчи муассасаларнинг нормал иш фаолиятига қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. Озодликдан маҳрум қилиш жазосини ижро этиш муассасаларининг ишини издан чиқарувчи ҳаракатлар (ЎзР ЖК 220-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазони ижро этиш муассасаларининг бир меъёрда фаолият юритиши, яъни мазкур муассасаларда ўрнатилган режим билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Мазкур муассасалар ходимлари ва унда жазони ўтаётган шахсларнинг шахсий хавфсизлиги қўшимча объект бўлиши мумкин. Объектив томондан шарҳланаётган жиноят озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўтаётган шахснинг: 1. маҳкумларни террор қилиш; 2. маъмурият вакилларига ҳужум қилиш; 3. жиноий гуруҳлар ташкил қилиш ёки шундай гуруҳлар фаолиятида фаол қатнашишда ифодаланадиган озодликдан маҳрум қилиш жазосини ижро этиш муассасасининг ишини издан чиқарувчи ҳаракатлар содир этиш орқали ифодаланади. Шарҳланаётган модданинг субъектив томони тўғри қасд билан ифодаланади. ЖК 220-моддасининг 2-қисми жазони ижро этиш муассасаси ишини издан чиқариш жиноятининг қуйидаги квалификация қилиш белгиларини қайд этади: а) ўта хавфли рецидивист; б) оғир ёки ўта оғир жинояти учун ҳукм этилган шахс; в) бир гуруҳ шахслар томонидан содир этиш.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999.

O'xshashlar

Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятларни квалификация қилиш

Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш масалалари

Ҳарбий жиноятларни квалификация қилиш

Жиноятларни квалификация қилиш тушунчаси ва турлари

Тамом бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш