Одил судловнинг тортишувни таъминлашдаги аҳамияти - Huquqshunoslik - Referatlar

Одил судловнинг тортишувни таъминлашдаги аҳамияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.8662109375 KB

Ko'chirib olish

Одил судловнинг тортишувни таъминлашдаги аҳамияти Режа: 1. Жиноят процессининг энг муҳим ва асосий босқичи 2. Жиноят ишини судда кўриш ва ҳал этиш

Жиноят процессининг энг муҳим ва асосий босқичи - суд муҳокамаси босқичидир. Айнан шу босқичда жиноят иши юзасидан тўпланган барча далиллар ошкора, оғзаки ва бевосита текширилади ҳамда узил-кесил баҳоланади. Шунингдек, фақат судда жиноий жавобгарликка тортилган шахснинг айбдорлик масаласи ҳал этилади, унга нисбатан ҳукм чиқарилади. Суд фаолияти мустақил ва фақат Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунларга бўйсуниш, ошкоралик, тарафлар тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги, айбсизлик презумпцияси каби принципларга ва жиноят процессининг бошқа демократик асосларига таянади. 1 Жиноят ишини судда кўриш ва ҳал этиш (in judicio - лот.) функцияси фақат суд томонидан амалга оширилади. 2 Бу шуни англатадики, давлатнинг айбланувчини жиноят содир этишда айбдор деб топишга ваколатли ягона органи суд ҳисобланади, суднинг бундай қарорини расмийлаштирадиган ягона процессуал ҳужжат эса фақат суд ҳукми бўлади (Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 26-моддаси, ЖПКнинг 23, 28, 29- моддлари). Асосан биринчи инстанция суди фаолияти билан боғлиқ бўлган бу функция маълум хусусиятлари билан жиноят ишини судда кўришга тайинлашда ҳам, шунингдек апелляция, кассация ва назорат тартибида иш юритишда ҳам, яъни жиноят процессининг суд белгиловчи ва ҳал қилувчи ўрин тутган босқичларида ўз ифодасини топади. Бундан ташқари, жиноят ишини судда кўриш функцияларини бажариш учун процессуал фаолиятга давлат органлари фаолиятига нисбатан ёрдам бобидаги процесснинг ташкилий-техникавий таъминлаш (таржимонлар, мутахассислар, холислар) ёки исботловчи маълумотларини олишга кўмаклашиш (гувоҳлар, экспертлар) вазифаларини амалга оширадиган фуқаролар ва мансабдор шахслар жалб этилади. Албатта жиноятни очиш, уни содир этган шахсни аниқлаш, 1 Иноғомжонова З.Ф., Тўлаганова Г.З. Жиноят процесси иштирокчилари. –Т.: ТДЮИ, 2006. –Б.13. 2 Смирнов А. В., Калиновский К. Б. Уголовный процесс: Учебник для вузов / Под общ. ред. А. В. Смирнова. -СПб.: Питер, 2004. – Б. 497.

жавобгарликка тортиш борасида суриштирув, тергов ва прокуратура органларининг фаолиятлари муҳим ўрин эгаллайди. Аммо шундай бўлсада, уларнинг фаолиятлари судга жиноят ҳолатларини тўғри ва холисона анилаши учун хизмат қилишга, унга кўмак беришга қаратилган. Чунки, жиноят процессининг мақсади жиноят иши бўйича айбдор шахсни жазолаш, айбсизни эса асоссиз жавобгарликдан ҳимоя қилишдир. Худди шу масалалар жиноят процессининг суд босқичида мантиқий ечимини топади. Шунинг учун, суд муҳокамаси босқичининг асосий ва муҳим иштирокчиси - суддир. Жиноят процессида одил судлов функциясини фақат суд амалга оширади. Суд муҳокамасининг қолган иштирокчилари, яъни давлат айбловчиси, судланувчи, жабрланувчи, ҳимоячи ва бошқалар, судга турли мазмундаги илтимосномалар билан мурожаат этадилар. У ёки бу процессуал масала юзасидан судга фақат фикрларини билдиришлари, далиллар келтиришлари ва бошқа ҳаракатларни амалга оширишлари мумкин. Аммо улар иш юзасидан бирон-бир қарор қабул қилишга ҳақли эмаслар. Бундай ҳуқуқ фақат судга берилган. Суд муҳокамасида давлат айбловчиси етарли асослар мавжуд бўлганда айбловни қувватлайди, судланувчини айбдор деб топиш ва уни жазолаш лозимлиги ҳақида фикр билдиради. Ўз навбатида фуқаровий даъвогар даъвони қаноатлантиришни, етказилган зарарни ундиришни сўрайди. Судланувчи ва ҳимоячи айблов хулосаси асоссиз эканлиги сабабли унинг жавобгарлигини енгиллаштирувчи ёки оқлов ҳукми қабул қилиш, фуқаровий жавобгар эса, даъвони рад этиш ёки ундириладиган зарар миқдорини камайтириш ҳақида судга илтимос қиладилар. Суд эса, ҳеч кимни айбламайди, ҳимоя ҳам қилмайди, у фақат ишни ҳал этади. Шунинг учун, суд зиммасига иш ҳолатларини тўлиқ, ҳар томонлама ва холисона текширишини таъминлаш, иш бўйича ҳақиқатни аниқлаш вазифаси юклатилган. Бу вазифани амалга ошириш учун суднинг ўзи жиноий ҳодисанинг барча ҳолатларини, иш юзасидан тўпланган далилларни бевосита текширади, ўрганади ва баҳолайди, шундан сўнг у қонунга ва ўзининг ички ишончига

асосланган ҳолда ҳукм чиқаради. Агар иш тўғри ҳал этилса, жиноят процесси кўзлаган мақсадга эришади, одил судлов тантана қилади. Бунинг акси бўлса, яъни суд хатога йўл қўйиб, бегуноҳ шахсни жазоласа ёки жиноят содир этган шахсни жавобгарликдан ва жазодан озод этса, унда қонун қўпол тарзда бузилади, одил судлов ўз мақсадига эришмайди. Мана шу процессуал доирадаги ҳаракатлар одил судлов фуункциясининг моҳияти ҳақидаги тушунчани беради. Бу функцияни самарали бажариш, мазкур процессуал фаолиятни қандай ташкил этилганлигига боғлиқ. Тортишувли масалани кўриб чиқиш ва уни ҳал этиш суд муҳокамасининг марказий ғоясидир. 3 Маълумки, жиноят ишининг судга келиб тушиши суд муҳокамасининг юзага келтиради. Прокурорнинг ишнинг судга юборганлиги айблов хулосаси билан келишганлигидан далолат беради. Шунинг учун прокурор суддан айбловни асосли деб топилиши ва судланувчига нисбатан айблов ҳукми чиқарилишини сўрайди. Аммо айбланувчининг айбини инкор этувчи ва жавобгарлигини енгиллаштирувчи далилларсиз ишни ҳал этиб бўлмайди. Шу сабабли, суд муҳокамасида айблов функцияси билан бирга, процессуал жиҳатдан тенг ҳуқуқли бўлган ҳимоя функцияси ҳам мавжуд бўлиши шарт. Бу эса тарафларнинг суд муҳокамасидаги тўқнашуви, қарама-қарши фикр ва хулосаларнинг кураши асосида ишни ҳал этиш функциясининг пайдо бўлишини тақозо этади. Ўзбекистон Республикасида суд муҳокамасининг шундай тартиби шаклланганлиги, унда айблов ва ҳимоя функциялари ишни ҳал этиш функциясидан ажратилган ва бир-бирларидан қатъий чегараланган. Шунингдек, тенг ҳуқуқли тарафларга суд ҳузурида тортишув олиб бориш, судга эса тарафларнинг хулоса ҳамда фикрлари ва ўзининг ички ишончи асосида қарор қабул қилишга имконият яратилган. Бу эса суд муҳокамасининг энг демократик кўриниши эканлигини яна бир бор айтиб ўтиш зарур. Жиноят иши юзасидан ҳақиқатни бундай усулда ўрнатилиши 3 Гришин А.И. Состязательность уголовного судопроизводства и предварительное расследование. // Правоведение. -1998. -№1. –Б.15.

фақат тортишув тушунчасини ифода этиб қолмай, одил судловнинг амалга оширишнинг кафолатидир. Суд муҳокамасининг тарафлар тортишувига асосланган қисмини унинг энг юқори чўққиси деб тарифлаш мумкин. 4 Суд муҳокамасининг шу қисмида тарафларнинг фикр ва хулосалари кураши яққол намоён бўлади. Суднинг айнан шу босқичида ҳимоя айблов тарафи келтирган барча далилларнинг номақбуллиги юзасидан ўз фикрини асослаш, айбловчи тараф эса айблов далилларнинг асосли ва уларнинг ҳимоя далиллари ҳамда эътирозларидан устунлигини суд олдида баён этиш имконига эга бўлади. Суд музокаралари давлат айбловчисининг, ундан кейин жамоат айбловчисининг айблов нутқлари билан бошланади. Процесснинг бу субъектлари нутқларини тугатганларидан сўнг, сўз жабрланувчига, фуқаровий даъвогарга ёки уларнинг вакилларига берилади. Шундан сўнг ўз фикрларини ҳимоячи ва жамоат ҳимоячиси, судланувчи, фуқаровий жавобгар ва уларнинг вакиллари билдирадилар. Тарафлар музокараларда фақат жиноят ишида мавжуд бўлган ва суд муҳокамасида текширилган, ўрганилган далилларга асосланишлари, уларга баҳо беришлари ҳамда суднинг ҳукмда қайси далилларга асосланиши лозимлиги ҳақида фикр билдиришлари лозим. Музокаралар тугаганидан кейин тарафлар ўз мулоҳаза ва эътирозлари билан сўзга чиқиш ҳуқуқига эгадирлар. Аммо, сўнгги сўз билан чиқиш ҳуқуқи ҳамиша судланувчи ва унинг ҳимоячисига тегишлидир. Музокараларда давлат айбловчиси ва ҳимоячининг чиқишлари муҳим ўрин тутади. Чунки, процессда қарама-қарши манфаатни кўзловчи ва турли функцияларни амалга оширувчи бу икки субъект процессдаги асосий масала юзасидан тортишув олиб борувчи марказий субъектлардир. Айнан давлат айбловчиси ва ҳимоячи музокара давомида судда ички ишончнинг шаклланишига тўлароқ таъсир этиш имкониятига эга. Хулоса қилиб айтганда, суд айблов ва ҳимоя функцияларидан холи бўлиб, суд муҳокамасида тарафларга тенг имкониятлар яратиб берувчи холис 4 Якимович Ю.И. О принципе состязательности в современном уголовном процессе России. – Кемерово: 1997. –Б.178.

ҳакам сифатида иштирок этиши шарт.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60. 5. Балакшин В. Истина в уголовном процессе. Российская юстиция. -1998. - №2. –Б.19.

O'xshashlar

Одил судловга қарши жиноятлар

Айблов тарафининг тортишувни амалга оширишдаги ваколатлари

Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясидаги қоидалар

Суд ҳокимиятининг ташкил этилиши ва функцияларининг умумий тавсифи

Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимиятининг ташкил этилиши