Mustaqil O‘zbekiston davlati va huquqi - Huquqshunoslik - Referatlar

Mustaqil O‘zbekiston davlati va huquqi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

118 KB

Ko'chirib olish

Mustaqil O‘zbekiston davlati va huquqi Reja: 1. O‘zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati organlari tizimi 2. Mustaqillik deklaratsiyasining qabul qilinishi 3. Prezident. 4. Vazirlar Mahkamasi.

O‘zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati organlari tizimi XX asr oxirlariga kelib jahon xaritasida yana bir mustaqil, suveren davlat – O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. O‘zbekiston tinch yo‘l bilan o‘zining mustaqil davlatchiligiga ega bo‘ldi. Mustaqillik o‘zbek xalqiga o‘z tarixini va milliy-ma’naviy hamda huquqiy qadriyatlarini qayta tiklash imkonini berdi. Davlatimiz rahbari Islom Karimov ta’kidlaganidek: «Mustaqillik biz uchun muqaddas ma’naviy qadriyatlar va milliy an’analarga tayangan holda va tarzda yashash, ana shu bebaho merosni asrab-avaylash, kelgusi avlodlarga yanada boyitgan holda yetkazish demakdir» 1 . Mustaqillik bois ijtimoiy-siyosiy jabhada tub burilish sodir bo‘ldi. O‘zbekiston xalqi o‘z davlatini tashkil etish va rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Mustaqillikning qadri, xalqimiz uchun ahamiyati va uni asrash mas’uliyati xususida gapirib, yurtboshimiz «O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» nomli asarida quyidagi fikrlarni bayon etdi: «Mustaqillik bizga nima berishini bilardik. O‘z taqdirimiz, farzandlarimiz kelajagini o‘zimiz hal etish imkoniyatiga ega bo‘ldik. O‘z yerimiz, boyliklarimizga sohiblik qila boshladik… Mustaqillik tufayli dunyoga, jahonga chiqdik… Dunyo xaritasida endi katta harflar bilan «O‘ZBEKISTON» deb yozib qo‘yiladigan bo‘ldi» 2 . Mustaqillik sharofati bilan ma’naviy hayotimizda uyg‘onish yuz berdi. Tariximizni tikladik. Ona tilimizni angladik… Udumlarimiz, qadriyatlarimizga qaytdik. Bir so‘z bilan aytganda, o‘zligimizni angladik… Siyosiy yo‘lda burilish bo‘ldi. Mustaqillikni e’lon qilib, uni qonun bilan rasmiylashtirdik 3 . O‘zbekiston Respublikasi uchun mustaqillik yillari qad rostlash, o‘zlikni anglash, istiqbol rejalarini belgilash hamda ulug‘vor maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan islohotlar davri bo‘ldi. Boshqa mamlakatlar va davlatlar singari O‘zbekiston ham o‘zining bir necha ming yillik qadimiy hamda mustaqillik bilan bog‘liq zamonaviy tarixiga ega. 1 Ʉɚɪɢɦɨɜɂ.Ⱥ. Ȼɢɡ ɬɚɧɥɚɝɚɧ ɣʆɥ – ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɬɚɪɚ ԕԕ ɢɺɬ ɜɚ ɦɚɴɪɢɮɢɣ ɞɭɧɺɛɢɥɚɧ ԟ ɚɦɤɨɪɥɢɤɣʆɥɢ. Ɍ.11. – Ɍ., 2003. – Ȼ. 19. 2 Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜɂ.Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɦɭɫɬɚ ԕ ɢɥɥɢɤɤɚ ɷɪɢɲɢɲ ɨɫɬɨɧɚɫɢɞɚ.– Ɍ., 2011. – Ȼ. 426 3 Qarang: O‘sha asar.– Ȼ. 425–426.

Har bir davlatning o‘z tarixi bo‘lgani singari O‘zbekistonning ham o‘z tarixi, qaror topish ibtidosi hamda shakllanish bosqichlari bor. Respublikamizning mustaqillik davridan boshlanuvchi tarixini o‘rganishga oid ikki xil yondashuv mavjud. Birinchi holda uni 1989-yildan boshlab o‘rganish kerakligi ta’kidlansa, ikkinchi yondashuvda – 1991-yil sentabrdan boshlab o‘rganish lozimligi to‘g‘risidagi fikr ilgari suriladi. Har ikki yondashuv ham o‘sha davrdagi istiqlolga intilish va erishish bilan bog‘liq islohotlar, qabul qilingan siyosiy va konstitutsiyaviy qarorlar mohiyatiga tayanadi. Ayni vaqtda, har ikki holda ham O‘zbekiston davlati va huquqi bir-biriga uzviy bog‘liq tarzda bir tarixiy sharoitda hamda davrda shakllanishi e’tirof etiladi. Mustaqil taraqqiyot yillarida – tarixan qisqa bir davrda – O‘zbekiston yangi demokratik davlatchilikni barpo etish va insonparvar huquqiy tizimni qaror toptirish borasida ulkan marralarni qo‘lga kiritdi. Buning natijasida mamlakatimiz qiyofasi butunlay o‘zgarib, jahon hamjamiyatidagi o‘rni va nufuzi yuksalib bormoqda… Erishilgan bunday marralar – barqaror rivojlanib borayotgan iqtisodiyotga asoslangan, ochiq demokratik huquqiy davlat qurish, inson, uning manfaatlari, huquq va erkinliklari amalda oliy qadriyat darajasiga ko‘tarilgan, jahon miqyosida obro‘-e’tibor qozongan jamiyat barpo etish borasida biz o‘z oldimizga qo‘ygan yuksak maqsadga qaratilgan uzoq va murakkab yo‘lning bir qismidir 4 . O‘zbekiston tarixini o‘rganishning yuqorida ta’kidlangan birinchi yondashuviga ko‘ra, uni 1989-yildan boshlash lozim degan fikrda ma’lum ma’no bor. Darhaqiqat, 1980-yillarning oxirlaridan boshlab respublikada iqtisodiy va siyosiy suverenitetni qo‘lga kiritishga yo‘naltirilgan choratadbirlar ko‘rildi 5 . O‘zbekiston Oliy Sovetining XI chaqiriq oxirgi sessiyasida «O‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti… amalga oshirilayotgan siyosiy sistema islohotini, ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirishni hisobga olgan holda respublikaning 4 Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜɂ.Ⱥ. Ɇɚɦɥɚɤɚɬɢɦɢɡɞɚ ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɢɫɥɨ ԟ ɨɬɥɚɪɧɢ ɹɧɚɞɚɱɭ ԕ ɭɪɥɚɲɬɢɪɢɲ ɜɚɮɭ ԕ ɚɪɨɥɢɤɠɚɦɢɹɬɢɧɢ ɪɢɜɨɠɥɚɧɬɢɪɢɲ ɤɨɧɰɟɩɰɢɹɫɢ. – Ɍ., 2010. – Ȼ. 5–6. 5 Qarang: Ɇɭɫɬɚ ԕ ɢɥ ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɬɚɪɢɯɢ // Ɍɭɡɭɜɱɢɥɚɪ: ɇ. ɀʆɪɚɟɜ,Ɍ. Ɏɚɣɡɭɥɥɚɟɜ. – Ɍ., 2000. – Ȼ. 27.

iqtisodiy suverenitetini kengaytirishning asosiy yo‘llarini belgilasin», degan qaror qabul qilindi 6 . 1990-yil 23-martida O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining Plenumi bo‘lib o‘tdi. O‘zbekistonning siyosiy suvereniteti masalalariga oid muammolarini tahlil etish va tegishli konsepsiya ishlab chiqishga alohida e’tibor qaratildi. Shuningdek, mazkur anjumanda respublika siyosiy tizimi to‘g‘risidagi masala ko‘rib chiqildi, unda Islom Karimov real hokimiyat O‘zbekiston Kompartiyasidan barcha darajadagi xalq deputatlari kengashlariga, ya’ni davlat hokimiyati idoralariga berilishi lozimligini ta’kidlab, shunday dedi: «… Bugun yuzaga kelgan vaziyatda O‘zbekiston SSR Prezidenti lavozimini ta’sis etish muhim ahamiyat kasb etmoqda». «Binobarin, eng muhimi shundan iboratki, Prezident institutining joriy etilishi – respublikamiz uchun suverenitet va davlatchilikda prinsip jihatdan yangi bosqichga o‘tilishini bildiradi. Chunki bu shunchaki emas, balki haqiqiy davlatchilik hokimiyatining bunday tuzilmasini qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega» 7 8 . Mazkur holatdan kelib chiqib, 1990-yil 24-martida XII chaqiriq O‘zbekiston Oliy Sovetining birinchi sessiyasi mamlakatimiz tarixida ilk marotaba Prezidentlik lavozimini joriy etish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Sessiya yakdillik bilan Islom Abdug‘aniyevich Karimovni O‘zbekiston SSR Prezidenti etib sayladi. O‘zbekistonda Prezident lavozimining ta’sis etilishi respublikaning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi uchun kurash borasida qo‘yilgan dastlabki qadam edi. Demokratik davlat barpo etish jarayonida prezidentlik institutining joriy etilishining ahamiyati xususida fikr yuritib, I.A. Karimov quyidagi mulohazalarni bildirdi: Prezident zimmasiga yuklatilgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: «1. O‘zbekiston SSRning siyosiy mustaqilligini mustahkamlash va yanada takomillashtirish, uni yangi va hayotiy mazmun bilan boyitish… 2. Prezident boshqaruvining muhim vazifalaridan biri respublikaning iqtisodiy mustaqilligini, o‘zini o‘zi idora qilishga va o‘zini o‘zi pul bilan ta’minlashga erishish… 3. 6 Qarang: ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɋɋɊ Ɉɥɢɣ Ʉɟɧɝɚɲɢɧɢɧɝ ɦɚɠɥɢɫɥɚɪɢ. ɋɟɧɬɹɛɪɶ ԟ ɢɫɨɛɨɬɢ. 1989 ɣ. 7 Ʉɚɪɢɦɨɜɂ.Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ ɦɭɫɬɚ ԕ ɢɥɥɢɤɤɚ ɷɪɢɲɢɲ ɨɫɬɨɧɚɫɢɞɚ. – Ɍ., 8 . – Ȼ. 147

Mehnatkashlarning, aholining hamma tabaqalari farovonligini oshirish, odamlarning talabehtiyojlarini qondirish, ijtimoiy sohani tez sur’atlar bilan rivojlantirish – Respublikaning davlat hokimiyati va boshqaruv organlaridan, O‘zbekiston SSR Prezidentidan doimiy e’tibor talab qiladigan vazifadir» 9 . Shu bilan birga inson, uning huquq va ehtiyojlari, xalqni ma’naviy yuksaltirish, insonni axloqiy va jismoniy takomilga erishtirish Prezident faoliyatining markazida turadi. O‘zbekistonda ilg‘or demokratik tamoyillar asosida qaror toptiriladigan davlatchilikning tamal toshi qo‘yilishidagi tarixiy muhim qadam «Mustaqillik Deklaratsiyasi» bo‘ldi. 1990-yil 20-iyun kuni XII chaqiriq Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasi mazkur parlament majlisi arafasida 40 dan ziyod deputat, doimiy komissiyalarning raislari, huquqshunoslar tayyorlagan deklaratsiya matnini ko‘rib, uni moddamamodda muhokama qilib, bir ovozdan O‘zbekistonning Mustaqillik Deklaratsiyasini qabul qildi. Muhim tarixiy ahamiyatga molik mazkur hujjatning kirish qismida quyidagi olijanob so‘zlar yozilgan: «O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi o‘zbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajribasi va tarkib topgan boy an’analari, har bir millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqini ta’minlashdan iborat oliy maqsad haqi, O‘zbekistonning kelajagi uchun tarixiy mas’uliyatni chuqur his etgan holda xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlarga va demokratiya prinsiplariga asoslanib, O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qiladi». Shuningdek, uning birinchi moddasida: «O‘zbekiston SSRning demokratik davlat mustaqilligi respublikaning o‘z hududida barcha tarkibiy qismlarni belgilashda va barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligidir», – deb belgilab qo‘yildi. Mustaqillik deklaratsiyasining qabul qilinishi O‘zbekistonning tamomila yangi konstitutsiyasini tayyorlashga turtki bo‘ldi. Aynan Oliy Sovetning ushbu ikkinchi sessiyasida mustaqillik g‘oyalari va tamoyillariga tayangan holda 9 Ʉɚɪɢɦɨɜɂ.Ⱥ. ȸɲɚɚɫɚɪ. – Ȼ. 150–156.

davlatimizning yangi konstitutsiyasi ishlab chiqilishi lozim, degan xulosaga kelindi. Sessiya Prezident Islom Karimov raisligida 64 kishidan iborat konstitutsiyaviy komissiyani tuzish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Biroq O‘zbekistonda konstitutsiyaviy ahamiyatga molik islohotlar Konstitutsiyaviy komissiya tuzilishidan ancha avvalroq boshlangan edi. Ma’lumki, 1990-yil 24- martida O‘zbekiston Prezidenti lavozimi ta’sis etilishi ana shunday islohotlarning dastlabkisi edi. Prezidentlik boshqaruvining ta’sis etilishi «sovetlar» hukmron bo‘lgan davlat boshqaruv shakliga barham berib, amalda davlatimizning prezidentlik respublikasi shakliga o‘tishini anglatardi. Prezidentlik institutining kiritilishi davlat hokimiyati vakolatlarining yangicha taqsimlanishini taqozo etar edi. Shu munosabat bilan ijroiyaboshqaruv hokimiyatining tizimi takomillashtirildi. Jumladan, 1990-yil 1noyabrda «O‘zbekiston SSRda ijroiya va boshqaruv hokimiyatining tuzilishini takomillashtirish hamda O‘zbekiston SSR Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni)ga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. Mazkur qonunga muvofiq, Prezidentlik hokimiyati bilan Respublika Ministrlar Soveti birlashtirilib, O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasiga aylantirildi. Ijroiya hokimiyat Prezident qo‘lida mujassamlashdi. U ham hukumat rahbari, ham davlat boshlig‘i bo‘lib qoldi. Navbatdagi konstitutsiyaviy islohot qadami viloyatlar, shaharlar va tumanlarda davlat hokimiyatining vakillik hamda ijroiya idoralariga rahbarlik qiluvchi hokimlar lavozimini ta’sis etishdan iborat bo‘ldi. Ayni vaqtda, 90-yillarning boshlarida Sobiq Markazni saqlab qolish, uning mavqeini kuchaytirish yo‘lidagi harakatlar davom ettirildi. Totalitar tuzum tarafdorlari jon-jahdlari bilan talvasali urinishlar qildilar. Xususan, 1991-yil 19– 21-avgustda Moskvada davlat to‘ntarishini amalga oshirishga harakat qilib ko‘rildi. To‘ntarishni uyushtirgan shaxslar mamlakatda boshboshdoqlik va parokandalik avjiga chiqqan paytdan foydalanib qolmoqchi bo‘lishdi. Ular markazda hokimiyatni qo‘lga olib, Favqulodda holat davlat qo‘mitasi (GKCHP)ni tashkil etdilar. O‘sha davrdagi SSSR hududida g‘ayrikonstitutsiyaviy siyosat yurita boshladilar.

O‘zbekiston rahbariyati bunday g‘alamislik niyatlariga yon bermadi. 20 avgustda O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Rayosati, O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri rahbarlari ishtirokida qo‘shma majlis bo‘ldi. Unda O‘zbekistonning mustaqillikka erishish yo‘li o‘zgarmasligi haqida Bayonot qabul qilindi. Yuzaga kelgan vaziyatni aniq baholab, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 1991-yil 25-avgustda «Ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizligi komitetini O‘zbekiston SSR yurisdiksiyasiga olish to‘g‘risida»gi va 1991-yil 29-avgustdagi «KPSSning O‘zbekiston SSR hududidagi mulki to‘g‘risida»gi farmonlarni chiqardi. Shunday sharoitda, ya’ni markaz va respublikalar o‘rtasidagi munosabatlar tobora taranglashib, markaz boshqaruv qobiliyatini yo‘qotgan, har bir mintaqa, har bir jumhuriyat o‘z holiga tashlab qo‘yilgan bir sharoitda tarixiy vaziyatni to‘g‘ri baholay bilish qobiliyatiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov Oliy Kengash sessiyasini chaqirish va unda O‘zbekiston mustaqilligi haqida qonun qabul qilishni talab qildi. Chunki har bir jumhuriyatning chinakam teng huquqliligi va mustaqilligi ta’minlangandagina tanazzuldan chiqish mumkin edi. Buning uchun haqiqiy mustaqillik yo‘lidagi barcha to‘siqlar olib tashlanishi, har bir jumhuriyat so‘zda emas, balki amalda tenglar orasida teng bo‘lishi lozim edi. Ayni shu maqsadlarni ko‘zlab, respublika Oliy Kengashining XII chaqiriq navbatdan tashqari sessiyasi 1991-yil 31-avgustda o‘z ishini boshladi. O‘zbekistonning mustaqil davlat deb e’lon qilinishida mazkur sessiya katta tarixiy ahamiyat kasb etganini alohida ta’kidlash lozim. Unda «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida»gi hamda «O‘zbekiston Respublikasining davlat bayrog‘i to‘g‘risida»gi masalalar kun tartibiga qo‘yildi. 1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari VI sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida Oliy Kengash Bayonoti» e’lon qilindi. «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qilish to‘g‘risida» qaror va

«O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Bayonot orqali Oliy Kengash O‘zbekistonning davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat – O‘zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini e’lon qildi. Davlat hokimiyatining birdan-bir sohibi deb O‘zbekiston Respublikasining ozod mustaqil xalqi tan olindi. Davlat hokimiyatini ham bevosita, ham vakillik idoralari tizimi orqali amalga oshirishi mustahkamlandi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonun g‘oyat katta siyosiy va tarixiy ahamiyatga ega. Mazkur qonun asosida O‘zbekistonning huquqiy holati tubdan o‘zgardi. U 17 ta moddadan iborat bo‘lib, davlat suverenitetining asosiy belgilari mustahkamlandi. Jumladan, qonunning dastlabki moddasida O‘zbekiston Respublikasi mustaqil demokratik respublika deb e’lon qilindi. Xalq suveren va davlat hokimiyatining birdan bir manbai ekanligi, O‘zbekiston Respublikasi to‘la davlat hokimiyatiga ega ekanligi, o‘z milliy davlat va ma’muriy hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini mustaqil belgilashi, mustaqil tashqi siyosat olib borishi, respublika fuqaroligi joriy tashkil etilishi, o‘z davlat ramzlariga ega bo‘lishi, o‘z moddiy va tabiiy boyliklarini o‘zi erkin tasarruf etishi, mustaqil pul-kredit tizimiga ega bo‘lishi kabilar qonunlashtirildi. 1991-yil 30- sentabrda parlament qarori bilan ushbu qonunga «Konstitutsiyaviy qonun» maqomi berildi. Mustaqil taraqqiyotimizning dastlabki davrlaridan boshlab davlat boshqaruv organlari tizimi shakllantirildi, shu maqsadda mustaqil davlat organlarini vujudga keltiruvchi farmonlar qabul qilindi. Jumladan, «O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligini tuzish to‘g‘risida»gi farmon o‘ta muhim qadam bo‘ldi. 1991-yil 26-sentabrda Prezident farmoni asosida O‘zbekiston SSR Davlat xavfsizligi ittifoq-respublika komiteti tugatilib, O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati tuzildi. Bundan tashqari, «O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyat milliy bankini tashkil etish to‘g‘risida», Oltin, olmos va boshqa nodir metallarni chetga chiqarilmasdan respublikaning o‘zida qoldirish va ularning

zaxiralarini tashkil etish to‘g‘risida, shuningdek, «O‘zbekiston Respublikasining Bojxona qo‘mitasini tashkil etish to‘g‘risida»gi (1991yil 25-oktabr) farmonlar qabul qilindi. «O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida»gi farmon bilan bu vazirlikning ittifoq-respublika maqomi tugatilib, mustaqil davlatimizning alohida Adliya vazirligiga aylantirildi. Unga mamlakatda huquqiy siyosatni shakllantirish va uni o‘tkazishda davlat organlarining faoliyatini muvofiqlashtirish vazifasi yuklatildi. «O‘zbekiston Milliy aviakompaniyasini tashkil qilish to‘g‘risida» (1992-yil 28-yanvar), «O‘zbekiston Respublikasi prokuraturasi organlari to‘g‘risida»gi farmon bilan Prokuratura ham faqat respublikaga bo‘ysunuvchi mustaqil idoraga aylantirildi. 1992-yil 28-fevral farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan chegara qo‘shinlarining bo‘linmalar, harbiy qismlar hamda harbiy o‘quv yurtlari, havo hujumidan mudofaa harbiy qismlari, kimyoviy qo‘shinlarning harbiy qismlari tegishli farmonlar bilan O‘zbekiston yurisdiksiyasiga o‘tkazildi. Ular mamlakatimizning davlat suverenitetini himoya qilish, davlat chegaralarini qo‘riqlash va mudofaani ta’minlash ishlariga safarbar etildilar. «O‘zbekiston paxtani qayta ishlash va paxta mahsulotini sotish davlat aksionerlik assotsiatsiyasini tashkil etish to‘g‘risida»gi (1992-yil 7-noyabr) va boshqa farmonlar fikrimizning yorqin dalilidir 10 . Parlament . O‘zbekiston Respublikasi hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipi asosida davlat hokimiyatida xalq vakilligini ta’minlovchi va qonunlar chiqarish bilan shug‘ullanuvchi organ sifatida mamlakat parlamenti, ya’ni Oliy Majlisni ta’sis etdi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi xalq tomonidan bevosita saylov asosida shakllantiriladigan organ bo‘lib, uning asosiy faoliyat vazifasini qonun ijod etish tashkil qiladi. Parlamentning ma’no-mohiyati va ta’rifi Konstitutsiyaning 76moddasida belgilangan. Ushbu konstitutsiyaviy qoidani hayotga bevosita joriy etish maqsadida 1994-yil 22-sentabrda «O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi to‘g‘risida»gi konstitutsiyaviy qonun qabul qilingan edi. Qonunda talqin 10 Qarang: Ɉɞɢɥ Ι ɨɪɢɟɜ ΢ .Ɍ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ Ɋɟɫɩɭɛɥɢɤɚɫɢɞɚ ԕ ɨɧɭɧ ɱɢ ԕ ɚɪɢɲ ɠɚɪɚɺɧɢ. – Ɍ., 1995. – Ȼ. 49–50.

etilishicha: «O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi respublikada qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiruvchi oliy vakillik organidir» (1-modda). Davlatning qonun chiqarish faoliyati uning jamiyatni boshqarish, unga siyosiy- huquqiy rahbarlik qilish borasidagi muhim funksiyasidir. O‘zbekistonda 1995-yildan 2005-yilgacha bir palatali Oliy Majlis faoliyat ko‘rsatdi. U hududiy bir mandatli saylov okruglari bo‘yicha ko‘p partiyaviylik asosida saylanadigan 250 deputatdan iborat bo‘ldi. Konstitutsiyaning 77- moddasiga muvofiq, parlament 5 yil muddatga saylanadi. Vakolat muddati tugagach, Oliy Majlis yangi chaqiriq Oliy Majlisi ish boshlagunga qadar o‘z faoliyatini davom ettirib turadi. Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning ikkinchi sessiyasida (2000-yil 25may) Prezident tomonidan taklif kiritilib, qonun chiqaruvchi idorani doimiy asosda ishlaydigan ikki palatali parlament tizimiga o‘tkazish masalasi o‘rtaga qo‘yildi. 2002-yil 27-yanvarda o‘tkazilgan referendumda xalqimiz mamlakatda ikki palatali parlament tuzish g‘oyasini qo‘llabquvvatladi. 2002-yil 4-aprelda Oliy Majlis umumxalq ovoz berishda bildirilgan mulohaza va kayfiyatni umumlashtirib, «Referendum yakunlari va davlat hokimiyatini tashkil qilishning asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi konstitutsiyaviy qonunni qabul qildi. Bu qonunda ikki palatali parlamentni shakllantirish borasidagi parlament islohotlarini – davlat hokimiyati organlarini isloh qilishning asosiy vazifasi sifatida belgilandi. Shuningdek, qonun ustuvorligini, hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud tarmoqlari o‘rtasidagi muvozanatni, ulardan har birining mustaqilligini ta’minlash prinsipi mustahkamlandi. Ikki palatali parlamentga o‘tilishi hokimiyatning uch tarmog‘i o‘rtasidagi vakolatlarning qayta taqsimlanishi hisobiga davlat hokimiyati mexanizmining ma’lum darajada o‘zgarishiga olib keldi. Ammo, bunda hokimiyatlar o‘rtasida mutanosiblikka zarar yetmasligi kerak. Bu islohotlarga 2002-yil 12-dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g‘risida»gi va 2003-yil 24-apreldagi «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida»gi konstitutsiyaviy qonunlar hamda «O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi qonun huquqiy asos bo‘lib xizmat qildi. Mazkur qonunlarda ikki palatali parlamentning huquqiy holati va tuzilishiga doir asosiy qoidalar mustahkamlandi 11 . 2004-yil dekabr va 2005-yil yanvar oylarida parlament saylovlari bo‘lib, mamlakatimizning ikki palatali parlamenti shakllantirildi. Yangi parlamentning birinchi yalpi majlisida Prezident I.A. Karimov shunday dedi: «Ikki palatali parlamentni shakllantirishdan maqsad: birinchi – parlament o‘z vakolatlarini samarali amalga oshirishi, har tomonlama asosli va puxta qarorlar qabul qilish uchun zarur bo‘lgan o‘zaro muvozanat va cheklovlar tizimini yaratish. Ikkinchi – Qonunchilik palatasi o‘z faoliyatini doimiy professional tarzda olib borishini nazarda tutgan holda, parlamentning qonun ijodkorligi borasidagi ishining sifatini keskin oshirish. Uchinchi – Senat, asosan, Mahalliy kengashlar, hududlarning vakillaridan iborat bo‘lishini hamda vakillik vazifasini inobatga olib, umumdavlat va hududiy manfaatlarning mutanosibligiga erishish. To‘rtinchi – aholining mamlakat ijtimoiy va siyosiy hayotidagi ishtiroki ko‘lamini yanada kengaytirish. Aynan shu maqsadlar yuqori palata – Senatning viloyat, shahar va tuman vakillik organlari deputatlaridan saylanishi zamirida ham mujassam» 12 . Mamlakatimiz qonunchiligiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasining saylov kuniga qadar 25 yoshga to‘lgan hamda kamida 5 yil O‘zbekiston hududida muqim yashayotgan fuqarosi Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek Oliy Majlis Senati a’zosi bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining yuqori palatasi hisoblanmish hududiy vakillik palatasi – Senat deb nomlanadi. Mohiyatan u hududlardan saylangan vakillardan iborat tarkibda shakllantiriladi. Senatorlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo‘shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo‘li bilan Qoraqalpog‘iston 11 Qarang: Ɉɞɢɥ Ι ɨɪɢɟɜ ΢ ., Ɍɭɥɶɬɟɟɜɂ. ɂɤɤɢɩɚɥɚɬɚɥɢɩɚɪɥɚɦɟɧɬ. – Ɍ., 2005. – Ȼ. 23. 12 Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. Ȼɢɡɧɢɧɝ ɛɨɲ ɦɚ ԕ ɫɚɞɢɦɢɡ – ɠɚɦɢɹɬɧɢ ɞɟɦɨɤɪɚɬɥɚɲɬɢɪɢɲ ɜɚ ɹɧɝɢɥɢɲ, ɦɚɦɥɚɤɚɬɧɢ ɦɨɞɟɪɧɢɡɚɰɢɹ ɜɚ ɢɫɥɨ ԟ ɷɬɢɲɞɢɪ // ȸɡɛɟɤ ɯɚɥ ԕ ɢ ԟ ɟɱ ԕ ɚɱɨɧ, ԟ ɟɱɤɢɦɝɚ ԕ ɚɪɚɦɛʆɥɦɚɣɞɢ. Ɍ. 13. – Ɍ., 2005. – Ȼ. 180.

Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda 6 kishidan saylanadi. Yuqori palataning 16 nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarda katta amaliy tajribaga ega bo‘lgan hamda alohida xizmat ko‘rsatgan eng obro‘li fuqarolar orasidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan farmon bilan tayinlanadi. Senatga saylov Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari saylanganidan keyin bir oydan kechiktirmay o‘tkaziladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining, viloyat, tuman, shahar mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining saylov kuni 25 yoshga to‘lgan hamda kamida besh yil O‘zbekiston hududida muqim yashayotgan deputati Senat a’zoligiga saylanish uchun nomzod bo‘lishi mumkin. Davlat hokimiyati vakillik organlarining qo‘shma majlisi, agar unda deputatlar umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi hozir bo‘lsa, vakolatli hisoblanadi. Davlat hokimiyati vakillik organlarining qo‘shma majlisini chaqirish, Senat a’zolarini saylash tartibi to‘g‘risidagi Nizom Markaziy saylov komissiyasi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning 78-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatlari quyidagilardan iborat: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, konstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini qabul qilish, unga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish; O‘zbekiston Respublikasining referendumini o‘tkazish to‘g‘risida va uning o‘tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish; ichki va tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlarini belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish; O‘zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash; O‘zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning mamlakat tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlash; boj, valuta va kredit ishlarini qonun yo‘li bilan tartibga solish; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish;

soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy qilish; O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun yo‘li bilan tartibga solish, chegaralarini o‘zgartirish; tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini hamda chegaralarini o‘zgartirish; davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis etish; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining vazirliklar, davlat qo‘mitalari va davlat boshqaruvining boshqa organlarini tuzish hamda tugatish to‘g‘risidagi farmonlarni tasdiqlash; O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini tuzish; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini ko‘rib chiqish va tasdiqlash; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili va uning o‘rinbosarini saylash; O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini ko‘rib chiqish; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug‘ilganda urush holati e’lon qilish to‘g‘risidagi farmonini tasdiqlash; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik e’lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish to‘g‘risidagi farmonlarini tasdiqlash; xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish, shuningdek konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar qoida tariqasida, avval Qonunchilik palatasida so‘ngra Senatda ko‘rib chiqiladi. Prezident. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil O‘zbekiston hududida muqim yashagan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi saylanishi mumkin. Bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti bo‘lishi mumkin emas.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti mamlakat fuqarolari tomonidan umumiy, teng va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan besh yil muddatga saylanadi. Prezidentni saylash tartibi qonun bilan belgilanadi. Prezidentga uning davlat hokimiyati organlari tizimidagi nufuziga mos ko‘plab vakolatlar berilgan. U Oliy Majlisga har yili ichki va xalqaro ahvol xususida ma’lumotnoma taqdim etadi. Prezident vakolatlarini shartli ravishda 25 tadan ortiq deyish mumkin. Prezident o‘z vakolatlarini bajarishni davlat idoralariga yoki mansabdor shaxslarga topshirishga haqli emas. Prezident hukumatni shakllantirib, bu masalani Oliy Majlisning tasdig‘iga kiritadi. Sud tizimida nomzodlarni taqdim etadi va ular Oliy Majlis Senati tomonidan saylanadi. Viloyatlar hokimlarini va Toshkent shahar hokimini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi, bu masalalarni tegishli Xalq deputatlari kengashining tasdig‘iga kiritadi. O‘zbekiston Respublikasining qonunlarini imzolaydi. Faqat Prezidentgina butun respublika hududida favqulodda holat joriy etishga haqli. U qabul qilgan qarorini uch kun mobaynida Oliy Majlis tasdig‘iga kiritadi. U respublika Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo‘mondoni hisoblanadi, Qurolli Kuchlarning oliy qo‘mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi. Xavfsizlik kengashini tuzadi va unga rahbarlik qiladi, oliy harbiy unvonlarni beradi. Davlat boshlig‘i sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlari jumlasiga fuqarolik, siyosiy boshpana berish, davlat mukofotlari bilan taqdirlash, afv etish to‘g‘risidagi hujjatlarni qabul qilish kabi masalalarni hal qilish kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro etish yuzasidan respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. Vakolati tugashi munosabati bilan iste’foga chiqqan Prezident umrbod Senat a’zosi lavozimini egallaydi.

Vazirlar Mahkamasi. Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasining ijro hokimiyati oliy organi – Hukumati hisoblanadi. 1993-yil 6mayda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to‘g‘risidagi qonun qabul qilingan. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasiga binoan, Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma’naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni amalga oshiradi. Qonunlar va Oliy Majlisning boshqa qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta’minlaydi. Vazirlar Mahkamasi barcha sohalarda markaziy boshqaruvni amalga oshiradi. Vazirlar Mahkamasining vakolati mamlakatning butun hududi doirasida ta’sir etadi. Uning faoliyati va vakolatlari respublika hayotining barcha tomonlarini qamrab oladi. Vazirlar Mahkamasi davlat hokimiyatining ijro etuvchi va farmoyish beruvchi organidir. Ya’ni, u shunday organki, davlat funksiyalarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga oshirilishini, mamlakatda ma’muriy-siyosiy, xo‘jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishni ta’minlaydi. Vazirlar Mahkamasining bu xususiyati uning davlat boshqaruvi organlari tizimi yuqorisida turishini belgilab beradi. Ijro etuvchi hokimiyat organi o‘z faoliyatida kollegiallik, demokratiya va qonuniylik, O‘zbekiston Respublikasida yashovchi barcha millatlar va elatlarning manfaatlarini hisobga olish tamoyillariga asoslanadi. Vazirlar Mahkamasi tarkibiga Bosh vazir, Bosh vazirning birinchi o‘rinbosari va o‘rinbosarlari, O‘zbekiston Respublikasi vazirlari, davlat qo‘mitalarining raislari, davlat va xo‘jalik boshqaruvining boshqa organlari rahbarlari kiradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining Hukumat boshlig‘i o‘z lavozimi bo‘yicha Vazirlar Mahkamasi tarkibiga kiradi. Vazirlar Mahkamasining tuzilish tartibi Konstitutsiya va qonunda belgilab qo‘yilgan. Konstitutsiyaning 98-moddasiga muvofiq, Vazirlar Mahkamasi tarkibini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tuzadi va u Oliy Majlis tomonidan tasdiqlanadi. Ushbu holat qonunning 4-moddasida quyidagicha ifodalangan: «Bosh vazir va uning o‘rinbosalari, Vazirlar Mahkamasining a’zolari O‘zbekiston

Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod etiladilar va keyinchalik bu masala Oliy Majlis tasdig‘iga kiritiladi». Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etish maqsadida maxsus apparat tashkil etiladi. Qonunning 21-moddasiga ko‘ra, Vazirlar Mahkamasining apparati Vazirlar Mahkamasi va uning Rayosati majlislarini tayyorlash, tegishli qarorlar loyihalarini, tashkiliy, axborot va boshqa materiallarni tayyorlash, Vazirlar Mahkamasi qarorlarining bajarilishini muntazam ravishda tekshirib borilishini tashkil etadi. Vazirlar Mahkamasining apparati va uning bo‘limlari to‘g‘risidagi nizomlar Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasining faoliyatini ta’minlash maqsadida, uning doimiy tuzilmasi sifatida, Bosh vazir va uning o‘rinbosarlaridan iborat tarkibda Vazirlar Mahkamasi Rayosati tashkil etiladi. Vazirlar Mahkamasining apparati asosiy tarkibiy bo‘linmalarining rahbarlari Bosh vazir tomonidan lavozimga tayinlanadilar va lavozimdan ozod etiladi. Vazirlar Mahkamasi a’zolari korxonalarda, muassasalarda va tashkilotlarda pul to‘lanadigan boshqa lavozimni egallash, shuningdek, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqiga ega emaslar. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolatlari, avvalo, Konstitutsiya bilan belgilangan. Shuningdek, «Vazirlar Mahkamasi to‘g‘risida»gi qonunning 4-bobi Vazirlar Mahkamasining asosiy vakolatlariga bag‘ishlangan. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari ham Vazirlar Mahkamasining vakolatlari doirasini belgilab beradi. Vazirlar Mahkamasining vakolatlarini shartli ravishda quyidagi uchta katta guruhga ajratish mumkin: 1) xo‘jalik qurilishi sohasidagi vakolatlari; 2) ma’muriy-siyosiy sohadagi vakolatlari; 3) ijtimoiy-madaniy sohadagi vakolatlari.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ma’muriy-siyosiy boshqaruv sohada juda keng vakolatlarga ega. Aynan Vazirlar Mahkamasi: – respublika boshqaruv tuzilmasini takomillashtirib boradi; – vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralari, davlat va xo‘jalik boshqaruvining boshqa organlarini tuzish, qayta tashkil etish va tugatish to‘g‘risidagi takliflarni ishlab chiqadi; – vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar hamda davlat va xo‘jalik boshqaruvining boshqa organlari ishini muvofiqlashtiradi va yo‘naltiradi, – vazirlar, davlat qo‘mitalari raislarining o‘rinbosarlari va bosh boshqarmalar hamda davlat boshqaruvining boshqa organlari rahbarlari va ularning o‘rinbosarlarini lavozimga tayinlaydi va lavozimdan ozod qiladi; – O‘zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligini va mudofaa qudratini oshirish, davlat chegaralarini qo‘riqlashni ta’minlash, davlat manfaatlarini himoya qilish, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning huquqlari va erkinligini ta’minlash va himoya qilish chora-tadbirlarini amalga oshirishga ko‘maklashadi; – davlat boshqaruv organlarining tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini birgalikda o‘tkazish hamda respublika va xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan yirik ekologik dasturlarni amalga oshirish borasidagi ishlarni muvofiqlashtiradi; – O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlardagi vakilligini ta’minlaydi, hukumatlararo shartnoma va bitimlar tuzadi va ularni bajarish choralarini ko‘radi. Vazirlar Mahkamasining iqtisodiy sohadagi asosiy vakolatlari doirasida: – iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy jarayonlarni boshqaradi: mulkchilik-ning barcha shakllarini uyg‘unlashtirish va ularning tengligi, iqtisodiyotni monopoliyalashtirishdan chiqarish, bozor iqtisodiyotiga o‘tish va erkin tadbirkorlik uchun shart-sharoitlar yaratadi; – xo‘jalik yuritishning yangi shakllari – konsernlar, konsorsiumlar, tarmoqlararo birlashmalar, turli uyushmalar va boshqa ana shunday tashkilotlarni barpo etishga va mustahkamlashga ko‘maklashadi, xalq xo‘jaligi va aholi

talablarini qondirish zaruriyatidan kelib chiqqan holda ular faoliyatini yo‘naltiradi va muvofiqlashtiradi; – O‘zbekiston Respublikasida pul va kredit tizimini mustahkamlash chora- tadbirlarini amalga oshirishga ko‘maklashadi, yagona narx siyosatini o‘tkazish, mehnatga haq to‘lash miqdorining belgilangan kafolatlarini va ijtimoiy ta’minot darajasini ta’minlash chora-tadbirlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi; – respublika budjetini, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasini iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish istiqbollarini va eng muhim dasturlarini ishlab chiqishni va ularning ijrosini tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijtimoiy-madaniy sohalarda ham keng vakolatlar doirasiga ega. Xalq ta’limiga rahbarlik, ilmiy, madaniyat- ma’rifat ishlari, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot, mehnatni tashkil etish va kadrlar tayyorlashni tashkil etish ijtimoiymadaniy sohadagi vakolatlari sirasiga kiradi. Vazirlar Mahkamasi o‘z vakolatlari doirasida fan va texnikani rivojlantirish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish chora-tadbirlarini amalga oshiradi; fuqarolarni ijtimoiy va huquqiy himoya qilish, ularning mehnat qilish huquqini ta’minlash chora-tadbirlarini ko‘radi, ijtimoiy ta’minot tizimini takomillashtiradi; sog‘liqni saqlash, xalq ta’limini rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi, madaniyatni rivojlantirishga ko‘maklashadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi o‘z vakolatlarini amalga oshirish, qonunlar, Oliy Majlis qarorlari va Prezidentning farmon, qaror va farmoyishlarining ijrosini ta’minlash yuzasidan umummajburiy qarorlar va farmoyishlar chiqaradi.

O‘zbekiston tarkibidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi. Qoraqalpog‘iston suveren demokratik respublikasi parlamentar boshqaruv shakliga ega bo‘lib, davlat hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipiga asoslangan 13 . Respublikada umumiy rahbarlikni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi – Qoraqalpog‘iston Respublikasi parlamenti Raisi amalga oshiradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining Raisi Respublikaning eng yuqori lavozimli shaxsi hisoblanadi. Jo‘qorg‘i Kenges Raisi Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan uning deputatlari orasidan yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida qonun chiqaruvchi hokimiyatni oliy vakillik organi bo‘lgan Jo‘qorg‘i Kenges amalga oshiradi. Jo‘qorg‘i Kenges hududiy saylov okruglari bo‘yicha ko‘ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga saylanadigan deputatlardan iborat. Uning faoliyatini tashkil qilish va boshqa vakolatlarini amalga oshirish uchun Prezidiumi tuziladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining ijro etuvchi hokimiyat organi – hukumati, Vazirlar Kengashi hisoblanadi. Vazirlar Kengashi Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan tuziladi va uning oldida hisobot beradi. Vazirlar Kengashi tarkibiga Kengash Raisi, Raisning o‘rinbosarlari, vazirlar, davlat qo‘mitalari raislari, yirik konsern va birlashmalar rahbarlari kiradi. Vazirlar Kengashining Raisi, o‘z vazifasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tarkibiga kiradi. Mahalliy hokimiyat organlari. O‘zbekiston Respublikasi mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to‘g‘risidagi (1992-yil 4-yanvar) qonuni mamlakatimizda mahalliy hokimiyatining ikki mustaqil organi, ya’ni vakillik va ijro organlari tizimini hamda joylarda yakka boshchilik asosida ish olib boruvchi hokim lavozimining joriy qilinishini belgilab berdi. Vakolat muddati 5 yil bo‘lgan hokimlik instituti joriy qilindi. Hokim bir vaqtning o‘zida ham ijro etuvchi, ham vakillik organining boshlig‘i hisoblanadi. Viloyat hokimi, Toshkent shahar hokimi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi va lavozimdan ozod etiladi hamda tegishli viloyat, Xalq 13 Ԕ ɨɪɚ ԕ ɚɥɩɨ ԑ ɢɫɬɨɧ Ɋɟɫɩɭɛɥɢɤɚɫɢɧɢɧɝ Ʉɨɧɫɬɢɬɭɰɢɹɫɢ. – ɇɭɤɭɫ, 2006. – 11-ɦ.

deputatlari kengashlari, Toshkent shahar kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Tumanlar va shaharlarning hokimlari tegishli tuman va shahar kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Viloyat hokimlari viloyat Kengashlari oldida hisobdordir. Viloyat, tuman va shahar hokimlari tegishli Xalq deputatlari kengashlari deputatlari ichidan tayinlanadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida mahalliy hokimiyat organlarining faoliyati O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, «Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida»gi qonun hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari bilan tartibga solinadi. Xususan, Qoraqalpog‘iston Respublikasida mahalliy boshqaruv tuman va shaharlarda Xalq deputatlari kengashlari va ular tomonidan saylanuvchi hokimlar tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 100-moddasida mahalliy hokimiyat organlari vazifalari mustahkamlangan. Mahalliy hokimiyat organlari quyidagilarni amalga oshiradi: 1) qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta’minlash; 2) hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jihatdan rivojlantirish; 3) mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig‘imlarni belgilash, budjetdan tashqari jamg‘armalarni hosil qilish; 4) mahalliy kommunal xo‘jalikka rahbarlik qilish; 5) atrof-muhitni muhofaza qilish; 6) fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta’minlash; 7) normativ hujjatlarni qabul qilish hamda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshiradilar. Hokimlar o‘z hududini iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirishning asosiy yo‘nalish dasturlarini ishlab chiqadi va tasdiqlash uchun tegishli Xalq deputatlari kengashiga kiritadi. Mahalliy hududni rivojlantirish borasidagi ishlarga rahbarlik qiladi. Bundan tashqari, mahalliy hokimiyat organlari o‘z hududida sanoat, qurilish, aloqa vositalari, qishloq xo‘jaligi sohalari, ijtimoiy va madaniy sohalarga bevosita rahbarlikni amalga oshiradi. Shu idoralarning rahbarlarini lavozimga tayinlash, lavozimidan ozod qilish, ularning faoliyatini nazorat qilish, tegishli rahbarlarning hisobotlarini eshitish kabi vakolatlarga ega.

Mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sohani rivojlantirishga rahbarlik qilish bo‘yicha aniq vazifalari va vakolatlari joriy qonunlarda va boshqa huquqiy hujjatlarda belgilangan. Ular mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig‘inlarni belgilash, budjetdan tashqari jamg‘armalarni hosil qilish vazifasi hududning iqtisodiy rivojlanishida, fuqarolarning turmush sharoitini yaxshilashda, davlat organlarini saqlab turishda zarur moddiy bazani vujudga keltiradilar. Mahalliy hokimiyat organlari o‘z hududida ijtimoiy hayotning barcha sohalariga tegishli masalalarni davlat va aholi manfaatlaridan kelib chiqqan holda hal qiladi. O‘z vakolati doirasida Konstitutsiyaga zid bo‘lmagan qaror va farmoyishlar qabul qiladi. Mahalliy kengashlar o‘z qarorlarini kollegial asosda qabul qilsa, hokimlar yakkaboshchilik asosida qabul qiladi hamda ushbu qarorlar ularning hududida bajarilishi majburiydir. Mamlakatimiz hayotida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari muhim o‘rin tutadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 105-moddasiga muvofiq, «Shaharcha, qishloq va ɨɜɭɥɥɚɪɞɚ, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini-o‘zi boshqarish organlari ɛʆɥɢɛ, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi». 1999-yil 14-aprelda «Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida»gi yangi tahrirdagi qonun qabul qilindi. Mazkur qonun fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatida tub burilish yasadi, ya’ni qonunning 7- moddasiga asosan fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari davlat hokimiyati organlari tarkibiga kirmaydi deb to‘g‘ridan-to‘g‘ri belgilab qo‘yildi. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari o‘z faoliyatini hududiy prinsip bo‘yicha amalga oshiradi hamda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarishi mamlakatning butun hududida amalga oshiriladi. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining asosiy vazifasi fuqarolarning mahalliy ahamiyatga bog‘liq masalalarni mustaqil ravishda hal qilishini ta’minlashdir. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risidagi qonunning 7-moddasi bilan ushbu

organlar tizimi ko‘rsatib o‘tilgan: 1) fuqarolar yig‘ini; 2) fuqarolar yig‘inining kengashi; 3) fuqarolar yig‘ini faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha komissiyalar; 4) fuqarolar yig‘inining taftish komissiyasi hamda ma’muriy komissiyalardan iborat bo‘lib, ularning huquqiy holati fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risidagi qonun bilan mustahkamlangan. Fuqarolar yig‘inida mahalliy hududda yashovchi o‘n sakkiz yoshga to‘lgan fuqarolar qatnashish huquqiga ega. Fuqarolar yig‘inida qatnashish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarning uchdan ikki qismi hozir bo‘lganda yig‘in vakolatli hisoblanadi. Fuqarolar yig‘ini fuqarolar yig‘ini raisi, yig‘in kengashi tomonidan zaruratga qarab, lekin yilning har choragida kamida bir marta chaqiriladi. Shu bilan birga, fuqarolar yig‘ini xalq deputatlari tuman, shahar kengashining, tuman, shahar hokimining yoki o‘n sakkiz yoshga to‘lgan va mazkur hududda doimiy yashovchi fuqarolarning kamida uchdan bir qismining tashabbusi bilan ham chaqirilishi mumkin. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarini muvofiqlashtirish respublika Oqsoqollar kengashi tomonidan amalga oshiriladi, shuningdek, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish ishlari bo‘yicha viloyat, tuman, shahar muvofiqlashtirish kengashlari tuzilishi mumkin. Fuqarolar yig‘ini kengashining majlisi fuqarolar yig‘inining raisi tomonidan zaruratga qarab, lekin bir oyda kamida bir marta o‘tkaziladi hamda kengash a’zolarning uchdan ikki qismi mavjud bo‘lganida qabul qilingan qarori vakolatli hisoblanadi. Fuqarolar yig‘ini kengashi o‘z devoniga ega bo‘lishi mumkin, uning xodimlari soni fuqarolar yig‘ini tomonidan belgilanadi. Shaharga, qishloq, ovul fuqarolar yig‘ini va shahardagi mahalla fuqarolar yig‘ini tegishli ravishda shaharcha, qishloq, ovul fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining hamda shahardagi mahalla fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining vakolatlariga qonun hujjatlari bilan berilgan istalgan masalani o‘zi ko‘rib chiqish uchun olish va hal qilish huquqiga egaligi belgilangan hamda ular vakolat doirasida boshqaruvga oid qator ishlarni amalga oshiradi

(Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risidagi qonunning 10- moddasi). Sud hokimiyati. Sud hokimiyati davlat hokimiyatining alohida mustaqil tarmoqlaridan biri bo‘lib, jamiyat hayotida odil sudlovni amalga oshirishga safarbar etilgandir. Odil sudlov o‘z mohiyatiga ko‘ra, davlat faoliyati hisoblanadi, bunda vakolatli sud muassasasi huquq normalari talablarini buzish oqibatida kelib chiquvchi nizoli holatlarni muhokama etib, huquqiy jihatdan hal qiladi. Demokratik huquqiy davlatda huquq (qonun) davlat idoralari, fuqarolarning turli- tuman uyushmalari va alohida shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarning mezonidir. Mazkur munosabatlarning huquq (qonun) doirasida kechishini va hal etilishini ta’minlash sud hokimiyati zimmasiga yuklatilgan. Odil sudlovning oliy maqsadi – kuch va zo‘ravonlik g‘oyasini huquq va adolat g‘oyalari bilan almashtirishdan iboratdir. Mamlakatimizda sud hokimiyatining konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi, tuzilishi va faoliyat yuritishining qonuniy asosi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va «Sudlar to‘g‘risida» (yangi tahrirda)gi qonun (2000-yil 14- dekabr) bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 106-modda). Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab sud-huquq tizimini isloh etish, demokratlashtirish va liberallashtirishga qaratilgan izchil islohotlar olib borildi. Sud hokimiyatini bosqichma-bosqich mustahkamlab borish, sudning mustaqilligini ta’minlash, uni inson va fuqaro huquq va erkinliklarini ishonchli himoya va muhofaza etishga xizmat qiladigan tom ma’nodagi mustaqil davlat institutiga aylantirishga qaratilgan keng ko‘lamli tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi. Sud tizimi ijro etuvchi hokimiyat organlari nazorati va ta’siridan chiqarildi. Shuningdek, sudlar faoliyatining samaradorligini oshirishga erishish yo‘lida tashkiliy jihatdan ta’minlash, xususan, sud tizimi uchun kadrlar tayyorlash

masalalari yaxshilandi. Yuqorida keltirilgan qonunga muvofiq, umumiy yurisdiksiya sudlari ixtisoslashtirilib, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha alohida sudlar tashkil etildi. Kassatsiya instansiyasi isloh qilinib, sudda ishlarni qayta ko‘rishning apellatsiya tartibi joriy etildi. Prokuratura. Prokuratura mamlakatda amalda bo‘lgan barcha qonunlarning mamlakat hududida bir xilda va aniq ijro etilishini O‘zbekiston Respublikasi nomidan nazorat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 118- moddasida belgilab qo‘yilganidek, «O‘zbekiston Respublikasi hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi». 2001-yilda yangi tahrirda qabul qilingan «Prokuratura to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq prokuraturaning inson huquq va erkinliklari, uning qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash uchun mas’uliyati oshirildi. Shuningdek, sud qarorlari ijrosini to‘xtatib turish huquqi prokuratura vakolatlari doirasidan chiqarildi. Tuman va shahar prokurorlarining tergov va ayblanuvchini qamoqda saqlash muddatlarini uzaytirish huquqi bekor qilindi. Qurolli Kuchlar. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 125moddasida belgilanishicha, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi. Qurolli Kuchlarning tuzilishi qonun bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasini mudofaa qilish Qurolli Kuchlarning, iqtisodiyotning, aholining, hududning O‘zbekiston Respublikasi harbiy doktrinasiga muvofiq tajovuzni daf etishga doim tayyorligiga asoslanadi. O‘zbekiston Respublikasining Harbiy doktrinasi Qurolli Kuchlar tuzilishida mudofaalanish kifoya qilarli darajada bo‘lishi qoidasiga amal qiladi.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari: 1) quruqlikdagi qo‘shinlar; 2) harbiy-havo kuchlari; 3) havo hujumiga qarshi mudofaa qo‘shinlari; 4) maxsus qo‘shinlar; 5) harbiy qurilish-muhandislik qo‘shilmalari; 6) milliy gvardiyadan tarkib topadi. Ularga kundalik rahbarlik qilish va boshqaruv Mudofaa vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Qurolli Kuchlarni kadrlar bilan to‘ldirish O‘zbekiston Respublikasining «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi qonuniga binoan amalga oshiriladi. Qo‘shinlarning kundalik hayoti va ichki tartibintizomi Qurolli Kuchlar Nizomlari asosida tartibga solinadi. «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonunda (1991-yil 31-avgust) yuqoridagi maqsadlardan kelib chiqib, Milliy gvardiyani tashkil etish va Mudofaa ishlari vazirligini ta’sis etish zarurligi ta’kidlangan edi. Mazkur qonun O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini tuzish uchun huquqiy asos bo‘lib xizmat qildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991-yil 6-sentabrdagi farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligi tashkil qilindi. Respublika Hukumatining 1991-yil 25-oktabrdagi qaroriga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining huquqiy maqomi, tashkiliy tizimi va tuzilishi hamda Nizomi tasdiqlandi. Ushbu Vazirlik mahalliy harbiy boshqaruv organlari, fuqaro mudofaasi shtabi va armiya safidan tashqari xizmat maxsus boshqarmasi negizida tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari vujudga kelishida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 14-yanvardagi qarori alohida ahamiyat kasb etdi. Unga ko‘ra, sobiq Ittifoq Qurolli Kuchlarining respublikamiz hududida joylashgan barcha qismlari, harbiy o‘quv yurtlari, muassasa va tashkilotlari hamda boshqa harbiy tuzilmalari O‘zbekiston Respublikasi yurisdiksiyasiga olindi. Shu tarzda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tashkil etildi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida zamonaviy ma’rifiy davlatlarga xos demokratik, adolatli norma mustahkamlandi, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun yetarli darajada Qurolli Kuchlariga ega bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi parlamenti tomonidan «Mudofaa to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi (1992-yil 3-iyul) yuqoridagi konstitutsiyaviy normani konkretlashtirishda, Qurolli Kuchlarni shakllantirilishi, mustahkamlanishi va boshqaruvini takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Shuningdek, 1992-yil iyulda «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi hamda «Muqobil xizmat to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilindi. Qurolli Kuchlarni mamlakat miqyosida joylashtirish Respublika Oliy Bosh Qo‘mondoni (ya’ni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti) rahbarligida Mudofaa vazirligi, uning Bosh shtabi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi hududini, chegaralarini, havo chegaralarini ishonchli himoya qilinishini nazarda tutuvchi strategik reja, harbiy doktrina talablari, strategik va operativ rejalar asosida, shuningdek qo‘shinlarni jang oldidan safarbar etib joylashtirish rejalari asosida amalga oshiriladi. Qurolli Kuchlarni tuzish «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq amalga oshiriladi. Qurolli Kuchlarni tuzish harbiy xizmatga shu hududdan va hudud tashqarisidan chaqirishni uyg‘unlashtirgan holda olib boriladi. Armiyani saqlab turish, moliyaviy, moddiy-texnikaviy ta’minlash davlat budjeti hisobidan amalga oshiriladi. Mudofaaga ajratiladigan mablag‘lar miqdori har yili O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadi. Soliq qonunchiligiga muvofiq Qurolli Kuchlar tizimi xodimlari daromad solig‘iga tortilmaydilar. Shuningdek, mudofaa ehtiyojlari uchun davlat buyumlarini bajarish soliqni kamaytirish yoki undan ozod qilish, kredit berish va boshqa imtiyozlar bilan rag‘batlantiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini boshqarish respublika Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 16-bandiga muvofiq, Prezident Respublika Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo‘mondoni hisoblanadi. Mamlakat mudofaasiga oid ishlarni tashkil etish, Qurolli Kuchlarning harbiy tayyorgarlik va moddiy-texnikaviy sohasidagi ehtiyojlarini ta’minlash masalalarida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ham muayyan vakolatlarga ega. O‘zbekistonning xavfsizligi va ishonchli mudofaasini ta’minlashda 1997-yil 29-avgustdagi «O‘zbekiston Respublikasining Milliy xavfsizligi konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qonun muhim qadam bo‘ldi. Konsepsiyada diniy ekstremizm, millatlararo va etnik ziddiyatlarning kuchayishi, qurollarning, jumladan yadro qurolining tarqalishi, xalqaro terrorizm, uyushgan jinoyatchilikning avj olishi, narkotik moddalarning tarqalishi hamda ekologik tanazzul ko‘rinishidagi mintaqaviy va yalpi tahdid mavjudligi ta’kidlangan. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi tashkil topishi bilan davr ruhiga mos bo‘lgan demokratik davlat va huquqiy tizim shakllandi. Diyorimizda davlat va huquqning shakllanish hamda rivojlanish tarixini xolisona va har tomonlama ilmiy tahlil qilish, uning natijasi o‘laroq obyektiv xulosalar chiqarish va chuqur o‘rganish orqali yosh avlodni Vatanga muhabbat, xalqqa sadoqat ruhida tarbiyalash, siyosiy-huquqiy tariximiz yutuqlaridan mustaqil o‘zbek davlatchiligi va uning huquq tizimini takomillashtirishda foydalanish tarixda uchragan kamchiliklarning takrorlanmaslik choralarini ko‘rish, qolaversa, boy va betakror tariximizni jahon jamoatchiligi nigohida namoyish qilish bugungi kundagi alohida ahamiyatga molik ishdir.

Adabiyotlar rо`yxati : 1. Boboyev X.B. va Odilqoriyev X. T. Umumiy tahriri ostida. “Davlat va huquq nazariyasi”. “Iqtisodiyot va huquq dunyosi”, 2000. 34-bet. 2. “O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy huquqi”. Mualliflar jamoasi. Toshkent, “Moliya”, 2002. 72-73 bet. 3. Odilqoriyev X.T. va G‘oyibnazarov Sh.G‘. hammuallifligida. “Siyosiy madaniyat”. Toshkent, IIV Akademiyasi nashryoti, 2004 42-43 bet. 4. Odiqoriyev X.T. Konstitutsiya va fuqorolik jamiyati. – T., 2002. 75-bet. 5. Saidov A. va Tojixonov U. hammuallifligida. “Islom Karimov Konstitutsiya to‘g‘risida”. Toshkent, “Akademiya”, 2001. 52-bet. 6. Sharifxodjayev M. Formirovaniye otkritogo grajdanskogo obshestva v Uzbe kistane. – T., 2002 101-bet 7. Rukavishnikov V. O.Politicheskiy kulturi i sotsialniye izmeneniya. Mujdunarodniye otnosheniye. – M., 1998..82-bet. 8. Ochilov B. E. Konstitutsiya Respubliki Uzbekistan i Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka kak osnova zashiti prav lichnosti // Pravo. 2001. - №3.

O'xshashlar

O‘zbekiston davlati va huquqi tarixi tarixiy-huquqiy fan

Xitoy davlati va huquqi

Vizantiya davlati va huquqi

Yaponiya davlati va huquqi

ANGLIYA DAVLATI VA HUQUQI