Mехнат хукуки субъектлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Mехнат хукуки субъектлари

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117.5 KB

Ko'chirib olish

M еҳнат ҳуқуқи субъектлари Режа : 1. Меҳнат ҳуқуқи субъектлари тушунчаси, турлари ва уларнинг ҳуқуқий мақоми 2. Фуқаро (ходим)лар меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида 3. Иш берувчилар (корхона ва ташкилотлар) меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида 4. Касаба уюшмалари (ходимларнинг бошқа вакиллик органлари) ва меҳнат жамоалари меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида. Иш берувчиларнинг вакиллиги

Ҳуқуқшунослик фанлари назариясига кўра ҳуқуқ субъектлари деганда амалдаги қонунчиликка мувофиқ субъектив ҳуқуқлар ва мажбуриятларга эга бўлганлари ҳолда ижтимоий меҳнат муносабатларида иштирок этаоладиган шахслар (юридик ва жисмоний шахслар) назарда тутилади. Бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиш шароитида меҳнат ҳуқуқида меҳнат бозорида бевосита қатнашувчи шахслар субъектлиги хосдир. Бундай субъектлар қаторига фуқаролар (ишга ёлланувчи ходимлар), юридик шахслар (иш берувчи корхона ва ташкилотлар), ушбу икки томонларнинг вакиллари, тегишли ҳолларда эса давлат органлари (ишга жойлаштириш органлари тимсолида) киритилишлари мумкин. Ушбу субъектларнинг ҳар бири махсус ҳуқуқий статусга эга бўлиб, бу ҳол уларнинг аниқ белгиланган ҳуқуқий муносабатларда қатнашишларига имкон туғдиради. Меҳнат ҳуқуқи субъектларининг ҳуқуқий статуси уларнинг меҳнат муносабатларидаги юридик мавқеини белгилайди. Меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олишлик статуси қуйидаги элементлар бўлиши лозимлигини тақозо қилади: 1) меҳнат ҳуқуқий-муомала лаёқати; 2 ) Қонун билан белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятларга эгалик; 3) ушбу ҳуқуқларнинг кафолатланганлиги; 4) мажбуриятлар лозим даражада бажарилмаслиги учун жавобгар бўла олишлик. Меҳнат ҳуқуқий-муомила лаёқати Муайян шарт-шароитлар мавжуд бўлганида (муайян ёшга етиш, хўжалик ёки мулкий мустақилликка эга эканлик) меҳнатга оид муносабат иштирокчиси бўлиш имконини беради. Бундан ташқари, меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олишлик меҳнат муносабати давомида субъектив ҳуқуқлар ва мажбуриятлар ола билиш имкони мавжудлигини ҳам англатади.

Субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятлар асосан қонунлардан келиб чиқиб, меҳнат ҳуқуқий субъекти статуси негизини ташкил этади, бу ҳуқуқий ҳолат Конституция, Меҳнат Кодекси, бошқа қонунлар билан мустаҳкамлаб қўйилган. Меҳнат ҳуқуқи субъектлари ҳуқуқлари ва мажбуриятларининг кафолатланганлиги Улар ҳуқуқий статусларни мустаҳкамлашга, меҳнат-ҳуқуқий м уносабатларни барқарор бўлишига имкон беради. Меҳнат-ҳуқуқий муносабат иштирокчиларнинг жавобгарлиги шахс юридик статусини белгилашда катта аҳамиятга эга. Меҳнат-ҳуқуқий муомала лаёқати мазмунининг муҳим элементи – жавобгарлик бўлиб, муомалага лаёқатсиз шахсга жавобгарлик юклаш мумкин эмас. Меҳнат ҳуқуқий статус субъектлар меҳнат ҳуқуқий-муомала лаёқати ҳажми, мазмуни турли субъектларда турлича эканлиги билан ажралиб туради. Бундан шундай хулоса чиқиши мумкинки, субъектлар гуруҳининг ҳар бирида айрим гуруҳлар ўзига хос статусга эга бўлиши мумкин. Масалан, меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида фуқаролар тадбиркорлар (иш берувчи фуқаролар) ва ёлланиб ишловчи фуқароларга, ёлланиб ишловчилар эса ўз навбатида ишчилар, инженер-техник ходимлар, раҳбарлар, ёш болали аёллар каби ўз ҳуқуқий статусига кўра алоҳида мавқеига эга бўлган тоифаларга бўлиниши мумкин. Меҳнат жамоалари ҳам меҳнатга оид муносабат субъекти сифатида корхона меҳнат жамоаси, цех, бўлим, филиал меҳнат жамоаси каби ҳуқуқий статуси ҳар хил бўлган турларга бўлинади. Меҳнат ҳуқуқий статус умумий ва махсус турларга бўлинади. Ҳар бир тоифага мансуб субъектлар статуси махсус статусни ташкил қилади. 2. Фуқаро (ходим)лар меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида

Фуқаролар меҳнат ҳуқуқи субъектларининг энг кўп сонли ва кенг тарқалган субъектларидан саналади. Чунки улар ўз жисмоний ва ақлий салоҳиятларини, ижодий имкониятларини фақат меҳнат қилиш туфайли юзага чиқарадилар. Меҳнат қонунчилиги меҳнат ҳуқуқи субъектлари бўладиган фуқароларнинг икки тоифасини назарда тутади: а) ёлланиб ишловчилар (ходимлар); б) тадбиркорлар (иш берувчилар) ва уларнинг ҳуқуқий статуси ўзаро фарқ қилинади. Меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида барча фуқаролар амалда меҳнат қилиш қобилиятига эга бўлиши лозим. Бу қобилият шахснинг жисмоний ва ақлий имкониятлари доирасини ўз ичига олувчи омиллар йиғиндиси билан белгиланади ҳамда жисмоний ёки ақлий меҳнат қилиш жараёнида юзага чиқади. Бу имкониятлар юзага чиқиши учун фуқаро муайян ёшга етиши, ўз хатти-ҳаракати учун жавоб бера оладиган ҳолатда бўлиши лозим. Меҳнат қилишнинг дастлабки лаёқатлари жуда эрта – бола 4 ёшга кирганидаёқ юзага кела бошлайди, бироқ меҳнат қонунчилиги шахсда меҳнат қила билиш кобилияти амалда пайдо бўлган пайтдан эмас, балки меҳнат ҳуқуқ субъекти бўла олишлиги моментидан бошлаб меҳнат ҳуқуқи субъекти деб тан олади. Меҳнат ҳуқуқий субъектлилик амалдаги меҳнат қонунчилик қоидаларига кўра одатда шахснинг 16 ёшга тўл иши билан тан олинади. Меҳнат Кодексининг 77-моддасига кўра ишга қабул қилиш 16 ёшдан амалга оширилиши кўзда тутилган. Ота-оналардан бири ёки улар ўрнини босувчи шахснинг ёзма розилиги билан 15 ёшга тўлган шахслар ҳам, умумтаълим, ўрта махсус ўқув юртларининг ўқувчилари бўш пайтларида ҳаёти ва соғлиги учун хавф туғдирмайдиган ишларга ота-онасидан бири ёки уларнинг ўрнини босувчи шахс ёзма розилиги билан ишга қабул қилинишлари мумкин. Ёшлар саломатлиги, ҳаёти ва маънавиятини ҳимоялаш мақсадида айрим ишларга қабул қилиш пайтида шахснинг 18 ёшга етган бўлиши талаб қилинади. Бундай касб ва вазифаларда меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олиш ёши одатдагидан бошқача белгиланган. Ёлланма меҳнат соҳасидаги ишга

қабул қилиш ёши императив хусусиятга эга бўлиб, унга риоя қилмаслик қонунбузарлик сифатида баҳоланади. Меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олиш ёш мезонидан ташқари иродавий мезонга ҳам эга. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаро меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олмайди. Муомала лаёқати чекланган шахслар давлат хизматига олинмайди. Ақлий лаёқатлари жиддий издан чиққанлиги сабабли бу тоифадаги шахслар ўз фаолиятларини назорат қила олишмайди, ўз ҳаракатларига жавоб беролмайди . Фуқаро меҳнат ҳуқуқий лаёқати мазмуни юқоридагилардан ташқари унинг саломатлиги аҳволига, мал акасига, билимига, айрим ҳолларда жинсига ва бошқа ҳолатларга боғлиқ бўлади. Меҳнат ҳуқуқий лаёқати чегаралари, имкониятлар чегараси давлат томонидан, иш берувчи томонидан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасида ҳар бир ф уқаро ўз жисмоний, аклий, ишчанлик имкониятларидан эркин фойдаланиши мумкинлиги, иш тури, жойини эркин танлашга ҳақли эканлиги белгилаб қўйилган. Фуқаро меҳнат ҳуқуқий лаёқатини чекланишига фақат қонунларда махсус назарда тутилган ҳоллардагина йўл қўйилади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 45-моддасида содир этилган жиноят учун фуқаро муайян ҳуқуқлардан, яъни маълум касб, лавозимларда ишлашига суд белгилаган муддат давомида йўл қўйилмаслиги тарзидаги жиноий жазо назарда тутилган 1 . Фуқаро меҳнат ҳуқуқлари доимий ва бутунлай чекланиши мумкин эмас ҳамда доим вақтинчалик, чекланган доирада бўлади. Меҳнат муносабатлари иштирокчиси бўлган ходимнинг меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатидаги ҳуқуқ-муомала лаёқати мазмуни меҳнат қонунчилиги билан бир қаторда бошқа ҳуқуқ соҳаларига тааллуқли нормаларида ҳам кўзда тутилган. Ходимнинг меҳнат ҳуқуқий мақоми фуқаронинг юридик 1 Қаранг : Ўзбекистон Республикасининг Жиноят Кодекси. Т., «Адолат», 1998, 21-бет.

мақомининг таркибий қисми бўлиб, ходимнинг юридик мақоми орқали янада тўлароқ намоён бўла боради. Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқий мақоми барча шахслар учун, уларнинг миллати, ирқи ва бошқа фарқларидан қатъи назар айни бир хилдадир. Меҳнат қилиш соҳасидаги конституциявий ҳуқуқларнинг кафолатланиши, бу ҳуқуқларни аниқ амалга оширилиши учун шарт-шароитлар яратилиши фуқаролар меҳнат ҳуқуқий мақомининг таркибий қисми ҳисобланади. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг Ўзбекистон ҳудудида меҳнат ҳуқуқий муносабат субъекти бўла олишлари учун энг муҳим шартлардан бири – уларнинг Ўзбекистонда меҳнат фаолияти билан шуғуллана олишлари учун белгиланган тартибда рухсат (лицензия) олган бўлишлари лозимлигидир. «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги Қонуннинг 2 13-моддасида чет эл фуқароларининг Ўзбекистон Республикасидаги меҳнат фаолияти қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилиши мумкинлиги кўрсатилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 19 октябрдаги 408-сонли қарори билан тасдиқланган «Ўзбекистон Республикасида хорижий ишчи кучларини жалб қилиш ва улардан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги Низом» ҳам худди шу масалага қаратилган 3 . Фуқаролиги йўқ шахслар белгиланган тартибда Ўзбекистон худудида доимий яшаш учун гувоҳнома олганларидан кейин меҳнат фаолияти билан шуғулланишлари мумкин. Тегишли рухсатнома (лицензия)га эга бўлмаган шахсларни Ўзбекистонда меҳнат фаолияти билан шуғулланишлари тақиқланади, бундай ҳоллар аниқланган тақдирда чет эл фуқароси Ўзбекистондан чиқариб юборилади. Бундай шахсларнинг лицензиясиз ишга қабул қилган мансабдор шахслар тегишли ҳуқуқий жавобгарликка тортилиши мумкин. 2 Қаранг : Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Т., «Адолат», 1998, 19-сон. 3 Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 1996 йил 20 ноябрда 285-сон билан рўйхатга олинган юқоридаги Низомни қўллаш юзасидан йўриқномага қаралсин.

Фуқаролар (жисмоний шахслар) меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида муайян мажбуриятларни бажаришлари лозимлиги уларнинг меҳнат-ҳуқуқий мақомининг энг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Бу мажбуриятлар меҳнат шартномаси ва бошқа меъёрий ҳужжатларда назарда тутилади. 3. Иш берувчилар (корхона ва ташкилотлар) меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида Меҳнат муносабатларининг иккинчи томони – иш берувчилар бўлиб, улар юридик шахслардан иборат бўлиши мумкин. Қ оидага кўра кўп ҳолларда иш берувчи сифатида юридик шахс мақомига эга бўлган корхона, ташкилот, муассасалар, давлатнинг тегишли органлари иштирок этади. Улар меҳнат ҳуқуқи нинг субъекти бўла олишлари учун зарур ҳажмда ҳуқуқ-муомала лаё қ атига эга бўлишлари лозим ва ушбу меҳнат ҳуқуқий муомала лаё қ ати мазмуни, яъни уларнинг ҳар бирини нг меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатидаги юридик статуси турлича бўлиб, қайси мулк ч илик шаклига асосланишига, хўжалик юритиш шаклига, олдига қўйилган устав мақсадларига кўра ўзаро фар қ қ илад и . Тадбиркорлик билан шуғулланиш мақсадини кўзловчи кичик, хусусий, ўрта ва бошқа корхоналар ўз уставларида белгиланган мақсадларини амалга ошириш юзасидан меҳнат ҳуқуқий муомала лаёқатига эга бўладилар, ходимларни ишга ёллаш, уларни иш билан таъминлаш, меҳнатни ташкил қилиш, иш ҳақи тўлаш, меҳнатни муҳофаза қилиш билан боғлиқ ҳуқуқлар ва мажбуриятларни қўлга киритадилар. Иш берувчи корхона деганда қонунда белгиланган тартибда ташкил топган (рўйхатга олинган) меҳнат бозорида иш таклиф килувчи сифатида қатнаша оладиган субъект тушунилади. Тижоратчи ташкилот бўлган барча юридик шахслар ўз устав мақсадларига мос келувчи соҳада иш берувчи сифатида меҳнат бозорида иштирок этиши мумкин.

Амалдаги қонунчиликка кўра иш берувчи корхонанинг меҳнат ҳуқуқи субъекти бўла олиш имконияти унинг расман ташкил этилиши билан юзага келади (ваколатли давлат органида рўйхатга олиниши билан боғлайди) 4 . Бунда икки мезон мавжуд бўлишлиги эътиборга олинмоғи лозим. Улар: 1) оператив; 2) мулкий мезонлар. Оператив критерийга кўра корхона кадрлар танлаш – жойлаштириш билан шуғуллана билиши, меҳнатни ташкил этиши, сифатли ва самарали ишлашлик учун зарур шарт-шароитларни ярата олиши лозим. Мулкий критерийга кўра иш берувчи – корхона ходимлар меҳнатига ҳақ тўлаш, бажарилган иш учун ҳисоб-китоб қила билишлик лаёқатига эга эканлиги назарда тутилади (устав ва бошқа фондларга, иш ҳақи фондларига эга эканлиги). Корхонани бошқаришнинг энг муҳим масалалари қонун билан ва корхона устави билан ҳуқуқий тартибга солинади. Корхонанинг тугатилиши билан (банкротлик, ихтиёрийлик ва бошқа асослар) ва корхоналарнинг ягона давлат реестридан чиқарилиши билан корхонанинг меҳнат ҳуқуқи субъекти эканлиги ҳам барҳам топади. Тугатилаётган корхонада меҳнат килаётган ходимлар учун қонунда муайян кафолатлар назарда тутилган 5 . Ўзбекистонда амалда бўлган қонунчиликка мувофиқ юридик шахсни ташкил этмаган ҳолда якка тартибда тадбиркорлик фаолияти юритаётган шахслар ёлланма меҳнатдан фойдаланишлари мумкин эмас яъни улар меҳнат ҳуқуқининг субъекти бўла олишмайди. Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги (2000 йил 25 май) Қонунининг 6-моддасига кўра якка тадбиркор ёки тадбиркорлар гуруҳи томонидан ишлар уларнинг ўз шахсий меҳнати асосида, яъни ёлланма меҳнатдан фойдаланмаган ҳолда амалга оширилиши лозим. 4 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 44-моддаси; «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуннинг 11-моддаси, «Халқ сўзи» газетаси, 2000 йил 15 июн . 5 Қаранг : Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуннинг 12-моддаси .

Фуқаролар тадбиркорликдан бошқа мақсадлар – маиший эҳтиёжларни кондириш учун (оила боғбони, шофёри, бола тарбиячиси ва бошқалар) бошқа фуқароларни ишга ёллашга ҳақли бўлиб, бундай пайтда айрим фуқаро меҳнат ҳуқуқининг иш берувчи сифатидаги субъекти бўлиб қатнашади ва бунда муайян ҳуқуқ-мажбуриятларга эга бўлади, бу ҳуқуқ ва мажбуриятлар меҳнат қонунчилигига асосланади 6 . 4. Касаба уюшмалари (ходимларнинг бошқа вакиллик органлари) ва меҳнат жамоалари меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида. Иш берувчиларнинг вакиллиги Меҳнат муносабатларида ходим ва иш берувчи бевосита муносабатларга ҳам, билвосита муносабатларга ҳам киришишлари мумкин. Ана шундай билвосита муносабат уларнинг вакиллари, вакиллик органлари орқали амалга оширилади. Меҳнат ҳуқуқининг субъектлари томонидан ўз субъектив ҳуқуқлари ва мажбуриятларини ўзлари ваколат берган махсус шахслар ёки органлар орқали амалга оширилиши меҳнат муносабатларида вакиллик деб юритилади. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 21-моддасида меҳнатга оид муносабатларда ходимларнинг манфаатларини ифода этишда вакил бўлиш ва бу манфаатларни ҳимоя қилишни корхонадаги касаба уюшмалари ва уларнинг сайлаб қўйиладиган органлари ёки ходимлар томонидан сайланадиган бошқа органлар амалга ошириши мумкинлиги айтилган. Ўзбекистон Республикасининг «Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуннинг 7 1-моддасида айтилганидек: «Касба уюшмаси кўнгилли жамоат ташкилоти бўлиб, ҳам ишлаб чиқариш, ҳам ноишлаб чиқариш соҳаларидаги фаолият турига қараб, ўз 6 Қаранг : Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 18 майдаги «Вақтинчалик бир марталик иш билан таъминлаш марказларини ташкил этиш тўғрисида»ги 223-сонли қарори ва бундай марказларнинг Намунавий Низоми. «Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами», 2001 йил, №10, 61-модда. 7 Қаранг : Ўзбекистоннинг янги қонунлари, Т., «Адолат», 1993, 6-сон.

аъзоларининг меҳнат ва ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ҳамда манфаатларини ҳимоя қилиш учун муштарак манфаатлар билан боғланган м еҳнаткашларни бирлаштиради». Касаба уюшмаларининг корхоналарда ходимлар номидан вакиллик қилиши, уларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш усуллари ҳамда шакллари юқорида тилга олинган қонун, Меҳнат Кодекси ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилади. Касаба уюшмаларининг меҳнат ҳуқуқий муносабат субъекти сифатидаги юридик мақомини белгилашда улар қандайдир давлат ёки жамоат органларидан мустақил, ўз фаолиятини фақат ходимлар манфаатига мос равишда амалга оширадиган органлар эканлиги муҳим аҳамиятга эга. Корхоналарда касаба уюшмалари тузиш, уларнинг доимий иш олиб борувчи органларини ташкил этиш (сайлаш), бу органларнинг ваколатлар доирасини белгилаш ушбу корхонада меҳнат қилаётган ходимлар жамоаси томонидан бевосита амалга оширилади. Касаба уюшмаларининг ходимлар вакиллик органи сифатидаги фаолиятининг шакллари хилма-хил бўлиб, улар қонунларда белгилаб қўйилган. Бундай шакллар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) меҳнат ва ижтимоий ҳимоялаш масалаларига оид қонунлар ишлаб чиқилишида иштирок этиш, шу соҳада қ онунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатлар қабул қилиниши таклифларини билдириш; 2) ходимлар меҳнат ҳуқуқларини иш берувчилар, давлат органлари олдида, шу жумладан суд йўли билан ҳимоя қилиш; 3) иш берувчилар, уларнинг ваколатли органлари, давлат билан ходимлар меҳнат шароитларини белгилаш, ўзгартириш масалалари юзасидан музокаралар олиб бориш; 4) меҳнат ва касаба уюшмалари тўғрисидаги қонунларга иш берувчилар, уларнинг вакиллик органлари томонидан риоя этилиши устидан назоратни амалга ошириш;

5) қонунда белгиланган ҳолларда меҳнат шароитини белгилаш ёки ўзгартиришга оид меҳнат низоларини кўриб, ҳал этиш; 6) жамоа келишувлари ва жамоа шартномалари шартларининг тўлиқ бажарилишини кузатиб бориш. Касаба уюшмаларининг ходимлар вакиллик органи сифатидаги ҳуқуқлари ҳар тамонлама кафолатланади. Касаба уюшмаларига бирлашиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Конституциясида (34-модда), Касаба уюшмалари тўғрисидаги Қонунда, Меҳнат Кодексида ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Касаба уюшмалари меҳнат ҳуқуқининг махсус субъектларидан бўлиб, уларнинг юридик статуси юқорида эслатилган Касаба уюшмалари тўғрисидаги Қонунда, Меҳнат Кодексида мустаҳкамланган. Бозор муносабатлари ривожланиб, кенгайиб бораётган шароитда касаба уюшмаларининг бош функцияси – м еҳнаткашларни ҳимоя қилишдан иборат. Иш берувчилар ходимлар вакиллик органларининг корхонада фаолият юритишлари учун зарур шароитларни яратиб бериши, улар фаолиятига тўсқинлик қилмаслиги, қонуний талабларини сўзсиз бажаришлари шарт. Меҳнат қонунлари ходимлар вакиллик органлари фаолиятида асосий меҳнат вазифасидан озод этилгани ҳолда ёки кундалик меҳнат бурчларини бажаришдан озод этилмаган тарзда иш олиб борувчи ходимлар учун қўшимча ҳуқуқий кафолатлар берилган. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 25-моддасида айтилишича: «Ходимларнинг вакиллик органлари аъзоларига ўзларнинг вакиллик фаолиятларини амалага оширишлари муносабати билан иш берувчи томонидан бирон бир шаклдаги таъқиб қилинишдан ҳимоя этиш кафолатланади. Вакиллик органлари таркибига сайланган ва ишлаб чиқаришдаги ишидан озод этилмаган ходимларга интизомий жазо беришга, улар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, маҳаллий меҳнат органининг олдиндан розилигини олмай туриб йўл қўйилмайди». Вакиллик органларига сайланган ходимларнинг ушбу

органлардаги ваколат муддати тамом бўлганидан кейин икки йил давомида иш берувчи ташаббуси билан маҳаллий меҳнат органларининг олдиндан розилиги олинмасдан туриб, ишдан бўшатилишлари мумкин эмас. Вакиллик органига сайланган ходим ваколат муддати тамом бўлганидан кейин иш берувчи унга аввалги лавозимини бериши, бунинг иложи бўлмаса, ўша лавозимга тенг келувчи бошқа вазифа бериши шарт. Бундай кафолатлар ҳақида, шунингдек, Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятларининг кафолатлари тўғрисидаги Қонуннинг 17-20-моддаларида ҳам белгилаб қўйилган. Меҳнат ҳуқуқининг субъекти сифатида меҳнат жамоаси, бу – меҳнат шартномаси тузилиши асосида корхона меҳнат фаолиятида ўз меҳнати билан иштирок этаётган ходимлар бирлашмасидан иборат. Меҳнат жамоасининг меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатидаги ваколатлари доираси, фаолият олиб бориш шакллари ва услублари қонунлар билан, биринчи навбатда «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги (116-модда), Меҳнат Кодексида (19, 21, 46 ва бошқа моддалар), бошқа бир қатор қонунларда кўзда тутилган бўлиб, корхона ҳаётида уларнинг ҳам муайян рол ўйнаши белгилаб қўйилган. Меҳнат жамоасининг меҳнат муно сабатларида иштирок этишнинг асосий шакли меҳнат жамоалари аъзолари умумий мажлиси (конференцияси)ни ў тказилишидир. Ходимлар билан бир қаторда иш берувчилар ҳам меҳнат ҳуқуқий муносабатларда ўз вакиллик органлари орқали иштирок этишлари мумкин. Меҳнат Кодексининг 28-моддасида айтилганидек: «Иш берувчилар уюшмаларга, ассоциацияларга ва бошқа жамоат бирлашмаларига бирлашишга ҳақлидир». Иш берувчиларнинг вакиллик органларининг меҳнат ҳуқуқий муносабатлардаги мақоми ушбу жамоат бирлашмаларини таъсис этишга оид ҳужжатларда, уларнинг Уставлари (Низомлари)да белгилаб қўйилади. Ҳозирги пайтда халқ хўжалиги тармоқлари, иқтисодиёт соҳасига оид корхоналарни бирлаштирувчи кўплаб ассоциациялар, корпорациялар, уюшмалар ва ҳоказолар фаолият кўрсатиб келмоқдалар. (Масалан: Енгил

саноат ассоциацияси, «Ўзбексавдо» корпорацияси, Деҳқон (фермер) хўжаликлари иттифоқи ва бошқалар). Ўзбекистон Республикасининг «Товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палаталари тўғрисида»ги Қонуни 8 қабул қилиниши билан кичик, ўрта ва хусусий тадбиркорлик субъектлари номидан давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари, жамоат бирлашмалари, халқаро алоқалар соҳасида вакиллик қилиш муаммолари муайян даражада ҳал этилди. Ушбу Қонуннинг 3-моддасида палатанинг мақсадлари ва вазифалари баён этилган бўлиб, кичик, ўрта ва хусусий тадбиркорлик субъектлари манфаатларини ифодалаш, улар номидан вакиллик қилиш унинг асосий вазифаларидан эканлиги кўрсатиб қўйилган. Иш берувчиларнинг вакиллик органлари ходимлар, уларнинг вакиллик органлари, давлат ва жамоат органлари билан иш берувчилар номидан музокаралар олиб боради. Бунда иш берувчилар ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилади. Иш берувчининг вакиллик органи зиммасига юклатилган асосий вазифалар Меҳнат Кодексининг 28-моддасида ҳам баён этилган. 8 Қаранг : Ўзбекистоннинг янги қонунлари, Т., «Адолат», 1997, 16-сон,

O'xshashlar

Mехнат хукуки асослари

Тадбиркорлик хукуки субъектлари ва уларнинг хукукий холати

Оила хукуки

Мехнат хукуки тушунчаси, мехнат хукуки муносабатлари

Мехнат хукуки тушунчаси, мехнат хукуки муносабатлари