Kриминалистик рўйхатга олиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Kриминалистик рўйхатга олиш

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

153 KB

Ko'chirib olish

K риминалистик рўйхатга олиш Режа: 1. Криминалистик рўйхатга олиш тушунчаси ва унинг аҳамияти 2. Криминалистик рўйхатга олиш тизими

Криминалистик рўйхат (жиноятни қайд қилиш) деб, жиноят содир қилган шахс, шунингдек, жиноий воқеа билан сабабли боғланишда бўлган нарсалар ҳақида маълумотларни қайд қилиш, йиғиш ва тартибга солишнинг илмий усулига айтилади. Ундан жиноятни тергов қилиш ва олдини олиш мақсадларида фойдаланилади. Жиноятларни очиш ва тергов қилишда терговчи ва тезкор ходим криминалистик рўйхатга олиш деб аталувчи турли хилдаги ҳисобга олиш ахборотларидан мунтазам фойдаланадилар. Рўйхатга олиш ёрдамида шахслар, излар, нарсалар ва бошқа турли объектлар ҳақида криминалистик жиҳатдан аҳамиятли ахборот олинади. Бундай ахборот тергов ва тезкор-қидирув йўли билан тўпланади. Ҳисобга олиш тизими мунтазам такомиллашиб бормоқда. Дастлаб у жиноятларни рўйхатга олиш тариқасида бошланиб, сўнгра жиноий таъқиб қилинган шахсларни ҳисобга олган. Ҳозирги вақтда бундай шахслардан ташқари бир талай бошқа объектлар ҳам ҳисобга олинади. Шу сабабли «криминалистик рўйхатга олиш» атамаси «жиноятларни рўйхатга олиш»дан кўра замонавий ҳисобларни тўлароқ акс эттиради. Криминалистика амалиёти бу хил ахборотларни уларнинг яроқлилиги жиҳатидан текширувдан ўтказади, бир хиллари кўп йиллар давомида мавжуд бўлади, бошқалари ўзгаради ва бекор қилинади. Жиноят-процессуал қонунида криминалистик рўйхатга олиш назарда тутилмаган, у қонун ости ҳужжатлари – буйруқлар, йўриқномалар, дастур-қўлланмалар билан тартибга солинади. Амалиётда терговчининг, тезкор ходимнинг, прокурорнинг,

судьянинг сўрови ҳамда қизиқтирувчи объект рўйхатга олишдан ўтказилганини кўрсатувчи ҳолатлар мавжуд. Улар илгариги рўйхат бўйича текширилади. Текшириш натижалари юзасидан жавоб тайёрланиб, сўровчига юборилади. Баъзан терговчи ва прокуратура ходимлари ўзлари сўраб олмай, бу ишни қонунга мувофиқ суриштирув органларига топширадилар. Криминалистик ҳисобга олишлар ёрдамида қидирилаётган ва вафот этган фуқаронинг шахсини, аввалги судланганликни, жиноятларни содир этишда илгари қатнашганликни, қурол, рақамланган ашёлар сингари нарсаларнинг кимга тегишлилигини, бир хил усулда, бир шахс, шахслар гуруҳи томонидан содир этилган жиноятлар туркумини аниқлаш мумкин бўлади. Криминалистик рўйхатга олишни криминалистик маълумотларни тўплаш, тизимлаштириш, сақлаш, излаш ва қиёсий текшириш бўйича фаолият сифатида таърифлаш мумкин. Рўйхатга олиш жараёнини ҳисобга олиш объектларини аниқлашдан, уларнинг гуруҳ ҳолидаги ва хусусий аломатларини, шу аломатларни қайд этиш усулини, ҳисобга олиш шаклини, рўйхат ҳужжатларини жойлаштириш, керакли объектлар тўғрисида ва объектларни ҳисобдан чиқариш қоидалари ҳақида маълумотлар олиш тартибини белгилаб қўйишдан иборат. Ҳисобга олиниши лозим бўлган объектлар жумласига маълум ва номаълум одамлар, нарсалар излар, ҳужжатлар, ҳайвонлар, очилмаган жиноятлар киради. Маълум одамлар – булар қидирув эълон қилинган, ҳибсга олинган, ушлаб турилган, судланган, бедарак йўқолган, дайдилик ва тиламчилик билан шуғулланувчилар

тезкор қизиқиш уйғотувчи шахслардир. Номаълумлар – танилмаган мурдалар, яширинган жиноятчилар, руҳий касаллар ва шахси аниқланмаган болалардир. Маълум нарсалар – йўқолган ўқотар қурол, ўғирланган ашёлар, олиб қочилган автомобиллардир. Номаълум ашёлар эса, аниқланган ўқотар қурол, сохта пул бирликлари ва турли ҳужжатларни ясашда ишлатилган босма қолиплар, очилмаган жиноятлар жойидан олинган бузиб кириш қуролларидир. Очилмаган жиноятлар жойида топиб олинган бармоқ излари, қалбаки ҳужжатлар, қоғоз пуллар ва қимматли қоғозлар, ўғирланган ва саёқ юрган чорва моллари ҳисобга олинади. Гуруҳлари ва хусусий аломатлари бўйича таснифлаш керакли ахборотни тезда ахтариб топишни таъминлайди. Аломатларни қайд этиш усулларидан, баён қилишдан ташқари, фотосуратга олиш, схема тарзида тасвирлаш, босиб туширилган излар ва объектларни асл ҳолида тўплаш қўлланилади. Ҳисобга олиш шакллари тариқасида картотекалар, видеотекалар, журналлар, фотоальбомлар, ЭҲМ коллекцияларидан фойдаланилади. Криминалистик рўйхатга олишнинг аҳамияти аввало моддий объектларнинг ўзига хос хусусиятга эгалиги, уларнинг барқарор ва такрорланмас аломатлари, шунингдек, объектлар ўзаро таъсирда бўлганда ўз хоссаларини бошқа объектларда акс эттириш қобилияти билан боғлиқдир. Ҳисобга олинадиган объектларнинг таснифи ҳам илмий асосларга - тур билдирувчи ва хусусий аломатлардан таркиб топади. Рўйхатга олишнинг илмий асослари

кўп ҳолларда текширишларнинг натижаларидан далиллар тариқасида фойдаланиш имконини беради. 2 . Криминалистик рўйхатга олиш тизими Маълумотлар ни жамла ш имкониятлари ва заруриятига, хизмат кўрсатиладиган ҳудуднинг катта-кичиклигига қараб барча ҳисобга олишларни қуйидаги уч гуруҳга бўлиш мумкин, булар: марказлаштирилган, маҳаллий ва аралаш (марказлаштирилган- маҳаллий). Марказлаштирилган ҳисобга олишлар ИИВ А хборот маркази да ва ИИВ Эксперт-криминалистика марказида олиб борилади. Маҳаллий ҳисобга олишлар Қорақалпоғистон республика си да, вилоятларда , Тошкент шаҳридаги ички ишлар идораларининг тегишли ахборот марказларида, жиноят қидируви ва эксперт- криминалистика бўлинмаларида олиб борилади. Баъзи ҳисобга олишлар қуйи бўғинларда – ички ишлар органларининг шаҳар, туман, йўл бўлимларида олиб борилади. Марказлаштирилган – маҳаллий ҳисобга олишлар ҳам марказда, ҳам жойларда бир хил турдаги объектларни рўйхатга олишни назарда тутади. Бу қайдлар кўпроқдир. Улардан фойдаланишда шуни назарда тутиш керакки, жойларда ҳисобга олинадиган бир хил номдаги объектларнинг барчаси ҳам марказий девонларда рўйхатдан ўтказилавермайди. Масалан, ҳар қандай жиноят учун ҳукм қилинганлар, жазо муддатидан қатъи назар,

маҳаллий ҳисобга олишда рўйхатдан ўтказилади, ИИВ А хборот марказида эса фақат хавфли жиноятлар учун, шунингдек, бошқа жиноятлари учун озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинганлар ҳисобга олинади. Шу сабабли судланганликни айбланувчи илгари ҳукм қилиниши мумкин бўлган бошқа минтақаларда ҳам текшириш керак бўлади. Ҳисобга олишлар қайдлов-маълумотнома (алфавитли- дактилоскопик), тезкор-қидирув, криминалистик маълумот тариқасидаги коллекциялар тарзидаги қайд этишларга бўлинади. Алфавитли-дактилоскопик ҳисобга олиш (марказлаштирилган-маҳаллий) судланганлар, ушлаб турилганлар, ҳибсга олинганлар, қидирув эълон қилинган шахслар, дайдилик ёки тиламчилик қилгани учун ушлаб турилганлар тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олади. Ҳисобга олиш иккита ўзаро боғлиқ карточкада амалга оширилади, булар: а) фамилиялар бўйича ва б) рўйхатга олишнинг ўн бармоқли тизимига асосланган дактилоскопик. Алфавитли карточкада демографик маълумотлар ва судланганлик, ҳибсга олишлар, ушлаб туришлар тўғрисидаги маълумотлардан ташқари дактилоскопик формула кўрсатилади. Унда ҳукмнинг ўзгартирилиши, умумий ёки хусусий аф в қўлланилганлиги, жазо ўталган вақт ва жой, шахснинг қидирувда бўлиши қайд этилади. Дактилоскопик харитада (қуйида унинг намунаси келтирилган) демографик маълумотлар, тўлиқ дактилоскопик формула, ўнта бармоқ изи, судланганлик, ҳибсга олиниш ҳақидаги маълумотлар, алоҳида белгилар киритилади .

Дактилоскопик картотека бўйича ушлаб турилганлар, ҳибсга олинганлар, вафот этганлар, ҳалок бўлган номаълум фуқаролар (танилмаган мурдалар), ҳужжатсиз, ўзи ҳақида ҳеч қанақа маълумотни маълум қила олмайдиган фуқароларнинг шахсини аниқлаш мумкин. Шахс ҳақида сўровлар: 1) республика ИИВ Ахборот марказига; 2) Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрида тегишли ИИБ Ахборот марказига ва 3) шахс бошқа ҳудудда ҳам яшаганлиги ҳақида маълумотлар бўлса, қўшимча равишда ўша ҳудуддаги Ахборот марказларига ҳам сўровлар юборилади. 3 . Криминалистик рўйхат турлари Криминалистик рўйхат турларига қуйидагилар киради: Тезкор-қидирув ҳисобга олишлар: 1) Бедарак йўқолган шахслар, номаълум беморлар ва танилмаган мурдалар ҳисоби республика ИИВ Ахборот марказида, ИИБ Ахборот марказларида юритилади. Бу ҳисобга олиш сабабсиз ғойиб бўлган шахслар, уйидан ёки тиббиёт муассасаларидан қочиб кетган вояга етмаганлар, маъмурият рухсатисиз ногиронлар уйлари ва қариялар уйларини тарк этган ногиронлар ва қариялар; соғлиғи ҳолатига кўра ўзи ҳақида ҳеч қандай маълумот бера олмайдиган, даволаш стационарлари, ногиронлар ва қариялар уйларида, болалар уйлари ва интернатларида турган шахслар; номаълум фуқароларнинг мурдалари киритилади. Ана шу ҳисобга олиш

бўйича шунингдек, терговдан, суддан, жазони ўташдан яширинганлар ва бошқа қидирилаётган шахслар текширилади. Ҳисобга олиш учта мустақил параллел картотекаларда олиб борилиб, уларда ягона намунавий нусхадаги таниб олиш карточкалари бўлади. Бедарак йўқолган шахсни таниб олиш карточкаси унинг демографик маълумотларини, ташқи кўриниши, кийим-кечаги тавсифини, ажралиб турадиган (ўзига хос) белгиларини, тишларининг ҳолатини, касби, машғулоти тури, ғойиб бўлиши ҳолатлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади. Карточкага (жинси) дакт.Ф амилияси____________________________________ _ Исми__________________________________________ Отасининг исми_______________ форм. формула қўшимча тасниф Туғилган йили___________Туғилган жойи____________________ ___________________________ _______________________________________________________ ___ ____________________________________________ ЎНГ ҚЎЛ 1. Бош 2. Кўрсаткич 3. Ўрта 4. Узук 5. Жимжилоқ 1 6 8

1 6 8 4 ЧАП ҚЎЛ 1. Бош 2. Кўрсаткич 3. Ўрта 4. Узук 5. Жимжилоқ 4 2 1 2 1 Назорат тариқасидаги бармоқ излари Чап қўл Ўнг қўл Ҳибсга олинганнинг имзоси___________________ Карта тўлдирилган вақт_______________200 __й. ______________ _____________________________________

__________________________________________________________ _ ___________________________________________ (қаерда ва ИИВ қайси органида экани кўрсатилсин) Эслатма. ИИВ – ИИБда қўшимча тасниф формуласи тузилмайди. Ҳ исобга олиниш – ҳукм қилинишлар ҳақидаги маълумотлар 1. Ҳибсга олинган_____________________________________ (қачон, ким томонидан, нима учун, ЖК ва фармонларнинг моддалари, моддаларининг қисмлари) 2. Ҳукм қилинган_____________________________________ (қачон, ким томонидан, нима учун ЖК ва фармонларнинг қайси моддаси (моддалари) __________________________________________________________ _ ___________________________________________ моддаларининг қисмлари ва қанча муддатга) Қўшимча маълумотлар (янги дактилорўйхатга олишлар, қамоқ жойлариданқочишлар ва бошқалар ҳақида)

__________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ ___ ___________________________ Алоҳида белгилари 1. Жисмоний нуқсонлари: _______________________________________________________ ___ _____ (майибликлар, жароҳатлар, сўгаллар, доғлар, чандиқлар, тиртиқлар, тананинг _________________________________________________________ ______ _______________________________________ оғриқли ҳаракатлари, каллик (шакли), юзнинг номутаносиблиги, кўзларнинг турли тусдалиги, тил чучукл и ги, дудуқланиш ва ҳ.к.) __________________________________________________________ ____________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ _____________________________________ 2. Бошқа белгилари:__ __ ____________________ ___________

(татуировкалар, одатлар-ўрганишлар (имо-ишоралар, ғайриихтиёрий ҳаракатлар ва ҳ.к.) ___________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________ ___________________________ Картани тузди: _______________________ _______________ (лавозими ва имзоси) Карта тўғри тузилганлигини текширди, формулани ҳисоблаб чиқарди: ___________________________________________________ (лавозими, имзоси ва сана) рўпарадан, чап ва ўнг ёндан олинган фотосуратлар, суратга олиш вақти кўрсатилган ҳолда, ёпиштириб қўйилади. Таниб олиш карточкасига, агар илгари шахс дактилоскопия қилинган бўлса, дактилокарта илова қилинган бўлади. Танилмаган мурдаларга доир таниб олиш карточкаси мурданинг бўйини ва кўринишидан ёшини, топилган санаси ва жойини, вафот этиш сабаби ва вақтини, ёриб кўриш санасини, мурданинг ҳолатини, у кўмилган жойни, ташқи кўриниши, кийим- кечаги тавсифини, тишларининг ҳолати, ажралиб турадиган белгилари, соғлиғининг ҳаётлигидаги ҳолатини акс эттирувчи маълумотларни ўз ичига олади. Карточкага мурда тартибга

келтирилгандан кейин олинган учта (рўпарадан, ўнг ва чап ёндан олинган) сурат қўшиб қўйилади, агар бармоқ изларини олиш имконияти бўлса, унга дактилокарта илова қилинади. Объектни ҳисобга қўйиш пайтида уни мавжуд карточкалар бўйича текширилади. Карточкалар икки ёки уч нусхада тўлдирилади ва маҳаллий ахборот марказига юборилади. Ҳисобга олиш бўйича бундан кейинги юмушларни ахборот маркази ходимлари амалга оширадилар. Нотаниш касалнинг карточкасида ҳам айни шундай маълумотлар кўрсатилади. Йўқотилган ва аниқланган ўқотар қуролни ҳисобга олиш Ўзбекистон Республикаси ИИВ Ахборот марказида йўқотилган қуролни қидириш ва ундан фойдаланиб содир этилган жиноятларни очиш мақсадида юритилади. Ўғирланган, йўқотилган, олиб қўйилган (мусодара қилинган), топиб олинган ва ғайриқонуний равишда сақланиб ихтиёрий топширилган жанговар, спорт, ов сойли қуроллари: тўппончалар – пистолетлар, револьверлар, милтиқлар – винтовкалар, карабинлар, автоматлар, пулемётлар ва сойли стволли ов милтиқлари, техник ҳолатидан қатъи назар, ҳисобга олинади. Агар олиб қўйилган, топиб олинган ёки топширилган қуролда сериясини, тартиб рақамини, ишлаб чиқарилган санасини йўқ қилиш излари аниқланса, уни ана шу белгиларини тиклаш учун эксперт-криминалистика бўлинмасига юборилади. Агар қуролдан жиноятни содир этишда фойдаланилган деб тахмин қилиш учун асослар мавжуд бўлса, у эксперт-криминалистика бўлинмасидаги

мавжуд ўқ-гильза қайдномаси бўйича текширилади. Ахборот марказининг қурол ҳисобга қўйилгани тўғрисидаги маълумотномасининг бир нусхаси тегишли жиноят ишига қўшиб қўйилади. Ўғирланган, олиб қўйилган рақамли ашёлар, қадимги ва тасвирий санъат буюмлари (осори атиқалар)ни ҳисобга олиш минтақавий ахборот марказларида, Ўзбекистон Республикаси ИИВ ва шунингдек, шаҳар, туман, йўл ИИБ томонидан олиб борилади. Ўғирланган, олиб қўйилган, топилиб ихтиёрий равишда топширилган, хусусий, инвентарлаш рақамига ёки антиқий белгиларга эга бўлган ашёлар (аудио, видеомагнитофонлар, кино ва фото камералар, соатлар, ов милтиқлари, силлиқ стволли милтиқлар ва ҳ.к.), маданий бойликлар (расмлар, иконалар, черков анжомлари, танга, орден, медаль, марка, зеб-зийнат коллекциялари, музейга қарашли буюмлар) ва бошқа тарихий, илмий ҳамда қимматбаҳо антиқий, тасвирий санъат буюмлари ҳисобга олинади. Тегишли ҳисобга олиш карточкасида нарсанинг номи, ҳисобга қўйиш учун асос бўлган ҳолатлар акс эттирилади, нарсанинг, шу жумладан унинг ўзига хос хусусиятларининг таърифи берилади. Карточка ашё ҳақидаги маълумотлар олинган куни навбатчи қисм томонидан тўлдирилади. Бир нусха навбатчи қисмда қолади, иккитаси ИИВ, ИИББ, ИИБ минтақавий ахборот марказига юборилади. Ахборот маркази ходимлари бу ашё олдин ҳисобга олинган-олинмаганини текширадилар. Рақамланмайдиган ашёларни ҳисобга олиш маҳаллий хусусиятга эга бўлади ва шаҳар, туман, йўл ички ишлар

органларида олиб борилади. Ўғирланган ашё учун тузилган карточка нарсанинг номини, унинг тавсифини ва ҳисобга қўйишга асос бўлган ҳолатларни ўз ичига олади. Рақамланмайдиган ашёлар ҳисобига фақат ўзига хос хусусиятларга эга бўлган ашёлар олинади. Ашё бошқа минтақа ҳудудида ўғирланган бўлиши мумкин деган тахмин бўлса, тегишли ахборот марказига сўров юборилади. Ўзига хос хусусиятларга эга бўлмаган бир нечта бир хил ашёга бир нусхадаги карточка тўлдирилади. Катта ҳажмдаги ахборотни қайд этиш ва зарур маълумотларни тезда олиш имконини берадиган ЭҲМлар жорий этилиши муносабати билан криминалистик рўйхатга олиш имкониятлари ошиб кетди. Автоматлаштирилган ахборот-қидирув тизимлари (ААҚТ) универсал (автоматик маълумотлар банки – АМБ-марказ, АМБ-вилоят) ва ихтисослаштирилган тизимларга бўлинади. Универсал мақсадга мўлжалланган ААҚТ ахборотни ишловдан ўтказишнинг комплекс тусда бўлишини таъминлайдиган кўп ихтисосли (кўп томонлама) тизимлардир. Чунончи АМБ- вилоятда тезкор-қидирув ҳисобига қўйилган шахслар, очилмаган жиноятлар, рақамли ёки фарқлайдиган белгиларга эга бўлган ўғирланган ва олиб қўйилган ашёлар, йўқотилган ва аниқланган ўқотар қурол, ўғирланган ва аниқланган осори атиқалар, йўқотилган ва аниқланган автотранспорт воситалари тўғрисидаги маълумотлар ишловдан ўтказилади. Ихтисослаштирилган ААҚТ муайян турдаги объектлар ҳақидаги ахборотни ишловдан ўтказиш учун мўлжалланган. Улар Республика ҳудудий ва маҳаллий тизимларга бўлинади.

Ўзбекистон Республикаси ИИВда юритиладиган ААҚТ жумласига қуйидаги тизимлар киради: «Таниб олиш» - танилмаган мурдаларни ҳисобга олиш ва идентификациялаш; «Хабар қилиш» - қидирув эълон қилинган шахсларни ҳисобга олиш; «Паспорт» – қидирилаётган шахсларнинг паспортларини ва паспортларнинг ўғирланган бланкаларини ҳисобга олиш; «Техпаспорт» – автомототранспортнинг ўғирланган ва йўқотилган техник паспортларини ҳисобга олиш; «Автоқидирув» - олиб қочилган, ўғирланган ва эгасиз автомототранспортни ҳисобга олиш; «Юклар» - темир йўл ва ҳаво транспортида ўғирланган багаж ва юкларни ҳисобга олиш. Криминалистика бўлинмаларида олиб бориладиган, иш юритишда махсус билимлар талаб қилинадиган ҳисобга олишлар криминалистик ҳисобга олишлар деб аталади. Очилмаган жиноятлар содир бўлган жойларда топилган номаълум жиноятчиларни ва ички ишлар органлари томонидан ҳисобга олинган шахсларни дактилоскопик ҳисобга олиш иккита картотекада юритилади: - очилмаган жиноятлар содир бўлган жойлардан олинган қўл изларининг фотосуратлари (излар картотекаси); - ички ишлар органларида ҳисобга олинган шахсларнинг дактилокарталари (дактилокартотекалар)дан иборат бўлади.

Ҳисобга олиш шаҳар, туман, йўл ички ишлар органларининг маҳаллий эксперт-криминалистика бўлинмалари томонидан олиб борилади. Дактилокарталар ёрдамида ҳодиса содир бўлган жойда ким из қолдирганини ҳамда айни бир шахс ҳодисанинг турли жойларида из қолдирган-қолдирмаганини аниқлаш мумкин. Излар картотекаси икки гуруҳда бўлади. Биринчисида қўл бармоқларининг экспертиза томонидан папилляр нақш типи ва тури аниқланган изларининг фотосуратлари туради. Маҳаллий бўлинмалар фотосуратларининг дубликатлари юқори турувчи эксперт-криминалистика бўлинмаларига юборилади. Ана шу излар картотекаси бўйича гумон қилинувчиларнинг дактилокарталари ва очилмаган жиноятлар содир бўлган жойларда янгитдан тўлдирилган карталар, шунингдек, ички ишлар органларида ҳисобга олинган шахсларнинг дактилокарталари текширилади. Излар картотекасининг иккинчи гуруҳи нақшининг типи ва тури аниқланмаган қўл бармоқларининг, шунингдек, кафтлар изларининг фотосуратларидан иборат бўлади. Бу гуруҳдан муайян жиноятларни содир этишда гумон қилинган шахсларнинг дактилокарталарини текшириш учун фойдаланилади. Дактилокартотека ички ишлар органида ҳисобда турган шахсларнинг дактилокарталарини (улар бўйича хизмат кўрсатиладиган ҳудуддаги очилмаган жиноятлар содир бўлган жойлардан олинган қўл бармоқларининг излари текширилади) ҳамда жиноят қидирув хизматларидан, тергов бўлимидан тушадиган дактилокарталарни ўз ичига олади. Бу гуруҳдан гумон

қилинувчиларнинг дактилокарталарини текшириш учун фойдаланилади. Гиёҳвандлик воситаларини ва кучли таъсир кўрсатувчи дори воситаларини олиш учун қалбаки дориқоғозларни (тиббий рецептларни) ҳамда уларни қалбакилаштириш билан шуғулланувчи шахсларнинг дастхати намуналарини ҳисобга олиш - маҳаллий ҳисобга олиш тури бўлиб, ИИВ, ИИБ криминалистика бўлимларида юритилади. Уни юритиш шакли аралаш – картотекалар ва коллекциялар тариқасида бўлади. Қалбаки дориқоғозлар картотекалари ёрдамида бир нечта дориқоғознинг ягона манбаини, шунингдек, муайян тайёрловчиларни аниқлаш мумкин. Дастхат намуналари коллекцияси дориқоғоздаги матн муайян шахс томонидан ёзилганлигини аниқлашда ёрдам беради. Терговчи ўзини қизиқтирган маълумотларни олиш учун суриштирув органига бериладиган алоҳида топшириқномада қалбаки дориқоғоз, гумон қилинувчи ёки айбланувчи қайси ҳисоб бўйича ва қандай мақсадда текширилишини кўрсатиши зарур. Бузиб очиш қуроллари ва асбоблар изларини ҳисобга олиш ҳам маҳаллий бўлиб, очилмаган жиноятлар содир бўлган жойлардан олинган, ИИВ, ИИБ эксперт-криминалистика бўлинмаларида турган излар ва асбоблар коллекцияси тарзида олиб борилади. Бу ҳисобга олиш ёрдамида битта қурол бир неча жиноятни содир этишда қўлланилганлигини аниқлаш мумкин. Коллекцияда очилмаган жиноятлар содир бўлган жойдан топилган бузиб очиш қуроллари ва олинган нусха (қолип) тариқасидаги излар туради.

Жиноятларни очиш ва тергов қилиш жараёнида топилган қурол ўқлари, гильзалари ва патронларини ҳисобга олиш – бу марказлашган-маҳаллий бўлиб, эксперт-криминалистика бўлинмаларида: марказда – Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБда, жойларда – ИИВ, ИИБ, ТИИБ ЭКБда турган ўқгильзотекалар деб аталувчи коллекциялар тариқасида олиб борилади. Марказлаштирилган ўқгильзотека жиноятлар муносабати билан олиб қўйилган сойли ўқотар қурол излари бўлган ўқлар, гильзалар, патронлар, шунингдек, ички ишлар органлари фойдаланишидаги, йўқотилган ёки ўғирланган қуролдан тажриба тариқасида отиб олинган назорат гильзаларидан жамланади. Маҳаллий ўқгильзотекаларга марказлаштирилган ўқгильзотеканинг объектларига очилган ахборот карточкалари жойлаштирилади. Жойларда ов қуроллари патронларининг, силлиқ стволли ёки пневматик қуролдан отилган снарядларнинг гильзалари, шунингдек, ашёвий далил сифатида олиб қўйилган сойли ўқотар қурол излари бўлган ўқлар, гильзалар ва патронлар ҳисобга олинади. Мазкур ҳисобга олиш ёрдамида бир қанча жиноятларни содир этишда битта нусхадаги қуролдан фойдаланилганлиги аниқланади ва жиноятни содир этишда қўлланилган қурол олиб қўйилган, топиб олинган, ихтиёрий равишда топширилган қуроллар орасидан аниқланади. Ҳодиса содир бўлган жойдан олиб қўйилган ўқлар, гильзалар ва патронлар терговчи томонидан экспертиза тайинлаш

тўғрисидаги қарор билан биргаликда, жиноят очилгани ёки очилмаганлигидан қатъи назар, ҳудудий эксперт муассасасига топширилади. Экспертиза ўтказилганидан кейин объектлар Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБ ўқгильзотекасига текшириш ва вақтинча сақлаш учун юборилади. Шунингдек, давлат муассасаларида, жамоат ташкилотларида ёки айрим фуқароларда ғайриқонуний сақланган олиб қўйилган ёки ихтиёрий равишда топширилган сойли ўқотар қуроллар: револьверлар, пистолетлар, автоматлар, карабинлар, кичик калибрли ва жанговар қирқма винтовкалар ва карабинлар, ясама сойли қуроллар Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБ ўқгильзатекаси текширувидан ўтказилиши керак. Улар терговчи томонидан маҳаллий эксперт бўлинмасига юборилади. Жиноятни содир этишда муайян нусхадаги текширилаётган қурол қўлланилганлиги аниқланган тақдирда, терговчи экспертиза ўтказиладиган жой тўғрисидаги масалани ҳал қилади. Қалбаки қоғоз пулларни ҳисобга олиш ҳам марказлаштирилган-маҳаллий бўлиб, Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБда олиб борилади. Унинг ёрдамида қалбаки танга ва қоғоз пулларнинг тайёрланиш усули ва технологияси бўйича келиб чиқиши умумий эканлиги аниқланади, шунингдек, уларни тайёрлаш билан шуғулланган шахслар фош этилади. Битта тўп қалбаки пулларнинг олд ва орқа томонлари фотосуратлари бўлган ҳисобга олиш карточкаларидан, иккинчиси асл ҳолидаги намуналар коллекциясидан иборат бўлади. Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБда қалбаки пул белгиларининг

турли картотекалари мавжуд. Булар: полиграфия усулида ёки техник воситалар ёрдамида тайёрланган қоғоз пуллар; расми чизиб ясалган пуллар; чет эл валютаси ва металл тангалар. Полиграфия усулида тайёрланган қалбаки ҳужжатларни ҳисобга олиш – марказлаштирилган бўлиб, Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЭКБда олиб борилади. Бу ҳисобга олиш ёрдамида босма иш қоғозлари (бланкалари) битта клишедан, матбаа ҳарфлари термасидан фойдаланиб, тайёрланган қалбаки ҳужжатларнинг келиб чиқиши умумийлиги, шунингдек, уларни тайёрлаш билан шуғулланган шахслар аниқланади. Ҳисобда қалбаки ҳужжатларнинг фотонусхалари картотекаси ва босма иш қоғозларининг коллекцияси мавжуд бўлади. Ҳисобга олиш тўпламасида учта бўлим бор, булар: олий ва ўрта махсус ўқув юртларини тамомлаганлик тўғрисидаги дипломлар ва дипломларнинг бланкалари, ҳайдовчилик гувоҳномалари ва уларнинг бланкалари, бошқа ҳужжатлар. Ҳақиқийлиги шубҳа туғдирган ҳужжат терговчи томонидан экспертиза ўтказиш учун маҳаллий эксперт бўлинмаларига юборилади, шундан сўнг унинг асл нусхаси ёки фотонусхаси, эксперт хулосасининг нусхаси, ахборот карточкаси Республика ИИВ ЭКБга юборилади. Криминалистик маълумот тариқасидаги коллекциялар мажбурий, тавсия қилинадиган ва факультатив (ихтиёрий) турларга бўлинади. Мажбурий – бузиб очиш қуроли сифатида фойдаланиладиган асбоблар ва бошқа нарсаларнинг; пойабзал тагчарми ва устки

қисми тасвирларининг; фаралар нур тарқатгичлари-нинг; автомототранспорт лак-бўёқ қопламаларининг; автомототранспорт шиналари протекторлари изларининг коллекцияларидир. Тавсия қилинадиган – чет элда ишлаб чиқарилган пломбаларнинг; металлни термик кесиш аппаратларини қўлланиш изларининг; қулфларнинг; муҳрлар ва штамплар босилган излари (босма нусхалари)нинг; толали материалларнинг; ҳайвонлар жунларининг; ёнилғи-мойлаш материалларининг; хонаки усулда тайёрланган гиёҳвандлик моддаларининг ва энг кўп тарқалган кучли таъсир қилувчи фармацевтик дориларнинг коллекцияларидир. Факультатив – булар совуқ қурол, порох ва портловчи моддаларнинг; енгил автомобиллар ва мотоцикллар двигателларида тартиб рақамлари туширилган пуансонлар изларининг; ёпиштирувчи моддаларнинг; ёзув материалларининг, қоғозларнинг (босмахона, машинкада ёзув ва рўзғор қоғозларининг) коллекцияларидир. ИИВ эксперт-криминалистика бўлимларида барча турдаги коллекциялар вужудга келтирилади; шаҳар (туман) органларининг эксперт-криминалистика гуруҳларида тавсия қилинадиган ва факультатив коллекциялар вужудга келтирилиши мумкин. Криминалистик маълумот тариқасидаги коллекциялар объектларни асл ҳолида, шунингдек, уларнинг тасвирларини: фотосуратлари, видеотасвирлари, нусха олинган қолиплари, таъриф-тавсифини ўз ичига олиши мумкин.

Бузиб очиш қуроллари сифатида фойдаланиладиган асбоблар ва бошқа нарсалар коллекциялари саноат усулида тайёрланган нарсаларнинг хоссалари, шакли, ўлчамлари ва бошқа аломатлари тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олади. Коллекциялар фонди жиноятларни фош этиш амалиётини таҳлил этиш, трасология экспертизалари, шунингдек, хизмат кўрсатиладиган ҳудуддаги корхоналар ва савдога келтирилаётган буюмлар турларини ўрганиш асосида белгиланади. Пойабзал тагчарми ва устки қисми тасвирларининг маълумот тариқасидаги коллекциясида муайян артикул, фасон, моделдаги тагчармлар ва пойабзалларнинг ҳодиса содир бўлган жойда из қолдирган пойабзал қайси гуруҳга мансублигини аниқлаш учун мўлжалланган расмлари туради. Пойабзаллар тагчарми ва устки қисми тасвирларини ҳамда улар ҳақидаги маълумотларни маълумотнома нашрлардан, каталоглардан, савдо корхоналаридан ва экспертиза амалиётидан олинади. Металлни қирқиш намуналарининг маълумот тариқасидаги коллекцияси металлни термик ва механик усулда қирқиш учун қўлланиладиган, сейфлар ва бошқа металл тўсиқларни бузиб очиш учун фойдаланиладиган аппаратлар турини, қирқиш вақтини ва жиноятчининг ана шу аппаратлардан фойдалана олиш даражасини аниқлаш учун мўлжаллангандир. Толали материалларнинг маълумот тариқасидаги коллекцияси келиб чиқиши ҳайвонотга, ўсимликка оид ва кимёвий толалар, газламалар ва сунъий мўйна намуналари. Микрообъектлар билан ишлашда фойдаланилади.

РЎЙХАТГА ОЛИШ ТУРЛАРИ Тезкор Тезкор-єидирув КриминалистикЁнилғи-мойлаш материалларининг маълумот тариқасидаги коллекцияси нефтни қайта ишловчи, саноат, савдо корхоналаридан олинган, экспертизага келиб тушадиган асл ҳолидаги намуналардан тўпланади. Асл ҳолидаги намуналардан олинган спектрлар ва хроматограммалар атласи тузиб борилади. Коллекциядан текшириш учун олиб келинган ёнилғи-мойлаш материаллари таркибини аниқлашда фойдаланилади. Гиёҳвандлик воситалари ва кучли таъсир этувчи моддалар коллекцияси асл ҳолидаги намуналарни ва улардан олинган спектрлар атласини ўз ичига олади. Текшириш учун келтириладиган нотаниш гиёҳвандлик воситаларини ва кучли таъсир қилувчи моддалар таркибини тезкор аниқлаш учун мўлжалланган. Шу тариқа, криминалистик маълумот тариқасидаги коллекциялар маълумотлар банклари вазифасини бажаради. Улар ёрдамида кўрсатиб ўтилган маълумотларни олиш мумкин бўлади. Улардан экспресс текширувларни ўтказиш, экспертизаларни бажариш, тезкор таҳлил қилиш учун фойдаланилади. Маълумот тариқасидаги коллекциялар айрим тўпларининг видеонусхалари тезкор амалиётда фойдаланиш учун кўчма криминалистика лабораторияларига жойлаштирилади ва ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш пайтида фойдаланилади.

Ѕибсга олинган, айбланган, судланган, єидирувда бўлган, жиноят содир этган, аммо жамоатчилик таъсири чораси єўлланилганлиги муносабати билан жиноий жазодан озод этилган шахсларга доир Чет эл фуєаролари, фуєаролиги бўлмаган шахслар ва чет элда яшаётган фуєаролар содир єидирув эълон єилинган шахслар бедарак йўєолган шахслар, таниб олинмаган мурдалар, кимлиги маълум бўлмаган беморлар ва болалар ў¦ирланган антиквар буюмлар ва маданий бойликлар ў¦ирланган, йўєолган, олиб єўйилган, ўз ихтиёри билан топширилган резбали ўє отиш єуроллари умумдавлат муомаласидаги ў¦ирланган ва олиб єўйилган ѕужжатлар, тартиб оператив аѕамиятга молик шахсларнинг дактокартотекалар и, очилмаган жиноятлар жойидан олинган дактоизотекалар жиноятни содир этиш усулига кўра ўє, гилъзотека єалбаки пуллар ва єимматбаѕо єо¦озлар матбаа усулида тайёрланган цалбачи хужжатлар гиёѕвандлик ва кучли таъсир єилувчи доривор воситаларш олиш учун ясалган єалбаки тиббий рецептлар ва єалбакилаштирувчи шахслар дастхатининг намуналари ташєи аломатлари бўйича оператив аѕамиятга молик шахслар овози ва нутєи Ўєотар ва совує. єуроллар ѕамда єурол- аслаѕалар коллекцияси Турли буюм ва материаллар коллекцияси Детал ва жиѕозлар (пойабзал пошналари, фара шишалари) коллекцияси Спектрлар, хромотограммалар, рентгенограммалар Овоз, нутє, шовєин фонотекаси Турли каталоглар Эксперт-криминалист бўлимларининг колекция ва картотекалари

КРИМИНАЛИСТИК РЎЙХАТГА ОЛИШ УСУЛЛАРИ КРИМИНАЛИСТИК РЎЙХАТ ОБЪЕКТЛАРИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ Картотекалар Криминалистик рўйхат объектларини тартибга солиш – бу уларнинг махсус жойлашуви бўлиб, рўйхатга олинган объектлар ѕаєида маълумотлар ахборот єидиришнинг тез ва єулайлигини таъминлайди АралашИзлар жамланмаси Альбомлар Коллекциялар Журналлар Рўйхатлар Маълумотлар ёки маълумотлар банкининг компьютер базалари Тартибга солиш усуллари Хронологик Дактилоскопик Алфавитли Ташєи ало- матлар кўра Электрон-ѕисоблаш

O'xshashlar

Kриминалистик трасология

Kриминалистик техниканинг умумий қоидалари

Фарзандликка олиш

Жиноятларнинг олдини олиш чоралари

Таниб олиш учун курсатиш тактикаси