Ислом ҳуқуқида тақиқлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Ислом ҳуқуқида тақиқлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80 KB

Ko'chirib olish

Ислом ҳуқуқида тақиқлар РЕЖА: 1. Тижорат ишидаги тақиқлар 2. Оила-никоҳ ва бошқа масалалардаги тақиқлар

Ислом ҳуқуқида белгиланган тақиқлар ва ножоиз деб белгиланган амаллар исломдаги савдо-сотиқ битимларини ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. Савдо-сотиқ соҳасида белгиланган тақиқларни ўрганиш мазкур битимларнинг хусусиятини ҳамда улар билан боғлиқ шариат қоидаларининг мазмунини янада яхшироқ тушуниш имконини беради. Зотан, мазкур қонун- қоидаларни билмаслик, жумладан, мусулмон Шарқи мамлакатлари билан савдо битимларини тузишда зарар кўрилишига олиб келиши мумкин. Чунончи, шариатдаги баъзи бир тақиқлар мусулмонлар билан ғайридинлар ўртасидаги савдо-сотиқ муносабатларига тааллуқли. Ислом ҳуқуқи қуйидаги олти ҳолда савдо битимлари тузишни тақиқлайди: 1) ҳаром нарсалар билан олди-сотди қилиш (бундай нарсалар қаторига чўчқа гўшти, спиртли ичимликлар ва ш.к. киради); 2) ўғирлик мол билан олди-сотди қилиш; 3) сотувчининг мулки ҳисобланмаган нарсалар (масалан, ушланмаган ёввойи ҳайвон) билан олди-сотди қилиш; 4) қимор ўйини билан боғлиқ тижорат иши; 5) судхўрлик (рибо) билан боғлиқ битимлар; 6) бирини иккинчисидан ажратиш мумкин бўлмаган аралаш нарсалар (масалан, бошқа мой билан аралаштирилган мол ёғи) билан савдо қилиш. Нопок нарсалар теккан буюмларни сотиш тақиқланади. Масалан, сотиб олувчи кийиб намоз ўқиши мумкин бўлган нопок нарсалар теккан кийимларни сотаётган одам бу ҳақда сотиб олувчини огоҳлантириши шарт. Агар нопок нарсалар ёғга тушган бўлса ва уни ажратишнинг иложи бўлмаса, шариат бундай ёғни овқат пишириш учун сотишни тақиқлайди, лекин у ёнилғи сифатида сотилиши мумкин. Барча ҳолларда сотувчи молнинг «аралашлиги» тўғрисида сотиб олувчини огоҳлантириши лозим.

қиморда ютиб олинган ёки ўғирланган буюмларни сотиш ва сотиб олиш тақиқланади. Агар бирор ким бундай молни сотиб олган бўлса, у мазкур молни ҳақиқий эгасига қайтариши шарт. Спиртли ичимликлар билан олди-сотди қилиш тақиқланади. Зўравонлик билан олиб қўйилган буюмларни сотиш ҳам мумкин эмас ( касаб ). Бордию кимдир бошқа шахсдан олиб қўйилган буюмни сотган бўлса, у тушган пулни буюмнинг эгасига қайтариши шарт. Мусиқа асбобларини (ҳатто болаларнинг мусиқа асбобларини) сотиш тақиқланади. Егулик нарсаларни тақиқланган маҳсулотлар тайёрлаш, масалан, узумни шароб тайёрлаш мақсадида сотиб олиш мумкин эмас. Тақиқланган (ҳақиқий бўлмаган) савдо битими «ботил» деб аталади. Ҳайкаллар ва ёдгорликлар билан олди-сотди қилиш ҳам тақиқланади. қоида тариқасида, мусулмон мамлакатларида озиқ-овқат маҳсулотлари жойланган қутилар ва идишлар устига тирик жонзотлар расмини солиш тақиқланади (ислом ҳуқуқи нуқтаи назаридан ҳаром саналган ҳайвонлар – итлар, чўчқалар ва ҳ.к. расмини солиш мутлақо мумкин эмас). Агар харидоргир дори-дармонлар ёки пардоз-андоз буюмлари номусулмон мамлакатларидан келтирилган ва уларни тайёрлашда ислом ҳуқуқи нуқтаи назаридан «нопок» нарсалар ишлатилган ё ишлатилмаганлиги номаълум бўлса, бундай дори-дармонлар ва буюмлар билан олди-сотди қилиш тақиқланади. Номусулмон мамлакатидан ёки «ғайридин»дан сотиб олинган мол ёғи ва мойидан фойдаланиш ҳам мумкин эмас. Номусулмон мамлакатидан ёки «ғайридин»дан сотиб олинган мол ёғи ёки мойи шариат қоидаларига кўра сўйилган ҳайвондан олинган тақдирдагина бундай маҳсулотлар билан савдо қилишга рухсат этилади. Ислом ҳуқуқидаги савдо-сотиқ ишлари билан боғлиқ нормаларда муайян ва қатъий тақиқлар билан бир қаторда, тақиқланмаган, лекин атрофдагилар ҳазар қиладиган амаллар ҳам учрайди. Бундай амаллар еттита: 1) даллоллик;

2) қассоблик; 3) кафан билан савдо қилиш; 4) мунофиқ одамлар билан савдо-сотиқ битимлари тузиш; 5) эрталабки азон билан қуёш чиқиши ўртасидаги даврда савдо битимлари тузиш; 6) буғдой, сули ва бошқа шунга ўхшаган моллар билан олди-сотди қилишга ҳаддан ташқари ружу қўйиш; 7) маълум буюмни бошқа харидордан олдин сотиб олишга ҳаракат қилиш. Ислом ҳуқуқи судхўрлик (рибо) билан шуғулланмаслик шарти билан товар айирбошлашга рухсат беради. Талабаларга эслатма! Рибо (араб.) - судхўрлик, қуръонда тақиқланган пулга фойда (фоиз) олиш. Ўрта асрлардаёқ бу тақиқ ё юридик найранглар ёрдамида, ё фоиз олишни қонунийлаштириш мақсадида қўшимча тижорат амалларини бажариш (масалан, олиб сотиш) орқали четлаб ўтилган. Айрим ислом ҳуқуқшунослари қонуний фойда (фоиз) олиш (рибо ал- фазл) ва ғайриқонуний фойда (фоиз) олиш (рибо ан-насия)ни фарқлаган. Пулга фойда (фоиз) олиш (рибо) ёки судхўрлик мусулмончиликдаги энг катта гуноҳлардан бири ҳисобланади. қуръони карим уни мутлақо тақиқлайди. Пулга фойда олиш бойларнинг бойлигини янада оширади, камбағалларни эса янада ночор аҳволга солади ва уларни қарз мажбуриятлари билан чирмаб, тобе қилиб қўяди. Шу боис мусулмон жамияти ўз ислом банкларини ташкил этади. Мазкур банклар ислом ҳуқуқи қонун-қоидаларига биноан фаолият кўрсатади. қуръони каримда шундай дейилади: «275. Судхўрлар (қиёмат куни қабрларидан) жин чалиб кетган одам каби (ҳолатда) қўпадилар. Бунинг сабаби - уларнинг: «Байъ (савдо-сотиқ) ҳам

судхўрликнинг худди ўзи» деган гапларидир. Ҳолбуки, Аллоҳ байъни ҳалол, судхўрликни (эса) ҳаром қилган. Бас, ким Раббидан насиҳат етгач (судхўрликдан) тўхтаса, у ҳолда аввалги ўтгани ўзига ва унинг иши Аллоҳга (ҳавола). Ким яна (судхўрликка) қайтса, ўшалар дўзах аҳлидирлар ва улар унда абадий қолувчилардир. 276. Аллоҳ судхўрликни (фойдасини) йўқ қилади ва садақа (берувчиларга бойлик)ларни зиёда этади. Аллоҳ ҳар қандай (судхўрликни ҳалол деб билувчи) кофирни ва (уни давом эттирувчи) гуноҳкорни ёқтирмайди. 278. Эй, иймон келтирганлар, Аллоҳдан қўрқингиз ва (чинакам) мўмин бўлсангиз, судхўрлик сарқитидан воз кечингизлар! 279. Мабодо (бу буйруққа итоат) қилмасангиз, у ҳолда Аллоҳ ва пайғамбари томонидан (сизларга қарши бўлажак) урушни (азобни) эшитингиз! Агар тавба қилсангиз, дастмояларингиз ўзингизга. Зулм ҳам қилмайсизлар, зулм қилинмайсизлар ҳам». (қуръони карим, «Бақара» сураси). Ҳадисларда ҳам судхўрлик қораланади. Ҳадислардан бирида шундай дейилади: «Пайғамбаримиз (САВ) рибо еювчи (судхўр)ни, унинг едирувчиси (берувчиси)ни, гувоҳларини ва ёзиб турувчи котибларини Аллоҳ таоло лаънат қилади, дедилар» (Имом Абу Довуд). Рибо (арабча судхўрлик ) пулга фойда (фоиз) олиш деган маънони англатади. Исломдан илгари араблар орасида рибо кенг тарқалган эди. Илк исломда савдо қилиш ва у орқали фойда кўриш кенг рағбатлантирилгани ҳолда, пулга фойда олиш қатъиян тақиқланган ва бу тақиқ қуръони каримда ҳам ўз ифодасини топган. Юқорида зикр этилган сура ва оятлар бунинг яққол далилидир. Ҳозир ҳам мусулмон мамлакатларидаги банк ва молия ишларида ушбу тақиққа амал қилинади.

Нафсиламрини айтганда, савдо-сотиқ ишларидаги ҳар қандай эгри даромад рибо деб аталади. Исломда ҳалол одам сифатида ном чиқариш учун пулга товар деб эмас, балки муомала воситаси деб қараш лозим, акс ҳолда катта пул эгалари ишлаб чиқарувчилар ва савдогарлар олдида ноҳақ тарзда устунликка эга бўладилар. Улар товар (айтайлик, маълум қишлоқ хўжалик маҳсулоти ёки бошқа тез бузиладиган маҳсулот)нинг нархи тушишини кутиб туриб, савдогарларни бу маҳсулотларни арзон нархларда сотишга мажбур қилишлари мумкин. Худди шунингдек улар турли товарларни ялпи сотиб олиб, уларни мазкур товарларнинг нархи кўтарилгунича сақлашлари мумкин. Бундай амалиёт исломда тақиқланган. Сармоя муомалада бўлиши ва шахсий манфаатларда яширинча жамғарилмаслиги лозим. Мазкур муаммони узил-кесил ҳал қилиш учун мусулмон мамлакатларининг ҳукуматлари ўзларининг муомалага киритилмаган пулларига солиқ соладилар. Фоиз устамаси олишни тақиқлаш масаласи ислом оламидаги кўпгина халқаро анжуманларнинг асосий муаммоларидан бўлиб қолмоқда. Зотан, XXI асрда номусулмон давлатлари билан кредит операцияларини амалга оширмаётган бирорта ҳам мусулмон мамлакати йўқ. Бироқ, ислом фақиҳлари пулга фоиз олиш масаласи юзасидан баҳслашаётган бир пайтда, мусулмон мамлакатларининг ишбилармонлари бир-бирлари ҳамда чет эл банклари билан кредит операцияларини амалга ошириб, фоиз устамасини олмоқдалар. Саудия Арабистони, қувайт, Баҳрайн, Эрон ва бошқа мусулмон мамлакатларининг нефть қироллари ўз сармояларини Европа ва Американинг энг йирик мамлакатларида сақлаб, фоиз шаклида фойда олаётирлар. Уларнинг фикрича, сармоядан фойдаланишга ижозат бор, зотан, ислом ҳуқуқи мусулмонларга ўз маблағларини банкларга қўйиш ва фоиз олишни тақиқламайди, чунки бундай операция судхўрлик ҳисобланмайди. 12.2. Оила-никоҳ ва бошқа масалалардаги тақиқлар

Ислом эркакларга муайян тоифадаги аёллар билан никоҳ тузишни ман этади. Ўз онаси, синглиси, қайнонасига уйланиш тақиқланган. Мусулмон эркак маҳрам (қариндош) аёлларга уйланиши мумкин эмас. Эркак никоҳ шартномаси тузган бўлса, эр-хотин қўшилгунга қадароқ хотиннинг аёл аждодлари (онаси, бувилари ва ҳ.к.) эрнинг қариндошлари ҳисобланади. Эр-хотин қўшилганидан кейин хотиннинг барча авлодлари (қизи, қиз неваралари, қиз чеваралари ва ҳ.к.) эр учун маҳрам (қариндош)га айланади. Бинобарин, у мазкур аёлларга уйланиши мумкин эмас. Эрнинг эркак жинсига мансуб шунга ўхшаш ҳар қандай аждоди ва авлодлари хотин учун маҳрам (қариндош)га айланади. қуръонда шундай дейилган: «22. Оталарингиз уйланган хотинларни никоҳингизга олманг! Магар илгари ўтган бўлса (улар кечирилади). Албатта, бу қабих, жирканч ва ёмон йўлдир. 23. Сизларга (никоҳи) ҳаром қилинган (аёллар) – бу оналарингиз, қизларингиз, опа-сингилларингиз, аммаларингиз, холаларингиз, ака- укаларингизнинг қизлари, опа-сингилларингизнинг қизлари, эмизган «она»ларингиз, эмишган «опа-сингил»ларингиз, қайноналарингиз, жинсий яқинликда бўлган хотинларингизнинг қарамоғингизда бўлган қизлари - жинсий яқинликда бўлмаган бўлсангиз, сизларга гуноҳ бўлмас – яна, ўз пушти камарингиздан бўлган ўғилларингизнинг хотинларидир. Икки опа- сингилни қўшиб (никоҳлаб) олишингиз (ҳам ҳаром қилинди). Магар илгари ўтган бўлса (Аллоҳ афв этар). Албатта, Аллоҳ мағфиратли ва марҳаматли зотдир». (қуръони карим, «Нисо» сураси). Агар эркак никоҳга кирган бўлса, ҳатто у ўз хотини билан никоҳ бекор қилингунга қадар жинсий алоқа қилмаган бўлса ҳам, у шу хотиннинг бошқа эрдан бўлган қизига, унинг холалари ва аммаларига уйланиши мумкин эмас.

У хотинининг синглисига ҳам уйланишга ҳақли эмас. Агар эр хотинига «ражаа» талоғини берган (яъни у билан ярашиш ҳуқуқини қолдирган) бўлса, у ҳам хотинининг синглисига уйлана олмайди. Эр хотинининг розилигисиз унинг холаваччалари, тоғаваччалари, аммаваччалари ва амакиваччаларига уйланиши мумкин эмас. Мусулмон мамлакатларида баъзан пуштсиз аёллар оилада авлодни давом эттирувчилар бўлиши учун ўз эрларини холаваччалари, тоғаваччалари, аммаваччалари ёки амакиваччаларига уйлантирадилар. Ислом ҳуқуқи меъёрларига кўра, мусулмон аёл номусулмон эркакка турмушга чиқиши мумкин эмас. Мусулмон эркак келгусида мусулмон динига киришига умид қилиб, христиан ёки яҳудий аёлга уйланишга ҳақли. Эрли хотин билан никоҳ шартномаси тузиш тақиқланади. Агар бундай никоҳ тузилган бўлса, шариат уни бекор қилишни талаб этади. Аёл эрига хиёнат қилган бўлса, у эрига ҳаром бўлмайди, бироқ у тавба қилгандан кейин ҳам бундай алоқани давом эттирса, эр уни талоқ қилиб, маҳрни қайтариб олиши лозим. Агар аёл ёки эркак эҳром кийган бўлса, никоҳ тузиши ман этилади. Талабаларга эслатма! Эҳром (араб. - чегараланиш, ибодат ҳолатига ўтиш) - мусулмонларнинг катта ва кичик ҳаж қилиш (ҳаж ва умра) вақтидаги алоҳида кийими. Эҳром икки бўлак мато (изор ва ридо)дан иборат бўлиб, бири билан чап елкани, иккинчиси билан белдан пастни ўралади. Эҳром ҳаж ибодатини кўрсатилган тартибда мукаммал бажаргандан сўнг ечилади. Агар эркак вояга етмаган қиз билан унаштирилган ва у билан жинсий алоқа қилган бўлса, у умрининг охиригача бу қиз билан бошқа кўришмаслиги керак. Шариат бундан кейин у бу эркакка хотин бўлишини маъқулламайди.

Эри уч марта талоқ қилган хотин унга ҳаром бўлади. Талабаларга эслатма! Талоқ (араб. - қўйиб юбормоқ, ажралмоқ) - шариатга кўра, никоҳнинг бекор қилинишидир. Эр томонидан шу сўзнинг айтилиши хотинни барча хотинлик мажбуриятидан тўла озод этади. Бу ҳолатда эр томонидан хотинга берилган мол-мулк (маҳр) хотинда қолади, эр хотинни идда муддати ўтгунча моддий таъминлаб туриши керак. Шариатда иккинчи талоқдан кейин ҳам эр-хотинни қайтадан яраштиришга рухсат этилади. Учинчи талоқдан кейин эса, шариат бунга йўл қўймайди. Эр уч марта талоқдан кейин ярашмоқчи бўлса, хотин бошқа эрга бирга яшаш ниятида турмушга чиқиши, иккинчи эр хотинни талоқ қилса ё вафот этса, хотин идда муддатини ўтагандан сўнг қайта никоҳлаш мумкин. Шариатда оила-никоҳ масалаларидаги тақиқлар ўта қатъийлиги билан ажралиб туради. Бу тақиқлар ислом негизларини ҳимоя қилиш ва оилада барқарорликни мустаҳкамлаш мақсадини кўзлайди. Шариатда ҳаётнинг бошқа соҳаларидаги тақиқларни таҳлил қилганда, тилла ва кумуш идишлардан фойдаланиш, зеб-зийнатларнинг айрим турларини тақиш, ипак ва зарҳал матолардан тўқилган кийимларни кийишга бўлган тақиқларни айтиб ўтиш лозим. Масалан, соқол олиш қатъиян ман этилади. Янги туғилган болаларга исм қўйишда ҳам тақиқлар мавжуд. Шариат болаларга христиан ҳаворийлари Иоанн, Павел, Петр ва Матвей исмини қўйишни қатъиян ман этади. Шариатда истеъмол қилиш ман этиладиган овқатлар ҳам тартибга солинган. Масалан, лочин ёки сассиқпопишак гўштини ейиш тақиқланади, турна гўштини ейишга эса рухсат этилади. Ҳалол ҳайвонлар гўштидан шариат қон, ахлат, эркак ёки урғочи ҳайвоннинг жинсий аъзолари, илик, талоқ, кўз қорачиғи ва ҳоказоларни (зат ал-ашаж) овқатга ишлатишни тақиқлайди.

Май ва бошқа спиртли ичимликларни шариат қатъиян ман этади ва катта гуноҳ деб ҳисоблайди. Чўчқа гўштига келсак, шариат нафақат уни истеъмол қилишни, балки у билан олди-сотди қилишни ҳам тақиқлайди.

Адабиётлар 1. Максуд Р. Ислам. - Москва: Издательско-торговўй дом «Гранд», 2001. – Сс.56-275. 2. Абдулазиз Мансур. қуръони карим маъноларининг таржимаси. – «Тошкент Ислом университети» нашриёти, 2001. - 617б. 3. Рахманов А.Р. Исламское право. – Ташкент, «Янги аср авлоди», 2003, - 480с. 4. Керимов Г.М. Шариат. Закон жизни мусульман. - Москва: Изд-во «Леном», 1999. – Сс.227-245. 5. Саидов А.Х. Основў мусульманского права. Курс лекций. - Ташкент: Академия МВД, 1994. – 140с. 6. Ислом. Энциклопедия: А-Ҳ / З.Ҳуснутдинов таҳрири остида. – Тошкент: «ЎзМЭ» Давлат илмий нашриёти, 2003. 7. Шарль Р. Мусульманское право. - Москва: Изд-во «Иностранной литературў», 1954. – Сс.75-101.

O'xshashlar

Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо

Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари

Рим ҳуқуқида шахслар

Ислом ҳукуки манбалари

Ислом фуқаролик ҳуқуқининг асослари