Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60 KB

Ko'chirib olish

Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш Режа: 1. Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилишнинг умумий қоидалари. 2. Жиноятни бажарувчиси, ташкилотчи, далолатчи ва ёрдамчи ҳаракатларининг квалификацияси. 3. Жиноятни квалификация қилишда иштирокчилик шаклининг аҳамияти. 4. Иштирокчилар жиноий жавобгарлигини дифференциация қилиш.

Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш Ҳозирги кунда жиноят ҳуқуқида долзарб мавзулардар бири ҳисобланган жиноятда иштирокчиликка қарши сиёсий кураш олиб борилмоқда. Иштирокчиликда жиноятларни содир этишда уюшган гуруҳ аҳамиятлидир. Бундай жиноятлар жамият учун хавфли, қўпол, қурол ишлатиш билан жиноят содир этиш кам учрайди. Шунинг учун ҳам янги жиноят кодексида уюшган жиноятчиликка жавобгарлик тартиби тизими ва меъёрлари аниқ кўрсатилади. Жиноят кодексининг 27-моддасида жиноятда иштирокчилик тушунчаси берилган, унга кўра икки ёки ундан ортиқ шахснинг қасд-дан жиноят содир этишда биргалашиб қатнашишига айтилади. Қонунчиликдаги бундай кичкина таърифга кўра объектив ва субъектив белгилар тартибга солинмоғи лозим. Иштирокчиликнинг асосий тузилиши тушунчаси иштирокчилик турлари, шакллари ва иштирокчиликда жиноий жавобгарликни бел- гиланишини кўрсатади. Объектив томондан иштирокчиликда сифат ва миқдор белгилари ўзига хосдир. Миқдор белгисига кўра 2 ёки ундан ортиқ шахсни биргалашиб жиноят содир этиши кўрсатилади. Жиноятда иштирок-чиликда иштирокчи шахсларнинг ёши аҳамиятли яъни содир этган жиноятларига яраша жазо белгилашда уюшган жиноятчиларни зим-масига юклатилган вазифа кўрсатилади. Хар қандай ёшдаги шахс ҳам жиноятда иштирокчи бўла олмайди. Масалан, вояга етган шахс 13 ёшли болани ўғирлик жинояти содир қилишга жалб қилди. Бундай ҳолларда жиноят ҳуқуқи бўйича иштирокчилик деб тан олинмайди. Сифат белгиси- бунда уюшиб иштирок этган шахс жиноятни субъекти бўлади. Уюшган иштирокчиликда фаолият иштирокчилари-нинг барчасини розилигида амалга оширилади. Улар жиноят содир этишга қаттиқ бирлашадилар, бир-бирини тўлдирадилар: бир шахс ўғирлик қилишга

бошқасини жалб қилади, бошқаси жиноят қуролини ясайди, учинчиси жиноят қуролини ишлатади, ўғирликни содин этади. Кейин жиноий уюшма аниқ жиноий натижага эришишини мўл- жаллайди. Иштирокчиликда шахсларни бир мақсад бирлаштирмайди, яъни уларни мақсади бошқа бошқа бўлиши мумкин, аммо уларни на-тижа бирлаштиради. Масалан, бизнесдаги рақобатчисини ўлдириш учун буюртмачи топшириқ беради, бажарувчи бўлса иши учун пул талаб қилади. Аммо жиноий натижа битта одам ўлдириш. Охир оқи¬бат уюшга жиноятчиликда улар фаолият олиб боришга бирлашадилар ва аниқ жиноий натижа асосида алоқа олиб борадилар. Иштирокчиликда асосий алоқа ёйиш ва уни қабул қилиш асосий эҳтиёжидир. Лекин бу унинг турланишига олиб келади, ташкилотчи, далолатчи, ёрдамчилар фаолияти ўртасида сабабий боғланиш аниқ натижага эришишда қўшимча поғонадаги фаолиятда бажарувчи туради. Объектив томондан таснифланишига биргаликда жиноий ҳара-катларни содир этиш, умумий, ягона жиноий натижа ҳамда қилмиш билан унинг оқибатлари ўртасидаги сабабий алоқадан иборат. Бу ҳолат жиноятни квалификациясига катта таъсир кўрсатади, асосан қўриқланадиган худуддаги ўғирликда. Бундай ҳолатларда уюшган жиноятчиликда бир бирини тушу-ниш, ўзаро алоқа ва булар ўртасидаги аниқ натижага эришишнинг асосидир. Иштирокчиликни қонун эҳтиёжидан келиб чиқиб субъектив белгиси мураккаблигин ўзига хослиги жиноят содир этишдадир. Иштирокчилик бу биргалашиб 2 ёки ундан ортиқ шахсларни қасддан жиноят содир этишидир. Демак, жиноия уюшган фаолиятни хар бир шахснинг ҳаракати қасдни қамраб олишини қонунда ўрнатилган. Улар ўз вазифаларини яхши биладилар. Масалан, ёрдамчи бегона хо-надоннинг қулфини очиш учун мослама тайёрлайди. Бажарувчи эса ўғирлик содир этишда ўша мосламалардан фойдаланади. Бажарувчи ўз навбатида ана шу мосламалар орқали ўғирлик жиноятини содир этади. Шунга ўхшаш ҳолларда субъектив белгиларни

билиш зарур ҳисобланади. Айрим ҳолларда бажарувчи бошқа иштирокчилар- таш-килотчи, далолатчи, ёрдамчини билиши шарт эмас. Бу кам учрайдиган кўпчилик жиноий тармоқларида бўлади, катта халқаро алоқаларда ҳам. Ва гуруҳдаги барча шахсларни билишини имкони йўқ, шунинг учун жинояти ҳуқуқи ва суд амалиётида тан олинган жиноий ташки-лотларнинг иккита поғонаси масалан, қотил даллолдан аниқ шахсни ўлдириш тўғрисида буюртмани қабул қилади. У ўз вазифасини билади лекин буюртмачини кимлигини билмайди. Айрим холларда буюртмачини кимлигини билиши мумкин лекин буни билиш аҳамиятсиз ва бажарувчи қотиллик содир этишда иштирокчиликдан йироқдир. Қонун шуни таъкидлайдики, иштрокчилик фақат қасддан содир этиладиган жиноятларда ифодаланади, иштирокчилик ҳеч қачон эҳтиётсизликда мавжуд эмас. Жиноят ҳуқуқининг иштирокчилик институти сифатида қуй-дагилар кўрсатилган. а) ЖК Махсус қисмида ўрнатилмаган қоидаларни ҳам муҳофаза қилади. Лекин аниқ жиноят таркибига алоқа чегарали ва шунинг учун ҳам жамият учун хавфлилиги кўрсатилган. б) ташкилотчи, далолатчи, ёрдамчини ҳуқуқий мақомини белгилайди. в) ана шу фаолият учун жиноий жавобгарлик белгилайди. г) кўрсатилганидек жиноятга иштирокчиликка кўшимча мезонли жазони тайинлайди. ЖК 28-моддасида иштирокчиликнинг турлари белгиланган. Булар бажарувчи, ташкилотчи, далолатчи, ёрдамчи. Иштирокчиликнинг турларини умумий тушунчалари орқали асосий мезонларини белгилаймиз. Бу эса иштирокчиликни ўзига хос объетивлигини кўрсатади. Қабул қилинган жиноят конунида иштирокчилик турларга бўлинган ва иккинчи мезони бтргалашиб жиноят содир этадилар. Бу мезоннинг мустақиллиги шундаки асосий ва кўшимча иштирокчилар танланади; фаол рахбар ва ёрдамчи жиноятга иштирокчилар. Жиноятга иштирокчиларни

турлари жиноятнинг таснифига таъсир этмайди. Лекин жазо тайинлашда аҳамиятга эга. Бажарувчи – бу шахс: а) бевосита ёки билвосита жиноятни содир қилган шахс ёки жиноятни биргаликда содир қилган шахс ёки жиноятни биргаликда бажарувчи билан соир этган шахс. б) жиноятни бажарувчини жиноий жавобгарлиги ёши ва ақли расо бўлишига ва бошқа шахсларга тадбиқ этилмаслиги Кодексда кўрсатилган. Жиноят ҳуқуқий меъёр иштирокчликни икки турини белгилайди оддий ва мураккаб. Мураккаб иштирокчиликда жиноят таркибини объектив томо-нини ўз қўллари билан бажарадилар (ўлдирадилар, наркотик моддаларини қўлга киритадилар). Бажарувчи битта ёки бир нечта бўлиши мумкин, лекин улар ўз вазифаларини бажариши шарт. Масалан, қотилликда биттаси ушлаб турса, иккинчиси ўлдириши. Иккаласи ҳам бажарувчи ҳисобланади. Оддий иштирокчиликда жиноят қуроли сифатини ва бошқа шахс бажарувчи субъект эканлигини тахмин қилади. Субъектив томондан иштирокчилик қасддан содир этилади. Ле-кин шачс фақат ўзига бириктирилган вазифани бажариши лозим, балки бошқа иштирокчиларникини ҳам. Бажарувчи жиноятларни содир этилишини силлиқ кетишида унга ёрдам кераклигини ёки барчаси сир тутилишини хоҳлайди. Оддий иштирокчиликда бажарувчи жиноятни содир этадиган шахс алмашмаслигини, яъни ҳосибга олинишини англаши лзим. Иштирокчиликда бажарувчи марказий ўринда туради. Жиноий жавобгарликда унинг ҳаракатлари билан бошқаларни жавобгарлиги белгиланади. Агар бажарувчи бўлмаса иштирокчилик ҳам бўлмайди. Бажарувчи томонидан рад этиш ҳоллари учраганда қолган шахслар-нинг фаолияти ўша ҳолатлардан келиб чиқиб тавсифланади. Бажарувчи фаолияти ЖК махсус қисми билан тасниф қилинади. Ташкилотчи-бу шахс жиноят содир этилишини ташкиллаштирувчидир ёки бажарилишига раҳбарлик қилади, яъни жиноятга тайёр-гарлик кўришга ёки

жиноят содир этилишига раҳбарлик қиладиган шахсдир. Иштирокчиликда бажарувчидан ҳам хавфлиси бу ташкилотчидир. Унинг эрки билан қолганлари шаклланади. Объектив томондан ташкилотчи фаолиятини жамият учун 4та хавфли тури мавжуд: А) ташкилотчилик аниқ жиноят учун (масалан, иштирокчиларни танлаш, маълум объектни йўқ қилишга қасд қилмоқ, жиноят содир этиш режасини тузиш ва бошқа ташкилий масалалар); Б) жиноят содир этилишига раҳбарлик қилиш (масалан, вазифаларни тақсимланиши, қурол-аслаҳа билан таъминланиши); В) гуруҳни ташкиллаштиради ва жиноий тил бириктиради; Г) ташкил қилган гуруҳга ёки жиноий тил бириктирган шахсларга раҳбарликни амалга оширади. Субъектив томондан ташкилотчининг фаолияти тўғри қасд билан ифодаланади. У ўз жиноий ҳаракатларини англайди, жиноий гуруҳ ташкил қилади ва жиноий тил бириктиради. Жиноят натижасини хоҳлайди. Ташкилотчини мотив ва мақсади бошқа иштирокчилар би-лан бир хил бўлиши ёки бўлмаслиги ҳам мумкин. Лекин бу квалификацияга таъсир қилмайди. ЖК 28-моддасида кўрсатилганидек, таш-килотчи бажарувчига тенглаштирилган ҳолда жазоланиши тавсифланган. Агар ташкилотчи ЖК 28-моддаси талабларидан келиб чиқиб объектив томонан жиноятга кириши ва ва аниқ бир вазифани амалга оширса. Далолатчи- бу шахс, жинояи қилмишга ўзга шахсларни қизиқтирувчи, келиштирувчи, оғдирувчи ва жалб қилувчи шахсдир. Объектив томондан далилий ишонтириш орқали қасдни вужудга келтиради ва бажарувчи томонидан аниқ жиноятни содир этилишига олиб келади. Далолатчиликда амалга ошириладиган восита ва шаклларнинг тўла руйхатини мустаҳкамлаб қўйиш мумкин эмас, шунинг учун у турли хил ҳаракатларда ифодаланиши мумкин.

Субъектив томондан далолатчилик фақат тўғри қасд билан ифо- даланади. У билади бажарувчи томонидан аниқ жиноятни амалга оширилишини, уни ишонтиради, кўра билади ишини ривожини ва натижасини хоҳлайди. Далолатчилик қуйидаги ўзига хос белгилари мавжуд: А) фақат жиноят қасдни қамраб олиши мумкин; Б) ўша вақтда жиноят содир этишни ўзига хос сабаблари бўлиши мумкин; В) бажарувчи жиноят содир этишга ишонтириш, қизиқтириш талаб этилади; Г) далолатчи ҳақиқатан ҳам жингоятга далолат қилган бўлиши керак; Д) жиноятни белгиларига эга бўлган субъект билан алоқада бўлиши лозим. Далолатчи ҳам ўз фаолияти доирасида ЖК махсус қисми бўйича жавобгарликка тортилиши ЖК 28-моддасида белгиланган. Ёрдамчи- жиноят содир этилишига ўз маслаҳатлари, кўрсатма-лари билан кўмаклашган, шунингдек жиноятчини, жиноят содир этиш қуроли, излари ва воситаларини ёхуд жиноий йул билан қулга киритилган нарсаларни яширишга шунингдек, бундай нарсаларни олиш ва утказиш тўғрисида олдиндан ваъда берган шахсга айтилади. Объектив томондан ёрдамчининг ҳаракати, жиноят содир этувчи, яъни бажарувчига ёрдам ва керакли маслаҳатлар беришда ифо-даланади. Ёрдамчи ҳам жиноят натижасига алокадор булади. Субъектив томоннидан ёрдамнчининг фаолияти қилмишининг касд шаклида намоён бўлади. У ўз ҳаракатини англайди, бажарувчига ёрдамлашади, жиноятни натижасини кўра билади, хоҳлайди ва шароит яратиб беради.

Ёрдамчининг қуйдаги ўзига хос хусусиятлари мавжуд: А) унинг ҳаракатлари ягона қасдни қамраб олади; Б) бажарувчи билан фаолияти сабабий боғлиқдир; В) фаолиятида аниқ шахслар билан аниқ жиноий ҳаракатларни олиб боради; Г) бажарувчига содир этиладиган жиноятга қўйилган тўсиклар¬ни олиб ташлайди. Ёрдамчи далолатчидан шуниси билан фарқланадики, ўзининг ҳаракати билан жиноятнинг бошқа бир иштирокчисида жиноят содир этиш истагини вужудга келтирмайди. Иштирокчилик шакиллари ва уларга қўйиладиган жавобгарлик масалалари тўғрисидаги саволга қонунчиликда ва жиноят ҳуқуқи назариясида ҳам аниқ фикрга келинган. Бу ҳақда жиноят қонунининг 29- моддасида иштирокчилик шакллари кўрсатилган ва бу шакл орқали уларнинг жавобгарлик масалалари ҳам ҳал қилинган. Иштирокчилик шакли деганда, жиноят содир этишдаги ўзаро алоқадорлиги, иштирокчилар ҳаракатини олдиндан тил бириктирган холда амалга оширилиш даражасига кўра бир неча шахсларнинг биргаликдаги ҳаракати тушунилади. ЖК 29-моддасида иштирокчиликнинг 4 та шакли кўрсатилган: а) оддий иштирокчилик б) мураккаб иштирокчилик в) уюшган гуруҳ г) жиноий уюшма Оддий иштирокчилик икки ёки ундан ортиқ шахснинг олдиндан тил бириктирмай жиноят содир этишда қатнашишига айтилади. Бу шаклда тасодифан пайдо бўладиган касдда намоён бўлади. Объектив томондан иштирокчиликнинг бу шакли содир этилаётган жиноят юзасидан иштирокчилар ўртасидаги жиноят содир этишдаги алоқадорликни ифодалайди. ЖК Махсус қисмида кўрсатилган.

Мураккаб иштирокчиликдаги жиноят содир этиш деб – икки ёки ундан ортиқ шахснинг олдиндан тил бириктириб жиноят содир этишда иштирокчилик қилишига айтилади. Иштирокчиликнинг бу шакли мураккаблигидир ва жамият учун хавфлилигидир. Иштирокчиликни класификация қилиш учун бу келишувга эришилганидан сўнг қанча вақт ўтганлиги аҳамиятга эга эмас. Бу шаклда иштирокчиларнинг вазифалари белгилаб бўлинган ҳисобланади. Жиноят Кодексининг кўп моддаларида мураккаб иштирокчи-ликнинг таснифи белгиланди. Уюшган гуруҳ – икки ёки ундан ортиқ шахснинг биргаликдаги жиноий фаолиятини олиб бориши учун олдиндан бир гуруҳга бирла-шишига айтилади. Бу шакл эса оддий ва мураккаб иштирокчиликка нисбатан хавфлироқдир. Бундай гуруҳ жиноий фаолият билан шуғулланиш учун ол-диндан бирлашган шахсларнинг юқори уюшганлик даражаси, фаолияти олиб бориш вақтининг давомийлиги, иштирокчиларнинг хар бири унга юклатилган вазифага мувофиқ ҳаракатларнинг юқори даражада шакллантирилганлиги, жиноятга тайёргарлик ва унга содир этиш жа-раёнида улар ўртасидаги алоқани барқарорлиги, жиноят изларини яшириш, гуруҳлардаги интизом ва ташкилотчининг бир неча бор жи-ноят содир этишга йўналтирилаган кўрсатмаларига бўйсиниши ва шу кабилар билан тавсифланади. ЖКнинг кўпчилик моддалари нормаларида уюшган гуруҳда жиноят содир этиш учрайди. Агар содир этилган жиноят уюшган гуруҳ томонидан содир этилганлиги ЖК махсус қисмида кўрсатилмаган бўлса, жазо тайинлашда аҳамиятга эга бўлади. Иштирокчиликнинг энг хавфли белгиси бу жиноий уюшмадир. ЖКда кўрсатилишича 2 ёки ундан ортиқ уюшган гуруҳнинг жиноий фаолият билан шуғулланиши учун олдиндан бирлашишини жиноий уюшма деб топилган. Иштирокчиликнинг фаолиятини классификация қилишда эксцесс бажарувчига кўзингиз тушади. Эксцесс (лотинчадан excessus- чиқиш,

кейинга қайтиш, четга чиқиш) келишувдн ташқари яна бир жиноятни содир этилиши эксцесс бажарувчи- ўзига юклатилган жиноятни содир этиш пайтида яна бир бошқа жиноятни содир этиши билан ифодаланади. Масалан, жиноий гуруҳ хонадонга ўғирлик учун кирдилар. Бажарувчи хонани кўздан кечираётганда кўтилмаганда уй-нинг хужайини келиб қолди, улар жиноятни яшириш учун хужайинни соғлигига оғир тан жароҳати етказдилар, гумдон қилдилар. Бунда жиноят ўғирлик билн биргаликда босқинчилик билан квалификация қилинади. Қонун жиноятга иштирокчиларни эксцесс бажарувчиларни жавобгарлигини қўшмайди ва алоҳида қўшимча эксцесс бажарувчи жавобгарликка тортилади. Юқоридаги мисолга кўра, жиноятни иштирокчилари ўғирлик билан эксцесс бажарувчига эса босқинчилик ҳам қўшилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76).

O'xshashlar

Ҳарбий жиноятларни квалификация қилиш

Тамом бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш

Бир қанча жиноятларни квалификация қилиш

Экология соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш