Хорижий мамлакатларда хукумат - Huquqshunoslik - Referatlar

Хорижий мамлакатларда хукумат

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90.5 KB

Ko'chirib olish

Хорижий мамлакатларда хукумат Режа : 1. Ҳукумат-ҳокимиятининг коллегиал ижрои органи. 2. Хорижий давлатларда ҳукумат номланиши (Кабинет, Вазирлар кенгаши, Доимий бюро ва хоказо).

Ҳукумат-давлатнинг олий коллегиал ижро органи. Турли давлатларда ҳокимят турли ном билан номланиши мумкин: Вазирлар Маҳкамаси (Ўзбекистон), Министирлар кенгаши (Франция,Италия, Польша), министлар кабинети (Буюк Биритания),давлат кенгаши ( XX Р) ва ҳакозо. Ҳуқуқий партиясиз, бир партияли ёки коалицион бўлиши мумкин. Ҳукуматни шакллантириш тартиби ҳокимият юритиш шаклига боғлиқ. Парламентар мамлакатларда у давлат бошлиғи. партия лидери (коалицион ҳукуматда- партия лидерларидан бири)топшириғига биноан бир палатали парламентда ёки икки палатали парламентнинг қуйи палатаси кўпчилик овози билан тўз улади. Президентлик Республикасида (агарда бундай орган конституцивий тартибда мустаҳкамланган бўлса) ҳукумат президент томонидан тўз илади, қатор мамлакатларда (Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Беларус) президент томонидан тайинланган ҳар бир аъзо парламент томонидан тасдиқланиши керак. Ҳукумат аъзолари (Вазирлар, Министлар, Портфесиз министлар, Давлат министлари. Давлат котиблари ва ҳокозо) давлат бошқарувидаги конкрет марказий идораларга раҳбарликни амалга оширадилар. Парламентар мамлакатларда, одатда, ҳукумат ҳодимлари парламент аъзолари бўлиши керак, ваҳоланки, президентлик, ярим президентлик республикаларида, министрлик портфели билан депутатлик мандатининг бир-бирига мос тушмаслиги кЎз атилади. Парламентар давлатларда ҳукумат парламент (икки палатали парламентда қуйи парламент олдида) олдида коллегиал жавобгар бўлади. бу шуни англатадики, хукумат парламентда, масалан, хукумат коаулицияси парчаланганида ёки истефога чиқиб кетганида (бу эса ҳокимият крезиси бошланганидан далолат беради, яъни ҳукумат тузилиши ва парламентда ишонч вотумини олиш билан якунланади) ёхуд парламентнинг тарқатиб юборилиши ва муддатидан аввал сайловлар тайинланишини билдиради. Федератив давлатларда марказий (федерал) хукумат ва давлат тўз илмалари (штатлар ва қишлоқлар) таркибига кирувчи ҳокимиятлар мавжуд. Ҳокимият ёки тўлиқ таркибда ҳаракат қилиши ёхум хукумат бошлиғи тор доирадаги

коллегияни (Буюк Британия, Ҳиндистон ва бошқа давлатларда) вужудга келтириши мумкин. Хукумат ўз таркибида ёрдамчи хукумат қомиталарини тўз иши мумкин. Хукумат қарорлари сиёсий директив кўринишда ёхуд норматив акт ва қонун лойихаси кўринишида расмийлаштирилиши мумкин. Хукумат бу давлат ҳокимиятининг мунтазам равишда ва қонунларга мувофиқ мамлакатларнинг кундалик (жорий) масалаларига раҳбарликни амалга ошириш учун умумий ваколатларга эга бўлган олий коллегиал органи ҳисобланади. Унинг фаолияти давлат ва жамият хаётининг барча жабҳалари учун зарур хисобланган. Ҳар бир масалани, у хох кичик, хох катта бўлишидан қатъий назар, уни албатта атрофлича кўриб чиқиш, тегишли қарор қабул қилиш, сўнгра унинг ижросини таъминлашга қаратилган. Хукумат фаолияти ва иш тартиби давлат ҳокимиятининг бошқа тармоқларидан фарқ қиладиган ўзига хос ўта мураккаб технологик жараён хисобланади. Бу мураккаб технологик жараён ҳисобланади ва бу жараён хукумат девони ва унинг турли даражасида фаолият кўрсатувчи хизматчиларнинг тинимсиз изланиши ва захматли меҳнатлари орқали таъминланади. Парламент мамлакатнинг энг юксак ягона қонунчилик ҳамда вакиллар ҳокимияти бўлиб қолаверади. Айни замонда, агар кучли ижрочилик ҳокимияти бўлмас экан, энг одил ва энг оқил қонунлар ва қарорлар ҳам бажарилмай, шунчаки қозонда қолиб кетиши мумкин. Бу хол қонунларни жорий этишга, фуқаролар ҳуқуқларини ва эркинларини муҳофаза қилишга, сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларни ўтказишга қодир. Президентлик ҳокимиятини кучайтиришни тақазо этади. Ана шу консенциал ғоядан келиб чиқиб, мустақилликни қўлга киритиш ва уни мустаҳкамлаш билан боғлиқ бир шароитда конституциявий ислоҳотларни амалга ошириш давомида вужудга келган давлат ҳокимияти ижро этувчи органларининг ташкил этилиши ва улар фаолитини конституциявий-ҳуқуқий жиҳатдан белгилинишига конституциявий ҳуқуқ фани нуқтаи назаридан баҳо бериш, шунингдек, ижроия органлар тизимининг конституциявий-ҳуқуқий механизмини, ижро этувчи

ҳокимиятнинг ўзига хос хусусиятларини ва қонуний давлатнинг ўзига хос тараққиёт йўли билан уйғунлаштириб тадқиқ этишга ҳаракат қилинмоқда. Давлат тизимида ҳокимиятлар тақсимланиши тамойилига кўра, ижро этувчи ҳокимият, давлат ҳокимиятининг ўзига хос ва маҳсус компетенцияга эга ижроия органларнинг тизими шаклида намоён бўладиган мустақил тармоғи хисобланади. Шу билан бирга жиро этувчи ҳокимиятнинг ўзига хос энг муҳим институти – бу унинг ё фаолиятининг қонун ости ҳарактерга эгалигида намоён бўлади. Бу хол давлат ва жамият хаётининг барча жабҳаларини қамраб олувчи қонун устуворлиги тамойилининг ажралмас белгиси хисобланади. Ижро этувчи ҳокимият давлат ҳокимиятини тўз иши ва унинг табиатини англашда муҳим ўрин тутадиган ҳамда юридик адабиётларда ўринли баҳс-мунозараларга сабаб бўлаётган ва ҳали ўз ечимини тўла топмаган йирик муаммолардан бири ҳисоблади. Масалан, К.С.Бельский ижро этувчи ҳокимият тушунчасини кенг ва тор маъноларда ифодалайди. Биринчидан, у ижро этувчи ҳокимият тушунчасини кенг маънода жамиятнинг норма фаолияти учун шароит яратиб бериш мақсадида иерархик равишда тўз илган ҳамда бунинг учун унга тегишли ваколатлар топширилган ва мазкур фаолиятларида кишиларнинг ўзирао уйғун ҳаракатларини таъминлаш ҳамда уларнинг бу ҳаракатларини умумий вазифаларини бажаришга йўналтиришдан иборат. Бу бир вақтнинг ўзида ҳам бирон-бир муассаса ишига, шунингдек умуман жамият ҳаётига ҳам бир хилда тааллуқлидир. Кўриниб турибдики, бу ерда давлат бошқаруви ўз мақсад ва вазифаларига кўра жуда кенг тушунча эканлигига ишора мавжуд. Мазкур йирик икки илмий категорияларини бир-бирига нисбатан айнан бир маънода эга деб қабул қилиш мумкин эмаслиги тўғрисида бошқа муаллифлар ҳам таъкидлаб ўтишган. Айрим муаллифлар ижро этувчи ҳокимият таркибига давлат корхонаси ва муассасаларининг маъмуриятларининг ҳам киритиб, унинг доирасининг асоссиз равишда кенгайтириб юборишганини кўримиз мумкин.

Ижро этувчи ҳокимият муаммоларини бир мунча батафсил тахлилини Л.А. Калинанинг тадқиқотида кўримиз мумкин. Унинг хулосасига кўра ижро этувчи ҳокимият-ижро этувчи ва фармойиш бериш фаолитини амалга оширувчи ташкилий ҳуқуқий механизм ва шакллар йиғиндисидан иборатдир. Шу ўринда таъкидлаш керакки, сўнгги йиллар давомида назариётчи омиллар, рахбарлар, сиёсий ва жамоат арбоблари ижро этувчи ҳокимиятни янада кучайтириш тўғрисида кўпроқ фикр юритмоқдалар. ғоявий асос сифатида ҳозирги даврнинг ўта чигал шароитида собитлик билан амалга ошириладиган қатъий ҳатти-ҳаракатларнинг зарурлиги, бундан лаёқатли, муайян масала бўйича чора- тадбирлар кўриш, рахбарият зарур ҳолларда пайсалга солмай зудлик билан ҳаракат қилиши пировардида барча офатлар олдини олишнинг ва уларни бартараф қилишнинг энг самарали усули эканлигини кўрсатишмоқда. Бошқа муаллифлар эса асосли равишда ижро этувчи ҳокимиятнинг ҳаддан зиёд кучайиб кетишидан вужудга келадиган ўзига ҳос ҳавфдан огоҳлантиришмоқдалар, яъни бу мавжкд акмчиликларни яна ҳам мустаҳкамлаб ҳокимиятлар ўртасидаги нормал мувозанатга путур етказиши мумкин ҳамда ҳокимиятнинг тақсимланиши тамойилини амалга оширишни, улар ваколатларининг табиий чегараланиши мушкуллаштиради дейилмоқда. Айни пайтда ижро этувчи ҳокимимятнинг формойиш берувчи ҳарактери уни авторитаризига интилишга мойилроқ қилиб қўяди, ҳокимиятнинг бошқа тармоқлари назоратидан четга чиқиш эса, унинг аппаратини кенгайиши ва бюрократланувига, унинг амалдорлари орасида коррунциянинг ортиришига олиб келади. Шу муносабат билан ижро ҳокимияти органларига нисбатан қонун чиқарувчи ва суд ҳокимиятлари томонидан самарали назорат ўргатилиши долзарб бўлиб қолади. Агарда, Ю.М. Козловнинг фикри бўйича кўриб чиқадиган бўлсак, уҳолда фақат ҳукумат ва умумий ваколатга эга маҳаллий ижроия оргванлари ижро этувчи ҳокимият таркибига киришини кЎз атамиз. Тармоқлар ватармоқлараро ваколотга эга органлар ва моҳиятан ижро этувчи органлар

бўлишига қарамасдан ижро ҳокимиятининг таркибига киритилмай қолгандир. Бу ҳолда мазкур органлар тизимини ҳукумат бутун давлат ҳудудида, ҳокимлар эса-тегишли маъмурий бирлик ҳудудида қандай қилиб бошқаришҳи мумкин? қандай қилиб уларнинг фаолиятига рахбарлик қилиши мумкин? Ҳукумат ва ҳокимлар ўзларининг давлат ва жамият ҳаётининг иқтисодий- иштимоий соҳаларидаги у ёки бу вазифаларини қандай амалга оширадилар? Ниҳоят, юқорида санаб ўтилган органлар ижро ҳокимияти тартибига кирса, унда қайси ҳокимиятга таллуқли? Ахир, улар қонунчилик ва ижро этувчи органлар белгиларига эга эмаслар? Шундай қилиб, ижро этувчи ҳокимият тўз умига ҳукумат, вазирликлар , давлат қўмиталири, агентликлар ва ҳукуматлар тартибига кирмайдиган бошқа марказий ижро этувчи органлар, умумий ва махсус эга маҳаллий ижро этувчи органлардан иборат ташкил топган.бир қатор мамлакатларда (Президентлик ва аралаш республикалар, дуалистик монархиялар) ижро этувчи ҳокимият таркибига давлат бошлиғи ҳам киритилади. Ҳукумат ижро этувчи ҳокимиятнинг ядроси ҳисобланади ва унинг тизимига бошчилик қилади. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигимамлакатлари конституцияларида «Ҳукумат» тушунчасини ифодалашда асосий эътибор унинг ижро этувчи ҳокимият тизимига рахбарлик қилиши таъкидлнган ҳолда, унинг бошқарувчилик ва фармойиш беришт ҳусусиятига кўпроқ ўрғу беприлган. Украина конституциясининг 113-моддасига мувофиқ Вазирлар махкамаси ижро этувчи ҳокимият органлари тизимида олий орган ҳисобланади. Франция конституциясининг 20- моддасида ҳукумат милат сиёсатини белгилайди ва амалга ошира деб, мустаҳкамлаб қўйилган Туркманистон Республикасининг 76 моддаси Вазирлар махкамасини ижро этувчи ва фармойиши берувчи орган сифатида тавсифлайди. Молдова Республикаси конституциясининг 96-моддаси биринчи бандида ҳукумат давлатнинг ички ва ташқи сиёсатини амалга оширишини таъминлайди ва оммавий бошқарувга умумий рахбарликни олиб боради дейилган.

Ҳорижий давлатларда давлат бошлиғи ва ҳукумат. Дунёдаги парламентар давлатларда ҳукуматга, аксарият ҳолларда примьер министр рахбарлик қилади. Примьер министр иборасининг Мистрлар кенгаши раиси, Федерал канцлер, бош вазир каби бошқача атамалари ҳам бор. Жаҳонда примьер министр ибораси, асосан,ҳукумат рахбарига нисбатан ишлатилади. Бу атама давлат бошқаруви фаолиятига XVIII асрда кириб келган. Приьер министр лавозими Англияда Қирол Георг I ҳукумат вазирлари орасидан бир вазирни Қирол ва ҳукумат ўртасидаги муносабатларни мўътадиллаштириб туриши учун тайинлашга зарурат сезади. Бу вазир биринчи ( prime ) вазир ҳисобланади. Кейинчалик приьер министр нафақат биринчи вазир, балки ҳукумат бошлиғи сифатида эътироф этила бошланди. Ҳозирги пайтда ҳукумат рахбарининг давлат органлари тизимидаги мавқеи ортиб бормоқда. Турли давлатлар сиёсий майдонида кўплаб сиёсий партияоарнинг фаолият юритиши ва уларнинг ҳукуматда ўз вакилларига эга бўлишга интилишлари буни тақазо этмоқда. Сиёсий партиялар ҳукумат таркибида ўз вакилларига эга бўлиш имконини парламентга бўладиган сайлоларда кўпчилик ўрнни эгаллаш орқали қўлга киритмоқдалар. Парламентлар бошқарув шаклидаги давлатларда ҳукумат рахбарлари бошқа бошқарув шаклидаги мамалакатларнинг давлат рахбарларига эга бўлган ваколатларнинг аксариятига эга бўлиб, ҳукумат таркибини тўз ади ва ижро этувчи ҳокимият органлари устидан умумий рахбарликни амалга оширади. Айни пайтда ривожланаётган мамлакатларда ҳукумат рахбари-бош вазирнинг ваколатлар доирасини кенгайтиришга интилиш тенденциялари кЎз атилмоқда. Хукумат рахбари рахбарлик қиладиган хукумат иқтисодиётининг, ижтимоий ва маънавий соҳаларнинг мўътдил фаолият кўрсатишни таъминлайдию қонунлар ва парламентнинг давлат бошлиғи ҳуқуқий актларининг ижросини таъминлаш юзасидан кенг ваколатларга эга бўлган хукумат қонун ва бошқа фармойишлар, қарорлар кўринишдаги норматив

актлар ижросини таъсинлаш юзасидан мамлакат миқёсида умуммажбурий ҳуқуқ ижросини ҳам амалга оширади. АҚШ конституциясининг 1-моддасида «ижро ҳокимяти Америка Қўшма Штатлари Президентлари амалга оширилади» деган меъёр бор. Президент шаҳсан ўзи вазирларини ва департамент котибини лавозимига тайинлайди ва сенат тасдиғига тақдим этади. Барча вазирлар коллегиал тартибда йиғилиб, бирон бир масалани ҳал этмайди, балки бевосита президентнинг кўрсатма ва топшириқларини бажаради. Мексикада ҳам худди шу тартибни кЎз атишимиз мумкин. Мексика конституциясининг 80-моддасига биноан, Олий ижро ҳокимяти Мексика Қўшма Штатлари Президенти амалга оширади. Президентлик ва аралаш Президентлик Республикаларида (Миср, Россия, Украина, Перу ва бошқалар),анъанавий президентлик республикаларида бир неча муҳим тармоқ вазирларидан ташкил этилган. Бу мамлакатларда бош вазир лавозими президентлик лавозимидан фарқли ўлароқ, маъмурият рахбари сифатида фаолият юритади, холос. Ижро этувчи ҳокимият ишга Президент бошчилик қилади. Баъзи президентлик ва аралаш президентлик республикаларида бош вазирга айрим тармоқ вазирлари ишига рахбарлик қилиш ваколатлари ҳам берилган. Лекин муҳим соҳалар (мудофаа, ички ишлар, ташқи ишлар.) президентнинг қўли остида. Италия республикаси контитуциясининг 95-моддасига кўра. Вазирлар кенгаши раиси ҳукуматнинг умумий сиёсатига раҳбарлик қилади ва бу фаолият учун шахсан жавобгардир. У сиёсие ва маъмурий йўналишининг ягоналигини қўллайди,вазирлар фаолиятини кенгайтириш ва тартибга солиш ҳам шулар жумласидандир. Германия Федератив республикаси асосий қонунининг 65-моддасида «Федерал канцлер сиёсатнинг асосий йўналишларини белгилайди ва бу учун жавобгардир», деб белгиланган ва бу бош вазирнинг давлат бошқаруви соҳасидаги мавқеи нақадар юксаклигини кўрсатади.

Аралаш бошқарув шаклига эга давлат сифатида эътироф этиладиган Франция республикасининг конституцияси 21-моддасига кўра, вазир ҳукумат фаолиятига рахбарлик қилади ва у миллий мудофа учун жавобгардир. У қонунларнинг ижросини таъминлайди, фуқоролик ва ҳарбий мажбуриятларни белгилайди, ўз ваколатларини вазирлар ўртасида тақсимлайди. Гарчи бу давлат да Президент энг юқори мансабдор шахс бўлсада, бош вазирнинг давлат бошқаруви соҳасида ваколатлари масъулияти ва юксаклиги конституцияда ўз ифодасини топган. Умуман олганда, давлат бошқаруви соҳасидаги ислоҳатлардан кЎз атиладиган бош мақсад демакратияни ривожлантириш ва инсон манфаатларини таъминлашдир . Ўзбекистон Республикаси Мустақилликка эришгач, дунёнинг ривожланган демократик давлатлари тажрибасини ўрганиб ва ўзининг миллий давлатчилик анъанларидан келиб чиқиб, давлат ҳокимияти бошқарув органларини ташкил этди ҳамда уларнинг ҳуқуқий ҳолатини 1992-йил 8- декабрда қабул қилинган конституциясида акс эттирди. Конституциямизнинг 89-моддасида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ўзбекистон Республикаси давлат ва ижро этувчи ҳокимият бошлиғидир, деб белгиланган. 2003-йил 24-апрелда қабул қилинган Конституцтясига ўргатириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги қонунга муофиқ, Ўзбекистон Республикасининг Президенти, Вазирлар Махкамаси раиси деган қисм чиқариб ташланди. Бундан ташқари, бош вазирнинг ваколатлар доираси кенгайтирилди. Жумладан, бош вазир вазирлар махкамасининг аъзоларини президентга тақдим этадиган бўлди. Президент эса, номзодларни тасдиқлайди (98-модда). Тара ққ ий этган илғор мамлакатларда давлат рахбарининг институтлари мавжуд. Булар сирасига давлатнинг юқори лавозимдаги вакили ва ижроия ҳокимяти рахбари ёки фақат давлат рахбари киради. Парламент монархиясига асосланган давлатларда давлат рахбари ворис манарх ҳисобланади. (Буюк Британия, Испания, Швеция, Япониядаги каби). Республика йўли билан бошқариладиган давлатларда эса давлат рахбари-

сайланаган президентдир. Республика президенти (Бу сўзнинг лотинчадаги луғавий маъноси- олдда ўтирувчи), блу- давлати рахбари, олий мансабдор шахс, давлат ва ҳалқ бирлигининг кафолати, конститутцтясининг, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинлиги тимсолларини ўзида мужасамлаштирган мустаҳкам ирода рамзи, демакдир. Туркияда президентлик институти бизнинг ёш республикамизга нисбатан Ўз оқроқ тарихга эга. У 1924-йили республика конституцияси билан бирга жорий этилган. Бу вақтга келиб, АҚШ ва ғарбий Европада бу соҳада маълум тажрибаларга эришилган эди. 1787 –йили таъсис этилган АҚШ президенлик институти ўз фаолияти давомида самарали ютуқларни қўлга киритган эди. Туркия аралаш типидаги тўла бўлмаган президентлик республикаси Туркияда президентликнинг икки-Америкача ва ғарбий Европача модели мавжуд. 1982-йили конститутцияга муовиқ Туркия республикасининг президенти давлат рахбаридир. У ҳукумат ва ҳалқнинг бирлигини ифодалайди. 1924-йилдан эътиборан Туркия президентининг фаолияти муттасил равишда кенгайиб борди. 1961-йили конститутцияга муофиқ президентлик ваколатлари сезиларли даражада юқорига кўтарилди. У фаолиятни 3 та бўлимга ажратиш мумкин: 1) Қонунчилик билан боғлик; 2) ижроия ҳокимят билан амалдаги боғлиқлик; 3) суд идоралари билан боғлиқлик. Мавзуга боғлиқ бўлган президентнинг ижроия ҳокимиятлар билан амалдаги боғлиқлиги қуйидагилардан иборат : -Бош вазир тавсиясига кўра вазирлани сайлаш ва вазифасидан озод қилиш; -зарурат туқулганда вазирлар кенгашига раислик қилиш; -туркия давлатининг мухтор вакилларини ҳорижий давлатларга юбориш ва туркияда хорижий давлатларнинг мухтор вакилларини қабул қилиш;

-ҳалқаро шартнома ва битимларни тасдиқлаш, эълон қилиш. - миллий мажлисм номидан турк қуролли кучларнинг бош қўмондонини тайинлаш; -турк қуроллиги кучларини ҳаракатга келтирувчи ҳолат бўйича қарор қабул қилиш; -Бош қароргоҳ бошлиғини тайинлаш;

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Т. «Адолат» 2003 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон — келажаги буюк давлат. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 4. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 6. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин! — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 7. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 8. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. — Т., “Ўзбекистон”, 1995. 9. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. — Т., “Адолат”, 1992. 10. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. — Т., “Адолат”, 1998. 11. Қаюмов Р.Қ. Ўзбекистон Республикасининг конституциявий ҳуқуқи. — Т., “Адолат”, 1998.

O'xshashlar

Хорижий мамлакатларда парламент

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари

Хорижий мамлакатларда давлат шакллари

Хорижий мамлакатларда давлат бошлиги

Хорижий мамлакатларда сайлов хукуки