Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назоратининг ўзига хос хусусиятлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назоратининг ўзига хос хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101.5 KB

Ko'chirib olish

Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назоратининг ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Сайлов қонунчилигини ижро этилиши устидан прокурорлик назоратини амалга ошириш 2. Инсон ва фуқароларнинг ижтим о ий-и қ тисодий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назорати 3. “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан прокурорлик фаолияти

Фуқароларнинг сиёсий ҳуқуқ ва эркинликлари Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги билан боғлиқ ва амалда бўлган қонунчилик билан ўрнатилган доирада реализация қилинади. Назорат фаолиятининг мазмуни қуйидаги ҳолатлар билан белгиланади : Ўзбекистон Республикасида ягона ҳокимият манбаи ва суверенитет ташувчиси бўлиб, унинг кўп миллатли халқи ҳисобланади; Халқ ўз ҳуқуқини, бошқарувда умумий ишлар бўйича иштирок этиб, шунингдек ўз вакиллари орқали иштирок этиб, реализация қилади. Бошқарувда фуқароларнинг бевосита иштирокининг шакли бўлиб, тегишли ҳудудда истиқомат қиладиган фуқароларнинг ҳаёти учун муҳим аҳамиятга эга бўлган, турли хил масалалар бўйича ўтказиладиган референдумлар хизмат қилади. Давлат органлари ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқи -сиёсий ҳуқуқлардан бири бўлиб, ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 33-моддасида фуқароларнинг митинглар, йиғилишлар, намойишлар ўтказиш ҳуқуқини шунингдек, сиёсий ҳуқуқлардан муҳимларини ўтказишни мустаҳкамлаб қўйган. Сайлов қонунчилиги ва жамоат ташкилотлари тўғрисидаги қонунчилик қайта ишлаб чиқилганлиги катта аҳамиятга эгадир. Ушбу икки қонун устидан назорат – прокурорлик фаолиятининг янги йўналишидир. Сайлов ҳуқуқларини ҳаётга татбиқ этишда муҳим ролни сайлов тўғрисидаги қонунлар ўйнайди. Бу қонунлар фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини асосий кафолатлари ҳисобланади. Сайлов қонунчилигини ижро этилиши устидан прокурорлик назоратини амалга оширишда қуйидагиларга эътиборни бериш лозим :  жойларда маҳаллий халқ депутатлари Кенгашларига сайлов ўтказишда, норматив актларни чиқарилишида сайлов тўғрисида Ўзбекистон Республикаси қонунига зид келмаслигига ;  фуқароларнинг алоҳида категорияларининг сайлов ҳуқуқларини чеклаш ҳолларига йўл қўймаслик (тегишли ҳудудда узоқ муддатга доимий

яшашни талаб қилиш; доимий яшаш жойини вақтинча ташлаб кетганларни сайлов ҳуқуқларидан маҳрум қилиш );  депутатликка номзодларни (регистрация) қайд қилиш учун қўшимча шартларни киритилишига (туб аҳоли сўзлашадиган тилни билиш; гаров қўйиш ва бошқалар);  жамоат бирлашмаларини сайлов жараёнидаги қатнашиш ҳуқуқини чеклашга;  фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини асосий кафолатлари тўғрисидаги қонунда кўрсатилган битта сайлов органига сайловчилар вакилларини ўрта меъёрини оширишга;  номзод сифатида руйхатдан ўтказилган давлат ёки ҳокимият тизимида хизмат қилувчи мансабдор шахсларни сайловолди ташвиқотини ўтказишда ўз манфаатларини кўзлаб, мансаб ваколатларини суиистеъмол қилишларига; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис депутатлигига сайлов бўйича сайловолди компанияларида содир қилиниши мумкин бўлган қуйидаги қонунбузилишларига нисбатан эътиборни (прокурорлик назоратини) кучайтириш зарур:  депутатликка номзодларни тақдим қилиш ва уларни қайд қилишда имзо варақаларини сохталаштирилишига;  депутатликка номзодликни қайд қилишни қонунсиз равишда рад қилиш (ўзлари учун зарур бўлган депутатни қўллаб-қувватлаш учун, атайин ўйлаб чиқарилган асосларга кўра, имзолар сонини пасайтириш);  депутатликка номзодликни қайд қилиш учун топширилаётган ҳужжатларни асоссиз равишда рад қилишга ;  сайловолди ташвиқоти мобайнида ҳуқуқларни бузилишига (асосан сайловолди ташвиқотида тақиқланган услубларни қўллашда ифодаланиши мумкин);  сайлов ва сайлов якунини ўтказишда сайловлар ўтказиш тўғрисидаги қонунчилик талабларидан чекиниш ва бошқаларга.

 қонунда белгиланган тартибда тегишли руйхатдан ўтганлик ҳақида гувоҳномага эга бўлган сайлов бирлашмаларининг ( блоклар, ташаббускор гуруҳлар) ваколатли вакиллари томонидан имзолар йиғилишининг ўрнига, маъмуриятнинг мансабдор шахслари томонидан айрим номзодни қўллаб- қувватлаш учун имзо йиғилиши ҳоллари кузатилиши мумкин;  ижро ҳокимияти органларининг мансабдор шахслари томонидан айрим номзоднинг сайланиши учун махсус штаблар, кенгашлар ташкил қилиш, ўз ваколатларига тегишли бўлган, мансаб нуқтаи–назаридан хизмат бўйсунувидаги оммавий ахборот воситаларидан кенг фойдаланиб, шундай усуллар ёрдамида сайлов компанияларида устунликка эга бўлиш хатти- ҳаракатларини амалга оширганлар. Россия ва Ўзбекистон Республикаси сайлов тўғрисидаги қонунларнинг ўхшашлигидан келиб чиқиб, шу каби қонунбузилиш ҳоллари содир бўлмаслиги учун, шу ҳақдаги амалда бўлган қонунчилигимиздан келиб чиқиб, қонунлар ижроси устидан назоратни тўғри йуналтирилиши лозим. Фуқароларнинг сиёсий сайлов ҳуқуқини ҳимоя қилиш соҳасида прокурорлик назоратининг вазифалари икки йўналиш бўйича йўналтирилган бўлиши керак :  сайлов комиссиялари томонидан чиқариладиган норматив актларни (меъёрий ҳужжатлар) Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқлиги устидан прокурор назорати;  сайлов комиссиялари фаолиятида қонунийлик устидан назорат. Сайлов фондининг молиявий маблағларига кучайтирилган диққат билан қараш лозим. Сайлов фонди маблағларининг ташкил топиши ва уларнинг сарфланиши тўғрисидаги қонунлар ижроси қандай амалга оширилмоқда аниқланиши ва албатта молиявий ҳаражатлар ҳисоботи қилиниши зарур. Молиявий ҳисоботлар тақдим қилинмаса, жавобгар шахс тегишли тартибда маъмурий жавобгарликка тортилади. Охирги вақтда жамоат бирлашмаларининг фаолияти сезиларли даражада фаоллашди. Уларнинг таъсири ташкилотларда сайлов ўтказишда,

ижтимоий-иқтисодий, сиёсий янгиланишларни амалга оширишда сезиларлидир. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва «Жамоат бирлашмалари» тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонуни фуқароларимизга Низомларда кўрсатилган мақсадларни ҳал қилиш учун умумманфаат белгиси бўйича эркин жамоа бирлашишини кафолатлайди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 34- моддасида Ўзбекистон Республикаси фуқаролари касаба уюшмаларига, сиёсий партияларга ва бошқа жамоат бирлашмаларига уюшиш, оммавий ҳаракатларда иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар. Сиёсий партияларда, жамоат бирлашмаларида, оммавий ҳаракатларда, шунингдек ҳокимиятнинг вакиллик органларида озчиликни ташкил этувчи муҳолифатчи шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қадр–қимматини ҳеч ким камситиши мумкин эмаслиги мустаҳкамлаб қўйилган. Жамоат бирлашмалари фаолиятининг ва ташкилланишининг асосини эркинлилик, тенг ҳуқуқлилик, ўз-ўзини бошқариш, ошкоралик ва қонунийлик принциплари ташкил этади. Қонуншунос жамоат бирлашмаларини мажбурий давлат рўйхатидан ўтишни назарда тутади, яъни, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 56- моддасида кўрсатилишича, Ўзбекистон Республикасида қонунда белгиланган тартибда руйхатдан ўтказилган касаба уюшмалари, сиёсий партиялар, олимларнинг жамиятлари, хотин-қизлар, фахрийлар ва ёшлар ташкилотлари, ижодий уюшмалар, оммавий ҳаракатлар ва фуқароларнинг бошқа уюшмалари жамоат бирлашмалари сифатида эътироф этилади. Касаба уюшмалари ходимларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ва манфаатларини ифода этадилар ва ҳимоя қиладилар. Касаба ташкилотларига аъзо бўлиш ихтиёрийдир. (Конституциянинг 59-моддаси). Сиёсий партиялар турли табақа ва гуруҳларнинг сиёсий иродасини ифодалайдилар ва ўзларининг демократик йўл билан сайлаб қўйилган вакиллари оркали давлат ҳокимиятини тузишда иштирок этадилар.

Давлат ва жамоат бирлашмалари ўз муносабатларини ўзаро аралашмаслик асосида тузадилар. Бу билан, давлат органлари жамоат бирлашмаларида таъсисчи бўлиб иштирок этишлари ман этилганлиги тушунилади. Конституциямизнинг 58-моддасида давлат жамоат бирлашмаларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига риоя этилишини таъминлаши, уларга ижтимоий ҳаётда иштирок этиш учун тенг ҳуқуқий имкониятлар яратиб беришлиги, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг жамоат бирлашмалари фаолиятига аралашишига, шунингдек жамоат бирлашмаларининг давлат органлари ва мансабдор шахслар фаолиятига аралашишига йўл қўйилмаслик тамойили мустаҳкамлаб қўйилган. Жамоат бирлашмалари аъзоси ёки иштирокчиси бўлиб, жисмоний ва юридик шахслар қатнашадилар. Давлат жамоат ташкилотларининг эркин ривожланишига кафолат беради, алоҳида (ёшлар, болалар, кариялар, ногиронлар) ташкилотларга эса моддий кўмак беради. Қонунда жамоат бирлашмаларининг турли хил ташкилий- ҳуқуқий шакли кўрсатилган, яъни, жамоат ҳаракатлари, жамоат фонди, жамоат ташкилотлари, жамоат муассасалари. Уларни бир-биридан мажбурий белгиси сифатида аъзолар сони ажратиб туради. Конституцияга асосан, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида, Ўзбекистон Республикаси давлат тузулишини, Конституциявий тузум асосини ўзгартиришга (яъни, салбий маънода) қаратилган, давлат хавфсизлигига путур етказувчи ижтимоий, ирқий, миллий ва диний келишмовчиликларни келтириб чиқарувчи жамоат бирлашмаларини ташкил этиш ва улар фаолиятини амалга ошириш мумкин эмас. Қонун тили билан айтганда, Конституциявий тузумни зўрлик билан ўзгартиришни мақсад қилиб қўювчи, республиканинг суверенитети, яхлитлиги ва хавфсизлигига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, урушни, ижтимоий, миллий, ирқий ва диний адоватни тарғиб қилувчи, халқнинг соғлиги ва маънавиятига тажовуз қилувчи, шунингдек

ҳарбийлаштирилган бирлашмаларнинг, миллий ва диний руҳдаги сиёсий партияларнинг ҳамда жамоат бирлашмаларининг тузилиши ва фаолияти тақиқланади. Махфий жамиятлар ва уюшмалар тузиш тақиқланади. Прокурорлик назорати амалиёти қонунчиликни қуйидаги бузилишларини кўрсатиб ўтади :  фуқароларни сиёсий партияларга киришга мажбурлаш;  жамоат ҳаракатларининг, сиёсий партияларнинг таъсис ҳужжатларини рўйхатга олишни белгиланган тартибини бузиш;  қонун билан белгиланган тартибда сиёсий партияларнинг ҳудудий бўлимларини ташкил этиш принципига риоя этмасдан, ташкилотларда партиянинг бошланғич уяларини ташкил қилиш мақсадида, ишлаб чиқариш ташкилотларига кириб бориш;  жамоат бирлашмаларининг фаолиятларига қонунга асосланмаган ҳолда давлат органларини аралашуви;  қуролли–ҳарбий тузилмалар ташкил этиш;  конституцион тузумни зўравонлик билан ўзгартириш ғоясини тарғибот қилиш;  шовинистик ғояларни тарғибот қилиш; Сиёсий партиялар, жамоат ҳаракатлари томонидан эркинликни суиистеъмол қилиб, қонун билан тақиқланган ғояларни оммавий ахборот воситалари орқали тарғибот қилиш хатти-ҳаракатлари прокурор назоратининг аралашувини сўзсиз асоси ҳисобланади. Прокурорлар шу каби жамоат ҳаракатлари ва сиёсий партияларнинг фаолиятига нисбатан аёвсиз чоралар кўришлари, улар фаолиятининг зудлик билан мажбурий тўхтатилиши тўғрисидаги масалани оммавий ахборот воситалари фаолиятини назорат килувчи давлат органлари олдига қўйишлари лозим. Шунингдек, уларнинг фаолияти учун берилган махсус рухсатнома (лицензия)ларини «Оммавий ахборот воситалари» ҳақидаги қонун

талабларини бузганликлари учун бекор қилиш, тўхтатиб қўйиш чораларини кўриши шарт. Кўча намойишлари, митинглари, мажлислар ўтказиш эркинлиги фуқароларга ўз сиёсий ва ижтимоий карашларини ифода қилиш учун Конституция билан белгиланган ҳуқуқдир. Ушбу ҳуқуқларини фуқаролар томонидан амалга оширишда жамоат ва давлат манфаатлари поймол этилмаслиги, тартибсизликлар келтирилиб чиқарилмаслиги, тадбирларни ўтказиш тартибига фуқаролар томонидан риоя қилиниши, улар томонидан ўз вақтида ва қонун билан белгиланган тартибда давлат ижро ҳокимиятларини огоҳлантиришлари, фуқаролар томонидан ўз сиёсий қарашлари ва ихтиёрларини эркин баён қилиш ҳаракатларига нисбатан қонунсиз равишда ортиқча талабларни қўйилмаслиги хатти-ҳаракатлари- прокурор назоратининг предметини бир қисми ҳисобланиши керак Прокурор фуқаролар томонидан ҳам, давлат органлари томонидан ҳам ўз ҳуқуқларидан нотўғри равишда фойдаланмасликларини ўз назоратига олиши зарур. Бутун дунёда сиёсий ҳуқуқлардан фойдаланишда қонунбузилишига йўл қўйилишининг энг тарқалган услуби бу- кўча намойишлари ва митингларини ўтказиш тартибига риоя қилмаслик ва фуқароларни митингини ўтказиш ва намойишларини стихияли (тартибсиз, ўз ҳолича) ривожланиши ва илгаридан намойиш ва митинглар ҳақида огоҳлантирилмаслигидир. Ушбу соҳада прокурор назорати диққатини бўшаштирмаслик лозим, айниқса, ижтимоий–иқтисодий тўлқинланиш ҳолати даврида маъсулият кучайтирилиши керак Конституция билан белгиланган сиёсий ҳуқуқларга оид бўлган ҳуқуқларни амалга оширилишини таъминлаш юзасидан Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1997 йил 28 май кунги 4-сонли «қонун устуворлигини таъминлашда прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш, унинг сифати ва самарадорлигини ошириш

ҳақида»ги Буйруғи мавжуд бўлиб, шу буйруқнинг 2.11 бандида «фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясида кафолатланган инсон ҳуқуқлари ва виждон эркинлиги, диний эътиқоди ва қарашларини ҳимоя этишга қаратилган, шунингдек давлат тили тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан мунтазам назорат олиб борилсин» деб кўрсатиб қўйилган. Республикамиз ҳудудида Ўзбекистон Республикаси прокуратура тизими ходимлари ушбу буйруқ талаби асосида, ўз фаолиятларини ташкиллаштирадилар. Инсон ва фуқароларнинг ижтим о ий-и қ тисодий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назоратининг ўзига хос хусусиятлари. Инсон ва фуқаронинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлари индивиднинг ҳамда жамиятнинг муҳим томонларига таъсир қилади. Янги иқтисодий ва ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши илгари давлат томонидан фуқароларнинг шу хусусдаги муносабатларини ҳукмрон равишда оталиғида ушлаб туриш сиёсатидан узоқлаштирмоқда, фуқаро ва инсонлар ўз ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ўзлари бевосита ҳимоя қилишлари ва ҳуқуқлари учун курашишларини замон талаби қилиб қўймоқда. Фуқароларнинг ўзлари томонидан фаолликни оширилиши ва индивидуал жавобгарликни ўз зиммаларига олишларига олиб келмоқда. Бозор муносабатларини шаклланиши, аҳолини меҳнат билан бандлиги масаласини илгарига нисбатан ўзгача шакл олганлиги, тадбиркорликни ривожланиши, меҳнат билан шуғулланаётган шахслар билан меҳнат қилмаётган шахслар ўртасида, яъни ишга жойлашганлик ва жойлашмаганлик муносабатлари оқибатида фуқаролар ўртасида тоифаланиш пайдо бўлганлиги биз учун одатдаги ҳол эмасдир. Асосий ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларни муҳофаза қилиниши конституцион нормалаштирилишга асосланган. Конституциямизнинг 36- моддаси Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқаросини мулкдор бўлиш

ҳуқуқини ўзида акс эттирган. Банкка қўйилган омонатлари сир тутилиши ва мерос ҳуқуқи қонун билан кафолатланишини мустаҳкамлаган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасига асосан ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир. Ушбу қонун талаби билан инсоннинг муносиб ҳаёт кечириш ва эркин ривожланишини таъминлашга қаратилган давлат сиёсатини-янги ҳаёт сифатини таъминловчи, ривожланган давлатлар стандартларига жавоб берадиган мамлакатлар қаторидан ўрин оладиган жамиятимиз ривожининг қонуний замини деб қабул қилиш лозим. Бу ўринда шуни қайд қилиб ўтиш лозимки, Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар. Имтиёзлар фақат қонун билан белгиланиб қўйилади ҳамда ижтимоий адолат принципларига мос бўлиши шарт (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18-моддаси). Шунингдек, фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт (Ўз.Рес. Конституциясининг 20-моддаси). Давлат томонидан оила, оналик, оталик ва болалик, ногирон, нафақахўрларни қўллаб қувватланиши кафолатланади. Ҳар ким қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эга. Пенсиялар, нафақалар, ижтимоий ёрдам бошқа турларининг ми қ дори расман белгилаб қўйилган тирикчилик учун зарур энг кам ми қ дордан оз бўлиши мумкин эмас. (Конституциянинг 39-моддаси). Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1997 йил 28 май кунги 4-сонли «қонун устуворлигини таъминлашда прокуратура идораларининг умумий назорат фаолиятини ташкил этиш, унинг сифати ва самарадорлигини

ошириш ҳақида»ги Буйруғи мавжуд бўлиб, шу буйруқнинг 2.12 бандида «аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат асосий вазифа деб белгилансин. Шунда алоҳида эътибор ижтимоий ҳимояга мухтож бўлган фуқаролар қатламларига белгиланган имтиёзларни таъминлашга доир қонунлар ижросига қаратилсин. Ташкилотлар ва корхоналар ишлаб чиқариш фаолиятини қайта ташкил қилиш, такомиллаштириш, хусусийлаштириш ва иқтисодий ислохотлар муносабати билан иш жойларининг қисқартирилиши оқибатида ишдан бўшаб қолган ходимларни иш билан таъминлаш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назоратнинг таъсирчанлигини оширилсин» деб кўрсатиб қўйилган. Прокурорлар буйруқнинг ушбу талабига қатъий риоя этмоқликлари шартдир. Жойларда прокурорлар мулкчилик шаклидан, кимга бўйсуниши, кимнинг тасарруфида бўлишидан қатъий назар фуқароларнинг меҳнат ҳақи ўз вақтида берилишини, аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунларга сўзсиз риоя қилиниши устидан тулиқ назоратни амалга оширишлари лозимдир. Иш ҳақини ўз вақтида тўлаш ва тўлов интизомига риоя қилиш бўйича ҳамда ишламаётган нафақахўрларга нафақаларини, қарилик ва ногиронлик нафақасида ўтирган фуқароларни нафақа ва пенсияларини ўз вақтида тўлашга қаратилган қонунчиликни бажарилиши устидан прокурорлик назоратини сусайтирмаслик лозим. Тадбиркорликни муҳофаза қилишга қаратилган, ҳозирда қабул қилинаётган барча қонунлар бевосита фуқароларнинг Конституцион ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилишга қаратилгандир. Прокурорлик назорати ҳам айнан шу ҳуқуқ ва эркинликларни фуқаролар томонидан амалга оширилаётганида масъул давлат идоралари ва мансабдор шахслар томонидан поймол этилмаётганлигига катта эътиборни қаратишлари, бозор муносабатларини ривожлантириш ва давлатимиз фуқароларини турмуш тарзини юқорига кўтаришга қаратилган ушбу хатти-ҳаракатларга асоссиз равишда тўғоноқ бўлаётганларга нисбатан қонуний чоралар кўриш,

тадбиркорларга ҳуқуқий ва амалий ёрдам орқали кўмаклашишга қаратилиши шарт. Фуқароларнинг иқтисодий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилинишида прокурорлик назорати предмети яна бир нарсага қаратилиш лозим, яъни тадбиркорлик фаолиятини алоҳида турлари билан шуғулланиш ҳуқуқини чеклаш бўйича қонунлар ижроси қай даражада амалга оширилишига қаратилиши керак, чунки, айнан фаолиятнинг алоҳида турларини лицензиялаш, бу - махсус маълумоти бўлмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиб, ўзининг ҳамда бошқа фуқароларнинг ҳаёти ва соғлигига жиддий зарар етказишини олдини олади. Лицензиялаш оммавий манфаатларни муҳофаза қилишга қаратилгандир. Прокурор тадбиркорлик эркинлигини суиистеъмол қилиш фактларини кўздан қолдирмаслиги керак, булардан, тижорат бўлмаган ташкилотлар томонидан низомларида кўрсатилмаган фаолият билан шуғулланиш, махсус рухсатнома-лицензия талаб қилинган ҳолларда лицензиясиз фаолият кўрсатиш, бошқа фуқароларнинг қонун билан белгиланган ҳуқуқ ва манфаатларига путур етказиши мумкин бўлган фаолият билан шуғулланиш ҳолларига эътибор бериши ва шу ҳолларда дуч келганида қонун билан белгиланган ваколатларидан фойдаланиб, қонун бузилиш ҳолларига барҳам бериши лозим. Фуқароларнинг қонун билан муҳофаза қилинадиган муҳим ва асосий ҳуқуқларидан бири - фуқароларнинг атроф-муҳит, табиатга бўлган ҳуқуқларидир. Бу борада Бош прокурор барча прокурорлардан табиатни муҳофаза қилишга қаратилган қонунчиликни бажарилиши устидан назорат қилишни кучайтириш, табиат бойликларини сақлашни таъминлашда қишлоқ хўжалиги тасарруфида бўлган ерларни издан чиқаришга, ўрмон бойликлари, ҳайвонот дунёсининг йўқотилишига, атроф муҳитнинг ифлосланишига қарши кураш чоралари юзасидан белгиланган қонунларнинг қўлланиши устидан доимий назоратни ўрнатиш муҳим вазифа эканлигини ўз буйруғида кўрсатиб ўтган. Прокурор назорати предмети фуқароларимизнинг соғлигига,

табиатга нисбатан ҳуқуқбузарликларга қарши қаратилиши, ҳуқуқбузарликларни ўз вақтида бартараф этишга қаратилиши лозимлиги, атроф-мухитни соғломлаштириш, инсонларнинг ҳаёт сифатини ёмонлаштирадиган экологик ҳуқуқбузарликлардан огохлантириш ишларини кучайтирилиши лозим. Кўриб чиқилаётган масала юзасидан ҳам Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш юзасидан прокурорлик фаолиятини самарадорлигини ошириш тўғрисида 25-сонли 2004 йил 22 июнь кунги юқорида таъкидланган буйруқ мазкур соҳа бўйича ҳам соҳавий норматив ҳужжат ҳисобланади. Буйруқ талабига кўра, Ўзбекистон Республикаси прокуратура органлари назорат фаолиятининг муҳим вазифаси - республика ҳудудида қонун устуворлигини таъминлаш, инсон ва фуқаронинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, барча миллат ва элатларнинг тенг ҳуқуқлилигини, жамиятда ижтимоий адолат ва қонунийликни мустаҳкамлаш, Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумини жамият ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишдан иборатдир. Инсон ва фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларида белгилаб берилган ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш прокуратура органларининг жамият олдидаги энг муҳим вазифасидир. Прокурор ваколатлари:  фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликларини, уларнинг дахлсизлик, фикрлаш, сўз ва эътиқод ҳамда виждон эркинлиги ҳуқуқларини кафолатларини таъминлаш;  Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг сиёсий ҳуқуқларини, яъни жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш;  Ўзбекистон Республикаси қонунларга мувофиқ жамоат бирлашмаларига, сиёсий партияларга бирлашиш ва оммавий ҳаракатларда

қатнашиш ҳуқуқларини амалга оширишда уларнинг эркинликларини ҳимоялаш;  шахснинг ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқини ушбу идоралар томонидан таъминланишини назорат қилиш;  фуқароларнинг мулкга эга бўлиш ҳуқуқини, уларнинг мулкини дахлсизлигини муҳофаза қилиш;  шахснинг меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли ҳамда хавфсиз меҳнат шароитларида ишлашга, ўз фаолиятлари учун ўз вақтида ҳақ олиш, меҳнат таътилига чиқиш ҳамда қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланишга доир ҳуқуқларини ҳимоялаш;  ҳар бир шахснинг қариганда, меҳнат лаёқатини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий ҳимояланиш;  пенсия таъминоти ҳуқуқларини аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож ёлғизлар, ногиронлар, қариялар ва аҳолининг кам таъминланган қисмига алоҳида эътибор берган ҳолда муҳофазасини таъминлаш;  бозор муносабатлари ривожланаётган бир пайтда соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликни ҳимоялаш, бепул малакали тиббий хизмат кўрсатишга оид ҳуқуқларни муҳофаза қилиш;  фуқароларнинг билим олиш ҳуқуқи, илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқларини амалга оширилишига кўмак беришга йўналтиришдан иборат. Аҳолини иш билан таъминлаш ва меҳнат тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан назорат асосий вазифа деб белгиланган. Шунда алоҳида эътибор ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган фуқаролар қатламларига белгиланган имтиёзларни таъминлашга доир қонунлар ижросига қаратилиши таъкидланган. Ташкилот ва корхоналар ишлаб чиқариш фаолиятини қайта ташкил қилиш, такомиллаштириш, хусусийлаштириш ва иқтисодий ислоҳотлар

муносабати билан иш жойларининг қисқартирилиши оқибатида ишдан бўшаб қолган ходимларни иш билан таъминлаш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назоратнинг таъсирчанлиги оширилиши ҳам талаб этилади. Фуқароларнинг хат, ариза ва шикоятлари, корхона, ташкилот ва муассасаларнинг мурожаатларига масъулиятсизлик ва сансалорлик билан муносабатда бўлиш, ижтимоий адолат талабларига риоя этмаслик, инсон ва фуқаронинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ҳамда шахсий ҳуқуқлари ва эркинликларига тўсқинлик қилиш ҳолларига барҳам бериш ҳақидаги қонунлар ижроси устидан назорат кескин кучайтириш; Давлат бошқарув идоралари, ўзини-ўзи бошқариш органлари, ҳокимлар ва мансабдор шахслар томонидан фуқаролар ва юридик шахслар манфаатларига зид равишда қабул қилинган ноқонуний ҳужжатларни аниқлаш ва уларни бекор қилиш ёки қонунга мувофиқлаштириш юзасидан мунтазам текширишлар ўтказилиши лозимлиги таъкидланади. Республика Бош прокуратураси фуқароларнишг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш бошқармаси ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон транспорт ва Ҳарбий прокурорлари қуйи прокурорлар томонидан қўлланилган прокурор назорати ҳужжатларининг сифати мунтазам равишда ўрганилиб борилиши буйруқда талаб этилади. Қуйи прокурорлар томонидан қўлланган прокурор назорати ҳужжатлари ҳар ойда юқори турувчи прокурорга ўрганиш учун юборилиши керак .

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й. 6. Уголовный процесс. Учебник. Под редакцией Никифоро вой Е.Н. (Учебник, на русском языке.) Т.: 2002 й.

O'xshashlar

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши устидан прокурор назорати

Қонунларга риоя этиш прокурор назоратининг предмети сифатида

Фуқаронинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларига риоя этилиши устидан назорат бўйича ишларини ташкил этиш

Прокурор назорати

Вояга етмаганлар тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан прокурор назорати