Дин ва халкаро ҳукук - Huquqshunoslik - Referatlar

Дин ва халкаро ҳукук

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108 KB

Ko'chirib olish

Д ин ва халкаро ҳукук Режа: 1.Жаҳон динлари ва уларнинг халқаро муносабатлар ва дипломатиядаги роли 2. Ислом ва халқаро ҳуқуқ

Жаҳон динлари - бу , миллий динлардан фарқли ўлароқ , давлатлараро , миллатлараро хусусиятга эга бўлган ва кенг миқёсда тарқалганлиги билан ажралиб турувчи динлардир 1 . Атеистларнинг яқин келажакда динлар йўқолиб кетиши ҳақидаги башорати тўғри чиқмади. Боз устига, ХХ аср охири - XXI аср бошларида динга қизиқиш, унинг одамлар, жамиятлар ва давлатлар ҳаётига, сиёсатга, халқаро ва миллатлараро муносабатларга таъсири кучайди. Ҳозирги халқаро муносабатларда жаҳон сиёсатида ҳар хил диний бирлашмалар ва ташкилотлар бевосита иштирок этиши билан боғлиқ дин омили янада бўртиброқ кўринмоқда. Бу диний бирлашмалар ва ташкилотлар асосан жаҳон динлари - буддизм, иудаизм, христианлик ва исломга тегишли. Ижтимоий-мафкуравий ҳодиса сифатидаги ислом (араб. - «ўзини Аллоҳ иродасига топшириш) нафақат Арабистон жамиятлари ривожланишининг тарихий якуни, балки қадимиятдан ўрта асрларга ўтиш даврида бутун Яқин Шарққа хос бўлган умумий жараёнларнинг натижаларидан биридир. Соф диний нуқтаи назардан исломнинг вужудга келиши ундан олдинги динлар - буддизм, иудаизм, христианлик ва зардуштийликнинг таъсири ва ривожланиши билан ҳам, синкретик монотеизмнинг ўзига хос шаклларига эга бўлган Арабистон аҳолиси диний онгининг тадрижий ривожланиши билан ҳам боғлиқлиги кузатилади. V - VI асрларга келиб Арабистонда унинг шимолий ва жанубий ҳудудлари - Набитай, Палмир, Сабай, қисман Химйарда жойлашган қадимги давлатлар парчаланиб кетди. Арабистоннинг шимол, шарқ ва жанубдаги айрим ҳудудлари аста-секин қўшни давлатлар - Сосонийлар Эрони, Византия, Аксум подшоҳлигининг бевосита ҳукми остига ўта бошлади. Кадимги жамият негизига путур етиши ижтимоий зиддиятларнинг барча турларини кескинлаштириб юборди, шаклланган ижтимоий алоқалар 1 +аранг: Международное право: Учебник. Отв. ред. Ю.М.Колосов, Э.С.Кривчикова. - Москва: Международные отношения, 2000. – С.499.

йўқолишига олиб келди, жамиятнинг турли қатламлари, қабилалар, кўчманчилар ва ўтроқ аҳоли ўртасидаги нифоқни кучайтирди. Буларнинг ҳаммаси исломга қадар бўлган араб халқлари ҳаётида беҳаловатликнинг кучайиши, фатализм пайдо бўлишига олиб келди. Айни шу ҳолат кўпгина эски худолардан ҳафсаласи пир бўлган арабларнинг маънавий изланишларини ҳам рағбатлантирди. Шу нарса диққатга сазоворки, янги Арабистон дунёси айнан шу даврда вужудга кела бошлади. Кўчманчилар ва ўтроқ аҳолининг ўзаро нисбатига асосланган, тахт деярли доим кўчманчилар қўлида бўлган янги давлатлар, чунончи: Лаҳмийлар, Ҳассанийлар, Киндийлар подшоҳлиги, қисман Химйар ташкил топди. Кўчманчи қабилалар ва шаҳар аҳолисининг янги иттифоқлари вужудга келди. Янги савдо-сиёсий марказлар (масалан, Макка) ташкил топди. Арабистон халқларининг этник ва маданий бирлашиш жараёни бошланди. Юқорида зикр этилган ҳудудларда ягона араб тили, ижодиёт, умумий ўзликни англаш унсурлари кенг тарқалди. Уруғдошлик тузумидан илк синфий жамиятга ўтиш жараёни кучайди. Сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ўзгаришларни ғоявий жиҳатдан асослашга бўлган эҳтиёж, уларни ривожлантиришга интилиш Арабистоннинг деярли барча қисмларида бир-бирига ўхшаш ҳодисаларни - қабилалар ва шаҳарларни бирлаштиришга, ташқи душманларга қаршилик кўрсатишга ҳаракат қилган сиёсий ҳаракатларни вужудга келтирди. Бу ҳаракатларга илоҳ билан бевосита алоқадорликни даъво қилган ва ўз фаолиятини «илоҳий илҳом» билан асослаган шахслар раҳбарлик қилдилар. Бу илоҳни улар ягона ва тенги йўқ деб тавсифлаб, ар-Раҳмон ёки Аллоҳ деб атардилар. Илоҳ ўз пайғамбарлари билан ҳушсизлик (транс) ҳолатида (бевосита ёки фаришталар орқали) «сўзлашарди». Бу пайғамбарлар ҳаракатлари ҳақидаги узуқ-юлуқ маълумотлар «сохта пайғамбарлар», Муҳаммад

Пайғамбар (САВ)га тақлидчилар - Мусайлим, ал-Асвад, Сажах ва бошқалар ҳақидаги ривоятларда сақланиб қолган. Ислом дини, Муҳаммад (АС)нинг пайғамбарлик фаолияти умумий жараёнларнинг муайян ва қонуний якуни бўлди. Бироқ ғоявий ва сиёсий жиҳатдан Муҳаммад Пайғамбар (САВ) жуда кучли, ҳар томонлама баркамол шахс эди. Бу VII асрда Ҳижоз (/арбий Арабистон)да пайдо бўлган, яҳудийлар ва насронийлар таълимотига яқин мафкурага эга ҳаракат ўзига хос шакл-шамойил, маънавий ва сиёсий қудрат касб этишининг сабабларидан бири бўлди, ислом динининг вужудга келишини муҳим тарихий ҳодисалардан бирига айлантирди. Арабистонда ташқи душманларга қарши кураш аста-секин унинг сиёсий бирлашувига олиб келди. Араб халқларининг иқтисодий, сиёсий, этник ва маданий жиҳатдан бирлашиш жараёни якунланишида ислом дини муҳим омил бўлди. Бу кураш Муҳаммад Пайғамбар (САВ)ни ташқи дунё - Византия ва Эрон билан тўқнаштирди ва улар билан янги дин ўртасидаги курашнинг янада ривожланишига ҳамда бошқа сиёсий тузилма (умма - халифалик) ташкил этишга рағбатлантирди. Ҳозирги вақтда ислом эътиқод қилувчилар сонига кўра (христианликдан кейин) иккинчи жаҳон динидир. Ер юзида қарийб 1,2 миллиард киши исломга эътиқод қилади (шуларнинг тўқсон фоизга яқини - суннийлар). Мусулмонларнинг учдан икки қисмидан кўпроғи Осиёда яшайдилар ва бу қитъа аҳолисининг 20% идан ортиқроғини ташкил этади. Карийб 30% мусулмонлар Африкада яшайдилар (қитъа аҳолисининг 49%). Дунёда мусулмон жамоалари мавжуд бўлган 120 дан ортиқ мамлакатдан 35 тасида мусулмонлар аҳолининг кўпчилигини ташкил этади - Шимолий Африка, /арбий Осиёнинг барча мамлакатларида (Кипр, Ливан, Исроил бундан мустасно), Сенегал, Гамбия, Нигер, Сомали, Афғонистон, Покистон, Бангладеш, Индонезия ва бошқа баъзи мамлакатларда аҳолининг 80% дан ортиқроғи мусулмонлардир.

Африканинг бир қанча мамлакатларида мусулмонлар аҳолининг ярмидан 80% игачани ташкил қилади (масалан, Гвинея, Мали, Чад, Суданда). Малайзия ва Нигерияда аҳолининг қарийб ярми мусулмонлар, баъзи бир мамлакатларда мусулмонлар озчиликни ташкил қилса ҳам, уларнинг таъсир доираси кучли (Гвинея-Бисау, Камерун, Буркина-Фасо, Сьерра-Леоне ва б.). Мусулмонларнинг сони жиҳатдан энг йирик давлатлар - Индонезия, Ҳиндистон, Покистон ва Бангладеш. Мусулмонларнинг анчаси Хитой, Тайланд, Эритрея, Эфиопия, Танзания, Кипрда, Европанинг айрим мамлакатлари (Босния, Герцеговина, Албания, Буюк Британия, Германия, Франция ва б.), Шимолий ва Жанубий Америка мамлакатлари (АКШ, Канада, Аргентина, Бразилия, Гайана, Суринам, Тринидад ва Тобаго)да, Австралияда, Фижи оролларида яшайди. Африка ва Осиёдаги 28 та давлатда (Миср, Кувайт, Саудия Арабистони, Эрон, Покистон ва б.) ислом давлат дини (ёки расмий дин) сифатида тан олинган. Айрим мамлакатларда «ислом» сўзи давлатнинг расмий номи таркибига киритилган: Эрон Ислом Республикаси, Покистон Ислом Республикаси, Мавритания Ислом Республикаси ва б. Кўпгина мамлакатларда мусулмон партиялари фаолият олиб бормоқда, диний-сиёсий ташкилотлар тарқалган, кўп сонли диний билим юртлари - қорилик мактаблари, мадраса, ислом университетлари, ислом жамиятлари, миссионерлик ташкилотлари, тижорат корхоналари, ислом банклари, суғурта компаниялари ишлаб турибди. Саудия Арабистони ва Форс (Араб) кўрфазининг бошқа мамлакатларида ислом суд иш юритув тизими амал қилади. Ўтган аср 70-йилларининг охири - 80-йилларининг бошида халқаро ишларда ҳукумат даражасида ёки ноҳукумат даражасида иш олиб борувчи халқаро мусулмон ташкилотлари муайян рол ўйнай бошлади. Жаҳон сиёсатида исломнинг нуфузи асосан мусулмон давлатларининг, айниқса ислом давлат дини деб эълон қилинган давлатларнинг ва ислом

йўналишидаги кўп сонли халқаро ташкилотлар ва уюшмаларнинг халқаро фаолияти орқали намоён бўлмоқда. Исломнинг диний ва маънавий-ахлоқий негизлари асосида бирлашиш мақсадини кўзловчи ислом бирдамлик ҳаракати халқаро майдонда ислом нуфузини мустаҳкамлаётган тузилмалардан биридир. Жаҳон ҳуқуқий тартиботининг ҳозирги исломий концепцияси асосан ислом учун анъанавий бўлган ҳуқуқий ёндашувларни ҳисобга олади. Бу ёндашувларда ҳуқуқ ахлоқий ва диний нормалар билан чатишиб кетган. Бундан ташқари, исломда ички давлат ҳуқуқи аниқ фарқланмайди. Ислом ҳуқуқи нормалари ва ахлоқий-диний қоидалар жамулжам ҳолда ягона диний-ҳуқуқий тизим - ислом ҳуқуқини ташкил этади. У халқаро ҳуқуқ соҳасига ҳам тааллуқли бўлган умумий ҳуқуқий мўлжаллар ва хулқ-атвор қоидаларини мустаҳкамлайди. Бироқ ислом ҳуқуқининг муайян нормалари ташқи сиёсат ва халқаро-ҳуқуқий тартибга солиш соҳасига нисбатан ўз- ўзидан татбиқ этилмайди. Ислом ҳуқуқий таълимотидан ва кўпгина мусулмон давлатлари амалиётидан мустаҳкам ўрин олган Куръон ва Суннада аниқ жавоб берилмаган саволларни ўхшашлигига қараб ҳал этиш («қиёс») ва шаръий ҳукмни топиш йўлида изланиш («ижтиҳод») жаҳонда умумий ҳуқуқий тартиботнинг шаклланиши ва ҳозирги замон халқаро ҳуқуқининг прогрессив ривожланишида ислом ҳуқуқий концепцияси иштирок этиши учун умумий процессуал-ҳуқуқий замин ҳозирлайди 2 . Исломнинг тинчликпарварлик салоҳияти алоҳида ажралиб туради, Куръони каримнинг юздан ортиқ ўрнида ифодаланган тинчлик ва ҳамкорликка чақириқлар нафақат мусулмон мамлакатлари, балки барча давлатлар ўртасидаги халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал қилиш умумий тамойилининг исломий тасдиғи сифатида қаралади. Ислом ва халқаро ҳуқуқ 2 +аранг: Международное право: Учебник. Отв. ред. Ю.М.Колосов, Э.С.Кривчикова. - Москва: Международные отношения, 2000. – С.516.

Халқаро ҳуқуқнинг исломий концепцияси бу мусулмон давлатлари ўртасидаги ва мусулмонлар билан номусулмон давлатлар ўртасидаги, шунингдек ислом дини амал қилувчи ҳудудда ва ундан ташқарида бошқа динларнинг вакиллари билан ўзаро муносабатларни тартибга солувчи, ислом дини нуқтаи назаридан жоиз деб топилган қоидалар ва одатлар мажмуидир. Халқаро ҳуқуқнинг исломий концепцияси манбалари Куръони карим, Сунна, халифалар дипломатик амалиёти прецедентлари, бошқа мусулмон ҳукмдорлари амалиётининг прецедентлари, нуфузли уламоларнинг фикрлари, суд қарорлари, шартномалар ва бошқа халқаро ҳужжатлар, айрим мамлакатларнинг қонунлари, одатлар (анъаналар - такаллид)дир. Бунда халқаро ҳуқуқ исломий концепциясининг «умумназарий» қоидалари одатда Муҳаммад Пайғамбар (САВ) жамоаси тарихида юз берган ҳолатлар билан ўхшашлик бўйича келтириб чиқарилади. Масалан, номусулмон давлатлар билан дўстона алоқаларни ривожлантириш мумкинлиги Муҳаммад Пайғамбар (САВ) даврида Мадинада мусулмон ва номусулмон жамоалари мавжуд бўлганидан келтириб чиқарилади. Халқаро ҳуқуқ исломий концепциясининг пировард мақсади барча мусулмонларнинг сиёсий ташкилоти сифатидаги «исломий бирлик»ка эришишдан иборат. Ҳозирги ислом халқаро ҳуқуқ мутахассисларининг айрим асарларида бу Ислом конференцияси ташкилоти тимсолида тавсифланади. Айни вақтда, ягона ислом давлатини ташкил этиш ғояси амалга ошмаслиги сабабли, «исломий бирлик» билан бир қаторда, ҳозирги шароитда мусулмон мамлакатлари ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг энг мақсадга мувофиқ шакли сифатидаги «ислом бирдамлиги» ғояси ҳам илгари сурилмоқда. Шуни таъкидлаш зарурки, «ислом бирдамлиги» ғояси ҳозирги вақтда мусулмон мамлакатлари ташқи сиёсатининг муҳим тамойилига айланган.

Мусулмон мамлакатларининг бирдамлиги ғояси турли даражада бир қанча халқаро ташкилотлар тузилишининг ўзига хос тимсоли бўлиб хизмат қилди. Бундай давлатлараро ташкилотлар орасида энг нуфузлиси Араб давлатлари лигаси (АДЛ) ва Ислом Конференцияси ташкилоти (ИКТ)дир. Ўз сафида мусулмон давлатларинигина бирлаштирувчи бу икки ташкилот замирида исломий бирлик, Ислом таълимотига, унинг маънавий, ахлоқий ва ижтимоий-иқтисодий қадриятларига содиқлик тамойиллари ётади. Уларнинг бош мақсадларидан бири мусулмон давлатлари ўртасидаги интеграция жараёнларини жадаллаштириш ва исломнинг жаҳон ҳамжамиятидаги мавқеини оширишдан иборат. АДЛнинг ташкил топишига 1944 йил 7 октябрда қабул қилинган Александрия баённомаси асос бўлди. Бу ҳужжат Сурия, Ливан, Трансиордания, Ироқ, Миср, Саудия Арабистони, Яман ва Фаластин араб халқи вакиллари томонидан имзоланди. Баённомада бўлажак Лиганинг асосий мақсадлари ва принциплари таърифланди. 1945 йил 22 мартда Коҳирада чақирилган конференцияда етти араб давлати (Сурия, Ливан, Иордания, Ироқ, Миср, Саудия Арабистони ва Яман) иштирок этди. Шу куни АДЛ Пакти олти араб давлатининг вакиллари томонидан имзоланди (Яман вакили пактни кейинроқ, 1945 йил 5 майда имзолади). АДЛ Пакти 1945 йил 10 майда кучга кирди. Ҳозирги вақтда Пактга йигирмадан ортиқ давлат аъзо бўлган. Ушбу Пактга мувофиқ (1-модда) ҳар қандай мустақил араб давлати АДЛга аъзо бўлиши мумкин (лекин амалда АДЛга соф араб давлати бўлмаган давлатлар, масалан, Жибути ва Сомали ҳам аъзо). Лиганинг мақсадлари қуйидагилардан иборат: 1) араб давлатларининг сиёсий фаолият йўналишларини мувофиқлаштириш; 2) уларнинг мустақиллиги ва суверенитетини ҳимоя қилиш; 3) иқтисодий, ижтимоий ҳамда маданий алоқа соҳаларида ҳамкорликни ривожлантириш.

АДЛга аъзо давлатлар ўртасида ҳамкорлик қуйидаги соҳаларда амалга оширилади: - иқтисодий ва молиявий муаммолар; - транспорт ва алоқа; - маданият, соғлиқни сақлаш масалалари; - ижтимоий муаммолар. Лиганинг раҳбар органи - АДЛ Кенгаши ҳисобланади. Кенгаш таркибига ҳар бир аъзо мамлакатдан биттадан вакил киритилади. Кенгаш ўз мажлисларини бир йилда икки марта ўтказади. Ҳамма аъзолар учун мажбурий қарорлар фақат якдил овоз билан қабул қилинади. Кўпчилик овоз билан қабул қилинган қарорлар буларни қўллаб-қувватлаб овоз берган мамлакатлар учунгина мажбурийдир. АДЛга аъзо давлатга қарши агрессия содир этилган ёки агрессия хавфи туғилган тақдирда, бу давлат зудлик билан АДЛ Кенгаши чақирилишини талаб қилиши мумкин. Кенгаш агрессияни бартараф этиш чора- тадбирларини, шу жумладан мажбурлов чораларини белгилайди. Бирлаштирилган мудофаа кенгаши ва Доимий ҳарбий комиссия Кенгашга консультатив ёрдам кўрсатади. Кенгаш АДЛ давлатлари ўртасидаги низоларни кўриб чиқиш ҳуқуқига ҳам эга. Кенгаш АДЛ Бош котибини беш йил муддатга сайлайди. 1964 йилдан АДЛ доирасида Давлат ва ҳукумат бошлиқлари конференцияси фаолият кўрсатиб келади. Конференцияда энг муҳим масалалар муҳокама қилинади. Ислом Конференцияси ташкилоти (Ислом Конгресси) расман 1954 йилда ташкил этилган эди, лекин амалда у ўз фаолиятини 1969 йилда, Исроилга қарши фаолиятни кучайтириш ва Куддусдаги (Иерусалим) ислом қадамжоларини ҳимоя қилиш учун олий даражада ИКТга аъзо мамлакатлар конференцияси ташкил этилганидан кейин бошлади. Шу боис ИКТнинг доимий органи - Бош котиб томонидан бошқариладиган Котибият

вақтинчалик («Куддус (Иерусалим) тўлиқ озод қилингунга қадар») Жидда (Саудия Арабистони Подшоҳлиги) шаҳрида жойлашган. Араб, инглиз ва француз тиллари ИКТнинг расмий тиллари ҳисобланади. Ислом Конференцияси ташкилоти (араб. Муназзамат ал-Муътамар ал- Исламий) ҳозирда ўз сафига Осиё ва Африканинг элликдан ортиқ давлатини бирлаштирган. ИКТ 1972 йилда тасдиқланган Низомга мувофиқ иш олиб боради. Номусулмон мамлакатларда яшайдиган мусулмон жамоалари ИКТга ўз вакилларини кузатувчилар сифатида юборишлари мумкин. ИКТ ислом тамойиллари, шунингдек БМТ Низомининг умум эътироф этилган принциплари асосида ташкил этилган. У БМТ ҳузурида доимий кузатувчи сифатидаги ўз вакилига эга. Ислом Конференцияси ташкилотининг мақсади қуйидагилардан иборат: 1) аъзо давлатлар ўртасидаги ислом бирдамлигини рағбатлантириш; 2) иқтисодий, ижтимоий, маданий, илмий ва бошқа соҳаларда ҳамкорликни мустаҳкамлаш; 3) ирқий камситишни, барча шаклдаги мустамлакачиликни тугатишга ҳаракат қилиш; 4) тинчлик ва хавфсизликни сақлаш учун тадбирлар белгилаш; 5) Фаластин араб халқининг ўз ҳуқуқларини тиклаш ва унинг ерларини озод қилиш учун курашини қўллаб-қувватлаш. Ислом Конференцияси ташкилотининг раҳбар органлари: 1) давлат ва ҳукумат бошлиқлари конференцияси (заруратга қараб чақирилади); 2) ташқи ишлар вазирлари конференцияси (йилда бир марта чақирилади); 3) котибият; 4) сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва бошқа масалалар бўйича комиссиялар.

Ислом Конференцияси ташкилоти ҳузурида бир қанча ихтисослашган халқаро ислом ташкилотлари ва муассасалари, чунончи: Ислом тараққиёт банки, Халқаро ислом янгиликлар агентлиги, Таълим, фан ва маданият бўйича ислом ташкилоти, Ислом адолат суди, Ислом банклари халқаро уюшмаси, Жаҳон ислом таълими маркази, Мусулмон юристлар ташкилоти иш олиб боради. Ислом халқаро ташкилотлари қаторига Жануби-Шарқий Осиё ва Тинч океани мамлакатлари минтақавий ислом ташкилоти (1980 йил ташкил топган, қароргоҳи Малайзияда жойлашган) ҳам киради. Бу ташкилот аралаш хусусиятга эга. Унда минтақанинг 16 та мусулмон давлати ва 40 та ислом ноҳукумат ташкилотлари иштирок этади. Энг йирик халқаро ислом ноҳукумат ташкилотлари қаторига қуйидагилар киради: - Бутунжаҳон ислом конгресси (БИК, 1926 йил Маккада асос солинган, қароргоҳи ҳозир Покистоннинг Карачи шаҳрида жойлашган). 70 мамлакатда бўлимларига эга. БИК олий органи - Ассамблея бўлиб, у ҳар тўрт йилда бир марта чақирилади. Доимий органи - Олий кенгаш. БИКнинг мақсади - Ислом ижтимоий доктринасини ишлаб чиқиш ва тарқатиш, ислом маданияти ва ҳуқуқини оммавийлаштириш 3 ; - Бутунжаҳон Ислом лигаси – «Робита» (1926 йил Макка шаҳрида ташкил этилган). Лиганинг вазифаси ислом ҳақидаги билимларни оммавийлаштириш, Маккага ҳаж сафарларини уюштиришдан иборат. Осиё, Африка, Шимолий ва Жанубий Америкада минтақавий мувофиқлаштириш кенгашлари ишлаб турибди. Бутунжаҳон Ислом лигасининг раҳбар органи - Бош котиб раҳбарлик қилувчи Кенгаш; - Европа ислом кенгаши (фаолиятига раҳбарлик қилувчи марказ Лондонда жойлашган). Кенгаш /арбий Европа мамлакатларидаги 50 дан ортиқ ислом марказлари, уюшмалари ва ташкилотларининг ислом тарихи, фани ва маданияти соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштиради. Ислом 3 +аранг: Международное право: Учебник. Отв. ред. Ю.М.Колосов, Э.С.Кривчикова. - Москва: Международные отношения, 2000. – С.519.

сиёсати ва ҳуқуқининг долзарб масалаларини илмий ишлаб чиқишни амалга оширади. Миллий хусусиятга эга бўлган ҳар хил ислом диний-сиёсий оқимлари, уларнинг ўз ташкилий тузилмалари ва бир неча давлатлар ҳудудида иш олиб борувчи ташкилотлари алоҳида ўрин эгаллайди. Бундай оқимлар қаторига мусулмон биродарлар уюшмасини ва қисман шиа мазҳаби йўналишларидан бири ҳисобланган исмоилийларни киритиш мумкин. Лекин улар халқаро диний, ноҳукумат ташкилотлари сифатида қаралиши мумкин эмас. Шуни таъкидлаб ўтиш зарурки, ислом бирдамлиги ғояларини рўёбга чиқаришга Ислом Конференцияси ташкилоти (ИКТ) айниқса катта ҳисса қўшмоқда. Ислом дунёсида халқаро иқтисодий тартиб ўрнатишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган ислом халқаро иқтисодий ва молиявий ташкилотлари фаолиятида халқаро-ҳуқуқий тартибга солишга анъанавий ислом ҳуқуқининг сезиларли таъсири кўзга ташланади. Ислом халқаро ва миллий банкларига кредит берганлик учун фоизлар олишнинг тақиқланиши бунинг ёрқин мисолидир. Форс (Араб) кўрфазидаги араб давлатларининг ҳамкорлик кенгаши ҳам ислом бирдамлиги ғояларини рўёбга чиқаришга салмоқли ҳисса қўшаётир. Форс (Араб) кўрфазидаги араб давлатларининг ҳамкорлик кенгашини (ССАГПЗ) ташкил этиш тўғрисидаги қарор 1981 йил 4 февралда Баҳрайн, Катар, Кувайт, Бирлашган Араб Амирликлари, Уммон ва Саудия Арабистони Подшоҳлиги ташқи ишлар вазирларининг Ар-Риёддаги кенгашида қабул қилинди. Кенгашнинг якунловчи ҳужжатида, жумладан, Кенгашга аъзо мамлакатлар ўртасидаги яқин алоқаларни мувофиқлаштириш муҳимлигини, тузумлар ва тартибларнинг ўхшашлигини тушунган ҳолда, шунингдек барча жабҳаларда бирлашишга интилишни ҳисобга олиб, унинг аъзолари ўртасидаги алоқаларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлаш, турли соҳаларда

ўзаро ҳамкорликни янада ривожлантириш мақсадида алоҳида ташкилот тузиш мақсадга мувофиқ деб топилгани таъкидланади 4 . Форс (Араб) кўрфазидаги араб давлатларининг ҳамкорлик кенгаши Устави ва ташкилий тузилиши Кенгашга аъзо давлатларнинг ташқи ишлар вазирлари томонидан ишлаб чиқилган ва 1981 йил 10 мартда Машҳад шаҳрида тасдиқланган. Форс (Араб) кўрфазидаги араб давлатлари ҳамкорлик кенгашининг мақсади Яқин Шарқ можароси араб мамлакатлари манфаатларини ҳисобга олган ҳолда тартибга солинишига эришиш, араб дунёси ва ислом ҳамжамиятида мавжуд низолар ва можароларни тинч йўл билан ҳал қилиш, халқаро майдондаги долзарб муаммолар бўйича номусулмон давлатлар билан ўзаро тил топиш, муҳим муаммоларни ҳал қилиш, араб ва ислом давлатларини модернизация қилиш учун қулай шарт-шароит яратишдан иборат. «Араб олтилиги» ташқи сиёсатининг араб-ислом йўналиши нафақат ислом ва номусулмон давлатлари билан икки томонлама муносабатлар каналлари орқали, балки Форс (Араб) кўрфазидаги араб давлатларининг ҳамкорлик кенгаши ва Араб давлатлари лигаси минтақавий ташкилотлари орқали ҳам амалга оширилади. Ислом Конференцияси ташкилотининг ислом давлатлари мувофиқлаштириш маркази сифатидаги таъсир доираси кенгайиб бораётир. Эрон (ядро қуроли билан боғлиқ) ва Ироқдан (Саддам Ҳусейн ўлимидан кейин ҳам давом этаётган терактлар ва парокандалик билан боғлиқ) тарқалаётган ҳарбий-сиёсий таҳдид ва минтақавий хавфсизлик муаммоларини эътибордан соқит этсак, «араб олтилиги»нинг ташқи сиёсатида араб-Исроил можаросини тартибга солишдан иборат Яқин Шарқ мавзуси устувор ўрин эгаллайди. 4 + аранг : Charter of the Gulf States Cooperation Council // Commercial and Industrial Directory for the Gulf Cooperation Council. - Kingdom of Saudi Arabia, 1988. - P. 11.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Тошкент: «Ўзбекистон», 1992. 2. Каримов И.А. Юксак маънавиятсиз келажак йўқ. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том 5. - Тошкент: «Ўзбекистон», 1997. 3. Абдулазиз Мансур. Куръони карим маъноларининг таржимаси. – «Тошкент Ислом университети» нашриёти, 2001. - 617б. 4. Рахманов А.Р. Исламское право. – Ташкент, «Янги аср авлоди», 2003, - 480с. 5. Международное право: Учебник. Отв. ред. Ю.М.Колосов, Э.С.Кривчикова. -Москва: Международнўе отношения, 2000.-С.515-520. 6. Шарль Р. Мусульманское право. Пер. с фр. С.И.Волка. Под ред. и с предисловием Е.А.Беляева. -Москва: Изд-во «Иностранной литературў», 1959. - 142 с. 7. Сюкияйнен Л.Р. Мусульманское право. Вопросў теории и практики. - Москва: «Наука», 1986.-255 с. 8. Саидов А.Х. Основў мусульманского права. Курс лекций. - Ташкент: Академия МВД, 1994. - 140 с. 9. Максуд Р. Ислам / Пер. с англ. В.Новикова.-Москва: ФАИР-Пресс, 2001.-304 с. 10. Ал-Хамид, Хусни Дервиш Абд ва ал-Арид, Мансур Джамил Мансур. Аш-Шура фи даула. Ал-Бахрайн: ал-Матбаа ал-хукумийа, 1996. –Б. 33. 11. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Давлат ва дин. Ўзбекистонда давлатнинг дин ва диний ташкилотлар билан муносабати

Халкаро стандартлар ва Узбекистон Республикаси сайлов қонунчилиги

ХАЛКАРО ХУКУК ВА ИСЛОМ ХУКУКИДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ

Mусулмон хукукининг дин, шариат ва фикх билан узаро нисбати

Халкаро кизил Хоч ва кизил Ярим ой жамияти