Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки - Huquqshunoslik - Referatlar

Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.5 KB

Ko'chirib olish

Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки Режа: 1. Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки 2. Айбловдан воз кечиш - айбсизлик презумпцияси билан бевосита боғлиқдир. 3. Прокурор томонидан айбловдан воз кечилганида, ҳар қандай ҳолда судланувчини ҳолати яхшиланади

Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки Айбланувчини айбдорлиги ҳақидаги ички ишончни бўлиши 1-инстанция судида ўзининг функционал вазифасини бажаришга киришадиган прокурор учун жуда ҳам зарурдир. Аниқ процессуал ҳолатларда прокурорнинг ушбу айбдорлик масаласига нисбатан ички ишончи ўзгариши мумкин. Суд муҳокамаси мобайнида далилларни текшириш жараёнида айбланувччини айбдорлигига нисбатан прокурорнинг субъектив муносабати ўзгариши мумкин. Судланувчини айбдорлигига каттиқ ишонч ўрнига, ишончсизлик, иккиланиш, ҳатто судланувчини умуман айбсизлиги ҳақида ишонч пайдо бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда, прокурор ўзининг дастлабки айбловини ўзгартириши ёки тўлиқ айбловдан воз кечиши мумкин. Судда айбловни қувватлаш учун келаётган прокурор ўзининг айблов нуқтаи-назарини ўзгармас, қатъий бўлиши лозим деган тушунчадан, яъни, бундан ўзгача бўлиши мумкин эмас деган бир ёқлама фикрга эга бўлмаслиги лозим. Суд муҳокамаси мобайнида унинг судланувчини айбдорлигига нисбатан муносабати, далилларни судда текшириб, ўрганиб чиқиш борасида ўзгариши мумкинлиги эхтимолини эсдан чиқармаслиги керак. Қолаверса, судда янги очилган ҳолатлар бўлиши мумкинлигини, янги далиллар судга процесс иштирокчилари томонидан тақдим қилиниши мумкинлигини ва воқеа ҳолатларига бу ўз-ўзидан таъсир қилиши ва далилга баҳо бериш ўзгачароқ тус олиши мумкинлигини назардан четда қолдирмаслиги лозим. Шундай ҳолатда прокурор ўзининг дастлабки айблов нуқтаи назарини ўзгартириши керак. Умуман олганда прокурор ҳамма вақт шундай ўзгариш юз беришига тайёр бўлиши ва суд тергови натижалари бўйича айбловни ўзгартириши ёки айбловдан воз кечиши мумкин.

Айбловдан воз кечиш - айбсизлик презумпцияси билан бевосита боғлиқдир. Прокурорнинг айбловдан воз кечиши ушбу принципнинг ҳамда одил судлов принципининг тантанаси ҳисобланади. Судланувчини айби суд муҳокамасида ўз тасдиғини топмаса, жазо тайинлаш ўрнига, тўлиқ реабилитация қилинишини қонуний таъминланиши лозим. Шу айтилганлар, айбловдан қисман воз кечиш ҳолатларига ҳам таалу қ лидир. Судда ўз тасдиғини топмаган айбловнинг бир қисми прокурор томонидан айбловдан чиқариб ташланиши ва шу қисми бўйича суддан реабилитацияни талаб қилиниши керак . Айбловдан воз кечишга асос бўладиган иккита сабаб бўлиши мумкин: Биринчи сабаб - суд тергови шуни кўрсатадики, прокурор айбловни тузаётганда далилларни баҳолашда чалкашликка йўл қўйган бўлади. Далилларга нотўғри талқинда ёндошган бўлади; Иккинчи сабаб - суд тергови мобайнида янги ҳолатни очилиши, дастлабки терговда ўрганилмаган янги далилларни судга тақдим қилиниши ва айблов бўйича фактларни тўлиқ ўрганилмаганлиги ҳисобланади. Прокурор томонидан айбловдан воз кечиш судланувчини оқлаш лозимлигини билдиради, яъни оқлов ҳукми чиқариш кераклигини билдиради. Суд томонидан оқлов ҳукмини чиқаришга уч ҳолатда йўл қўйилади : 1. жиноят ҳодисаси содир бўлмаганлиги аниқланса; 2. судланувчини ҳаракатларида жиноят таркиби бўлмаса; 3. жиноят содир қилишда судланувчини иштироки исботланмаган бўлса. Айбловдан воз кечиш прокурорни асосий функциясидан четлаштирмайди, обруйини туширмайди, аксинча, қонунийликни таъминлаш, одил судловни амалга оширишда кўмаклашиш, айбсиз шахсларни ғайриқонуний жавобгарликка тортилишини олдини олиш каби вазифаларини бажаришда ўз аксини топади.

Прокурор айбловнинг мазмунини ўзгартириш ёки айбловдан воз кечиш сабаблари хусусидаги фикрини судга ёзма равишда тақдим этиши шарт. (Ўзбекистон Республикаси ЖПК нинг 409-моддаси ). Давлат айбловчилари фаолиятида дастлабки тергов ҳужжатларига танқидий баҳо бермаслик, исботланмаган айбловни суд терговида аниқланган ҳолатга зид равишда қувватлаш ҳолларига қатъий чек қўйишлари, айблов судда исботланмаган ҳолларда айбловни қувватлашни талаб қилишга йўл қўймасликлари лозим. Судда иштирок этаётган ва давлат айбловини қувватлаётган прокурорлар нотиқлик маҳоратига эга бўлишлари, судьяларнинг мустақиллиги ва уларнинг фақат қонунга бўйсуниш, ўзаро тортишув тамойилига, суд муҳокамаси ва маданияти қоидаларига қатъий риоя қилишлари, далил-исботларни текширишда фаол иштирок этиб, ишни кўришда юзага келган масалалар бўйича асосли ҳулосалар беришлари, тарафлар музокарасида қатнашиб, судда аниқланган ҳолат ҳужжатларига баҳо бериб, жиноят содир қилганларга муросасиз бўлиб, тергов ва суддаги маълумотлар айбсизлигидан далолат беради деган ишончга келсалар, айбловдан воз кечиб , ўз фаолиятлари билан одил судловни амалга оширишга кўмаклашишлари лозим. Бундан ташқари, давлат айбловчисининг фикри судда ёзма тақдим этилиши мажбурийлиги ҳақидаги қонун талабига риоя қилишлари керак. Бу ҳақда, 2004 йил 11 май кунги Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “ Судларда жиноят ишлари кўрилишида прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида” ги 21 сонли буйруғи мавжуд. Буйруқда қайд этилишича, « прокурорлар қонун ҳужжатларида белгиланган ваколатларидан тўла ва самарали фойдаланиб, шахснинг шаъни ва қадр қимматини ҳурмат қилиш, тарафларнинг тортишуви, айбсизлик презумпцияси, судьяларнинг мустақиллиги ва уларнинг фақат қонунга бўйсуниши ҳамда жиноят процессининг бошқа принципларига қатъий амал

қилган ҳолда фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Контитуцияси ва қонунларида мустаҳкамланган шахсий, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилинишини таъминласинлар. 3. Белгилаб қўйилсинки, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят- процессуал кодексида назарда тутилган қуйидаги ишлар судларда кўрилишида прокурор иштироки мажбурийдир : - тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш; - ярашув тўғрисидаги ишлар; - ҳукмни ижро этиш билан боғлиқ масалаларнинг муҳокамасида; - суд прокурорнинг иштирокини зарур деб топган ҳолларда; - апелляция, кассация ва назорат инстанцияларида кўрилаётган - ишлар. Шунингдек: - оғир ва ўта оғир турдаги жиноятлар; - вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар; - амнистия актини қўллаш билан боғлиқ жиноят ишлари судда кўрилишида прокурор иштироки қатъий таъминлансин. 4. Оғир ва ўта оғир жиноятлар бўйича ишлар прокурорга айблов хулосаси билан келган вақтдан бошлаб давлат айбловчисини тайинлаш чоралари кўрилсин. Давлат айбловчиси сифатида тажрибали, жиноят ва жиноят-процессуал қонунчилик соҳасида етарли билимга эга, нотиқлик маҳоратини эгаллаган ходимларни тайинлаш амалиёти кенг жорий қилинсин. Ўта оғир т у рдаги. жиноят ишларининг судда кўрилишида прокуратура иш ўрганувчиларининг давлат айбловини қувватлашига йўл қўйилмасин. 5. Суд муҳокамасига прокурорлар пухта тайёргарлик кўриб, суриштирув ва дастлабки терговнинг ҳар томонлама тўлиқ ва холисона олиб борилганлигини ўргансинлар. Суд мажлиси жараёнида алоҳида эътибор судланувчининг ҳимоя ҳуқуқи ҳамда қонунда белгиланган бошқа ҳуқуқларининг таъминланишига қаратилиб, суд муҳокамаси қоидалари ва

мунозара маданиятига амал қилиб, далил-исботларни текшириш ва уларга баҳо беришда фаол қатнашсинлар, иш бўйича қонун ва иш ҳужжатларига асосланган фикр бериб, қонуний ва адолатли қарор қабул қилинишини таъминласинлар. 5.1. Ярашув тўғрисидаги ишларнинг кўрилишида прокурор ярашувнинг ихтиёрийлиги ва унинг сабаблари, жабрланувчига нисбатан тазйиқ ўтказилмаганлиги ва бошқа масалаларни синчковлик билан текпшршшши орқали қонуний ажрим чиқарилишига кўмаклашсин. 6. Прокурорнинг музокарасида судланувчининг айблилиги, унинг жиноий ҳаракатларини тавсифлаш, жазо турини ва меъёрини тайинлаш билан биргаликда, жиноят натижасида етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш, қўшимча жазо тайинлаш, шунингдек, жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилипшга имкон берган шарт-шароитларни бартараф этиш мақсадида хусусий ажрим чиқариш тўғрисида фикрлар берилсин. Суд муҳокамасига айниқса мансабдор шахслар томонидан содир этилган қонунбузилишлар юзасидан хусусий ажримлар чиқариш ҳамда уларни муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш масаласи қўйилсин. Давлат айбловини қувватлаётган прокурорлар тергов ва суддаги маълумотлар судланувчининг айбсизлигидан далолат беради деган ишончга келсалар, айбловдан воз кечиш тўғрисидаги қонун талабларига сўзсиз амал қилсинлар. Давлат айбловчисининг фикри судга ёзма тақдим этилиши мажбурийлиги ҳақидаги қонун талаблари оғишмай бажарилиши таъминлансин. 7. Суд минбаридан қонунларни тарғиб қилиш, жамоатчилик эътиборини жиноятларни келтириб чиқарувчи шарт-шароитларни бартараф қилишга қаратиш воситаси сифатида самарали фойдаланилсин. Долзарб масалалар ва жамоатчилик ўртасида муҳим аҳамият касб этган жиноят ишлари бўйича оммавий ахборот воситаларида чиқишлар қилинсин.

8. Судлар томонидан оқлов ҳукм чиқарилган жиноят ишлари бўйича махсус хабарнома зудлик билан Бош прокуратурага тақдим этилсин. Оқлов ҳукми билан келишилган тақдирда жиноят ишлари вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан шахсан тасдиқланган хулосалар билан Бош прокуратурага юборилсин. 9. Ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳукм ҳамда ажримларга прокурорлар томонидан апелляция, хусусий протест келтириш ҳақидаги қонун талабларининг оғишмай бажарилиши таъминлансин. Бу борада уларнинг шахсий масъулияти оширилсин ва уларнинг шу соҳадаги фаолиятига баҳо беришда апелляция протести самарадорлиги муҳим мезон, деб ҳисоблансин. 10. Прокурор протестлари ишдаги мавжуд ҳужжатлар, далиллар, қонун нормалари билан асослантирилганлиги ҳамда расмийлаштириш сифатига алоҳида эътибор қаратилсин. Асоссиз протестлар келтирилишига йўл қўйилмасин. Ишни судда кўриш бошлангунга қадар протестни тўлдириш, ўзгартириш ёки чақириб олиш ваколатларидан фақат қонуний асослар мавжуд бўлсагина фойдаланилсин. 11. Прокурор иштирокисиз кўрилган ишлар бўйича суд қарорларининг қонунийлиги апелляция- муддатида ўрганиб борилсин, протест келтиришга асос бўлмаган тақдирда хулоса тузилиб, прокурор томонидан тасдиқлансин. Апелляция протести келтирилмаган ноқонуний суд қарорларига қонунда белгиланган тартибда вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан кассация протестлари келтирилсин. 12. Апелляция, кассация инстанцияларининг ноқонуний ажримларига назорат тартибида протест келтирилипш, бундай протест келтириш прокурорнинг ваколатига кирмайдиган ҳолларда эса юқори турувчи прокурорга асослантирилган тақдимнома киритилиши таъминлансин. Судларнинг назорат босқичларида ишлар кўрилишида вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар шахсан иштирок этсинлар.

13. Апелляция, кассация ёки назорат инстанцияларида қатнашадиган прокурор ишларни тўлиқ ўрганиб, протест ва шикоят важларининг асослилиги, суд қарорларининг қонунийлиги ва адолатлилиги юзасидан асослантирилган фикр берсин. 14. Суд қарорлари юзасидан фуқаролардан келиб тушган ариза ва шикоятларнинг қонунда белгиланган муддатда, ишлар тўлиқ ўрганилган ҳолда қонуний ҳал қилинюпи таъминлансин. Жиноят ишларини ўрганиш натижасига кўра суд қарори асосли деб топилган тақдирда хулоса тузилиб, протест келтириш ваколатига эга бўлган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари томонидан тасдиқлансин, ариза муаллифига эса асослантирилган жавоб берилсин. 15. Судларнинг маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги, юзасидан қабул қилинган қарорларининг қонунийлиги ўрганиб борилсин, ноқонуний қарорларга протест келтириш чоралари кўрилсин. 16. Бош прокуратуранинг судларда жиноят ишлари кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бошқармаси, вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар соҳа бўйича ишларни ташкил қилишда бўйсунувчи прокурорлар фаолияти устидан назоратни кучайтириш билан биргаликда, уларга услубий ва амалий ёрдам кўрсатиш масалаларига алоҳида эътибор берсинлар. 17. Судлар билан доимий ҳамкорлик ўрнатилиб, амалиётда юзага келган масалалар бўйича тадбирлар ишлаб чиқилиши ва қонунларнинг бир хилда тадбиқ этилиши таъминлансин. Бу борада суд-прокурор амалиёти мунтазам равишда ўрганиб, умумлаштириб борилсин. 18. қонунчиликни мустаҳкамлаш муаммолари ва прокурор-тергов ходимлари малакасини ош ириш Маркази билан биргаликда ходимларнинг малакаси ни ошириш соҳадаги хато ва камчиликларни бартараф этиш борасида тавсия ва услубий қўлланмалар тайёрлансин, мунтазам равишда ўқув машғулотлари ўтказиб турилсин, ижобий тажрибалар оммалаштирилиб, фаолиятга тадбиқ этиб борилсин” дейилган.

Прокурор томонидан айбловдан воз кечилганида, ҳар қандай ҳолда судланувчини ҳолати яхшиланади , чунки, бундай ҳолда, суд прокурорнинг тутган ўрнидан келиб чиқиб судланувчига нисбатан оқлов ҳукми чиқаради ёки содир қилинган жиноят учун суд муҳокамасида исботланган айблилик даражасига қараб, жазони енгиллатиб ҳукм чиқаради. Айни вақтда агарда айбловдан воз кечиш прокурор томонидан ҳато равишда қўлланса жабрланувчини судда ҳимояланиш ҳуқуқини амалга оширилиши ва жиноят туфайли унинг бузилган ҳуқуқ ва манфаатларини тиклаш масаласида муаммо пайдо бўлади. Шунинг учун бундай ҳолларда прокурорлардан ўта юқори касбий маҳорат ҳамда масъулият талаб қилинади. Суд Ўзбекистон Республикаси ЖПК нинг 401-моддасида назарда тутилган жиноят ишини тугатиш учун асослар мавжуд бўлгандагина жиноят ишини тугатиш ҳақида қарор қабул қилиши мумкин. Яъни, ЖПК нинг 83- моддасида ҳамда 84- моддасида назарда тутилган ҳолатлар мавжуд бўлсагина жиноят ишини тугатиши мумкин. Бундай асослар бўлмасдан туриб, ушбу босқичда прокурор томонидан айбловдан воз кечилганида жиноят иши тугатилмасдан, жиноят иши бўйича қўшимча тергов ҳаракатларини олиб бориш учун жиноят иши прокурорга қайтариб юборилади. Бу ерда жабрланувчини қонун билан белгиланган ҳуқуқ ва манфаатларини қонуний кафолати мавжуддир. Прокурор айбловдан воз кечса, албатта, ўз фикрини асослаб, ўз ҳулосасини ёзма равишда судга тақдим этиши керак Чунки,- биринчидан,прокурорнинг айбловдан воз кечиши жуда ҳам аҳамиятли ҳисобланади ва жиноят иши тақдирини ҳал қилади, иш ҳолатига қараб жиноят иши тугатилади ёки оқлов ҳукми чиқарилади; -иккинчидан, айнан прокурорнинг айбловдан воз кечиш ҳақидаги ёзма фикрини суд ўзининг оқлов ҳукмига асос қилиб олади; -учинчидан, суд прокурорнинг айбловдан воз кечиш ҳақидаги ёзма фикри билан жабрланувчи ва процесснинг бошқа иштирокчиларини таништириб чиқиши лозим бўлади.

Жабрланувчи шу асослар билан танишиб чиққандан сўнггина, ўз фикри ва эътирозини билдириши мумкин. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 409-моддаси прокурорнинг айбловдан воз кечиш сабаблари хусусидаги фикрини судга ёзма равишда тақдим этиши шартлиги қоидасини мустаҳкамлаб қўйган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг 1997 йил 2- майдаги 2- сонли қарорининг 5-бандида “ Иш бўйича ҳукм иш материалларида маълум бўлиб қолган барча кам-кўстлар тўлдирилгандан кейингина чиқарилиши мумкин. Судланувчининг айбдорлиги ёки айбсизлиги тўғрисидаги суднинг ҳулосаларига зид бўлган далиллар ҳукмда нима учун улар ишончсиз деб топилганлиги ва рад этилганлиги сабаблари асослантирилган ҳолда кўрсатилиши лозим. Ҳукмда судланувчининг жиноий ҳаракатларини фош қиладиган, оқлайдиган далилларга асосланганда, суд уларнинг мазмунини очиб ташлаши ва тегишли баҳо бериши лозим”; 6-бандида ” Ишда тўпланган далилларнинг етарли эмаслиги, далиллар қонунга зид равишда олинганлиги сабабли улар далил сифатида танилмаганлиги ёки қўйилган айбловда судланувчининг айбдорлиги тўғрисидаги шубҳани бартараф қилишнинг имкони йўқлиги ҳақидаги суднинг асослантирилган ҳулосаси оқлов ҳукми чиқариш учун асос бўлади”; 12-бандида “Эълон қилинган айбловнинг ( айблов эпизодларининг) қисми судда ўз тасдиғини топмаган тақдирда, айблов ҳукмининг тавсиф қисмида судланувчининг эълон қилинган айблов қисми бўйича оқланишининг сабаблари келтирилади”; 18-бандида “ Судлар оқлов ҳукмини чиқаришга олиб келувчи, жиноий ҳодисанинг ёки жиноят таркибининг бўлмаслиги, жиноят содир этилишига судланувчи дахлдор эмаслиги тўғрисидаги асослар рўйхати Жиноят процессуал кодексининг 464-моддасида тўлиқ кўрсатилганлигини эътиборга олишлари лозим.

Оқлов ҳукми чиқарилаётганда унинг тавсиф қисмида ЖПКнинг 469- моддасига биноан судланувчига қўйилган айбловнинг моҳияти; суд аниқлаган иш ҳолатлари, судланувчининг айбсизлиги тўғрисидаги суд ҳулосасини тасдиқловчи далиллар; судланувчининг жиноят содир этишда айби бор деб даъво қилишга асос бўлган далилларни суд нима учун ишончга сазовор эмас ёки етарли эмас деб ҳисоблаши ёки нима учун жиноий ҳодисанинг ўзи юз бермаган ёхуд судланувчи содир этган қилмишни жиноят эмас деб ҳисоблаши; фуқаровий даъвога оид қарорнинг асослари баён қилинади. Оқлов ҳукмига оқланганнинг айбдор эмаслигига шубҳа туғдирувчи ибораларнинг киритилишига йўл қўйилмайди” деб қайд қилинган. Кўриниб турибдики, амалдаги қонунлар ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг тегишли Қарорлари билан фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланган ва прокурор томонидан уларнинг манфаатларида айбловдан воз кечишнинг қонуний асослари яратилгандир. Прокурор томонидан эса, айбловдан воз кечишда айнан юқорида кўрсатилган масалаларга эътибор берилиши шартдир. Прокурорнинг айбловдан воз кечиши прокурорнинг жиноят ишлари бўйича фақатгина айблов томонидан иштирок этишинигина эмас, балким, Ўзбекистон Республикаси Конституциясига асосан фуқароларнинг Конституция билан белгиланган ҳуқуқ ва манфаатларини қонуний кафолати сифатида иштирок этишини билдиради.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й.

O'xshashlar

Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартиби

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш

Адвокатура институтини ислоҳ этиш айблов ва ҳимоянинг тенглигини таъминлаш масалалари

Прокурорнинг фуқаролик ишларини юритишнинг апелляция босқичида иштирок этиши асослари

Ишларни судга ошириш босқичида прокурор ваколатлари