Ayrim yuridik kasb vakillari faoliyatining axloqiy asoslari - Huquqshunoslik - Referatlar

Ayrim yuridik kasb vakillari faoliyatining axloqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

17.07.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

195.5 KB

Ko'chirib olish

Ayrim yuridik kasb vakillari faoliyatining axloqiy asoslari Reja: 1. Advokat faoliyatining axloqiy asoslari 2. Ichki ishlar xodimlari faoliyatining axloqiy asoslari 3. Notarius faoliyatining axloqiy asoslari 4. Yuridik xizmat xodimlari faoliyatining axloqiy asoslari 1

1. Advokat faoliyatining axloqiy asoslari Advokat faoliyatining axloqiy asoslari haqida gapirilganda O’zbekiston Respublikasi “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida”gi qonunining 2-moddasida advokatlik faoliyatining asosiy tamoillaridan biri sifatida “kasb etikasi, advokatlik siri va qasamyodiga rioya etish belgilanganligini e’tirof etish joiz bo’ladi. Suningdek mazkur Qonunning 3- moddasiga asosan advokat malaka komissiyasida “O’z kasbiy burchimni halol va vijdonan bajarishga, inson huquqlari va erkinliklarini hamisha himoya qilishga, advokatlik sirini saqlashga, O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya etishga tantanali qasamyoq qilaman” deb so’z - va’da berishini alohida ta’kidlash lozim. O’zbekiston Respublikasi “Advokatlar to’g’risida”gi qonunining 9-moddasi talabiga binoan “Advokat, advokat yordamchisi, advokatning byurolari, hay’atlari va firmalari mansabdor shaxslari va texnik xodimlarining advokatlik siri bo’lmish ma’lumotlarni oshkor etishi va bu ma’lumotlardan o’z manfaatlari yoki uchinchi shaxslar manfaatlari yo’lida foydalanishi man etiladi”. Advokatning majburiyati sifatida advokatlik sirini oshkor qilish mumkin emasligi O’zbekiaston Respublikasi JPK 53-moddasida belgilangan bo’lib, unda “Himoyachi: gumonni yoki ayblovni rad etadigan yoxud javobgarlikni engillashtiradigan holatlarni aniqlash uchun qonunda nazarda tutilganbarcha vosita va usullarni qo’llashi hamda gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchiga zarur yuridik yordam ko’rsatishi, haqiqatni aniqlashga dalillarni yo’q qilish, soxtalashtirish, guvohlarni ko’ndirishga urinish va qonunga xilof boshqa harakatlar bilan to’sqinlik qilmasligi; ishning tergovi va sud majlisi vaqtida tartibga rioya etishi shartligi ko’rsatilgan. Advokatlar rioya qilishi lozim bo’lgan kasbiy talablar O’zbekiaston Respublikasi Advokatlar Palatasining ta’sis konferentsiyasida 12.09.2008 йилда qabul qilingan “O’zbekiaston Respublikasi Advokatlari kasb etika qoidqalari”da belgilab qo’yilgan, unga ko’ra advokatlari kasb etika qoidalari bu - advokatlar o’z kasb vazifasini ado etish jarayonida ularning odob-axloqi, ishonch bildiruvchi va 2

hamkasblar, huquqni muhofazaqiluvchi organlar, davlat va boshqaruv, jamoat tashkilotlari bilan o’zaro munosabatlariga qo’yilgan talablar majmuidir. 1 Ushbu qoidalarning 2. 8 - bandida , “ kasbiy gaoliyatini sherikchilik shartnomasi asosida birgalikda amalgam oshiruvchi advokatlar yuridik yordam ko’rsatishda barcha sheriklarga sirni tarqatish qoidasiga amal qilishlari kerak”ligi , 2 2.6- bandida advokat o’ziga ishonch bildiruvchi shaxs tomonidan ishonilgan axborotni faqatgina uning manfaatlari yo’lida , agar u qarshi bo’lmasa , boshqa advokatlar bilan maslahatlashuvlar o’tkazishi mumkinligi 3 istisno tariqasida belgilab qo’yilgan. Advokatning o’ziga xos odob-axloqi, ma’naviy tamoillari va boshqa kasbiy fazilatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi. Advokat o’zining odob-axloqi bilan xalq o’rtasida hurmat va e’tiborga sazovor bo’lishi, advokatlik sha’niga dog’ tushiradigan, kasbining obro’sini to’kadigan, jamiyatning unga nisbatan bo’lgan hurmati va ishonchiga putur etkazadigan xatti- harakatlarni sodir etishdan o’zini saqlashi lozim. Kasb etikasi, avvalombor, advokatlarga himoyasi ostidagi shaxslar bilan advokatlik sirini saqlash orqali ishonchli munosabatlarni ta’minlashga ko’maklashadi; Ikkinchidan, himoyasi ostidagilar bilan yaqin munosabatda bo’lganligi, bu kasbning aynan yuqori darajada erkin, mustaqilligi va ma’lum darajada yopiqliligi sababli advokatning o’zini himoya qiladi; Uchinchidan, advokatning sud, davlat hokimiyati organlari, boshqa tashkilotlar bilan, ammoviy axborot vositalari bilan, kasbdoshlari va advokatlik uyushmalari bilan munosabatlarini tartibga solishga yordamlashadi; To’rtinchidan, advokatlik kasbining nufuzini uning axloqiy normalari, tamoillari va qoidalarining qattiyligi, jiddiyligi, “yuksakligi” va “oydinligi”ni, shuningdek ularga rioya qilish bo’yicha nazorat tizimini jamiyatdoshlariga namoish qilish hisobidan qo’llab-quvvatlaydi 4 . 1 C аломов Б.Жиноят ишларида адвокатнинг иштироки.Т., Адолат, 2007. - 56 б. 2 Адвокат. 200 9 , №1. – 3 2 б. 3 Ўша ерда. – 32 б. 4 Qarang : Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста . Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -108 b. 3

Axloq tamoillari advokatga u yoki bu masalani, muammolarni hal qilishda, o’zining shaxsiy yoki himoyasi ostidagi shaxsning harakat faoliyatini tanlashda mo’ljal vazifasini o’taydi. Bu mo’ljallarning zarurligi shu bilan ifodalanadiki, avvalombor barcha hayotiy voqealarni oldindan ko’rib bilib bo’lmaydi, ammo shunday bo’lsada har bir holatda va har vaqtda advokat o’z oldiga, ishoch bildirgan, davlat, jamiyat, kasbdoshlari, kasbi oldida o’z nuqtai nazarini, amalga oshirmoqchi bo’lgan xatti-harakatini ishonchli asoslab berishi kerak. Xalqaro yuristlar assotsiatsiyasi advokatlari etikasining bosh tamoyillarida advokatlarning kasbiy burchlari quyidagicha keltirilgan: 1. Advokatlar o’zlari munosabatda bo’layotgan kishilar bilan o’zaro ishonch va hamdardlikning eng yuqori darajasiga erishishi kerak; 2. Advokatlar sud oldidagi majburiyatlarni, odil sudlov talablarini hamda kasbiy etika talablarini bajarish asosida o’z mijozlarining manfaatlariga eng muhim narsa sifatida qarashlari lozim; 3. Advokatlar kasbiy burchini bajarish jarayonida olingan har qanday majburiyatlarni ular amalga oshirilmaguncha yoki bekor bo’lmaguncha hurmat qilishi kerak; 4. Advokatlar agar ularning yoki boshqa mijozlarining manfaatlari mijozning manfaatlari bilan qarama-qarshi bo’lsa taklifni qabul qilmasliklari darkor; 5. Advokatlar qonunda ko’zda tutilgan holatlardan boshqa holatlarda o’zining oldingi va hozirgi mijozlarining sirlarini saqlashlari lozim; 6. Advokatlar o’z mijozlarining advokatni erkin tanlash huquqini hurmat qilishlari lozim va h.k. 5 Advokatlik kasbi uchun kasb etikasi ahamiyatining yuksakligi shu bilan belgilanadiki, uning huquqiy asosi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, ko’pchilik asosiy tamoyillari O’zbekiston Respublikasining advokatura to’g’risidagi qonunida belgilab qo’yilgan. 5 Qarang : Генеральн ы е принцип ы этики адвокатов международной ассоциации юристов. //Российская юстиция, 1996, № 2 4

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 116-moddasida ayblanuvchi himoyalanish huquqi bilan ta’minlanadi, deb belgilab qo’yilgan. Tergov va sud ishini yuritishning har qanday bosqichda malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Fuqarolarga, korxona, muassasa va tashkilotlarga yuridik yordam berish uchunadvokatura faoliyat ko’rsatadi.Advokaturani tashkil rtish va uning tartibi qonun bilan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasining “Advokatura to’g’risida”gi qonunining 6- moddasida advokat kasbiy faoliyatini amalga oshirish chog’ida tegishli masalalarni hal etishda vakolatli bo’lgan barcha organlar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda jismoniy va yuridik shaxslarning topshirig’iga muvofiq ularning manfaatlariniifoda etish va huquqlarini himoya qilish va b. harakatlarni bajarish, 7- moddasida o’z kasbiy faoliyatida amaldagi qonun hujjatlarining talablariga rioya etishi, unga yuridik yordam so’rab murojaat etgan jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya etish uchun qonunda ko’zda tutilgan vositalar va usullardan foydalanish shartligi belgilab qo’yilgan. Advokatlik kasbi zimmasiga qonun talablariga og’ishmay amal qilish, o’z obro’sini jamiyat oldida qo’llab-quvvatlash va jamiyat oldidagi ijtimoiy-axloqiy javobgarligini kelishilgan shakllarda amalga oshirishni muayyan axloqiy tamoyillarga binoan harakat qilish majburiyatini yuklaydi. Qonun advokatlik faoliyatining quyidagi asosiy tamoyillarini belgilagan: - qonunning ustunligi; − advokatning mustaqilligi; − kasb etikasiga, advokatlik siri va qasamyodiga qat’iy rioya etish; − qonun hujjatlarida man qilinmagan usullar va vositalarni qo’llash. O’zR “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoyasi to’g’risida”gi qonuni, 5-moddasiga binoan, davlat o’z o’rnida tegishli mas’uliyatlarni oladi. Misol uchun, advokatning mustaqilligi davlat tomonidan unga vakolatlik faoliyati kafolatlari berilishi hamda ijtimoiy himoyalanishi orqali ta’minlanadi. - Davlat har bir fuqaronong teng va erkin yuridik yordam olish huquqini ta’minlash uchun advokatura bilan hamkorlik qiladi, advokaturani fuqarolar 5

murojaat etish uchun qulay bo’lgan joylarda zarur binolar bilan belgilangan tartibda ta’minlaydi (mazkur qonunning 12-m); - advokatning hayoti va sog’lig’I davlat himoyasida bo’ladi (mazkur qonunning 10-m) . Mazkur qonunning 2-moddasi mohiyatiga ko’ra advokat zimmasiga o’zini odobli-axloqli, halol, oqilona tutish va ishonch bildirganning huquq va qonuniy manfaatlarini qonun hujjatlarida man qilinmagan barcha usullar va vositalar bilan himoya qilish, advokatlar kasb etika qoidqalariga og’ishmay rioya qilish majburiyatini yuklaydi. Axloq nuqtai nazaridan mazkur qonunning 3-moddasi advokatni tegishli malaka komissiyasining majlisida quyidagi mazmunda qasamyod qilish majburiyatini yuklaydi: “O’z kasbiy burchimni halol va vijdonan bajarishga, unson huquqlari va erkinliklarini hamisha himoya qilishga, advokatlik sirini saqlashga, O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga qit’iy rioya etishga tantanali qasamyod qilaman”. Qasamyoq matni halolllik va vijdonlilik tamoyillarini o’z ichiga oladi. O’zbekiston Respublikasining “Advokatura to’g’risida”gi qonunining 14- moddasida advokat advokatlik sha’ni va qadr-qimmati tushiruvchi yoki advokaturaning abrosiga dog’ tushiruvchi harakatlar sodir etganida o’z maqomidan mahrum etilish mumkin. Advokatlari kasb etika qoidqalariga rioya qilinishi ustidan nazoratni, zarur bilimga va kasb malakalariga ega bo’lgan shaxslarga advokatlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini beruvchi litsenziya berish va advokatlarning harakati (harakatsizligi) ustidan shikoyatlarni ko’rib chiqish uchun maxsus tuziladigan malaka komissiyasi olib boradi (mazkur qonunning 13-m). O’zR “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoyasi to’g’risida”gi qonuninda advokat faoliyatining mustaqilligi, manfaatlar to’qnashuvi vaziyatlarida o’zini tutish qoidalari belgilab qo’yilgan. Mustaqillik tamoyili asosiylardan hosoblanadi va qonun advokatga o’z advokatlik faoliyatida mustaqillik tamoyiliga biron-bir kusatuvlarsiz, davlatning himoyasida bo’lishlikni, suningdek 6

o’zi, oila a’zolarining xavfsizligini, mol-mulkining himoyasini kafolatlaydi. Mazkur qonunning 7-moddasi 1-bandida advokat yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo’yicha o’z kasbiy vazifalarini amalgam oshirayotganida uning faoliyatiga aralashishga yo’l qo’yilmasligi belgilab qo’yilgan. O’z R “Advokatura to’g’risida”gi qonunning 9-moddasida advokatlik siri to’g’risidagi muhim tamoyil berilgan va unda advokatlik siri jumlasiga ihonch bildiruvchi advokatdan yordam so’rab murojaat etganligining o’zi, u yordam so’rab murojaat etgan masalalar, advokatdan olgan maslahatlar, nasihatlar va tushuntirishlarning mohiyati, advokatning u bilan o’tkazilgan barcha masalalar kirishligi qayd etilgan. Qonun advokat, advokat yordamchisi, advokatlar uyushmalari mansabdor shaxslari va texnik xodimlari advokat siri bo’lmish ma’lumotlarni oshkor etishi va bu ma’lumotlardan o’z manfaatlari yoki uchichi shaxslar manfaatlari yo’lida foydalanishi man etadi. Ushbu qonunning 10-moddasida belgilanganidek, advokatning kasbga oid huquqlari, sha’ni va qadr-qimmati qonun bilan qo’riqlanadi va uning kasbiy faoliyatiga u yoki bu tarzda aralashish, u himoyachilik yoki vakillik vazifasini bajarayotganda o’ziga ma’lum bo’lib qolgantavsilotlar yuzasidan guvoh sifatida so’roq qilinishi mumkin emas, suningdek uning o’ziyuridik yordam ko’rsatayotgan shaxslar bilan uchrashish huquqi, cheklanmagan. O’zR “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoyasi to’g’risida”gi qonunining 4- moddasida advokat o’z himoyasidagi shaxs bilan u ushlangan paytdan boshlab qonun hujjatlarida belgilangan tartibda miqdori va muddati cheklanmagan xoli uchrashish o’tkazish huquqiga egaligi aytilgan. O’z R “Advokatura to’g’risida”gi qonunning 7-moddasi manfaatlar to’qnashuvi holatida advokatning xatti-harakati tartibga solingan va unga ko’ra advokat muayan ish bo’yicha yuridik yordam ko’rsatayotgan yoki avval yuridik yordam ko’rsatgan shaxslarning manfaatlari ishni olib borishni so’rab murojaat etgan shaxsning manfaatlariga zid kelgan yoki u sud’ya, prokuror, tergovchi, surishtiruv o’tkazuvchi shaxs, jamoat ayblovchisi, sud majlisi kotobi, expert, mutaxassis, jabrlanuvchining, fuqarolik da’vogarning, fuqarolik javobgarning vakili, guvoh, xolis, tarjimon sifatida ishtirok etgan, shuningdek ishni dastlabki tergov qilishda 7

yoxud sudda advokatning qarindoshi bo’lmish mansabdor shaxs ishtirok etgan yoki ishtirok etayotgan bo’lsa, xuddi shuningdek advokat bevosita yoki bilvositashu ishdan shaxsan manfaatdor b’lgan va bu hol unga o’z ishini topshirgan shaxsning manfaatlarigazid keladiganhollarda yuridik yordam ko’rsatish to’g’risidagi topshiriqni qabul qilishga haqli emas. Usvbu Qonunning 7-moddasida jinoiy ishni ko’rib chiqishda qatnashishga tayinlangan advokat fuqaroning to’lovga qobiliyatsizliginivaj qilib, unga yuridik yordam ko’rsatishdan bosh tortishga haqli emasligi belgilangan bo’lib, O’zR JPR 53-moddasida ishda ishtirok etish haqida bitim tuzilgan yoki tayinlahgan vaqtidan boshlab advokat himoyachi vazifasini bajarishni rad etishga haqli emasligi ko’rsatilgan, bu o’rinda qonun advokatning ijtimoiy-axloqiy mas’uliyatini belgilab qoyganligini ko’rish mumkin. Advokatning ijtimoiy mas’ulligi ular tomonidan jinoyat ishlarida himoyachi tariqasida surishtiruv, dastlabki tergov yoki sud tomonidan tayinlangan hollarda amalga oshiriladi. O’zR JPK 50-moddasida ishniyuritayotgan surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud gumon qilinuvchini, ayblanuvchini, sudlanuvchini yuridik yordam uchun to’lovdan batamom yoki qisman ozod etishga haqliligi, bunday hollarda advokat mehnatiga haq to’lash xarajatlari Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda davlat hisobidan to’lanishi ko’rsatilgan. Advokat deyarlik har kuni murakkab axloqiy muammolar biln to’nsh keladi va ularni hal etish uchun o’z hatti-harakatini qonun va kasb etikasi talablariga rioya qilgan holda ularga moslashtirib boradi. Huquqiy normalar advokatning aniq xulq- atvor qoidalarini belgilamaydi. Advokatlarning aniqroq xulq-atvor qoidalari turli xil kodekslarda, Dekloratsiyalarda, xalqaro va O’zbekiston advokatlari uyushmalari tomonidan qabul qilingan hujjatlarda mavjud. Masalan, 170 mamalakat kasb ustalarini o’zida birlashtirgan Xalqaro yuristlar assotsiyatsiyasi 1995 yilda advokatlar etikasining Bosh tamoyillarini ishlab chiqdi. Ushbu hujjatning maqsadi jahonning har qanday mamlakatida advokatdan kutiladigan umumqabul qilingan kasbiy standartlarni o’rnatishdan iborat. 1977 yildan boshlab Evropa hamjamiyatining barcha advokatlari advokatlar uchun qoidalarning Umumiy Kodeksi talablarini 8

bajarish kerak. O’zbekiston Respublikasida 12.09.2008 йилда “O’zbekiaston Respublikasi Advokatlari kasb etika qoidqalari” ishlab chiqildi. Hozirda muammolarda biri isonch bildiruvchining manfaatini hisobga olish darajasi bo’lib qolmoqda. Advokat ishonch bildiruvchiga uning xohishini hisobga olgan holda yuridik yordam ko’rsatishi lozim. Lekin advokatning mehnatiga haq to’lab qo’ygan ishonch bildiruvchilar undan axloqqa zid harakatlarni bajarishni, ya’ni o’z nomidan sud’yaga pora berishni yoki bo’lmasa yolg’on guvohni sudga chaqirishni talab qilishlari mumkin. Bunday talablar nafaqat noaxloqiy, balki noqonuniy bo’lib ham hisoblanadi va shuning uchun ham advokat ishonch bildiruvchiga bu qonun talabiga zidligini tushuntirgan holda rad qilish lozim. Shunday hollar uchrashi mumkinki, ishonch bildiruvchi advokatdan sud jarayonida javobgarni yoki bo’lmasa himoyachini badnom qilishni, ya’ni obro’yini to’kishni talab qilishi mumkin. Qonun bunday holatlatlarni to’gridan-to’g’ri taqiqlamaydi, shu sababli advokat bunday holatlarda o’rinda kasb etikasiga, kasbdoshlariga va sudga hurmat tamoyillariga, shuningdek insonparvarlik tamoyillariga suyanib amal qilishi lozim. Shunday hol yuz berishi mumkinki, ishonch bildiruvchi advokatdan qaysi bir sabablarga ko’ra ma’lumotlarni yashirishi mumkin. Bungay holatda avvalombor munosabatning maxsus usullari bilan bu ma’lumotlarni undan olishga harakat qilish kerak, bo’lmasa unga ochiqchasiga o’z ishonchsizligini bildirishi lozim bo’ladi. Yana bir muhim axloqiy muammo borki, u ham bo’lsa, advokatlar o’z kasbiy faoliyatlarini amalgam oshirayotganlarida o’zlarining mustaqilligi va sub’yektivligini saqlsh muammosi hisoblanadi. Advokatda ham, har qanday insonda bo’lganiday, shaxsiy, masalan, boylikka erishish, mashhur bo’lish, yuksak shaxsiy amaliyotga ega bo’lish kabi orzu-istaklar bo’lishi mumkin. Ammo , kasb etikasi normalari advokatdan shuni talab qiladiki , u ishonch bildiruvchini himoya qilayotganda o ’ zining manfaaatlari va xohishi ta ’ siriga tushib qolmasligi kerak . Evropa hamjamiyatining Advokatlar kollegiyalari va yuridik uyushmalar Kengashining Kodeksida (1988, ССВЕ Code ), jumladan shunday deyiladi , ya ’ ni 9

advokatga yuklatilgan majburiyatlarning ko ’ pchiligi uning butunlay mustaqil bo ’ lishini , har qanday boshqa ta ’ sirdan holi bo ’ lishini , eng muhimi uning shaxsiy manfaati yoki tashqi bosim natijasidagi ta ’ sirdan holi bo ’ lishini talab qiladi . Adokat o ’ z mustaqillligini xavf ostiga qo ’ yadigan har qanday xavfdan qochishi kerak , va ishonch bidiruvchining , sudning yoki uchinchi shaxslaarning manffatini deb o ’ zining kasb tamoyillaridan ( standartlaridan ) voz kechmasligi ustidan xushyor kuzatib borishi kerak . Advokatning mustaqilligi odil sudlovga bo’lgan ishonchni va ishonch bidiruvchini to’g’ri himoya qilinyotganini kafolatlash uchun zarur. Advokat jismonan, ruhan, moddiy (yashash uchun etarli mablag’ga ega bo’lishi), aqlan, axloqan mustaqil bo’lishi lozim va bu ko’rsatkichlar orqali advokatning mustaqilligi namoyon bo’ladi. Advokatlarning mustaqilligi quyidagilarda ifodalanadi: - advokat ishonch bildiruvchinining ko’rsatmalari bilan kelishishi yoki bo’lmasa bosh tortishi mumkin; - advokat har qanday ishda qatnashishdan har qanday bosqichdan bosh tortishi mumkin; - advokat o’zi lozim deb hisoblagay nutqini tuzish va sudga vajlarini taqdim etish huquqiga ega; - advokaat advokat bo’lmagan boshqa shaxsning bo’ysunuvida bo’lishi mumkin emas; - advokat ikki yoki undan ortiq ishonch bildiruvchilarning manfaatlari yuzasida, agar ularning manfaatlar o’rtasida qarama-qarshilik bo’lsa, harakat qilaolmaydi va bunday taqiq har bir ishonch bildiruvchining manfaatlarining qonuniy himoya qinishini kafolatlaydi; - advokat yuridik kasbni daromadli ish deb qaramasligi kerak . Advokatlar xulq - atvorinig har xil asoslarining qarama - qarshiligi bilan bog ’ liq axloqiy muammolarning kelib chiqmasligi uchun advokat quyidagilarga rioya qilishi lozim : − ishonch bildirganning manfaatlarini o’zining manfaatlaridan yuqori qo’yishi; 10

− huquqiy davlatga hurmatni qo’llab-qyvvatlashi, sudni hurmat qilishi; − o’z hayotiy darajasining oqilona standartlarini bir maromda saqlab turish. Yana bir axloqiy talab, advokat kelishmovchiliklarning oldini olish maqsadida huquqiy yordam so’rab murojaat qilgan shaxsning topshiriqlarini, uning manfaatlari o’zi huquqiy yordam ko’rsatish bo’yicha tuzilgan shartoma bilan bog’liq bo’lgan himoyasi ostidagi shaxsning manfaatlariga qarama-qarshi bo’lganda, qabul qilishi mumkin emas. Manfaatlar qarama-qarshiligi quyidagi misollarda ko’rinadi: - advokat avval davogarga da’vo arizasini tuzishga yordam berdi, keyin esa sud majlisida javobgarning tomonida bo’lib qoladi; - advokat nikohni bekor qilish ishlari bo’yicha oldin ayoliga keyin eriga tushuntirish beradi. Advokat ishonch bildiruvchiga munosabatlar to’qnashuvi borligini va u nimsda ifodalanishini tushuntiradi, ammo oxirgi qarorni ishonch bildiruvch qabul qiladi. Agarda ishonch bildiruvchi ishni aynan shu advokat olib borishini xohlagan taqdirda advokatning o ’ zi xolis va beg ’ araz bo ’ laoladimi , yo ’ qmi hal qilishi lozim . Advokat fijdonlilik tamoyiliga muvofiq o ’ z kasbiy majburiyatini - − o ’ z kuchi va gayratini hamda mahoratini yuqori darajada sarflagan holda ; − o’z vaqtida va mukammal; − oqilona va yuqori tezlikda; − ishning borishi haqida ishonch bildiruvchini kechiktirmasda xabardor qilib turgan holda bajarishi lozim. Advokatlik siriga rioya qilish advokatdan ishonch bildiruvchi haqidagi ma’lumotlarni, uning shaxsiy va ish bilarmonlik xususiyatlari, hayot tarsi, savdo- sotiq ishlari, hamkorlari haqidagi va b. ma’lumotlarni sir tutishni talab qiladi. Bularsiz ishonch bildiruvchi bilan ishonchli munosabat bo’lmaydi, suning uchun ishonch bildiruvchiga samarali yordam ko’rsatish mumkin bo’lmaydi. Advokatlik sirini saqlash, mustaqillik taamoyilidek, bir vaqtning o’zida ham axloqiy 11

va ham yuridik hisoblanadi va advokaatlik kasbining faoliyat ko’rsatishi unga rioya qilishlikka bog’lik bo’ladi. 6 Asosiy tamoyillardan advokatlik sirini saqlash, mustaqilligi tamoyillariga qat’iy rioya qilishlik inson huquqlari himoyasi ta’minlanishining, odil sudlovnung samarali amalgam oshirilishining muhim asoslaridan hisoblanadi, mamlakatimizda amalgam oshirilayotgan prokuror va advokatning tengligini, jinouat va fuqarolik ishlari bo’yicha sud faoliyatining barcha bosqichlarida o’zaro tortishuv bo’lishini ta’minlashga, odil sudlovning sifati va tezkorligini oshirishga qaratilgan keng ko’lamli chora- tadbirlarga munosib javob bo’ladi. 7 2. Ichki ishlar xodimlari faoliyatining axloqiy asoslari 6 Qarang : Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста . Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -113-114 b. 7 Каримов И.А.Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси.Тошкент,”Ўзбекистон”, 2010. -18 б. 12

Axloq tamoyillarini biron-bir shaxs yaratmagan, u muayyan ijtimoiy munosabatlarga muvofiq moddiy va ma'naviy hayot jarayonida kishilar ijtimoiy turmushining, axloqiy munosabatlarining talablarini birmuncha umumlashgan holda aks ettiradigan axloqiy ong shakllari sifatida vujudga kelgan qonun-qoidalar hisoblanadi. Shunga ko’ra, umuminsoniy axloq tamoyillari deb jamiyatning ongida ishlab chiqilgan, insonning ma'naviy mohiyatiga, burchiga, hayotining mazmuniga va kishilar o’rtasidagi o’zaro talablarning tabiatiga taaluqli bo’lgan umumiy talablarni aks ettiradigan, insonlar faoliyatining umumiy yo’nalishini ko’rsatib beradigan va muayyan hulq-atvor normalariga asos bo’lib xizmat qiladigan qonun-qoidalarga aytiladi. Umuminsoniy axloq tamoyillariga quyidagilar kiradi: insonparvarlik, o’zaro yordam, ishonch, hamjahatlik, tinchliksevarlik, vatanparvarlik, adolatlilik, odamiylik, qonuniylik va h.k.lar bo’lib, ular axloq normalari orqali nomayon bo’ladi. Shunga ko’ra ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb axloqi tamoyillari ham amalda axloq normalari orqali vojib bo’ladi. Ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb axloqining asoslari deb, jamiyat, davlat, vazirlik tomonidan ishlab chiqilgan, ichki ishlar idoralari xodimlarining xulki, fe'l-atvorlarini tartibga soluvchi, bajarilishi shart bo’lgan axloqiy -huquqiy talablar majmuasiga aytiladi. Ichki ishlar idoralari xodimlari kasb axloqining asoslari umumiylikdan xususiylikka va undan alohidalikka qarab amal qilgan holda xodimning o’z xulqiy xatti-harakatlarini sodir etishda nima qilishi lozimligiga emas, balki uning qanday bo’lishi kerakligiga qo’yiladigan talab tarzida namoyon bo’ladi. Xuddi shuningdek, axloqiy normalar jamiyatning, davlatning, xizmat jamoalarining xodimga munosabatini ifodalab, uning shaxsiga muayyan baho beradi. Shunday qilib, axloq normalari bir vaqtning o’zida talab va baho normalari shaklini oladi, ya'ni jamiyat, davlat, xizmat jamoalari yomonlik keltiradigan xatti-harakatlarni ular orqali qoralaydi va yaxshilikka erishishga qaratilgan xatti-harakatlarni ular orqali maqullaydi. Bu bilan axloq, normalari fakat yomonlik uchun to’siq emas, balki ayni paytda 13

xodimlarni yaxshi ishlarga chorlovchi ma'naviy-axloqiy omil bo’lib ham xizmat qiladi. Ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb axloqining normalariga quyidagilar kiradi: xushmuomalalik va odoblilik, oddiy va kamtarlik halolik va rostguylik, ochiq ko’ngillik va dangalchilik, saxiylik va muruvvatlilik, o’zaro hurmat, do’stona munosabat, samimiylik, sipolik, kattalarni hurmat qilish va boshqalar. Axloqda zid illatlar, birinchidan, jamiyatning har tomonlama rivojlanishiga to’sqinlik qiladi; ikkinchidan, yoshlarni axloqiy-estetik tarbiyalash ishlariga halaqit beradi, uchinchidan, jinoyatlarning kelib chiqishini kuchaytirib yuboradi. Shuning uchun ham axloqda zid illatlarga qarshi kurashish ichki ishlar idoralari xodimlarining asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Umuminsoniy axloqqa zid bo’lgan axloqiy yomonliklarning eng qabih shakllaridan biri jinoyatdir. Uning jamiyatga zarari va uni tugatish yo’llari haqida I.A.Karimov shunday degan edi: “Demokratik davlat o’z fuqarolariga tinch yashash va mehnat qilish imkonini to’la ta'minlab bermog’i kerak. Lekin, ayni zamonda, jinoyatchilikka qarshi kurash shunchaki vaqtinchalik kampaniyaga aylanib ketmasligi lozim. Bu ish davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biri bo’lmog’i zarur. Jinoyatning yashirin va eng qabih turi bor. Bu - korruptsiya va poraxo’rlik. Jinoyatning bu turi boshqaruv apparatini izdan chiqaribgina qolmay, bozor asoslarini ham barbod etishi mumkin. Byurokrat kimsa hadik yoki mas'uliyatsizlik tufayli jarayonni sekinlashtirib qo’ysa, poraxo’r ko’pincha ko’ra-bila turib, o’z manfaatini o’ylab davlat va xalq manfaatlariga zid qarorlarni qabul qiladi. Tadbirkorlar va ishbilarmonlarning poraxo’rlik, qonunni chetlab o’tib chayqovchilik qilishi, eng avvalo, tijorat ahlining o’zini obro’sizlantiradi, aholining qarg’ishiga duchor etadi. Shu sababli, bozor munosabat-larining vijdonli va sofdil tarafdorlari turli o’g’ri va muttahamlarga o’z oralaridan o’rin bermasliklari kerak” 8 . Odamlar o’rtasida ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni shakllantirish ishlarini, ya'ni azaliy udumlar - kattani hurmat, kichikni izzat qilish, ayollarga oliyjanob 8 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т 2.- Т.: “ Ўзбекистон ”, 1996 . 222- б . 14

munosabatda bo’lish, har kuni salomlashish, mehmonning izzat-hurmatini joyiga qo’yish, kamtarlik kabilarning hayotda qo’llanilishini nazorat qilish asosida muntazam ravishda ish olib borish. Bu tadbirlarni amalga oshirishda ichki ishlar idorlari xodimlarining o’rni byoqiyosdir. Chunki u axloq, va huquq himoyachisi sifatida bu ishlarni amalga oshirishga mas'uldir. O’zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirining 1993 yil 30 dekabrda chiqargan va “O’zbekiston Respublikasi ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb odobnomasi»ni e'lon qilgan 446-buyrugida shunday deyiladi: “Ichki ishlar idoralari xodimi fuqarolar bilan muloqotda xushmuomala bo’lishi, ularning ish bilan bog’liq chigal savollariga va boshqa holatlar bo’yicha murojaatlariga to’g’ri va aniq javob berishi, arz va shikoyatlarini imkoni boricha qonuniy hal qilishi lozim. Joylardagi aholi bilan aloqani mustahkamlab, takomillashtirib boradi. O’z xizmat vazifasini bajarishi evaziga hadya va tortiqlardan voz kechadi”. 9 Ichki ishlar idoralari xodimlarining maxsus kiyim-kechagini kiyganda va uni kiyish bilan bog’liq holda quyidagilarni qilish qat'iyan man etiladi: - qimor o’ynash, spirtli ichimliklar iste'mol qilish; - to’y-xashamlarga, restoranlarga borish, u yerda raqsga tushish; - fuqarocha kiyimlar bilan aralashtirib kiyish; - mavsumga mos bo’lmagan kiyimlarni kiyish, ularni iflos holda saqlash; - davlat belgilarini va boshqa farqlovchi belgilarni noto’g’ri taqish, ularga nisbatan hurmatsizlik qilish; - kiyimlarni o’zgalarga berish, bosh kiyimsiz yurish, iflos oyok kiyimida, ayniksa, ta'mirlanmagan, moylanmagan poyabzalda aholi oldida, ish joyida paydo bo’lish; - cho’ntaklarni har xil narsalar bilan to’ldirish yoki qo’lni cho’ntakka tiqib yurish; 9 Ўзбекистон республикаси ички идоралари ходимларининг касб одобномаси. - Т.: ИИВ , 1993 . - 5- б. 15

- formadan o’z xizmat vakolatini suiste'mol qilgan holda shaxsiy maqsadlarda foydalanish va kiyim kiyish qoidalariga zid bo’lgan boshqa xatti- harakatlarni qilish. 10 Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni qayd etish mumkinki, ichki ishlar idoralari xodimlarining tashqi ko’rinishi, birinchidan, uning ichki madaniyati, ya'ni tirishqoqligi, xizmatga shayligi, intizomliligi, o’z kasbi va atrofdagilarga munosabatini bildiruvchi; ikkinchidan, fuqarolar va o’z hamkasblarining ishonchiga sazovar qiluvchi; uchinchidan, insonga estetik zavq beruvchi; to’rtinchidan, atrofdagilarga axloqiy-ruhiy ta'sir o’tkazish tarbiyalovchi omillardan biri hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 35-moddasiga asosan, “jinoyat ishi bo’yicha dastlabki tergovni prokuratura, ichki ishlar organlarining va milliy xavfsizlik xizmatining tergovchilari olib boradilar”. Tergovchi tergov ishlarini uch asosiy qoidaga rioya etgan holda amalga oshirishi kerak: - protsessual normalarga, ya'ni tergov ishlarini qaysi mazmunda, qaysi shaklda va qaysi tartibda olib borishni belgilab beradigan qonun hujjatlariga tayanish; - kriminalistik taktikaga, ya'ni jinoyatni tezrok va samaraliroq ochish uchun zarur metodlardan unumli foydalanishga asoslanish; - axloq normalariga suyanish. Bunda protsessual qonunlar - tergovchi ishining mazmuni va shaklini; kriminalistik taktika - tergov metodikasini; etika esa uning axloqiy asoslarini belgilab beradi. Tergovchi yuqorida ko’rsatilgan qoidalar asosida ish ko’rish jarayonida, o’ziga yuklatilgan vazifalarni muvaffakiyatli bajarishi uchun bir qator shaxsiy, qolavesa, kasbiy hislatlarga ega bo’lishi kerak. Bular quyidagilardan iborat: 1. Tergovchi intellektual aqlga ega bo’lishi, ya'ni barcha bilimlardan, voqyealardan, kasb-hunarlardan habardor bo’lishi lozim. Aniqrog’i, u har qanday mutaxassis bilan suhbatlasha olish qobiliyatiga ega bo’lishi maqsadga muvofikdir; 10 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси ички ишлар идоралари ходимлари нинг касб одобномаси.-Т.:ИИВ, 1993.- 5 - 6. 16

2. Tergovchi o’z kasbining ustasi bo’lishi, ya'ni hamma normativ hujjatlarni yaxshi bilishi, kriminalistik taktikani yuqori darajada egallagan bo’lishi, nihoyatda sinchkov va notiq bo’lishi zarur. Tergovchi ruxshunos bo’lishi, ya'ni odamlarning kayfiyatini tez ilgab olishi, o’zining muomalasi, xatti-harakatlari bilan odamlarning kungliga yo’l topa olishi kerak. Tergovchi axloqan pok, ma'naviy jihatdan go’zal bo’lishi kerak. U axloq, odamlarni tarbiyalash vositasi ekanligini, go’zallik esa dunyoni, odamlarni jaholatdan qutqaruvchi kuch ekanligini hech vaqt unutmasligi kerak. 5. Tergov harakatlarining axloqiy va huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 27-moddasida quyidagicha bayon etilgan: “hech kim qonun nazarda tutgan hollardan va tartibdan tashkdri birovning turar joyiga kirishi, tintuv o’tkazishi yoki uni ko’zdan kechirishi, yozishmalar va telefonda so’zlashuvlar sirini oshkor qilishi mumkin emas”. So’roq qilish jarayonida tergovchidan quyidagi axloqiy qoidalarga rioya etish talab etiladi: a) guvohni ko’rsatuv berishdan bosh tortganlik yoki yolg’on ko’rsatuv berganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilanganligi to’g’risida ogoxdantirish; b) ayblanuvchiga xar bir dalilni, shuningdek, ekspert xulosasining ahamiyatini xolisona tushuntirish; v) gumon qilinuvchi va ayblanuvchiga chin kungildan aybiga iqror bo’lish aybni yumshatuvchi holat ekanligini batafsil tushuntirish; g) so’roq qilinuvchining ma'naviy-axloqiy va diniy e'tiqodlarini hurmatlash; d) so’roq qilish vaqtini oqilona cheklash; ye) dastlabki tergov natijalarini oshkor qilmaslik, shaxsning shaxsiy hayoti to’g’risidagi ma'lumotlarni hech kimga bildirmaslik, ya'ni ularning maxfiyligini saqlash; j) iltimosnomalarni qabul qilgandan so’ng o’z vakolatlarini mas'uliyat bilan amalga oshirish; 17

z) o’zga shaxslarning qadr-qimmatini hurmat qilish va kishilar bilan mulokatda odob qoidalariga rioya etish. Ichki ishlar idoralari xodimlari axloqiy-kasbiy buzilishi deb ularning qonun hujjatlari, nizom va buyruqdarda belgilab qo’yilgan axloqiy normalar, professional burch va vazifalarni bajarishda o’zlarining shaxsiy manfaatlarini jamiyat, davlat, xalq, manfaatlaridan ustun qo’yib suiiste'mol qilishlari pora olish, kalondimog’lik, tamagirlik, qo’pollik qilish, jinoyatni hisobdan yashirish kabi qonunga xilof xatti-harakatlarining majmuiga aytiladi. Shunday qilib, ichki ishlar idoralari xodimlarining axloqiy ongida, xatti- harakatlarida yuzaga kelgan buzilishlar quyidagi shakllarda namoyon bo’ladi: - toshbag’irlik, odamlarga yuzaki munosabatda bo’lish, g’amxo’rlik va rahm- shafqatning yo’qligi; -subutsizliq -g’irromlik, tamagirlik, vijdonsizlik, shaxsga befarqlik, kasbiga sovuqqonlik bilan qarash; -axloq, tamoyillari (insonparvarlik, jamoatchilik, vatanparvarlik) va normalarini (burch, vijdon, mas'uliyat, sha'n va qadr-qimmatlar) ongli ravishda, bila turib atayin buzish; -kasbiy bilimlarining past darajada ekanligi; -odamlarga muntazam ravishda shubha bilan qarash, o’ch olish payida bo’lish, zaxryni sochish; -o’ziga berilgan vakolatlardan mutlako noto’g’ri foydalanish, uni suiiste'mol qilish va h.k. O’zbekiston Respublikasining “Tezkor-qidiruv faoliyati to’g’risida”gi (Qonunchilik palatasi tomonidan 2012 yil 7 noyabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2012 yil 5 dekabrda ma'qullangan) Qonunining 5-moddasida tezkor- qidiruv faoliyatining asosiy prinsiplari qonuniylik, inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi, konspiratsiyadan, oshkora va nooshkora usullar uyg’unligidan iboratligi belgilangan. 18

Qonunning 10-moddasiga binoan O’zbekiston Respublikasining hududida tezkor-qidiruv faoliyatini O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining, O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatining, O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasining, O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Soliq, valyutaga oid jinoyatlarga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamentining organlari amalga oshiradi. Qonunning 13-moddasida tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlar faoliyatining axloqiy asoslari berilgan bo’lib, ular o’z vakolatlari doirasida inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulkini himoya qilish, shuningdek shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini ta'minlash yuzasidan barcha zarur choralarni ko’rishi; jinoyatlarning oldini olish, ularni aniqlash, ularga barham berish va ularni fosh etish, shuningdek jinoyatlarni tayyorlash va sodir etishga daxldor bo’lgan shaxslarni aniqlash hamda topish choralarini ko’rishi; fuqarolarning shaxsiy hayotiga tegishli, sha'ni va qadr- qimmatiga daxldor ma'lumotlarni ularning roziligisiz oshkor etmasligi; tezkor-qidiruv tadbirlarini o’tkazishda fuqarolarning hayoti va sog’lig’i, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki xavfsizligini ta'minlashi; tezkor-qidiruv tadbirlarini o’tkazishda atrof-muhit xavfsizligini ta'minlashi; o’z xodimlarining hamda tezkor- qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarga ko’maklashayotgan shaxslarning, shuningdek ular oila a'zolarining xavfsizligini, ularning mol-mulkini jinoiy tajovuzlardan himoya qilishni ta'minlashi majburiyatlari belgilangan. 11 3. Notarius faoliyatining axloqiy asoslari Notariat davlat huquqiy tizimining ustunlarida biri hisoblanadi. U zimmasiga nizoli bo’lmagan fakt-holatlarni tasdiqlash, hujjatlarni tasdiqlah, hujjatlarga ijro kuchini berish va boshqa harakatlarni amalga oshirish vazifalari yuklatilgan davlat organlari va mansabdor shaxslari tizimini o’zida namoyon qiladi va fuqarolarning hamda yuridik shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qiladi. Fuqarolar 11 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2012 й., 52-сон, 585-модда) 19

va yuridik shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning usuli bo’lib notariuslar tomonidan notarial harakatlarning davlat tomonidan amalgam oshrilishi hisoblanadi. Notariuslar quyidagi turdagi notarial harakatlarni amalga oshiradi: - bitimlarni, vasiyatnomalarni tasdiqlaydi; - er-xotinning umumiy mulkidagi ulushga mulk huquqi to’g’risida guvohnomalar beradi; - mol-mulkni o’zga shaxsga o’tkazishni tasdiqlab qo’yadi va ta’qiq bekor qiladi; - merosga bo’lgan huquq to’g’risida guvohnoma beradi; - meros mol-mulkning qo’riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko’radi; - hujjatlar nusxalarining va hujjatlardan olingan ko’chirmalarning to’g’riligini shahodatlaydi; - hujjatlarning bir tildan boshqa tilga to’g’ri tarjima qilinganligini shahodatlaydi; - hujjatlardagi imzoning haqiqiyligini shahodatlaydi; - ko’chmas mulk ochiq savdoda sotib olinganligi haqida guvohnoma beradi; - fuqoraning tirik ekanligi faktini tasdiqlaydi; -fuqaroning muayyan joyda ekanligi faktini tasdiqlaydi; - fuqaroning fotosuratda aks ettirilgan shaxs ekanligini tasdiqlaydi; - hujjatlar taqdim etilgan vaqtni tasdiqlaydi; - jismoniy va yuridik shaxlarning arizalarini boshqa jismoniy va yuridik shaxslarga topshiradi; - pul summalari va qimmatli qog’ozlarni depositga qabul qilib oladi; - hujjatlarni saqlash uchun qabul qilib oladi; - pul to’lash uchun cheklarni taqdim etadi va cheklar bo’yicha pul to’lanmaganligini tasdiqlaydi; - ijro xatlarini yozadi ; - veksellarning protestlarini amalga oshiradi; - dengiz protestlarini amalga oshiradi; 20

- notariyal tasdiqlangan hujjatlarning dublikatlarini hamda reestrlardan ko’chirmalarni beradi va qonunda nazarda tutilgan boshqa natarial harakatlarni ham amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasida notarial faoliyat O’zR 1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan “Notariat to’g’risida”gi qonuni bilan tartibga solinadi . O’zbekiston Respublikasi “Notariat to’g’risida”gi qonunining 1-moddasiga binoan notariyat qonunlarda nazarda tutilgan notarial harakatlarni hamda ular bilan bevosita bog’liq huquqiy va texnik tusdagi harakatlarni notariuslar tomonidan amalga oshrish yo’li bilan jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni ta’minlashga da’vat etigan huquqiy institutdir. Qonunchilik notarius faoliatini tartibga soladi. Boshqa davlatlarning hududida notarial harakatlarni O’zbekiston Respublikasi konsullari amalgam oshiradi. Qonun notarial faoliyatning mustaqilligini kafolatlaydi , Qonuninig 5- moqqasiga binoan notarius o ’ z faoliyatida mustaqil bo ’ lib , bu faoliyatni amalga oshirishda O ’ zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga amal qiladi . Shuning bilan birga qonun notariusning o ’ zi xizmat faoliyatini amalgam oshirayotganda mustaqil va beg ’ araz bo ’ lishin talab qiladi . Manfaatlar to ’ qnashuvining bo ’ lmasligi yoki bo ’ lishining oldini olish maqsadida qonun tomonidan notarius faoliyatiga ma ’ lum cheklovlar qoyilgan , ya ’ ni notarius , notarius yordamchisi va stajyori : - ilmiy , ijodiy va pedogogik faoliyatdan tashqari , tadbirkorlik va boshqa faoliyat bilan shug ’ ullanishga ; - shartnomalar tuzishda vositachilik xizmati ko ’ rsatishga haqli emas . Notariuslar qonuniylik tamoyliga rioya qilishlari, ya’ni o’z faoliyatlarida o’zbekiston qonunlariga va O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga amal qilishlari kerak. Qonun notariusga qonunga zid bo’lgan notarial harakatlarni amalga oshirishni rad qilish vazifasini yuklaydi. Notariuslar o’z faoliyatlarida maxfiylikka rioya qilishlari ham talab qilinadi, ya’ni qonun notariuslarga va notaiyat idorasida ishlovchi xodimlarga notarial harakatlar amalgam oshirilganligi natijasida o’zlariga ma’lum bo’lgan hujjatlarni 21

oshkor qilish va ma’lumotlarni tarqatishni ta’qiqlaydi. Notariuslar va notaiyat idorasida ishlovchi xodimlar maxfiylik tamoiyiliga vakolatlari tugagan yoki bo’shatilgan hollarda ham, qonunda ko’zda tutilgan hollardan tashqari, rioya qilishlari lozim. Notarius o’z kasbiy faoliyatlarini amalga oshirish uchun shaxsan javobgardir. Qonunning 3- moddasiga ko ’ ra quyidagi mazmunda qasamyod qiladi : “ Notarius vazifasini halol va vijdonan bajarishga , O ’ zbekiston Respublikasining Konstitsiyasi va qonunlariga qat ’ iy rioya etishga tantanali qasamyod qilaman ”. Bizningcha bu qasamyodga “ kasbiy sirni saqlashga ” degan so ’ zlar qo ’ shilsa maqbul bo ’ lar edi . Notarius jismoniy va yuridik shaxslarga ularning huquqlarining amalga oshrilishiga va qonuniy manfaatlarining himoya qilinishiga ko ’ maklashishi , ya ’ ni u fuqarolarga huquq va majburiyatlarini tushuntirishi , amalga oshirilayotgan notarial harakatlarning oqibatlari haqid ogohlantirishi lozim va bu fuqarolarning yuridik boxabar bo ’ lmaganligi ularning ziyoniga ishlashining oldini oladi . Notarius notarial harakatni amalga oshirish uchun taqdim qilinga hujjatlarni qabul qilishga , notarial harakatni amalgam oshirish uchun murojaat qilganning shaxsini aniqlashda , bitimlarda ishtirok etayotgan fuqarolarning muomalaga layoqatliligi va yuridik shaxslarning huquq layoqatliligini tekshirishga , merosni belgilash bilan bog ’ liq notarial harakatlarni amalga oshrishda merosxo ’ rlarni meros ochilganligi haqida xabardor qilish , meros mol - mulkni ro ’ yxatga olish va uni saqlash uchun topshrish v b ., larga vijdonan yondashishi kerak . 12 Qonunning 13-мо ddasiga binoan notariuslarning o ’ z kasbiy majburiyatlarini bajarishi ustidan nazoratni Qoraqalpog ’ iston Respublikasi Adliya vazirligi , adliya boshqarmalari amalga oshiradi . O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirining 2010 yil 30 ма rtdagi 64- м h-sonli buyrug’I bilan tasdiqlangan “Notariuslar tomonidan notarial harakatlarni amalga oshirish tartibi to’g’risida”gi Yo’riqnoma O’zbekiston Respublikasining “Notariat to’grisida”gi Qonuni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 23 12 Qarang : Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста . Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -118 b. 22

августдаги PQ-1602-son “O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga hamda boshqa qonun hujjatlariga muvofiq davlat notarial idoralari notariuslari tomonidan notarial harakatlarni amalgam oshirish tartibini belgilaydi. Ushbu Yo’riqnomaning 4-bandida fuqaro jismoniy nuqsoni, kasalligi tufayli yoki qandaydir boshqa sabablarga ko’ra bitim, а riza yoki boshqa hujjatni o’z qo’li bilan imzolay olmaganida, bitim, а riza yoki boshqa hujjatni uning topshrig’iga ko’ra imzolagan fuqaro, hujjatni tarjima qilib bergan tarjimon (surdo tarjimon) va boshqalar ham o’zlariga ma’lum bo’lgan axborotlarni oshkor qilishi taqiqlanadi, deb belgilab qo’yilgan. Amalga oshirilgan notarial harakatlar to’g’risidagi ma’lumotlar (hujjatlar) bu harakatlar kimning nomidan yoki kimning topshirig’i bilan amalgam oshirilgan bo’lsa, o’sha shaxslarning o’zigagina berilishi, amalgam oshirilgan notarial harakatlar to’g’risidagi ma’lumotnomalar (ma’lumotlar) sud, prokuratura, tergov o’rganlarining talabiga binoan ular yuritayotgan ishlar munosabati bilan mumkinligi ham Yo’riqnomada qayd etilgan. “Notariat to’grisida”gi Qonun va Yo’riqnomadan kelib chiqib, aytish mumkinki, notarius quyidagilarni amalga oshirishi, ya’ni: - jamiyatda natarial harakatning xolis va beg’arazligiga ishonchni mustahkamlashga komaklashishi; - o’zining yoki boshqa shaxslarning manfaatlari uchun, jamiyatda notariusning beg’ oirishga yo’l qo’hrazligiga shubha tug’dirishi mumkin bo’lgan harakatlarni amalga oshirishga, notarius kasbining sh’ani, qadr-qimmatiga ziyon yetkazadiga harakatlarga yo’l qo’ymasligi lozim. 13 Yo’riqnomaning 16-moddasiga binoan, notariuslar o’z nomiga va o’z nomidan, xotini (eri) nomiga hamda uning nomidan, xotinining (erining) va o’zining qarindosh urug’lari ( о ta- о nasi, bolalari, nabiralari, tug’ishgan а k а -uk а va о p а - singillari), ular bilan vasiylik va homiylik tufayli bog’langan shaxslar nomiga hamda 13 Qarang : Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста . Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -118 b. 23

ularning nomidan, shuningdek mazkur davlat notarial idorasining xodimlari nomiga va ukarning nomidan notarial harakatlarni amalgam oshirishga haqli emas. Bunday hollarda notarial harakatlar boshqa davlat notarial idorasida amalgam oshriladi va qonun hujjatlariga muvofiq notarial harakatlar muayyan davlat notarial idorasida bajarilishi kerak bo’lgan hollarda notarial harakatni amalga oshirish joyi Qoraqalpog’iston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari tomonidan belgilanadi. Qonun va Yo’riqnoma talablaridan kelib chiqib, notarius notarial harakatlarni amalgam oshirishni so’rab murojaat qilgan kishilar bilan munosabatda hurmatsizlikka, qo’pollikka, o’zini tutolmaslikka, so’zlashuvida, kiyinishda, xulq- atvorda kasbiy va shaxsiy madaniyatsizlikka yo’l qo’ymasligi kerak, insonlarning shaxsi va istaklariga e’tiborsiz bo’lmasligi lozim; - notarius o’zining kasbiy va shaxsiy munosabat doirasida chidamlilik, hurmat va odoblilikni namoyon qilishi, har qanday sharoitda sabrli bo’lishga va shaxsiy qadr- qimmatini saqlashga harakat qilishi kerak; − notarius kasbdoshlari bilan munosabatini o’zaro hurmat, ishonch tamoyillari asosida qurshi, notarial idorada yaxshi axloqiy-psixologik muhitni ushlab turishi kerak; − notarius ishda yomon odatlarning, eng muhimi insonning qadr-qimmatini tushuradigan va atrofdagilar tamonidan yomon qabul qilinadigan xatti-harakatlarning yuz berishidan saqlanishi kerak. 14 Qonunning 19- мо ddasida notariusning javobgarligi belgilangan, unga kora notarius o’z kasbiy majburiyatlarini buzganligi uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda javobgar boladi. Notarius o’z kasbiy majburiyatlarini buzganligi oqibatida etkazgan zararning o’rni Нотариус ўз касбий мажбуриятларини бузганлиги оқибатида етказган зарарнинг ўрни O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda davlat tomonidan belgilanadi. 14 Qarang : Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста . Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -120 b. 24

Yo’riqnoma talaablarining buzilishida aybdor shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgarlikka tortilishi ko’rastilgan. 4. Yuridik xizmat xodimlari faoliyatining axloqiy asoslari O ’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 24 avgustida 182- son qarori bilan “ Xo ’ jalik bohqaruvi organlari , davlat korxonalari , muassalari va tashkilotlarining yuridik xizmati to ’ g ’ risida ” gi Nizom Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etiladigan xo ’ jalik boshqaruvi organlari hamda davlat korxonalari , muassalari va tashkilotlari ( keyingi o ’ rinlarda “ korxona ” deb ataladi ) yuridik xizmati faoliyatiga qo ’ yiladigan talablarni , ularning huquqlari , majburiyatlari va javobgarligini belgilaydi . Korxonaning yuridik xizmati - korxona faoliyatini huquqiy ta ' minlash maqsadida tashkil etiladigan yoki joriy qilinadigan mustaqil tarkibiy bo ’ linma yoxud lavozim . Yuridik xizmat bevosita korxonaning rahbariga bo’ysunadi. Yuridik xizmat yuridik departament , yuridik boshqarma , yuridik bo ’ lim , yuridik byuro shaklida tashkil qilinishi yoxud bitta shtatdan iborat bosh yuriskonsult , yetakchi yuriskonsult , katta yuriskonsult yoki yuriskonsultdan iborat bo ’ lishi mumkin . Yuridik xizmat o ’ z faoliyatida O ’ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga , O ’ zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga , O ’ zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari , qarorlari va farmoyishlariga , O ’ zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlariga , ushbu Nizomga va boshqa qonun hujjatlariga amal qiladi . Korxonaning yuridik xizmati xodimi lavozimida oliy yuridik ma ' lumotga ega bo ’ lgan shaxs ishlashi mumkin . Yuridik xizmat boshli g’ i lavozimiga oliy yuridik ma ' lumotga va yuridik xizmat xodimining kamida ikki yillik mehnat stajiga ega bo ’ lgan shaxs tayinlanadi . Belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslar yuridik xizmat xodimi lavozimida ishlashi mumkin emas . 25

Quyidagilar korxona yuridik xizmatining asosiy vazifalari hisoblanadi: - korxona va uning tarkibiy bo’linmalari, ularning mansabdor shaxslari faoliyatida qonuniylikni ta'minlashda qatnashish; - korxona va uning tarkibiy bo’linmalari xodimlarining huquqiy madaniyatini oshirishda qatnashish; - korxona va uning tarkibiy bo’linmalari mulkining saqlanishini huquqiy vositalar orqali ta'minlash ishlarini tashkil qilish; - korxonada shartnomaviy-huquqiy va talabnoma-da'vo ishlarini yuritishda qatnashish; - sudlarda va boshqa idoralarda korxonaning mulkiy va boshqa manfaatlarini huquqiy himoya qilish. Korxonaning yuridik xizmati o ’ ziga yuklangan vazifalarni amalga oshirish uchun quyidagi funktsiyalarni bajaradi : 1) qonuniylikni ta ' minlash va huquqiy madaniyatni oshirish sohasida : - korxona rahbariyatiga taqdim qilinadigan buyruqlar , farmoyishlar va huquqiy tusdagi boshqa hujjatlar loyihalarini amaldagi qonunchilikka muvofiqlik yuzasidan tekshiradi hamda e ' tiroz va takliflari bo ’ lmasa , ularga viza qo ’ yadi . Bunda loyihaga yuridik xizmat tomonidan korxonaning boshqa tarkibiy bo’linmalaridan (xodimlaridan) keyin viza qo’yiladi. - korxonada va uning tarkibiy bo ’ linmalarida qonun buzilishi holatlarini bartaraf etish hamda ularning oldini olish yuzasidan takliflar kiritadi ; - korxonada mehnat haqidagi qonunlarga rioya etilishini ta ' minlashda , shu jumladan , mehnatga oid huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy hujjatlarni ( mehnat shartnomasi , jamoaviy shartnoma , jamoaviy bitimlar va boshqalarni ) ishlab chiqishda qatnashadi , ushbu hujjatlar loyihalarini qonunchilikka muvofiqlik yuzasidan tekshiradi va huquqiy xulosa beradi ; - korxonaning kasaba uyushmasi va xodimlarning boshqa vakillik organlariga o ’ z vakolatlarini amalga oshirishda yuridik yordam ko ’ rsatadi ; 26

- korxona va uning tarkibiy bo ’ linmalari xodimlarining huquqiy bilimlarini oshirish tadbirlarini tashkil etish to ’g’ risida takliflar kiritadi , bunday tadbirlarni o ’ tkazishda qatnashadi ; ye) korxona xodimlarining murojaatlari bo’yicha ularga korxona faoliyatiga tegishli huquqiy hujjatlarni topishda ko’maklashadi, zarur hollarda ushbu hujjatlar bo’yicha tushuntirishlar beradi; 2) mulkning saqlanishini huquqiy vositalar orqali ta ' minlash sohasida : - mulkni saqlash masalalari bo ’ yicha huquqiy tusdagi hujjatlar loyihalarining qonun hujjatlariga muvofiqligini tekshiradi va ularni tayyorlashda ishtirok etadi ; - boshqa tarkibiy bo ’ linmalar bilan birgalikda korxonada mulkning talon - taroj qilinishi , kamomad va noishlab chiqarish xarajatlarining kelib chiqishi sabablari va sharoitlarini tahlil qiladi hamda ularni bartaraf etish choralarini ko ’ radi , mulkning talon - taroj qilinishi va kamomad holatlari bo ’ yicha materiallarni huquqni muhofaza qilish organlariga yuborish uchun rasmiylashtiradi ; - moddiy boyliklar va pul mabla g’ larini hisobdan chiqarish to ’g’ risidagi hujjatlar loyihalari , shuningdek qonun buzilishlari va suiiste ' mollar aniqlangan auditorlik tekshiruvlari va xatlovdan o ’ tkazish dalolatnomalari bo ’ yicha huquqiy xulosalar beradi ; 3) shartnomaviy - huquqiy , talabnoma - da ' vo ishlari va huquqiy himoya qilish sohasida : - boshqa tarkibiy bo ’ linmalar bilan birgalikda korxonaning shartnomalarini tayyorlash va tuzish ishlarida qatnashadi , ularning qonunchilikka muvofiqligini tekshiradi , shartnomalar loyihalariga , agar e ' tirozlari va takliflar bo ’ lmasa , viza qo ’ yadi . Bunda loyihalarga yuridik xizmat tomonidan korxonaning boshqa vakolatli tarkibiy bo’linmalaridan (xodimlaridan) keyin viza qo’yiladi. - qonunchilikda belgilangan eng kam oylik ish haqining ikki yuz baravaridan ortiq summadagi shartnomalarning qonunchilikka muvofiqligi yuzasidan yozma xulosalarni tayyorlaydi va imzolaydi ; 27

- shartnomalarni tuzish , bajarish , o ’ zgartirish va bekor qilishning belgilangan tartibiga rioya etilishini nazorat qiladi , korxona tomonidan tuzilgan shartnomalarning zarur darajada bajarilishi bo ’ yicha takliflar kiritadi ; - korxonaning manfaatlarini himoya qilish bo ’ yicha talabnomalar tayyorlashda va korxonaga nisbatan bildirilgan talabnomalarni ko ’ rib chiqishda qatnashadi , korxonada talabnomalar bildirish va ularni ko ’ rib chiqish tartibiga rioya etilishini nazorat qiladi ; - tegishli bo ’ linmalar bilan birgalikda korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlari ahvolini o ’ rganadi , ularning miqdorini kamaytirish choralarini ko ’ radi ; ye) shartnomaviy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar bo’yicha da'vo ishlarini olib boradi; - korxonaning mulkiy va boshqa manfaatlarini huquqiy himoya qilish uchun zarur bo ’ lgan hujjatlarni tayyorlashda va belgilangan tartibda sud majlislarida qatnashadi ; 4) boshqa sohalarda: - tarkibiy bo ’ linmalarning huquqiy ishlariga metodik yordam ko ’ rsatadi , yuridik xizmat faoliyatining turli yo ’ nalishlari bo ’ yicha tavsiyanomalar va ko ’ rsatmalarni ishlab chiqadi ; - normativ - huquqiy hujjatlarning saqlanishini va nazorat qilinishini ta ' minlaydi , huquqiy nashrlarga obuna bo ’ lish haqida xo ’ jalik yurituvchi sub ' yekt rahbariyatiga takliflar kiritadi . - qonun hujjatlariga muvofiq boshqa funktsiyaalarni bajaradi . Korxonaning yuridik xizmati quyidagi huquqlarga ega : - korxona va uning tarkibiy bo ’ linmalari mansabdor shaxslaridan yuridik xizmatga yuklangan funktsiyaalarni bajarish uchun zarur bo ’ lgan hujjatlar va ma ' lumotlar olish ; - rahbariyat topshiri g’ iga ko ’ ra yoki tegishli tarkibiy bo ’ linmalar rahbarlari roziligi bilan ularning xodimlarini normativ - huquqiy hujjatlar va boshqa hujjatlar loyihalarini tayyorlashga va huquqiy ishlarni amalga oshirish bilan bo g’ liq boshqa tadbirlarga jalb qilish ; 28

- qonunchilikka zid bo ’ lgan hujjatlar loyihalarini puxta ishlash uchun ijrochilariga qaytarish , aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish to ’g’ risida , o ’ z e ' tirozlarini asoslagan holda , xulosalar berish , rahbariyat topshiri g’ iga ko ’ ra yoki o ’ z tashabbusi bilan boshqa bo ’ linmalar bilan birgalikda loyihalarni puxta ishlashda qatnashish ; - korxona va uning tarkibiy bo ’ linmalarining qonun hujjatlari bajarilishini ta ' minlamayotgan yoxud qonun buzilishga yo ’ l qo ’ yayotgan rahbarlari va xodimlarini javobgarlikka tortish haqida rahbariyatga takliflar kiritish ; - korxona va uning tarkibiy bo ’ linmalarida o ’ tkazilayotgan tekshirishlar , taftishlar va xatlovlarda , shuningdek ularning yakunlari bo ’ yicha hujjatlarni ko ’ rib chiqishda qatnashish , aniqlangan huquqbuzarliklar yuzasidan huquqiy xulosalar berish . Yuridik xizmat qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo ’ lishi mumkin . Yuridik xizmat xodimi : yuridik xizmatga yuklangan vazifalarni zarur darajada va samarali bajarishi ; korxonada va uning tarkibiy bo ’ linmalarida aniqlangan qonun buzilishlari to ’g’ risida zudlik bilan rahbariyatga xabar berishi ; belgilangan tartibda va muddatlarda malaka oshirishi va attestatsiyadan o’tishi shart. Yuridik xizmat xodimi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo’lishi mumkin. Yuridik xizmat xodimi o’zi viza qo’ygan hujjatlar loyihalari va o’zi tomonidan berilgan xulosalarning qonun hujjatlariga muvofiqligi uchun javob beradi. Yuridik xizmat xodimi o’z majburiyatlarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortiladi. Ushbu Nizomga rioya etilishini nazorat qilish adliya organlari tomonidan amalga oshiriladi. Adliya organlari o’z vakolatlari doirasida ushbu Nizom va yuridik xizmatlar faoliyatini tartibga soluvchi boshqa qonun hujjatlari talablarining yuridik xizmatlar 29

xodimlari va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan buzilishlarining aniqlangan holatlarini bartaraf etishga, shuningdek aybdor shaxslarni qonun hujjatlarida nazarda tutilgan javobgarlikka tortishga yo’naltirilgan choralarni ko’radi. Adliya organlari yuridik xizmat faoliyatiga tegishli hujjatlarni va boshqa ma'lumotlarni korxonalardan so’rab olish huquqiga ega. 15 Boshqa xo’jalik yurituvchi sub'yektlar uchun ushbu Nizom tavsiyaviy xususiyatga ega. G . А Vasilyeva o’rinli ta’kidlaganidek tadbirkorlik tizimida xizmat qilayotgan yuristlarning kasbiy xatti-harakati to’g’risida, ularning imidji haqida, ayrim maqolalarni hisobga olmaganda, kam yoritilgan. Xolbuki tadbirkorlik tizimida xizmat qilayotgan yuristlar kasb ko’rsatkichi pog’nasidi birinchilar qatorida turadi. Ma’lumki, firma yuristining asosiy vazifasi firma faoliyatiga huquqiy baho berishning zaruriyatidan, rahbariatni yuridik xatolarda va ularning oqibatlaridan asrashdan iborat. Iborat . Firmalarni yuridik kuzatuvning bir necha asosiy yo ’ nalishlarga bo ’ lishadi , ularnining barchasi u yoki bu tarzda etika bilan bog ’ liq : - aynan shu bizness shakli uchun ko ’ zda tutilgan ish bilarmonlik axloqi qoidalariga amal qilishni o ’ z ichiga olgan firmaning axloqiy nomini qo ’ llab - quvvatlash ; - firma xodimlarining, ma’muriyatning oddiy xodimlar bilan, aktsiydorlar bilan, bizness egalari bilan o’zaro munosabatlarining axloqiyligini ta’minlash; - axloqiy va etik muammo va nizolarni hal qilish. Agarda firma quyidagi , ba ’ zida “ axloqiy minimum ”, deb nomlanadigan qoidalarga amal qiladigan bo ’ lsa u axloqiy deb atalishi mumkin : -“ ziyon etkazma ”; ziyon , qaysikim undan uzoqda yurish kerak ,- bu keltirilishi mumkin bo ’ lgan ziyon : - odamlarga , xodimga , aholiga , mijozlarga , butn jamiyatga ; - yon atrofga ; 15 Ў збекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари т ў плами", 2007 йил, 35-36-сон, 355-модда. 30

- erkin tadbirkorlik tizimi qadr - qimmati va erkinligiga putur etkazma ; poraxo ’ rlikka yo ’ l qo ’ yma ; monopolistic amaliyotda qatnashma ; - tuzilgan shartnomalarni bajarishda halollikka rioya qil. Firma jamiyatda axloqiy jbrosini qo’lga kiritish va uni saqlab turish uchun quyidgilarni amalga oshirish ustida doimo ishlashi kerak: − yangi ish joylarini ochish va mavjud ish joylarini saqlab qolish; − xodimlarni ijtimoiy ta’minlash va kasbiy mahoratini oshirish; − ekologiyani yaxshilash, aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash; − turgan joyni obogonlashtirish, dam olish joylarini obod qilish; − madaniyat muassasalarini, maktab va bolalar bog’chalarini qurish va b. Tashkilot o ’ zining ijtimoiy javobgarligini his qilgan holda uni amalga oshiraturib , ko ’ plab afzalliklarga erishadi , ya ’ ni unga jamiyatda ishonch kuchayadi , mijozlari ko ’ payadi , foyda olish va iste ’ mol bozorini kengaytirishga imkoniyat tug ’ iladi . Firmalarning yuridik bo’limlari tez-tez axloqiy muammolar bilan to’qnash keladi. Yuqori aytib o’tilganidek, bu muammolarni hal etishda mahaliy va xalqaro tajribalarga va tegishli normativ hujjatlarga tayanish lozim bo’ladi. Tashkilotda yuristga to ’ qnash keladigan muammolarning asosiy axloqiy asoslari quyidagi o ’ ziga xoslikda ifodalanadi : -axloqiy tanlovning holatlari bilan bog’liq; - turli xil, ya’ni tashkiliy, psixologik, ekologik, yuridik sabablardan yuzaga keladi. Axloqiy muammolarni hal qilishlik uchun ularni axloqiy dilemmalar (ikkilanish) shaklida tuzish lozim, masalan: − kompaniyaning mablag’ni shaxsiy maqsadda foydalanish axloqdanmi; − ish vaqtida shaxsiy nasalalar bilan shug’ullanish axloqdanmi; − firmangiz zararli chiqindilarni xavli ko’rinishda joylatirsa axloqiymi? 31

Axloqiy dilemmalar kelishuv hisobiga, qarama-qarshiliklarni bartaraf qilish va manfaatlarning oqilona tenligiga erishish, ishontirish yordamida, vijdon, aql, oldin qabul qilingan kelishuvlar va odatlar yordamida echilishiga erishiladi. 32

Adabiyotlar: 1. Ў збекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари т ў плами ", 2007 йил , 35-36- сон , 355- модда . 2. Васильева Г.А. Профессиональная этика юриста. Учебно-методический комплекс по дисциплине Челябинск, 2005. -190 b . 3. Красникова Е.А. Этика и психология профессио- нальной деятельности: Учебник. – М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2004. (гл.8). 4. Управление персоналом: Учебник /Под ред. Т.Ю.Базарова, Б.Л. Еремина. – М., 2002. 5. Фритце Д.Д. Этика бизнеса. Глобальная и управленческая перспектива. – М., 2002 33

O'xshashlar

Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari

Yuridik faoliyatning ijtimoiy-psixologik asoslari

Jinoyat-protsessual isbotlashning axloqiy asoslari

Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo'nalishlari

Sud muzokarasining etik va axloqiy asoslari