Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Шаркда сиёсий ва хукукий таълимотлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Шаркда сиёсий ва хукукий таълимотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115 KB

Ko'chirib olish

Қадимги шарқда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар Режа: 1. Қадимги Шарқда диний - афсонавий , сиёсий ва ҳуқуқ ий қарашларнинг шаклланиши ва ривожланиши . 2. Қадимги Миср ва қадимги Бобилдаги сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар . 3. Қадимги Ҳиндистонда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар . 4.Қадимги Хитойда сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар. 5.Қадимги Туронда сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар (“Авесто”).

1. Қадимги Шарқда диний - афсонавий , сиёсий ва ҳуқуқ ий қарашларнинг шаклланиши ва ривожланиши . Дастлабки сиёсий хуқуқий таълимотлар асосан диний билимларда, афсоналарда, достонларда акс этган. Давлат пайдо бўлгач уни илоҳийлаштиришга эътибор берилади. Масалан: Қадимги Миср давлатида Миср подшолари (Фиръавн) «Худо Ранинг ўғли» деб эътироф этилган. Афсоналарда давлат илоҳий қувват туфайли пайдо бўлган деган тасаввур мавжуд бўлган. Дастлабки мифологик тасаввурларнинг аста-секин, конк ретлашиб, ижти моий ҳаёт, давлат, сиёсат, ҳуқуқ ҳақидаги дастлабки таълимотларнинг пайдо бўлиши тарихи узоқ тарихга эга. Бу жараён турли халқларда турли хил кечган. Лекин барча халқларга, мамлакатларга хос бўлган умумий қонуниятларни олсак адолатсизликка қарши адолат, зўрлик ва қонунсизликка қарши қонунийлик, раҳм-шафқат, урушга қарши тинчлик ғояларининг илгари сурилишини кузатамиз. Характерли жойи шундаки, халқ оғзаки ижодида, ёзма манбаларда диний ва дунёвий китобларда эзгуликка интилиш, инсон номини улуғлаш, социал адолатга эришиш учун кураш тарихи барча қадимги халқлар ҳаётига хосдир. Шундай қилиб, энг қадимги давлат ва хуқуқ тўғрисидаги қарашлар, ғоялар Шарқда тахминан тўрт минг йил аввал халқ оғзаки ижодида, ёзма диний китобларда диний-мифологиялар тарзида шаклланди. 1 1 Сиёсий ва щу=у=ий таълимотлар тарихи.проф.Щ.Б.Бобоев тащрири остида . (Дарслик).Тошкент. ТДЮИ.2003йил.19-бет

2. Қадимги Миср ва қадимги Бобилдаги сиёсий ва ҳуқуқ ий таълимотлар. Қадимги Мисрда мамлакат Фиръавнга қарашли бўлган. Унинг ҳуқуқлари чексиз ҳисобланган. Фиръавн мамлакатни вазилар, аёнлар, катта-кичик амалдорлар ёрдамида бошқарган. Қўшин подшонинг асосий таянчи бўлган. Қадимги Мисрни давлат бошқарув ташкилотлари 3 босқичли – марказий, вилоят ва маҳаллий давлт ташкилотларидан иборат бўлган. Қадимги Мисрдаги сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар асосан падшолар ёки бирор бир воқеа ҳодиса юзасидан берилган хулосаларда кўринади. Милоддан аввалги 1750 йилда содир бўлган қадимги Мисрдаги йирик халқ қўзғолони хақидаги ҳикояда сиёсий- ҳуқуқий ғоялар берилган. Мисрдаги бу воқеалар ўша вақтда яратилган «Ипусер сўзлари» номли ёдгорликда ўз ифодасини топган. Бу ёдгорлик муаллифи йирик мансабдор шахс бўлган. Шунинг учун халқ оммасига нафрат билан қарайди. Ипусердаги маълумотларга кўра камбағаллар ва қуллар зодагон ва аёнларга қарши бош кўтарганлар. Қуйида ундан бир парча келтирилади: «Насл-насаби бўлмаган кишилар энди зодагонлардан фарқ қилмайдилар. Ҳокимларнинг фарзандлари қўзғалончилар қўлида асирга тушган, уларни уриб калтаклаганлар. Подшо ва бадавлат кишиларнинг мол-мулклари бутунлай тақсимланган. Бошпанаси бўлмаган кишилар эндиликда ҳашаматли турар жойларга эга. Битта қайиғи бўлмаган кишилар бутун бир кемалар флотилиясига эгалик қалганлар. Бир вақтлар башанг кийиниб юрган кишилар эндиликда жулдур кийимда юрадилар. Қўзғалончилар суд идорасига ва

архивларга кириб, унда сақланаётган хужжатларни солиқ рўйхатларини кўчаларга улоқтириб ташаганлар. Қуллар қулдорларга айланди.» Ипусердаги бу қўзғолонни қанча давом этгани тўғрисидаги маълумот сақланмаган. Фиръавн Аменхотеп III давлатни бошқариш тўғрисида фикр билдириб, «тинчлик энг улуғ иш» дейди. Айнан унинг даврида истилочилик юришларига барҳам берилади. Мил. ав. 1280 йилда Рамзес II билан Хетт подшоси Хеттисули III ўртасида тинчлик ва дўстлик битими тузилади. Бу сулҳ шартномасига кўра ҳар икки томон бир-бирларига мамлакат худудига бостириб кирмаслик тўғрисидаги шарномани имзолайдилар. Улар ҳарбий иттифоқ тузадилар. Жиноятчиларни жазолашда ҳар икки томоннинг ўзаро ёрдам беришлиги қайд этилган. Айни пайтда бирдан иккинчисига қочиб ўтган мухожирларни ўз юртига қайтариш ва уларга умумий авф бериш мажбурияти ҳам олинган. Қадимги Миср халқларида кенг тарқалган ғояларга кўра, барча ҳақиқат, Адолат, одил судлов (Маат) худо томонидан бошқарилади. Судьялар Маат тасвири туширилган туморларни тақиб юрганлар. Ердаги барча тартиботлар, сиёсат, қонунлар, одамлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар, бош ижодкорга сиғиниш «Птахотеп насиҳатлари" (мил.авв. XXV -XXIV асрлар), «Мурдалар китоби» каби қадимги ёзма манбаларда ўз аксини топган. «Птахотеп насихатлари» да таъкидланишича, барча эркин фуқаролар табиий равишда бир-бирига тенгдир, ушбу ҳолат инсоннинг ахлоқий жиҳатларини кўрсатувчи принцип бўлган -

ҳар бир инсоннинг ҳатти-ҳаракатлари адолат ва яхшилик меъёрларига мос бўлиши керак. 2 Албатта бу талаблар қадимги миср жамиятининг юқори табақа вакилларга тегишли эди. Аҳолининг кўпчилигини ташкил этган қўллар бундан ташқарида эди. Шуни таъкидлаш жоизки, қадимги сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар авваламбор халқ оғзаки ижодида кейинчалик ёзма манбаларда афсонавий қаҳрамонлар, халқ халоскорлари худолар тўғрисидаги ёзма манбаларда ифодаланган бўлса, кейинчалик "Авесто" (Ахура Мазда) ҳамда Сиптомен ҳақидаги афсоновий диний таълимотларга мухолифат сифатида дунёвий таълимотлар ҳам тараққий этди. Масалан, қадимги Юнон мутафаккирлари Суқрот, Афлотун, Арасту шарқда эса Фаробий кабилар асарларида ўз ифодасини топди. Қадимги Вавилонияда таркалган мифга кўра, адолат ҳомийси, эзилганларни ҳимоя қилувчи худо Шаман бўлиб, у барча адолатсиз ва ёмонликни кескин жазоларди. Кимда ким Шаманнинг адолатли, ҳақиқий тамойилларини бузса, ўша п а й т д а а м а л д а г и қ о н у н л а р а с о с и д а қ а т т и қ ж а з о г а тортиларди. Шаман талабларини бузиш бу оғир жиноят эди. Шумер ва Вавилония ҳукмдорлари ўз ҳокимиятларини худо томонидан берилган деб ҳисоблардилар. Бу ғоялар эрамизгача XVIII асрда яратилган Хаммурапи қонунларида (бу қонунлар ўз даврида кенг тарқалган эди) ифодалаб берилган. Бу қонунлар одамларни эркинлар ва қулларга ажратарди. Эркинлар ҳам бир қанча табақаларга бўлинарди. 2 История политических и правовых учений. В.С.Нерсесянц .Москва. «НОРМА-ИНФРА.М»,1999.17-бет.

Хаммурапи (1792 – 1750) Бобил подшолигига ҳукумронлик қилган даврда ўзи тузган қонунлар асосида давлатни бошқарди. Хаммурапи қонунлари қора базальт тошга ёзилган бўлиб, 282 моддадан иборат бўлган бироқ унинг 274 таси бизга қадар етиб келган. Қонуннинг кириш қисмида қонунларни чиқаришдан асосий мақсад мамлакатда адолат ўрнатиш деб айтилган. Унда подшо улуғланиб кўкларга кўтарилган. Қонунларнинг асосий қисмида мамлакат хўжалигининг ўрмончилик, чорвачилик, чорва моллари, экинзорлар ва мулкий муносабатлар билан боғлиқ кўплаб масалалар тўғрисида фикр билдирилади. Қонунда ҳусусий мулк қаттиқ ҳимоя қилинади. Оилавий муносабатлар ва турли жиноятларга тегишли бўлган масалар кўриб чиқилган. Қонунда кўрсатилишича жиноят қилган шахслар ким бўлишидан қатъий назар қаттиқ жазоланган. Қонунда подшо хуқуқларининг чекланмаганлиги таъкидланади. Агарда мамлакатда жорий қилинган қонун-қоидаларни бузган ҳар қандай шахсни Хаммурапи қонунлари асосида жавобгарликка тортилган. Хаммурапи қонунларида шундай дейилади: “Мен мамлакатимда ҳақиқат ва адолат ўрнатдим. Бундан буён: агар кимки ибодатхона ёки подшонинг мулкини ўғирласа ўлдирилиши керак. Агар кимки қочоқ қулни яширса у ўлдирилиши керак. Агар кимки ўзига тенг кишини башарасига урса у жарима тўлаш керак. Агар кимки қўшнининг буюмини ўғирласа унга ўлим жазоси”. Хаммурапи қонунларида Талион (кўзга-кўз) принципи сақланган. 3. Қадимги Ҳиндистонда сиёсий ва хуқуқий таълимотлар

Қадимги Ҳиндистонда илк бор пайдо бўлган сиёсий ва ҳ у қ у қ и й қ а р а ш л а р м и ф о л о г и я в а д а с т л а б к и д и н л а р таъсирида шаклланди. Брахманизм ғоялари қадимги Ҳиндистонда эраммздан олдинги 2-минг йилликда пайдо бўлган Ведалларда ифодаланган. «Веда» санкритда «билим» деган маънони билдиради. Эрамиздан олдинги IX-VI асрда яратилган Ҳинд ёдгорлиги Упанишадаларда брахманизм янада ривожланган ва конкретлашган ҳолда тасвирланди. Веда ва Упанишдаларда таъкидланишича ҳар бир одам драхма яъни, қонун, бурч, одатларга, тартибларга риоя этиши зарур. Брахманизм турли мактаблари ташкил этувчи дхармасутра ва дхармашастрилар, хуқуқий тўпламлар брахманизм мафкурасини вужудга келтиради. Машхур сиёсий ва ҳуқуқий ёдгорлик «Ману қонунлари» эрамизгача II асрда ёзма равишда бунёд этилди. Унда Ведалар ва Упанишадлардаги ғоялар ҳар томонлама ривожлантириб химоя этилади. «Ману қонунлари» да асосий эътибор жазо белгилашга қаратилади. Жамият варналарга бўлинган, улар ўртасида нотенглик м а в ж у д . Э р а м и з г а ч а V I а с р д а я ш а г а н С и д д х а р т х а брахманизм ва Ведда, Упапишаддаги ғояларни кескин танқид қилиб чиқди ва у ўзини «Маърифатли инсон» Будда деб атади. Унинг уқдиришча, Олий ҳокимият худо ҳақидаги ғоялар инсонни чалғитади, ҳамма гап инсоннинг ўзига боғлиқ. У барча сиёсий ва ҳуқуқий нормаларни, аҳлоқий тартиботларни одамлар ўзлари яратиб олишлари керак деб кўрсатади.

Буддизмга хос бўлган жазо чораларини чеклаш хақидаги фикрлар «Дхаммпадада»да учрайди. Инсоннинг айби тасдиқланмасдан уни жазолаш мумкин эмас. Буддизмда дхаммани улуғлаш, қонунликни улуғлаш деган гап эди. Буддизм аста-секин барча ижтимоий сиёсий воқеаларга, шу жумладан давлат фаолиятига ўз таъсирини ўтказа бошлади. Гарчи буддизмда асосий ғоя ҳар инсоннинг ўзи ўзини шакллантириб, ниҳоят нирванга руҳан юксалиб бориши билан боғлиқ бўлсада, аммо бу янги диннинг кўп томонлари ердаги ҳаёт билан боғлиқ эди. Шунинг учун ҳам эрамизгача 268-232 йилларда ҳокимиятни бошқарган Ашока буддизмни давлат дини деб эълон қилади. Буддизм шу тариқа жанубий-шарқий мамлакатларнинг бир қанчасига тарқалди. IV-Ш асрларда (эрамизгача) яратилган Артхашастрада давлатнинг моҳияти, вазифалари, қонунларнинг яратилиши ва амал қилиши борасида брахманизмдан фарқли улар реал ғоялари ифодаланади. Вазир ва маслаҳатчи Каутиля бу китобнинг муаллифи дейилади. «Ахтрашастра» дунёвий таълимотларнинг кенгайиб, чуқурлашиб боришида катта рол ўйнайди. Бу китобда ҳар бир сиёсатнинг, қонуннинг нечоғли амалий фойдаси борлигига асосий эътибор қаратилди. Бу қонунлар одамларнинг ҳаётини, давлат фаолиятини тўғри акс эттириши зарур. 3.Қадимги Хитойда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар. Қ ад и м г и Х и т ой ф ал саф аси в а и ж ти м ои й - си ё си й фикрлари ривожида катта роль ўйнаган даосизм ва унинг асосчиси Лао-

Цзи (эрамизгача VI аср) ва у яратган «Дао-Дэ- цзин» асари диний схоластикага катта зарба берди. Бутун и жти мои й тарақ ки ёт ман баларин и и лоҳий қудратга эмас, балки дао қилади, дао қонунчилик ва сиёсий бошқарувнинг асосидир, деб таъкидлади. Даога бўлган муносабатда барча тенгдир. Лао-Цзиннинг кўрсатишича, ўша пайтдаги барча нохушликлар, маданиятнинг чекланганлиги, одамлар ўртасидаги сиёсий-ҳуқуқий нотенгликларнинг асосий сабаби ҳақиқатни қарор топмаганидир. У ҳаётдаги, ж амиятдаги барча адолатсизликларни қоралар экан, у бутун эътиборини ўзини ўзи яратувчи даога қаратди, дао адолатни тикловчи асосий восита деб уқтирди. Даоизмдаги муҳим томон одамларни хотиржам яшашга ундашдир. Бойлик ҳам, мансаб ҳам ўткинчи, улардан четроқда юриш керак деган ғоялар илгари сурилган. Қадимги Хитой ижтимоий-сиёсий фикр тараққиётида Конфуций (Эрамизгача 551-479 йиллар) таълимоти унинг шогирдлари томонидан тўпланган «Лунь Юй» (суҳбатлар ва мулоҳазалар) китоби катта рол ўйнайди. Конфуций ўзидан олдин пайдо бўлган билимларни умумлаштириб, янада ривожлантириб, давлат ҳақидаги ўз қарашларики баён этади. Давлат гўё катта бир оила, оила бошлиғи император бош ҳукмрон, қолганлар унга бўйсуниши керак. Конфуций мавжуд тартибларни кескин танқид қилиш йўли дан бормай ди . У келишув чи лик , муроса й ўлини танлайди. Мавжуд ижтимоий тузим ва тартиботларни тан олган ҳолда, уларни янада такомиллаштириш ҳақида фикр юритади.

Давлатни бошқаришда адолат тамойилларига амал қ и ли ш к е р ак л и г и н и у қ ти р а р э к а н у н и н г та ъ л и м о т и прогрессив йўналиш касб этади. Бу ғоя шу пайтгача ҳукмрон бўлган давлат бошқаришдаги зўрлик ғояларига зид эди. 3 Конфуций Давлатни катта оилага қиёслар экан ҳокимиятга қарши қаратилган ҳаракатларга норози бўлади. Император ҳокимиятини ( осмон угли) қувватлайди. Кичиклар холати катталардан келиб чиқади. Шунинг учун жамиятни ижтимоий-сиёсий нуктаи назардан табақаларга бўлади. «Кичиклар», «қора одамлар», «оддий одамлар».«Яхшилар», «юқорилар», «катталарга» буйсунади. Конфуций хокимиятга карши курашлар, кузголонларни коралайди. Фуқаролар тинчлиги учун харакатни қадрлайди. Конфуций харбий юришларга хайрихох булади. 4 Конфуций ҳукмдорларни, раҳбарларни, мансабдорларни адолатли бўлишга чақиради. Энг муҳими бош ҳукмроннинг адолатлилиги барча аҳолининг ҳаётига таъсир қилади. Давлат ишларида ҳам, жамиятда ҳам кичиклар катталарга, пастдагилар юқоридагиларга бўйсунишлари, ҳурмат кўрсатишлари зарур. Конфуцийнниг асосий мақсади жамиятнинг юқори табақаси билан қуйи табақаси ўртасида тотувлик яратиш, жамият тараққиётини ба рқ ар ор ла ш- ти ри шг а қ а ра ти лг ан . К он ф уц и й та шқ и урушларга ҳам, Хитой подшоларинниг ўзаро олишувларига ҳам қарши эди. Жамиятни бошқариш учун қмлинадиган ҳаракатларнинг асосини фақат 3 История политических и правовых учений. Под.ред. В.С. Нерсесянца.НОРМА-ИНФРА.М.1997. 27-бет. 4 История политических и правовых учений. Под.ред. В.С. Нерсесянца.НОРМА-ИНФРА.М.1997. 27-бет.

қонунлар эмас, балки ахлоқий нормалар ҳам ташкил этиши керак. Одамлар ўртасидаги барча муносабатлар мана шу аҳлоқий ҳуқуқий нормалар асосида (зўрлик ишлатмай) ривожланиб бориши керак. Конфуций таълимоти пайдо бўлиши билан кўпчиликнинг эътиборига тушди, эрамизгача II асрда Хитойда бу таълимот махсус давлат мафкураси деб эълон қилинди. Мл.ав. VI - V асрларда яшаган Лаоцизи Конфуций таълимотига карши чикади. У Даосизмга асос солди. Унинг карашлари «Дао дэ цзин» асарида келтирилган. Лаоцизи табиат, жамият ходисалари «дао билан боғлиқ» деб уқтиради. Лаоцизи хар кандай урушлар, қўрқитишларни ва армияни қаттиқ танқид қилди. Урушда ҳеч бир томон ғалаба қозонмаган. Жамиятда одамларни кам сонли бўлиб қишлоқларда яшашлари, мехнат қуроллари ва ёзувдан, замоннинг ютукларидан фойдаланмаслик тарафдори бўлади. 5 Мил.ав. 479-400 йилларда Моцзи таълимоти вужудга келди. Янги оқим асосчиси Мо-цзи (эрамизгача 479-400 йиллар) ўз қарашлари барча одамларнинг табиий равишда бир-бирига тенглигини, давлатнинг пайдо бўлишини халқ ҳокимияти билан амалга ошишини ҳимоя қилади. У худо ғоясини янгича талқин этди. Осмондан инсонлар учун фақат яхшилик ёғилиб туради. Шунинг учун худога катта ҳурмат ва ишонч билан қараш лозим. Моцзи жамиятни бошқаришда халқ билан келишиш кераклигини уқтиради, зўрликдан халқ ҳоли бўлиши, зулм ва қашшоқликни бартараф этиш керак деди. Хокимиятнинг 5 История политических и правовых учений. Под.ред. В.С. Нерсесянца.НОРМА-ИНФРА.М.1997. 26-бет

марказлаштириш ва қонунчиликни ривожлантириш учун қаттиқ қўллик керак эди. Хитой императорлари мамлакатни бир марказга бўйсундириш учун кураш олиб бордилар, шунинг учун ҳам улар халқ манфаати ва курашдан ажралиб қолишга мажбур бўлдилар. Моцизи фикрича давлатни бошкаришда халкнинг талаби хисобга олиниши зарур. Жамиятни ривожланиши учун паст табақадагиларни зум, очликдан озод килиш зарур. «Камбагаллик ва йўқсилликка асосий сабаб, бу давлат бошкарувидаги пала- партишликлар» дейди. Мил.ав. III -асрда яшаган Хан Фэянинг «Хань Фэйцзи» асарида сиёсий-хуқуқий қарашларга кўра подшо ўз бошкарув услубини бошкалардан сир тутиши зарур булган. Қонунларга буйсуниш ва унга амал килиш шарт. Хар бир даврга мос булган қонунлар яратилиши керак. Бу қонунлар кейинчалик муомаладан чиқиши мумкин. 6 Шундай қилиб, кадимги Хитой сиёсий-хукукий таълимотида давлат, сиёсат, хуқуқ сохасининг дастлабки диний ва дунёвий билимлар билан берилган таълимотлари мухим манба бўлиб хизмат қилади. 5.Туронда сиёсий ва ҳуқуқий қарашлар (“Авесто”). Марказий Осиё халқларининг қадимий маънавий меросининг намуналаридан бири ҳисобланган. «Авесто» зардуштийлик динининг муқаддас китобидир. «Авесто» ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида эрамизгача II мингинчи йиллик ўрталарида яшаган 6 История политических и правовых учений. Под.ред. В.С. Нерсесянца.НОРМА-ИНФРА.М.1997. 33-бет

қабилаларнинг диний ва дунёвий мафкураси, илк давлатчилик ижтимоий-сиёсий тузуми, ҳуқуқи ҳақида асосий манба сифатида қимматли маълумот беради. Зардуштийлик динининг тарқиботчиси Сипийтлюн Зардушт ҳисобланади. У Хоразмда туғилиб, кейинчалик Эронга боради. Зардушт Эронда ўз динининг кенг тарғиб қилади. Зардушт вафотидан кейин диний дуолар, такбирлар, расм-русумлар йиғиндиси «Авесто» унинг издошлари томонидан китоб ҳолига келтирилди. «Авесто» баён этилган сиёсий-ҳуқуқий фикрларда, ўша даврда ижтимоий, сиёсий, ҳуқуқий муҳит ҳақида тушунча пайдо бўлади. «Авесто»да давлат бошқаруви ҳақида гапирилганда: давлатни шоҳ - «Кави» ирода қилган. «Кави» муҳим ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий масалаларни ўзида мужассамлаштирган. Оилаларнинг бирлашмаси - «Нмана», катта оила жамоаси оқсоқоли - «нманапати», уруғ жамоаси бошлиғи - «вис», қишлоқ оқсоқоли «виспати», қабила бошлиғи «зантупати», вилоят ҳокими «дахюпати». Қонун чиқарувчи Олий орган - Оқсоқоллар Кенгаши (Қабилалар Иттифоқи) - «варзанапа» деб аталган. Олий Судья вазифасини Коҳин бажарган, уни «Заратуштроэма» деб аташган. Унинг ҳукми мутлоқ бўлган ва унга ҳеч ким эътироз бирдирмаган. «Авесто»да тасвирланган жамият аҳли тўрт тоифага, коҳинлар, жангчи аскарлар, чорвадорлар ва ҳунармандларга бўлинган («Ясна» 19-бет).

Эркин жамоа аъзоларининг асосий бойлиги чорва ҳисобланган. Биринчи навбатда чорва, кейин эса шахсий мулк - уй, ҳовли-жой, қалъа, қўрғон... Зардуштийлик таълимотига кўра ёлғон гапириб гувоҳлик бериш жиноят ҳисобланади. «Авесто»да қайд этилган энг муҳим ижтимоий-сиёсий ва ҳуқуқий ғоялардан бири - ёвузликка қарши ва ҳақиқат (адолат) учун кураш масаласидир. Ҳуқуқий қарашлар баён этилган «Видевдад» қисмида («Девларга қарши дуолар») жиноятларни классификация қилиб қуйидагиларга бўлинган: 1. Динга қарши жиноятлар: диндан қайтиш, бошқа дин вакили билан никоҳ тузиш, коҳин томонидан диний расм- русумларни, амалларни қўпол бузиш, атеизм кирган. 2. Шахсга қарши жиноятларга: қасддан тажовуз қилиш, қўрқтитиш, табибнинг нотўғри ҳаракати ва унинг ёмон оқибатлари. 3. Ҳайвонот оламига қарши жиноятлар: айниқса итларга қарши ҳаракатлар. 4. Мулкий жиноятлар: ўғирлик, талончилик, йўл тўсарлик ва зиқналик. 5. Ахлоқий нормаларга қарши жиноятлар: фоҳишабозлик, оилага ҳиёнат ва бунинг учун ўлим жазоси берилган. 6. Табиатга қарши жиноятлар: тупроқ, сув, олов, ўсимлик дунёси (Видевдад VI. 54-83) айниқса тупроқни ифлослантириш.

«Авесто»д оила моногамия асосида тузилган Никоҳ шартномаси 10 йил муддатга тузилган. 7 «Авесто» - ҳуқуқий манба сифатида ўрганган олимлар ичида Инглиз олимаси Мэри Бойс ва А.Г.Переханян, З.Муқимовнинг таъкидлашича, Сипийтлюн Зардушт ўз таълимотида адолатли суд қисми учун Ордалиа (синаб кўриш ёки жазо бериш) 33 усули мавжуд бўлган. Агар сўз қасам тўғрисида бўлса, одатда сув билан синаш ўтказилиб айбдор ёки гумондорга ўзининг ҳуқуқлигини исботлашга имкон берилган. Ўт билан синфида айбдор чалаёнлар орасидаги тор йўлакдан югуриб ўтган, агар тирик қолса, Шартнома тангриси Митра уни асбсиз деб ҳисоблаган. Adabiyotlar 7 А.Х.Саидов. «Авесто » мущим манба. Тошкент, 2001 йил. «И=тисодиёт ва щу=у= дунёси».37 бет

1. Адилходжаева С.М. Либерализм: эволюция идей от прошлого до настояҳего. Монография. –Т.: ТДЮИ, 2002. –120 с. 1. Бобоев Ҳ.Б. Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи. –Т.: ТДЮИ, 2003. –205 2. Бобоев Ҳ.Б. Ўзбек давлатчилиги тарихи. –Т.: “Фан”, 2004. – 294 б. 3. Исламов З. Обҳество. Государство. Право. –Т.: Адолат, 2001. 695 б. 4. Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ: умумназарий масалалар. (Давлат назарияси). –Т.: Адолат, 2000. –272 б. 5. Исломов З.М. Ҳуқуқ тушунчаси, моҳияти, ижтимоий вазифаси. –Т.: ТДЮИ, 2004. –138 б. 6. Исломов З.М.Фукаролик жамияти: кеча, бугун, эрта. –Т.: ТДЮИ, 2003. – 87 б. 7. История политических и правовўх учений. Под редакцией Лейста. Учебник для ВУЗов –М.: Норма, 2001. –680 с. 8. Мухамедов Х.М. Ислом ва давлат назарияси муаммолари. –Т.: Адолат, 1998. –39б. 9. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ, 2003. –230 б. 10. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Қадимги Шарқда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги юнонистонда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар ( Кадимги Юнонистон сиёсий ва хукукий таълимотлари

Қадимги Римда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар