Neft mahsulotlari gidrotozalash - Geologiya - Referatlar

Neft mahsulotlari gidrotozalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

937.505859375 KB

Ko'chirib olish

Neft mahsulotlari gidrotozalash Reja: 1. Gidrotozalash jarayonining kimyosi; 2. Gidrotozalash jarayoniga ta’sir etuvchi omillar; 3. Distillyatlarni gidrotozalash texnologik tizimi.

Gidrotozalash jarayonining х imizmi va katalizatorlari. Neft х om ashyosi deganda barcha distillyatli neft fraksiyalari va qoldiqlarini ko’zda tutadilar. Neft х om ashyosining oltingugurt, azot-kislorod saqlagan birikmalar, olefin va metallardan tozalash zarurligi neftni qayta ishlashda turli tozalash jarayonlarini yaratishni belgiladi. Vodorod va katalizator ishtirokida yuqori harorat va bosimda boradigan jarayonlar eng samarali bo’lib hisoblanadi. Hozirgi vaqtda faqat shu jarayonlar tovar mahsulotlarda geteroatomli birikmalar va to’yinmagan uglevodorodlar miqdori bo’yicha hozirgi talablarga to’g’ri keladigan neft mahsulotlarini olishga imkon beradi. Neft х om ashyosini gidrotozalash jarayonining х imizmini ko’rib chiqamiz, bunda tozalashda metallar og’ir qoldiqlarda asosan koks va katalizatorlarda to’planib ularni zaharlanishiga e`tibor berish kerak 1 . Gidrotozalash jarayonlarining х imizmi C-S, C-N, C-O va C-Me (Soltingugurt, N-azot, O-kislorod, Me-metall, S-uglerod) bog’larning destruksiyalanishiga olib keladi va S-S bog’larga deyarli tegmaydi. Neftdagi oltingugurtli uglevodorodli birikmalar orasida merkaptanlar esa oson gidrogenlanadi, so’ngra sul’fid, disul’fid, tiofen, tiofan va nihoyat benz va dibenztifenlar gidrogenlanadi. Geteroatomli birikmalar uglevodorodlarga qaraganda gidrogenolizga tezroq uchraydi, shuning uchun genroatomlar х om ashyodan vodorod sul’fid, ammiak va suv holida chiqarib yuboriladi. Oltingugurt eng oson ajralib chiqadi so’ngra kislorod turadi, azot eng barqaror metallar uglevodorodlardan chiqarilganda ular katalizatorni qoplab uning faolligini pasaytiradilar yoki jarayonning og’ir mahsulotlarida to’planadi. Merkaptanlar vodorod sul’fid va tegishli uglevodorodlargacha gidrogenlanadi. sul’fidlar merkaptanlar hosil bo’lish orpqali vodorod sul’fidgacha va tegishli to’yingan uglevodorodgacha gidrogenlanadi: 1 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.153-197p.

Disul’fidlar ham vodorodsul’fid va to’yingan uglevodorodlargacha gidrogenlanadi: Tiofen va tiofan (halqali sul’fidlar) tegishli to’yingan uglevodorodlargacha va vodorodsul’fidgacha gidrogenlanadi: Benz va dibenztiofenlar vodorodsul’fid va tegishli aromatik uglevodorodlargacha gidrogenlanadi: Kislorodli birikmalar gidrogenlanganda tegishli uglevodorodlar va suv hosil bo’ladi. Azotsaqlagan birikmalar gidrogenlanganda tegishli uglevodorodlar va ammiak hosil bo’ladi: Bundan tashqari kam miqdorda gidrokreking jarayoni borishi mumkin.

Oltingugurtli azotli, kislorod saqlagan birikmalarning moleqo’lyar massasi va aromatlanish darajasining oshishi ulardan geteroatomlarning chiqarib yuborilishini qiyinlashtiradi. Gidrotozalash jarayonlarida alyumokobal’tmolibdenli (AKM) yoki alyumonikel’ molibdenli katalizatorlar qo’llanilib ularga turli qo’shimchalarni kiritadilar. Sanoatda qo’llaniladigan alyumokobal’tmolibdenli katalizator yuqori tanlash qobiliyatiga ega. Uning ishtirokida S-S bog’larning o’zilishi yoki aromatik halqalarning to’yinish reaksiyalari deyarli sodir bo’lmaydi. S-S bog’larning o’zilish reaksiyalarida katalizator yuqori faolligi va ya х shi termik barqarorligi bilan harakterlanadi. SHu sababli o’zoq х izmat muddatiga ega. Bu katalizatorning muhim afzalligi uning potensial katalitik zaharlarga barqarorligidir. Bundan tashqari katalizator to’yinmagan birikmalarni to’yintirish, uglerod-azot, uglerod- kislorod bog’larning o’zilish reaksiyalarida ma`qul faollik bilan farq qiladi va amaliyotda barcha neft fraksiyalarini gidrotozalash uchun qo’llaniladi. Alyumonikel’ molibdenli katalizatorning to’yinmagan birik-malarni to’yintirish reaksiyalarida faolligi kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to’yintirish jihatidan (AKM ga nisbatan 10-50 % ga ko’p) va azotli birikmalarni gidrogenlash jihatidan (AKM ga nisbatan 10-18 % ga ko’p). SHu bilan birga u o’zining dastlabki yuqori faolligini tezroq yo’qotadi 2 . Ochiq neft mahsulotlari gidrotozalashining hozirgi zamon katalizatorlari faolligini yo’qotmasdan 3-6 yilgacha ishlaydi. Ishlagani sari katalizatorda koks (katalizator massasidan 17-20 %) va oltingugurt (katalizator massasidan 0,5-1,5 %) to’planadi. Katalizatorning faolligi pasayadi. Bug’ yoki gaz havoli aralashma bilan koks va oltingugurtni kuydirib faollikni tiklash mumkin. Odatda gidrotozalash katalizatorlari uchtadan kam bo’lmagan regenerasiyaga bardosh beradi. 2 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.153-197p.

Katalizatorning faolligi faol komponent yo’qolganda pasayishi mumkin. Bu harorat 600 0 S gacha ko’tarilganda va molibden uch oksidining bug’lanishi sodir bo’lganda regeneresiya paytida sodir bo’lishi mumkin. Harorat 760 0 S dan yuqori bo’lganda faol alyuminiy oksidi faol bo’lmagan nikel’alyuminatiga aylanadi, katalizatorning qizib biriktirilishi sodir bo’lib buning natijasida uning faol yuzasi kamayadi. Aniqlashlaricha, molibdendisul’fidi va aralash nikel’sul’fidi (Nis+Ni 2 S) eng yuqori faollikka ega. ANM va AKM katalizatorlari dastlabki oltingugurtlanishga muhtojdir. Motor yoqilg’isini sanoat miqyosida gidrotozalash jarayonlarida tegishli metallarni past valentli sul’fidlarga aylantirish uchun vodorodda kam miqdorda (foiz ulushlarida) vodorod sul’fidning bo’lishi yetarlidir. Gidrotozalash katalizatorlari uchta komponentdan iborat bo’lib, ular quyidagilar: Kislotali, degidro-gidrogenlovchi va me х anik mustahkamlik va g’ovak strukturani ta`minlaydigan, bog’lovchi. Faol komponentlar (MoO 3 , NiO va CoO) gidrogenlovchi funksiyani ta`minlaydilar. Ularning miqdori 18-25 % (mas) ga yetishi mumkin. Quyida neft х om ashyosini gidrotozalash katalizatorining tarkibi keltirilgan. Alyuminiy oksidi va alyuminosilikatlar kislotali funksiyani va bog’lovchi funksiyani bajaradilar. Gidrotozalash katalizatorlarini ikkita usul bilan oladilar, ular quyidagilar: γ -Al 2 O ( γ -alyuminiy oksidi) ni molibden, nikel’ yoki kobal’t to’zlari bilan birga cho’ktirish (qanday katalizator olishiga qarab – AKM yoki ANM nimi), hamda alyuminiy gidrogendi Al(OH) 3 tegishli to’zlarni singdirish. Katalizator tayyorlashning asosiy bosqichlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: singdirish, birga cho’ktirish, yuvish quritish, qoq qilib qo’yish, qizdirish, qaytarish, х lorlash va oltingugurtlash. Faollikni oshirish uchun turli promotorlarni kiritadilar, ular orasida boshiseolitlar, nodir yer metallar va boshqalar bor. Kaliy va litiyni 1,5 % (mas.) gacha bo’lgan miqdorda qo’shish AKM- katalizatorining barqaror faolligini 10-20 % ga oshirishga imkon beradi, ayniqsa og’irlashgan fraksiyani qayta ishlashda koks hosil bo’lishining kamayishi hisobiga

ftor va х lorni saqlagan qo’shimchalarning faollashtiruvchi ta`siri ehtimol molibdenli markazlarning l’yuiskislotaligi oshishida va anionli vakansiyalarning elektronoakseptor kuchida bo’lsa kerak. гидрот озалаш Katalizatorlarning tarkibiga fosforni ularning faolligini, barqarorligini va alyuminiy fosfat hosil bo’lish hisobiga katalizator granulalarining barqarorlik х ossalarini oshirish maqsadida kiritadilar. Fosfor birinchi navbatda gidroazotirlovchi va kamroq darajada gidrooltingugurtsizlantiruvchi faollikni oshiradi. YUqori qumtuproqli seolitlarni qo’shish deparafinlash jarayonlari uchun zarurdir, shu bilan birga Y seolitning eng ya х shi kationli shakli bo’lib kobal’tli yoki nikel’lisi hisoblanadi. Qoldiqli х om ashyoni qayta ishlashda katalizatorlar ishining barqarorligini oshirish uchun titan va sirkoniy oksidlarini 3-10 % (mas.) miqdorida qo’llaydilar. ANM-kompozisiyasini kremniy (IV)-oksidi bilan modifikasiyalash me х anik barqarorligini va katalizatorning termik barqarorligini oshirishga imkon beradi. Ba`zi sanoat katalizatorlarining sifat ko’rsatgichlari 10-jadvalda keltirilgan. Ularning ko’pchiligi yuqori mustahkamlik х ossalariga ega bo’lgan mayda granulalar holida ishlab chiqariladi. AKM-alyumokobal’tmolibdenli katalizator; ANMS-alyumonikel’ molibdenli katalizator kremniy oksidiqo’shimchasi bilan; GO-70; TNK-2000 – AKM katalizatorlari, benzin va kerosinni gidrotozalash jarayonlarida o’zlarini ya х shi Нефт хомашёси катализаторлари Фаол компонентлар [18 - % (мас) ] 25 ( гидрирланган фракция ): Мо,Сульфидлар ва (оксидлар Ni,Со) баъзида Сr,W,Fe Кислота функцияли компонет ( крекинг и изомерлаш) Al 2 O 3 , цеолитлар,алюмосиликатлар Функцияга алоқаси бор функция Al 2 O 3 , алюмосиликатлар ; кремний оксиди,титан, цирконий,цирконий ва силикатлари

ko’rsatgan. GKD va AGKD- katalizatorlari o’zlarini dizel yoqilg’isini gidrotozalash jarayonlarida ya х shi ko’rsatgan. 10–jadvalning ma`lumotlaridan shunday х ulosa qilish mumkinki, faol komponentlar bu birinchi har qaysi katalizatorda mavjud bo’lgan molibden oksididir. Uning miqdori 11 dan 16 % (mas.) gacha o’zgaradi. Ikkinchi faol komponent bo’lib kobal’t yoki nikel’ oksidi hisoblanadi. Odatda bir katalizatorda ular birgalikda mavjud bo’lmaydi. Ularning miqdori 4-4,5 % (mas.) ni tashkil qiladi, ya`ni molibden-oksididan ta х minan 3 marta kam, qolgani esa alyuminiy oksidi – 80 % (mas.) dan ko’p. Bir qator katalizatorlarda kislotali funksiyasini kuchaytirish uchun seolit qo’shimchasi mavjud bo’lishi mumkin. Hozirgi vaqtda oddiy AKM va ANM lar sanoatda qo’llanilmaydi, bulardan samaraliroq bo’lgan analoglar bilan almashtiriladi. 10-jadval. Gidrotozalash katalizatorlarining fizik-kimyoviy х ossalari Ko’rsatgich AKM ANM S GO*70 TNK*200 GKD*205 AKEO- 100(BK) Faol komponentlarning miqdori % (mas.) MoO 3 12,0 12,0 12,0 – 16,0 12,0 11,0 NiO - 4,5 - - - CoO 4,5 - 4,0 – 4,5 4,5 3,2 Uyma zichligi kg/m 3 670 670 760 650 700 Mustahkamlik indeksi 10  HH / м 1,1 1,1 2,2 2,1 2,3 G’ovak strukturaning harakteristikasi Solishtirma yuza, m 2 /2 120 120 220 250 210 G’ovaklar hajmi, sm 3 /2 0,5 0,5 0,5 - 0,5 Granulalar kattaligi, mm Diametri 4,5 4,5 2,0 1,8 1,6 O’zunligi 6,0 6,0 5,0 - 5,0 Promotirlovchi qo’shimcha - 5 – 7% SiO 3 - Seolit V2O5 V2O5, R2O5 Katalizatorning х izmat qilish muddati. Yillar 3 3 6 4 – 6 -

Gidrotozalashning eng yaхshi katalizatorlarini “Haldor Topsoe”, “Criterion”, “Chevron” va boshqa shunga o’хshash katalizatorli kompaniyalar ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar (TNK-VRRyazanda va OAO NK “Rosneft’” Angarsk va Novokuybishevskda) chet el katalizatorlari bilan raqobat qila oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab chiqaradilar. Gidrotozalash jarayoniga ta`sir etuvchi asosiy omillar Ularga quyidagilar kiradi: katalizatorlarning ta`siri (ilgari ko’rib chiqilgan edi), х om ashyoning х ossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib turish karraligi va issiqlik effekti. Х om ashyo. Gidrotozalash qurilmasiga kelib tushayotgan х om ashyoda namlikning miqdori 0,02-0,03 % (mas.) dan oshmasligi kerak. Namlik miqdorining ko’pligi katalizatorning mustahkamligiga ta`sir qiladi, korroziyaning jadallashuvini kuchaytiradi, barqarorlashtirivchi ustunning normal rejimini buzadi. Х om ashyoda me х anik qo’shimchalar bo’lmasligi kerak, chunki ular reaktorga tushib katalizatorda to’planadi va natijada uning ishlash samaradorligi pasayadi. Х om ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti hisobiga uning tarkibidagi to’yinmagan va kislorodli birikmalarning Ko’pkondensasiyalanishini oldini olish maqsadida gidrotozalash qurilmalarining х om ashyo bilan ta`minlashni to’g’ri oziqlantirishni s х emasi bo’yicha tashkillashtirishni yoki uni oraliq х om ashyo parklarida rezervuarlarda inert gazli “yostiq” ostida saqlash kerak. Х om ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti reaktor blokining sistemasida (issiqlik almashtirgich, kompressor va reaktorlarda) qatlamlar hosil bo’lishiga olib keladi. Harorat. Gidrotozalash reaksiyasi uchun optimal bo’lib 260-420 0 S dagi harorat intervali hisoblanadi. 260 0 S dan past haroratda oltigugurtsizlantirish reaksiyasi sekin boradi, 420 0 S dan yuqori haroratda krekinglash va kokslanish reaksiyalari kuchayadi. Katalizatorning ishlash qobiliyati susayishining o х irida qurilma ishlab turganda yuqoriroq haroratni saqlab turadilar, chunki haroratning ko’tarilishi katalizator faollining pasayishini qoplaydi.

Bosim. Sistemada umumiy bosim 2,5 dan 6 MPa gacha bo’lgan bosim optimal bo’lib hisoblanadi, bunda vodorodning parsial bosimi 1,5-3,7 MPa gacha tashkil qiladi. Tozalanayotgan mahsulot qancha og’ir bo’lsa, undagi to’yinmagan uglevodorodlar qancha ko’p bo’lsa, reaktorga kirishdagi vodorod saqlagan gazdagi vodorodning parsial bosimi shuncha yuqori bo’lishi kerak. Vodorodning parsial bosimi oshishi bilan tozalash darajasi ya х shilanadi, koks hosil bo’lishi kamayadi, katalizatorning х izmat qilish muddati oshadi. Vodorod saqlagan gazning yetkazib berilish (aylanib turish) karraligi O 0 S da va 0,1 MPa bosimda х om ashyoning bir hajmiga gazning hajmi 200 dan 700 gacha o’zgaradi. To’yinmagan uglevodorodlar yoki smolali moddalarning miqdori yuqori bo’lgan distillyatlarni, masalan kokslashning dizelli fraksiyalarini yoki vakuumli gazoylni gidrotozalashda aylanib turadigan gaz va х om ashyoning nisbati eng yuqoridir. Aylanib turish karraligining oshishi qurilmaning regenerasiyasiz ishlash davomiy-ligining oshishiga ko’maklashadi. Hajmiy tezlik 1 dan 10 soat -1 gacha o’zgaradi va dastlabki х om ashyoning sifatiga ham talab qilinadigan tozalash darajasiga bog’lik bo’ladi. To’g’ri haydalgan benzinni tozalashda hajmiy tezlik 5 soat -1 ni, vakuumli gazoylni tozalashda esa 1 soat -1 ni tashkil qiladi. Х om ashyoning oltingugurtsizlanish chuqurligining hajmiy tezlikka bog’liqligi 19-rasmda keltirilgan. Rasmdan ko’rinib turibdiki hajmiy tezlikning kamayishi х om ashyoning oltingugurtsizlantirish chuqurligining oshishiga va uning yod sonining pasayishiga (to’yinmagan uglevodorodlar miqdorining kamayishiga) olib keladi 3 . Reaksiyaning issiqlik effekti. To’yinmagan, aromatik va oltingugurt saqlagan birikmalarning gidrogenlash reaksiyasi issiqlik ajralishi bilan sodir bo’ladi. Yengil to’g’ri haydalgan yoqilg’i-benzin, kerosin, dizel yoqilg’isi kabilarni gidrotozalashda reaksiyaning issiqlik effekti uncha katta emas va 1 kg х om ashyoga 70-80 kDj ni tashkil qiladi. To’yinmagan hamda og’ir yoqilg’ilarning 3 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.153-197p.

miqdori yuqori bo’lgan yoqilg’ini gidrotozalashda reaksiyaning issiqlik effekti 260-500 kDj kg gacha bo’ladi. Reaksion zonadan ortiqcha issiqlikni chiqarib yuborish uchun reaktorga katalizator qatlamlari orasiga sovuq aylanib turadigan gazni yoki sovuq gaz va gidrotozalashning suyuq beqaror mahsulotning aralashmasining yetkazib turishni qo’llaydilar. Vodorodning sarfi. Gidrotozalashda vodorod gidrogenlash, eritish va puflashga sarflanadi. Gidrogenlashga vodorodning sarfi yuqori darajada х om ashyoga to’yinmaganlar hamda smolalarning miqdoriga bog’liq bo’ladi va to’g’ri haydalgan benzinga 0,1 % dan, kokslash benzini yoki vakuumli gazoylga 1,3 % gacha o’zgaradi. Suyuq mahsulotlarda eritishdagi vodorodni yo’qotishlar tozalanadigan mahsulot moleqo’lyar massasasining va sistemadagi umumiy bosimning ko’tarilishi bilan oshadi. Gidrotozalash jarayonida toza vodorodni emas balki vodorodning hajmiy miqdori 50-95 % ni, qolgan qismi metan, etan, propan va butan tashkil qilgan gazni qo’llaydilar. Gidrotozalash reaksiyalarning natijasida vodorod yutiladi, uglevodorodni gazlar, vodorodsul’fid va suv hosil bo’ladi. SHuning uchun vodorodning vodorod saqlagan gazdagi miqdori reaktorga kirishda chiqishdagiga qaraganda yuqori. 19-rasm. Kokslash distillyatini yetkazib berish hajmiy tezligining uning oltingugurtsizlanishi va yod soniga ta`siri: 1-alyumonikel’ molibdenli katalizatorda х om ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi.

2-alyumokobal’tmolibdenli katalizatorda х om ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi; 3-ikkala katalizator-larda yod soni. Х om ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi deganda х om ashyo va gidrogenizatda oltingugurt miqdori farqining х om ashyodagi oltingugurt miqdori nisbatining % dagi ifodasi tushiniladi. Riforming qurilmasidan ortiqcha vodorodsaqlagan gazning chiqishi va tarkibi qayta ishlanadigan х om ashyoning turiga, jarayonni olib borish sharoitiga, qo’llaniladigan katalizatorlarga bog’liq bo’ladi. Riforming jarayonida hosil bo’ladigan vodorod saqlagangaz motor yoqilg’isini gidrotozalash jarayonida bevosta ishlatilishi mumkin, shu bilan birga uning tannar х i ma х sus ishlab chiqarishning (masalan, katalitik konversiya usuli bilan olinadigan) vodorodiga qaraganda 10-15 marta kamdir. Dizel yoqilg’isini gidrotozalash jarayonida ancha miqdorda parchalanish gazlari ajralib chiqadi. 28 % (mas.) gacha, shuning uchun vodorodning miqdori vodorodsaqlagan gazda 50,0 % (hajm) bo’lgan holda qo’llanganda gaz puflab olish zaruriyati tug’iladi. Parsial bosim reaktorga yetkazib berilayotgan vodorodsaqlagan gazning tarkibi bilan bog’liq bo’ladi. Distillyatlarni gidrotozalashning sanoat qurilmalari Jarayonning vazifasi hozirgi zamon talablarining darajasiga javob beradigan geteroatomli birikmalar (ayniqsa, oltingugurtli) dan tozalashni o’tkazish. Distillyatlarni gidrotozalash qurilmasi quyidagi bloklarni o’z ichiga oladi, ular quyidagilar: reaktorli, VSG ni ajratish bilan gaz mahsulotli aralashmani separasiyalash, VSG ni vodorod sul’fiddan tozalash, kompressorli, gidrogenizatni barqarorlashtirish 4 . Mazkur bobda misol tariqasida dizelfraksiyalar, vakuumli distillyat va parafinni gidrotozalash qurilmalarining tavsifi berilgan. Gidrotozalashning boshqa qurilmalari ko’rib chiqilmaydi, chunki ular asosan ko’rib chiqilganlar bilan bir х il. 4 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.153-197p.

Dizel yoqilg’isi distillyatini gidrotozalash texnologik tizimini quyida ko’rib chiqamiz (20-rasm). Jarayon qo’zg’almas qatlamdagi alyumokobaltmolibdenli katalizatorlar ishtirokida o’tkaziladi. Xom ashyo 1-nasos yordamida berilib, 16-kompressordan kelayotgan vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtiriladi. Aralashma 6-chi va 4-chi issiqlik almashtirgichlarda isitilgandan, so’ng 2-quvurli pechga va aralashma 380 – 425 0 C temperaturada 3-reaktorga tushadi. Aralashmani reaktorga kirish va chiqishdagi temperaturalar farqi 10 0 C dan oshmasligi kerak. Reaksiya mahsulotlari 4, 5 va 6-chi issiqlik almashtirgichlarda 160 0 C gacha sovitiladi, bir vaqtda gaz xom ashyo aralashmasi, shuningdek, barqarorlashtirish kolonnasi xom ashyosi isitiladi. Gaz mahsulotli aralashmani keyingi sovutish 7havoli sovutish jihozida, soviguncha (taxminan 38 0 C gacha) 8-suvli sovutgichda amalga oshiriladi. Beqaror gidrogenizat yuqori bosimli 9-seperatorda sirkulyalanuvchi gazdan ajratiladi. Gidrogenizat seperator pastidan chiqariladi, 10-issiqlik almashtirgichdan o’tishda 240 0 C gacha isitiladi, so’ngra 5-issiqlik almashtirgichga va 11- barqarorlashtiruvchi kolonnaga kiritiladi. Ayrim qurilmalarda gaz mahsulotli aralashmalar uchun yuqori temperaturali separaciyalash o’tkaziladi. Bunday hollarda aralashma 210 – 230 0 C temperaturada yuqori bosimlda qizdiriluvchi seperatorda ajratiladi, ya`ni separatorda ajratiladigan suyuqlik barqarorlashtirish kolonnasiga yuboriladi. Sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz 18-absorberda vodorod sulfiddan monoetanolaminning suvli eritmasi yordamida tozalanib, 16- kompressor orqali tizimga qaytariladi. Suv bug’i 11-kolonna pastiki qismidan kiritiladi. Benzin bug’lari, gaz va suv bug’lari 135 0 C temperatura atrofida kolonna yuqorisidan chiqib, havoli sovutkich 12 ga tushadi, so’ngra 13-separatorda gazning suyuq aralashma qismi ajratiladi. Separatorda ajralgan benzinning bir qismi 15-nasos yordamida 11kolonna

yuqorisiga «to’yintirish» sifatida qaytariladi. Balans miqdori esa qurilmadan chiqariladi. Uglevodorod gazlari 22- absorberda vodorod sulfiddan tozalanadi. Gidrogenizat 11-kolonna pastidan chiqariladi va 10-issiqlik almashtirgichda, 14-havoli sovitkichda sovitilib, 50 0 C temperaturada qurilmadan chiqariladi.

20-rasm. Dizel yoqilg’isini gidrotozalash qurilm asi texnologik sxem asi: 1 , 15, 19, 21 -nasoslar; 2-quvurli pech; 3-reaktor; 4, 5, 6,10-issiqlik alm ashtirgichlar; 7, 12, 14-havoli sovitish jihozlari; 8- suvli sovitkich; 9, 13, 17, 20-separatorlar; 16-m arkazdan qochm a kom pressor; 11-barqarorlashtiruvchi kolonna; 18, 22- absorberlar.

Qurilmada katalizatorni qayta tiklash uchun 400 – 550 0 C va 2 MPa da toblantiriladi, so’ngra tizim orqali inert gaz o’tkaziladi. Kerosinni demerkaptanlash qurilmasi texnlolgik tizim yozuvi Kerosinni demerkaptanlash qurilmasi asosan kerosin tarkibidagi naften kislotalar va vodorod sul'fidlarni ajratish bilan bir vaqtda merkaptanlarni chiqarishga mo`ljallangan. Jarayon "Merichem" firmasi texnologiyasiga asoslangan bo`lib, MERICAT II qurilmasidir. Noo`rin komponentlarni ajratish asosan kaustik soda eritmasini oksidlanish katalizatori ishtirokida boradi. Kerosinga ishlov berish texnologiyasi quyidagi pozitsiyalarni o`z ichiga oladi; naften kislotalar, vodorod sul'fidni ajratish va merkaptanlarni oksidlash; kerosinni suv bilan yuvish; tuzli quritish tizimi; gilmoyali fil'trlash tizimi. Demerkaptanlash jarayonning asosiy qismi tolasimon plyonkali kontaktorda boradi. Bundan tozalash kerosin tarkibidagi naften kislota soni merkaptanli oltingugurt miqdorini mahsulotga nisbatan qo`yiladigan texnik talablar bilan muvofiqligini ta'minlash imkonini beradi. Kerosinga kaustik soda ( NaOH ) bilan ishlov berish vaqtida ikki tipdagi reaksiya kechadi: - vodorod sul'fid va naften kislotalarni ajralishi. - merkaptanlarni ( RSH ) ajratish va kaustik sodani qayta tiklash. Kerosin tarkibidagi naften kislotalarni katta qismi quyidagi reaksiya bo`yicha ajratiladi; R  COON  NaOH  R  COONa  H 2 O Agarda kerosinda vodorod sul'fid ishtiroki bo`lsa, u tezda va jadal kaustik soda bilan regirlanadi. NaOH  2 H 2 S  Na 2 S  2 H 2 O Merkaptanlarni ajratish va kaustik sodani qayta tiklash quyidagi reaktsiyalar bo`yicha boradi:

1 RSH  NaOH  NaSR 2 NaSR  H 2 O  O 2  RSSR  2 NaOH Merkaptanli oltingugurt kaustik soda yordamida ajraladi va so`ngra kerosindagi erimaydigan ikkilamchi birikmalarga (disul'fidlar) muvofiq o`zgaradi va shundan keyin kaustik soda tezda kerosin ichiga qaytadi. Oxirida kaustik soda qayta tiklanadi va to`qnashuv (kontaktor) bo`yicha harakatlanishi davom etadi. Kerosin demerkaptanlash qurilmasiga xom ashyo qurilmasidan temperaturasi va sarf bilan keladi. Tozalanmagan kerosin 3,9 bar bosimida ikki parallel 150- mikronli elaksimon filtrni bir tomonidan o`lchash 150 mikrondan katta bo`lgan mexanik qo`shimchalarni ushlab qolish uchun o`tkaziladè. Fil'trlarni tez-tez almashtirish va tozalash kerosin tarkibiga tushgan mexanik qo`shimchalar miqdoriãà boqliq bo`ladi. Kerosin keyin qavoli barometrga kiritiladi va u yerda uglevodorodlarga oksidlash uchuí qavo qo`shiladi. Kerosin oqimining normal sarfida (47,9 m 3 /soat ga teng) qavo oqimi hajmiy tezligi taxminan 7nm 3 /soat bo`lishi kerak. Havoning bu oqimi qo`lda moslashtiriluvchi sarf moslagich yordamida boshqariladi. Tarkibi qavoli kerosin va oksidlash katalizatorli resikli kaustik soda eritmasi birgalikda bir vaqtda to`qnashuv jiqozi orqali pastga tomon o`tkaziladi va u yerda naften kislotalar, vodorod sul'fid va merkaptanlar suvli fazaga diffundirlash va natriy naftenat, natriy merkaptan hosil bo`lishi bilaí boruvchi natriy gidrooksidi bilan reaktsiyaga kirishadi. Kerosin va kaustik soda kontaktor jiqozining pastki qismidan chiqmaguncha va separator suvli suvli kaustik fazasiga kirmaguncha, kaustik soda metal tolalarga sochib turiladi. Sirkulyatsiyalanuvchi kaustik soda sarfi kerosin sarfini 20% ga mo`ljallangan. Suvda yuvish tizimi Kerosin 12 E 0I dan AQUAFINING jiqoziga tushadi, u yerda kaustik soda qoldiqlarini yuvish uchun resikli suv bilan to`qnashishga kirishadi. Tozalangan kerosin 12D 02 yiqichdan kontakt jiqoziga nisbatan qarama-qarshi tomondan chiqariladi.

Kontaktorda resiklanuvchi suv tolasimon material bo`ylab o`z oqimida ikkinchi suvli qatlamgacha boradi va 12 R 03 markazdan nasoslarni biri orqali retsirkulsiyalanadi. Ishlatilgan texnologik suv ikki parallel ishlovchi 150 mikronli elaksimon fil'trda fil'trlanadi va texnologik Suvlarni sovutuvchi 12 E 02 sovutiladi. So`ngra sovutilgan suv uzluksiz AQUAFINING qurilmasiga berib turiladi, qo`shiladigan suv miqdori shunday o`rnatiladiki, unda umumiy ishqorni ketuvchi suvlarda taxminan 0,05% massa sathda ushlab turish kerak. Chiqaruvchi suv neytralizatsiyalash U - 50 basseynda sathni moslashtirishda chiqariladi. Tuzli quritgich va chil tuproqli fil'trlash tizimi tuzli quritgichdan erkin qoldagi suvlarni yo`qotish va kerosindagi to`yingan suvlarni miqdorini qisqartirish uchun foydalaniladi. Kerosin 12 D 03 tuzli quritgich orqali yuqoridan pastga tomon suzib va bu vaqtda suv quritgich tubida tuzli eritma ko`rinishida davriy ravishda chiqarilib turiladi. Chiqariladigan suv miqdori ancha kam sutkasiga 0,6 m 3 . Kerosin quritishdan so`ng oqartiruvchi gilmoya - attapul'gita qatlami orqali suzib o`tadi. Bu etapda Kerosinga yakunlovchi ishlov beriladi va undan qattiq jinslar, nailiq va yuza - aktiv moddalar chiqariladi. Neft mahsulotlari gidrokrekinglash jarayonlari Gidrokreking jarayoni asosan turli xom ashyolardan kam oltingugurtli yoqilg’i distillyatlarini olishga mo’ljallangan. Odatda vakuum va atmosfera gazoyllari, termik va katalitik kreking gazoyllari, deasfal’tizatlar va kamdankam mazut va gudronlar. Avtomobil benzinlari, dizel va reaktiv yoqilg’ilar, neft kimyosintezi xom ashyolari va ayrim hollarda suyultirilgan uglevodorod gazlarini ishlab- chiqarish maqsadida gidrokreking o’tkaziladi. Gidrokrekingda vodorod sarfi gidrotozalashga qaraganda biroz yuqori bo’ladi. Gidrokreking qo’zg’almas qatlamli katalizatorda vodorod yuqori porsial bosimida bir yoki ikki bosqichda amalga oshiriladi. To’g’ri haydashdan olingan xom ashyodan yoqilg’i distillyat ishlab-chiqarish uchun odatda bir bosqichli variantdan foydalaniladi, ya`ni reaksion tizimda gidrotozalash, gidrogenlanish va

gidrokreking jarayonlari birgalikda kechadi. Ikki bosqichli jarayonning birinchi bosqichida xom ashyo gidrotozalash va gidrirlanishi, ikkinchi bosqichida – gidrokreking o’tkaziladi. Bunday holatda og’ir xom ashyoni yanada yuqori o’zgartirish darajasiga erishiladi. Gidrokreking jarayoni – ekzotermik jarayon bo’lib, xom ashyo aralashmasi temperaturalari muvozanatini saqlash uchun reaktor balandligi bo’yicha katalizator qatlamlari orasidagi zonaga sovitilgan vodorod saqlovchi gaz kiritish ko’zda tutilgan. Reaktorda xom ashyo aralashmasi harakati pastga qarab yo’naladi. Gidrokreking texnologik qurilmasi odatda asosiy ikki reaktor va fraksiyalash bloklaridan tuzilgan. Bundan tashqari gazlarni vodorod sulfiddan tozalash bolki ham mavjud. Qurilma quvvati 13000 m 3 /sutka gacha etishi mumkin. Vakuum gazoyldan sifatli dizel’ yoqilg’isi olishni qo’zg’almas qatlamli katalizator ishtirokidagi bir bosqichli gidrokrekinglash jarayoni texnologik tizimi quyida keltirilgan (21-rasm). Xom ashyo 1-nasos yordamida toza va sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtiraladi. Gaz xom ashyo aralashmasi 4-issiqlik almashtirgichdan o’tib, 2-zmeevikli pechda reaksiya temperaturasigacha qizdirilib, 3-reaktor yuqorisidan kiritiladi. Gidrokreking jarayonida ko’p issiqlik ajralishini hisobga olgan holda reaktorga katalizator qatlamlari oraliq zonasida sovuq vodorod saqlovchi gaz reaktor balandligi buyicha temperaturalar tengligini saqlash uchun kiritiladi. Reaktordan chiquvchi reaksiya mahsulotlari aralashmasi va sirkulyatsiyalanuvchi gaz 4-issiqlik almashtirgichda va 5-sovitkichda sovutiladi, so’ngra yuqori bosimli 6-separatorga tushadi. Bu yerda vodorod saqlovchi gaz suyuqlikdan ajratiladi va suyuqlik separator pastidan 9- reduksion klapan orqali past bosimli 10-separatorga tushadi. Bir qism uglevodorod gazlari 10- separatorda ajraladi, suyuq oqim 11-issiqlik almshtirgichga, so’ng 15-oraliq rektifikatsion kolonnaga yuboriladi. Kolonnada uglevodorod gazlari va benzin uncha yuqori bo’lmagan bosimda ajraladi. Benzin bir qismi 15-kolonnaga «to’yintirish» sifatida kolonnaga qaytariladi, balans miqdori qurilmadan chiqariladi. Kolonna qoldig’i

20-atmosferali kolonnada og’ir benzin, dizel yoqilg’isi va 360 0 C < fraksiyalarga ajraladi. Atmosferali kolonna benzini oraliq kolonna benzini aralashgan holda qurilmadan chiqariladi. Dizel yoqilg’isi 24-bug’latish kolonnasidan so’ng sovitilgan holda chiqariladi. Yuqori fraksiya (360 0 C<) bir qismi 20- kolonna pastida qaynoq oqim sifatida foydalaniladi, qolgan qismi qurilmadan chiqariladi. Vodorod saqlovchi gaz monoetanolominni suvli eritmasi bilan tozalanadi va tizimda qaytariladi. Sirkulyatsiyalanuvchi gazdagi zarur vodorod konsentratsiyasi toza vodorod uzatish tizimi bilan ta`minlanadi. Katalizatorni qayta tiklash jarayoni havo va inert gazlari aralashmasi bilan o’tkaziladi. Katalizator xizmat muddati 4 – 7 oy.

Gidrokreking jarayoni rejimi quyida jadvalda keltirilgan: 21-rasm. Vakuum gazoylni bir bosqichli gidrokrekinglash qurilmasi texnologik sxemasi: 1 , 12, 16, 19,23, 25 -nasoslar; 2, 18-pechlar; 3-reaktor; 4, 11-issiqlik almashtirgichlar; 5,14-suvli kondensator-sovitkichlar; 6,10, 17, 22- separatorlar; 7-vodorod sulfiddan tozalash bloki; 8 -kompressor; 9-redukcion klapan; 13,21-havoli sovitkichlar; 15,20-rektifikatsion kolonnalar; 24-bug’latish kolonnasi.

11-jadval Temperatura, 0 S I – bosqichda 420 – 430 II – bosqichda 450 – 480 Bosim, MPa 15 – 20 Xom ashyoni uzatish hajmiy tezligi, soat -1 1,5 gacha Sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz karrasi, m 3 /m 3 xom ashyo 2000 gacha Vodorod sarfi, xom ashyoga nisbatan % (mass.) 1,2 – 4,0 Oltingugurtli va yuqori oltingugurtli xom ashyoni bir bosqichli gidrokreking jarayoni moddiy balansi quyidagi jadvalda keltirilgan: 12-jadval Ko’rsatkichlar Oltingugurtli neft vakuum distillyati (350–500 0 S ) Neft vakuum distillyat (350–450 0 S ) Oltingugurtli neft gudronini kokslash distillyati (200 – 450 0 S) Kiritilgan, % (mass.) xom ashyo Vodorod (100 % li H 2 ) 100,0 0,9 100,0 0,9 100,0 0,9 Jami: 100,9 100,9 100,9 Olingan, % (mass.) Benzin (qay boshl – 180 0 S) Dizel yoqilg’isi (180–360 0 S) Qoldiq > 360 0 S Vodorod sulfid Ammiak Uglevodorod gazlari Yo’qotishlar 2,8 43,3 49,0 2,1 0,2 2,5 1,0 3,2 49,2 41,4 3,4 0,2 2,6 1,0 5,6 70,6 18,7 2,0 0,16 3,24 1,0

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Visha shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

O'xshashlar

Katalitik kreking va jarayonga ta’sir qiluvchi omillar

Neft turlari

Neft qoldiqlarini kokslash

Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar

Neft qoldiqlarini deasfaltlash